فصل اول

4

مقدمه

1-1

5

بیان مسئله

2-1

6

سوال تحقیق

3-1

6

فرضیه تحقیق

4-1

6

اهداف تحقیق

5-1

6

روش تحقیق

6-1

8

اهمیت و ضرورت تحقیق

7-1

9

تنگناها و محدودیت های تحقیق

8-1

9

پیشینه تحقیق

9-1

10

محدوده مورد مطالعه

10-1

11

موقعیت جمهوری اسلامی ایران درمنطقه

1-10-1

12

خلیج فارس هارتلند انرژی جهان

1-10-2

13

قلمرو تحقیق

1-11

13

محدوده زمانی

1-11-1

13

سازمان دهی تحقیق

11-1

14

تعریف مفاهیم و اصطلاحات

12-1

17

فصل دوم

18

مفهوم ژئوپلتیک اطلاعات

1-2

19

عوامل ژئوپلیتیک اطلاعات

1-1-2

19

نقش ژئوپلیتیک اطلاعات در امنیت کشورها

2-1-2

24

کارکردهای ژئوپلیتیک اطلاعات

3-1-2

24

کارکرد امنیتی

1-3-1-2

27

کارکرد نظامی

2-3-1-2

چکیده

توسعه ارتباطات درقالب ارتباطات فضای مجازی،امکان تبادل اطلاعات،دستیابی و دسترسی افرادونهادها به یکدیگرازطریق اینترنت به صورت همزمان،پارادایم جدیدی را برزندگی بشرحاکم کرده که به عنوان مزیتی برای بشرامروزه به شمارمیرود. واین درحالی است كه فضای مجازی به دلیل ماهیت فراكشوری ونیزقابلیت برقراری ارتباط وجا به جایی اطلاعات وداده درمقیاس جهانی عملاً درتعارض با منافع حكومتها ودولتهای ملی قرارمیگیرد. در چنین فضایی، هم ژئوپلیتیك وجغرافیای سیاسی وهم مفاهیم مرتبط با آن دچارتحول شده اندكه این تحول به ویژه درمفهوم حاكمیت نمایان است. ازطرفی نیز منطقه خلیج فارس تبدیل به هدفی برای حملات سایبرشده است وشاهد کشمکش مخفی درحوزه سایبر میان ایالات متحده،اسرائیل وکشورهای عرب این منطقه دریک طرف وایران وروسیه درطرف دیگرهستیم.همچنین باید توجه داشت که امروزه همگرایی و واگرایی میان کشورها به طرز روز افزونی وجوه سایبرنتیک یافته است.نوشتارحاضربااستفاده ازروش توصیفی–تحلیلی به تبیین توسعه فضای سایبری درروابط ژئوپلیتیک ایران وکشورهای عرب حوزه خلیج فارس پرداخته و ضمن بررسی توان سایبر بازیگران این منطقه براین نظر است که کشورهای منطقه افزایش توان سایبری ایران را تهدیدی بالقوه برای خود تلقی میکنند همچنان تهدید امنیتی بالقوه ای علیه دیگرکشورهای خلیج فارس است وبااین که کشورهای عرب حوزه خلیج فارس شروع به توسعه توان سایبری دفاعی خودنموده اند بااین حال هنوز نیاز به گسترش توان دفاعی وهمکاری کارآمدترمیان آنها برای ممانعت ازتهدیدات پیش روی حس می شود.

واژگان كلیدی :حاکمیت،فضای سایبر،ژئوپلتیك،جغرافیای سیاسی، منافع ملی،خلیج فارس،همگرایی،واگرایی

1- مقدمه

فضای مجازی و شبكه جهانی اینترنت به دلیل ماهیت عملكردی فراكشوری و نیز قابلیت برقراری ارتباط و جابه جایی اطلاعات و داده در مقیاس جهانی و اتصال كاربران و ابناء بشر از سراسر جهان صرف نظر از ملیت ، قومیت ، مذهب ، نژاد ، زبان و غیره عملاً در تعارض با منافع حكومتها و كشورها و دولت های محلی قرار می گیرد. به عبارتی فضای مجازی و شبكه اینترنت ، قدرت حكومتها و دولت های ملی و نیز حاكمیت آنها بر فضای ملی را به چالش می كشد. این خاصیت فضای مجازی می تواند به تولد و رشد نیروهای ضد حكومتی ، كاهش مقبولیت حكومتها نزد شهروندان افزایش قدرت مانور نیروهای ضد حكومتی چه در مقیاس شهروندی و فضای ملی و چه در مقیاس فراكشوری و جهانی و به طور كلی امكان تهدید ، تضعیف ، سقوط و جابجائی دولتها و حكومتهای ملی و ارزشهای مورد نظر آنها و جایگزینی نیروهای رقیب و نیز كاهش اقتدار حاكمیتی آنان منجر گردد.

از این رو حكومتها و دولتهای ملی به تكاپو افتاده اند تا از پس این چالش برآیند و تهدیدات بر علیه خود را كاهش داده و یا از بین ببرند. آنها گاهی اوقات تهدیدات علیه خود را به تهدیدات علیه امنیت ملی بقیه ، تفسیر و معنی می كنند و از آن بر علیه نیروهای رقیب و ضد خود استفاده می نمایند. بنابراین حكومتها و دولتها و نیروهای خود آنها چه با مبدأ و مقیاس ملی و چه با مبدأ و مقیاس فراكشوری و جهانی ، در فضای مجازی و بر سر فرصتها و قابلیت های آنان با یكدیگر به رقابت و نبرد می پردازند و هم دیگر را به چالش می كشند.

حاكمیت جمهوری اسلامی نیز ، به لحاظ ژئوپلیتیکی با فرصتها و چالشهای ویژه قرن حاضر مواجه است. عوامل ژئوپلیتیکی متعددی بر حاكمیت جمهوری اسلامی ایران تأثیر می گذارند این عوامل كه در برگیرنده بعد ملی حاكمیت جمهوری اسلامی ایران با تهدیدهای منطقه ای و فرامنطقه ای كه ناشی از رقابت كشور ما جهت تأمین هر چه بیشتر منافع ملی خود می باشند، مواجه است و اعتراضهای مردمی كه هم زمان با انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری به وقوع پیوست گرچه ، از سوی حاكمیت كنترل شد. اما ، پیش بینی تحول تهدید حاكمیت جمهوری اسلامی ایران را اجتناب ناپذیر می نماید. نقش آفرینی جمهوری اسلامی و اعمال حاكمیت آن علاوه بر توجه به عوامل قدرت سخت ، توجه به عوامل قدرت نرم را نیز طلب می كند.

از این رو در پایان نامه حاضر ، ضمن تبیین چهارچوب تحقیق در فصل اول به تشریح مبانی نظری و به طور كلی به مفهوم حاكمیت و فضای سایبری در فصل دوم پرداخته می شود. و در فصل سوم به مواد و روشهای تحقیق پرداخته می شود و به تحلیل روند پیشرفت فضای سایبر بر چشم انداز ژئوپلیتیکی جمهوری اسلامی ایران در فصل چهارم خواهیم پرداخت. ارزیابی فرضیه ها و نتیجه گیری نیز محتوای فصل پنجم را تشكیل می دهد.

1-2- بیان مسئله

منطقه خاورمیانه، محل مناقشه های سیاسی خاصی است. این مناقشات ،از یک طرف به مسئله فلسطین و اسراییل و از طرف دیگر به نقش ویژه و جدید ایران اسلامی از نظر ژئوپلیتیک بازمی گردد. اگرچه مناقشه های ایران و سایر کشورهای این منطقه از قبل از انقلاب نیز وجود داشت ولی وقوع انقلاب اسلامی ویژگی خاصی به این روابط مناقشه برانگیز بخشیده است. به عبارت دیگر، با وقوع انقلاب اسلامی و حمایت ایران از فلسطین و تعارض با رژیم صهیونیستی، این مناقشات وارد عرصه خاصی شده است. از طرف دیگر، بعد از انقلاب اسلامی ایران تلاش برخی از کشورهای منطقه در فروکاستن از مناقشه و تعارض با رژیم صهیونیستی و نزدیکی بیشتر به آن رژیم، باعث گردید که ایران به عنوان یکی از قطب های اصلی مبارزه با نفوذ این رژیم در منطقه مطرح گردد. جنگ ایران و عراق و مناقشه بر سر جزایر سه گانه و استفاده از میدان های گازی و نفتی و همچنین کنترل تنگه هرمز از طرف ایران نیز از جمله عواملی بوده است که روابط ژئوپولیتیک ایران با سایر کشورها را بحرانی نموده است. از آخرین رویدادهایی که این مناقشات قدیمی را وارد مرحله جدید ی نموده، پی گیری و اصرار ایران بر سر انرژی هسته ای در دو دهه اخیربوده است.

در کنار این رقابت ها و مناقشات در میان کشورهای قدرتمند عربی حوزه خلیج فارس، در چند دهه اخیر تحولات اقتصادی و اجتماعی دیگری را در منطقه خاورمیانه شاهد بوده ایم که می تواند پاسخی به مناقشات پیش گفته و محملی برای برون رفت از این رقابت ها باشند. توسعه میدان های گازی در جنوب ایران، توسعه مناسبات بازرگانی در شیخ نشین های حوزه خلیج فارس و دریای عمان و تحولات موسوم به بهار عربی از جمله مواردی هستند که در صورت به کارگیری سیاست های مناسب، می توانند فرصتی برای ایران و سایر کشورهای قدرتمند این ناحیه در جهت تثبیت و حتی افزایش نفوذ خود در این منطقه را فراهم نمایند. بر طبق اصول متعارف روابط درون منطقه ای و بین المللی طبیعی است که هر یک از این کشورها به نوعی به دنبال منافع خود در روابط بین المللی خود باشند. پی گیری این منافع، مستلزم کاستن از فشار مناقشات و افزایش سطح همکاری های درون منطقه است.

یکی از زمینه های به وجود آمده برای بهره گیری از فرصت های پیش آمده در این منطقه از دنیا، استفاده از فضای سایبری است. در دنیای جدید، انقلاب الکترونیکی فرصت ها و در عین حال چالش های بسیار جدیدی را در اختیار دولت ها قرار داده است که بتوانند منافع خود را به شکل های مدرن پی گیری کنند. بزرگترین موفقیت انقلاب الکترونیکی، دسترسی سریع و آسان به منابع اطلاعاتی در اقصی نقاط دنیا است. در واقع این انقلاب اگرچه زیرساخت های الکترونیکی دارد ولی آنچه اهمیت آن را در دنیای امروز افزایش داده نقش اطلاعاتی آن است. بنابراین می توان گفت که این انقلاب بیش از آن که الکترونیکی باشد انقلاب اطلاعاتی است که زیر ساختی برای توسعه جامعه فراهم می نماید. توسعه روز افزون این فناوری و افزایش میزان وابستگی به خدمات آن ،بیشتر به دلیل نیاز دنیای مدرن به انبوه اطلاعات و داده هایی است که دسترسی به آنها می تواند مسیر توسعه را هموارتر نماید و در واقع، زیرساخت های حیاتی کشورها ،از جنبه های متفاوت،به این فناوری وابستگی شدیدی یافته است.

البته در ادبیات مطالعات سایبری بیش از آن که این انقلاب اطلاعاتی را به عنوان فرصتی برای توسعه روابط بین کشورها بدانند، از آن بیشتر به عنوان تهدیدی برای امنیت کشورها یاد شده است و از نقش توسعه ای آن در جهت افزایش امنیت غفلت شده است. در حالی که پدیده های مدرن امروزی را هم می توان برای اهداف صلح آمیز و هم برای افزایش امنیت جامعه مورد استفاده قرار داد. بنابراین، می توان پرسید که چگونه می توان توانایی این وسیله ارتباطی را برای کاهش مناقشات و افزایش سطح همکاری های امنیتی کشورهای حوزه خلیج فارس ارتقاء داد؟ هدف این پژوهش نشان دان نقش فضای سایبری در گسترش روابط ژئوپولیتیک ایران با سایر کشورهای حوزه خلیج فارس و کاهش تنش ها و رونق مناسبات این کشورها است.در این پایان نامه روابط ژئوپلیتیک ایران و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به عنوان متغیر وابسته و توسعه فضای سایبر به عنوان متغیر مستقل مورد مطالعه قرار می گیرد.

1-3- سوال تحقیق

توسعه فضای سایبر بر روابط ژئوپلیتیک ایران و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس چه تاثیری دارد؟

1-4- فرضیه های تحقیق