1-8-7: محدوده قانونی شهر………………………………………………………………………………………………………………………………… 9

فهرست مطالب

عنوانصفحه

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………….. 10

2-1: پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 11

2-2: انواع فضاهای سبزشهری……………………………………………………………………………………………………………………………… 15

2-2-1: فضاهای سبزعمومی………………………………………………………………………………………………………………………………… 15

2-2-2: فضاهای سبزنیمه عمومی…………………………………………………………………………………………………………………………. 15

2-2-3: فضاهای سبزخیابانی………………………………………………………………………………………………………………………………… 15

2-2-4: فضاهای سبزخصوصی…………………………………………………………………………………………………………………………….. 15

2-3: تقسیم بندی فضاهای سبز…………………………………………………………………………………………………………………………….. 15

2-3-1: پارک……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 16

2-3-1-1: طبقه بندی پارکها براساس هویت………………………………………………………………………………………………………….. 16

2-3-1-2: طبقه بندی پارکها براساس اهمیت، مقیاس و حوزه نفوذ…………………………………………………………………………. 16

2-3-1-2-1: انواع پارکهای شهری در مقیاس واحد همسایگی………………………………………………………………………………… 17

2-3-1-2-2: پارک شهری در مقیاس محله……………………………………………………………………………………………………………. 17

2-3-1-2-3: پارک شهری در مقیاس ناحیه…………………………………………………………………………………………………………… 17

2-3-1-2-4: پارک شهری در مقیاس منطقه………………………………………………………………………………………………………….. 17

2-3-1-2-5: پارک فراشهری (پارکهای بسیار بزرگ)……………………………………………………………………………………………… 17

2-3-2: باغها………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 18

2-3-3: فضای سبزخطی……………………………………………………………………………………………………………………………………… 18

2-3-3-1: کمربندهای سبز………………………………………………………………………………………………………………………………….. 18

2-3-3-2: فضای سبز معابر…………………………………………………………………………………………………………………………………. 18

ج

فهرست مطالب

عنوان صفحه

2-3-3-2-1: میادین……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 18

2-3-3-2-2: فضای سبز گذرگاهها………………………………………………………………………………………………………………………. 18

2-3-4: فضای سبزعمودی…………………………………………………………………………………………………………………………………… 19

2-3-4-1: بام های سبز……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 19

2-3-4-2: دیواره های سبز………………………………………………………………………………………………………………………………….. 19

2-4: تاریخچه فضای سبزدرجهان…………………………………………………………………………………………………………………………. 20

2-5: تاریخچه فضای سبزدرایران………………………………………………………………………………………………………………………….. 22

2-6: اهمیت،ضرورت ونقش های فضای سبزشهری……………………………………………………………………………………………….. 24

2-6-1: اهمیت فضای سبزدرزندگی شهری…………………………………………………………………………………………………………… 24

2-6-2: نقش فضای سبزبراقلیم شهری………………………………………………………………………………………………………………….. 26

2-6-3: نقش فضای سبزازبعدشهرسازی……………………………………………………………………………………………………………….. 26

2-7: معیارهای برنامه ریزی فضاهای سبزشهری…………………………………………………………………………………………………….. 27

2-7-1: سرانه ها واستانداردهای فضای سبزشهری…………………………………………………………………………………………………. 27

2-8: معیارهای محیطی فضای سبزشهری………………………………………………………………………………………………………………. 30

2-9: معیارهای مکانیابی فضای سبزشهری…………………………………………………………………………………………………………….. 30

2-10: مکان شناسی فضای سبز……………………………………………………………………………………………………………………………. 31

2-11: عوامل موثردرطراحی فضای سبز………………………………………………………………………………………………………………… 37

2-11-1: نیازهای بیولوژیکی………………………………………………………………………………………………………………………………… 37

2-12: اثرات فضاهای سبزدربهبودشرایط محیط زیستی………………………………………………………………………………………….. 38

2-12-1: اثرات فضای سبزدرکاهش آلودگی صوتی………………………………………………………………………………………………… 39

چ

2-12-2: اثرات تفرجگاهی فضای سبز…………………………………………………………………………………………………………………. 40

فهرست مطالب

عنوان صفحه

2-13: ضوابط معماری انواع فضاهای سبزشهری……………………………………………………………………………………………………. 40

2-13-1: ضوابط طراحی خطی……………………………………………………………………………………………………………………………. 40

2-13-2: ضوابط ایجاد فضاهای سبزبرحسب اقلیم منطقه……………………………………………………………………………………….. 42

2-13-3: ضوابط مربوط به آب درفضاهای سبز……………………………………………………………………………………………………… 42

2-13-4: ساختمانهاوتأسیسات موردنیاز فضاهای سبزشهری……………………………………………………………………………………. 43

فصل سوم: ویژگیهای جغرافیایی شهربندرانزلی……………………………………………………………………………………………….. 47

3-1: موقعیت جغرافیایی……………………………………………………………………………………………………………………………………… 48

3-2:توپوگرافی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 49

3-3: وجه تسمیه شهرانزلی…………………………………………………………………………………………………………………………………… 49

3-4: اقلیم…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 50

3-4-1: بررسی ایستگاههواشناسیناحیه مورد مطالعه……………………………………………………………………………………………. 51

3-4-2: بارندگی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 51

3-4-3: دما…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 52

3-4-4: رطوبت نسبی………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 53

3-5: خاک………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 54

3-6: منابع آب……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 54

3-7: جمعیت……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 54

3-7-1: بررسی وضعیت خانوارو تغییرات آن………………………………………………………………………………………………………… 55

3-7-2: بعدخانوار………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 55

3-7-3: میزان رشد وافزایش جمعیت……………………………………………………………………………………………………………………. 57

ح

فهرست مطالب

عنوان صفحه

3-7-4: تراکم جمعیت…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 57

3-7-5: مهاجرت………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 57

3-7-6: سواد………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 58

3-8: بررسی ویژگیهای اقتصادی…………………………………………………………………………………………………………………………… 59

3-8-1: جمعیت فعال وغیرفعال……………………………………………………………………………………………………………………………. 59

3-8-2: جمعیت شاغل برحسب گروههای عمده فعالیت…………………………………………………………………………………………. 59

فصل چهارم: یافته های تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………. 61

4-1: بررسی وضع موجودفضاهای سبزشهر بندرانزلی…………………………………………………………………………………………….. 62

4-1-1: پارک بلوارقدس………………………………………………………………………………………………………………………………………. 68

4-1-2: پارک پاسداران………………………………………………………………………………………………………………………………………… 69

4-1-3: پارک ارامنه…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 70

4-1-4: پارک کودک……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 71

4-1-5: پارک دادگستری……………………………………………………………………………………………………………………………………… 72

4-1-6: پارک میان پشته………………………………………………………………………………………………………………………………………. 73

4-1-7: پارک سیده آسیه……………………………………………………………………………………………………………………………………… 74

4-1-8: پارک 15 خرداد یا پارک کارآموزی…………………………………………………………………………………………………………… 75

4-1-9: پارک قایقران…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 76

4-1-10: پارک نیمه شعبان…………………………………………………………………………………………………………………………………… 77

4-1-11: پارک شهیدطلوعی…………………………………………………………………………………………………………………………………. 78

4-2: یافته های میدانی…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 79

خ

4-2-1: مشخصات عمومی پاسخگویان…………………………………………………………………………………………………………………. 79

فهرست مطالب

عنوان صفحه

4-2-1-1: جنسیت پاسخگویان…………………………………………………………………………………………………………………………….. 79

4-2-1-2: میزان تحصیلات پاسخگویان………………………………………………………………………………………………………………… 80

4-2-1-3: محل سکونت پاسخگویان…………………………………………………………………………………………………………………….. 81

4-2-1-4: میزان رضایتمندی پاسخگویان از امکانات پارکهای ناحیه (1) شهر بندر انزلی………………………………………….. 82

4-2-1-5: نحوه دسترسی به پارک……………………………………………………………………………………………………………………….. 83

4-2-1-6: کاربری های ناسازگار در اطراف پارکها…………………………………………………………………………………………………. 84

4-2-1-7: مناسب بودن مکان پارک……………………………………………………………………………………………………………………… 85

4-2-1-8: عمده ترین مشکل پارکهای ناحیه (1) شهر انزلی……………………………………………………………………………………. 86

4-2-1-9: نحوه مراجعه به پارک………………………………………………………………………………………………………………………….. 87

4-2-1-10: میزان مراجعه پاسخگویان به پارک……………………………………………………………………………………………………… 88

4-2-1-11: هدف مراجعه کنندگان به پارک………………………………………………………………………………………………………….. 89

4-2-1-12: نوع وسیله نقلیه جهت مراجعه به پارک……………………………………………………………………………………………….. 90

4-2-1-13: میزان مراجعه اقشار مختلف از پارک………………………………………………………………………………………………….. 91

4-2-1-14: وضعیت نظافت پارکها……………………………………………………………………………………………………………………….. 92

4-2-1-15: کافی بودن مساحت پارکها…………………………………………………………………………………………………………………. 93

4-2-1-16: وضعیت پارکها از نظر پارکینگ…………………………………………………………………………………………………………… 94

4-2-1-17: فاصله واحد مسکونی مراجعه کنندگان تا پارک……………………………………………………………………………………. 95

4-2-1-18: وضعیت پارکهای ناحیه (1) شهر انزلی از نظر وسایل بازی کودکان………………………………………………………… 96

4-2-1-19: وضعیت پارکهای ناحیه (1) از نظر مبلمان…………………………………………………………………………………………… 97

4-2-1-20: وضعیت روشنایی پارکهای ناحیه (1)از نظر تأمین امنیت………………………………………………………………………. 98

4-2-1-21: امکانات پارکهای ناحیه (1)از نظر ورزش های انفرادی و گروهی………………………………………………………….. 99

فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل پنجم: جمع بندی، ارزیابی فرضیه ها و پیشنهادات………………………………………………………………………………… 100

5-1: جمع بندی………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 101

5-2: ارزیابی فرضیه ها………………………………………………………………………………………………………………………………………… 102

5-3: پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 103

چکیده

با افزایش جمعیت شهرها، واژه فضای سبز و کاربری های فضای سبز شهری مورد توجه بیشتری قرار گرفته است. از این رو هر چه شهرها بزرگتر می شوند احساس نیاز به وجود فضای سبز چه برای بهره برداری مستقیم شهروندان و چه از نظر نقش پالایش محیط روزبروز بیشتر می شود. اهمیت فضاهای سبز در محیط شهری، تا آن حد است که بعنوان یکی از شاخص های توسعه یافتگی جوامع مطرح است و مزایایی چون درمان بیماریهای روحی، محیطی مطلوب برای پرورش کودکان، یکپارچگی اجتماعی، حفظ آسایش و … دارد. ضمن اینکه این فضاها برای عموم مردم در گذران اوقات فراغت، تفریح و مصاحبت با دوستان وگردهمایی های اجتماعی و فرهنگی استفاده می شوند. در این پژوهش فضای سبز شهر بندر انزلی مورد بررسی قرار گرفته است. این شهر با مساحت 9 کیلومتر مربع و جمعیت 116664 نفر براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1390 در ساحل دریای خزر قرار گرفته و یکی از مهمترین مقاصد گردشگری در شمال کشور است و براین اساس لازم است که سرانه فضای سبز آن بیشتر از سایر شهرها باشد.

واژگان کلیدی : برنامه ریزی شهری، فضای سبز شهری، تحلیل فضایی- مکانی ، بندرانزلی

مقدمه

پیشرفت فناوری اطلاعات دنیای کنونی که موجب افزایش رسانه های جمعی شده است، انسان امروز را با ازدحام اطلاعاتی مواجه کرده و بر بحرانهای محیطی افزوده است. شهرهای پرجمعیت، ظهور کلان شهرها و محیط های پرتراکم و پر ازدحام زندگی، پیامدهای افزایش جمعیت اند که با توجه به مناسبات و تعریف روابط جدید انسانی در قرن اطلاعات، نوعی زندگی با مشخصه بحرانهای عصبی برای زندگی انسان قرن بیست و یکم رقم زده اند. می توان گفت ازدحام جمعیت و ازدحام اطلاعات بر بحرانهای محیطی افزوده و به طور همزمان، اصلی ترین ویژگی شکل دهنده به پارادایم های زندگی انسان معاصر شده اند و همزمان ضایعات جسمی و روانی بسیاری را برای انسان به وجود آورده، بنابراین از میان عوامل متعدد تأثیرگذار و پدید آورنده بحران محیطی، سه عامل تراکم جمعیتی، ازدحام اطلاعاتی و بحرانهای زیست محیطی به خصوص فقدان ارتباط انسان با طبیعت نوعی بحران عصبی و روانی برای انسان معاصر آفریده و این بحران عصبی بر پیامدهای نامطلوب تأثیر مستقیم داشته است.

بی توجهی به طبیعت در دنیا، پس از انقلاب صنعتی، در تمامی کشورها با پیشینه های تمدن گوناگون، رخ داد. بطوریکه تخریب آن با سرعت زیاد، تاکنون پیامدها و هزینه های بسیاری همراه داشته است. برخی از این پیامدها به صورت فراگیر شامل همه انسانها شده( مثل تخریب لایه اُزُن و …) و برخی دیگر در مناطقی مشخص رخ داده است (مثل بی توجهی به اهمیت حضور طبیعت در ساختار شهرها و کلان شهرها). آثار تخریب طبیعت همراه ازدحام جمعیتی و ازدحام اطلاعاتی عصر حاضر (عصر اطلاعات) پیامدهای جسمی، روانی و اجتماعی بسیار زیاد و با هزینه های گزاف برای انسان به وجود آورده و موجب شده تا بسیاری از کشورها به تدریج به تدوین برنامه هایی برای بازنگری و بازیابی طبیعت بپردازند. بیست سال پیش انقلاب محیط زیست تنها یک دل مشغولی بود… امروز یک جنبش جهانی است… و محیط زیست جهانی در دستورکار دنیا اولویت پیدا کرده … چه غیرمتحمل و چه مسرت بخش که علاقه به حفظ زمین جای عزم به نابودی آن را گرفته باشد. لذا وظیفه جدیدی پیش روی ماست- درک شیوه کار جهان و تنظیم رفتار خویش در واکنش به این آگاهی، حفظ زمین، سبز کردن و التیام آن( مک هارگ، 1991، دیباچه). در طراحی شهرهای امروز تلاش می شود تا طبیعت در قالب پارک های شهری به محیط زندگی متجلی شود اما این موضوع نتوانسته به نیازهای روانی انسان پاسخ کاملی بدهد. زیرا در طول تاریخ، انسان با طبیعت به عنوان سرچشمه و مادر خویش ارتباطی مستقیم و بی واسطه و سهل و مداوم داشته، که این پیوند در دوران صنعت و با چیره شده ماشین سخت ناتوان شده، در این دوران با محصور و زندانی شدن انسان در بین ساخته ها و مصنوعات خویش، به ظاهر در بسیاری موارد نیازی به نگهداری پیوند خویش با طبیعت احساس نمی کند. شهر انزلی ازجمله شهرهایی است که در پی افزایش جمعیت و گسترش فیزیکی، مکان و تعداد فضای سبز آن نسبت به گذشته تغییر زیادی ننموده است درواقع با گسترش جمعیت افزایش فضای سبز صورت نگرفته است و به همین جهت سرانه فضای سبز مردم شهر انزلی با سرانه استاندارد فاصله دارد.

1-1: بیان مسئله

جمعیت شهری ایران در طی دهه های اخیر به خاطر عامل مهاجرت،رشد طبیعی، تبدیل روستا به شهر و الحاق تعداد زیادی روستا به شهر افزایش فراوانی یافته است . این افزایش، باعث تغییراتی در ساختار و همچنین بافت شهرهاگردیده است، به طوری كه جمعیت مهاجر در حاشیه شهرها اسكان یافته اند و این امر باعث افت كاركردهای شهری شده است، به گونه ای كه این جمعیت مازاد نیاز به خدمات متعدد شهری دارند و شهرها عمدتاً توان پاسخگویی به آنها را ندارند.

شهر انزلی دومین شهر استان گیلان از لحاظ میزان جمعیت ، بعد از شهر رشت است که تراکم بالای جمعیت در انزلی ، کاستی ها و نواقص بسیاری در جهت بهره مندی از فواید فضای سبز را برای ساکنان آن مواجه ساخته است که این مساله در خصوص پارک های درون شهری کاملا محسوس می باشد. عدم برخورداری محلات مختلف شهری از پارک های درون شهری و همچنین توزیع نامناسب این کاربری در سطح شهر انزلی ، اهمیت و ضرورت تحقیق را در این عرصه آشکار ساخته است. عنوان تحقیق تحلیل فضایی- مکانی فضای سبز شهری در شهر انزلی مطالعه موردی بوستانهای ناحیه (1) می باشد. جمعیت شهر مورد مطالعه نسبت به دهه های قبل در حال افزایش است و بر اساس آخرین سرشماری عمومی نفوس مسکن 1390، جمعیت شهر انزلی 116664 نفر بوده است که این افزایش جمعیت منجر به توسعه فیزیکی شهری و توزیع جغرافیایی نامناسب کاربری های شهری از جمله کاربری فضای سبز شده که مکان یابی این نوع از کاربری های شهری را با مشکل مواجه ساخته است. استانداردهای سرانه فضای سبز در جهان (25-20 مترمربع) می باشد و سرانه تعیین شده توسط وزارت مسکن و شهرسازی در شهرهای ایران (12-7 مترمربع) است. درصورتیکه سرانه فضای سبز شهری در بندر انزلی کمتر از 4 مترمربع برای هر نفرمی باشد. در این تحقیق سعی بر آن است که با ارزیابی ، به کیفیت و کمیت آن در سطح شهر از نظر موقعیت مکانی و تناسب و همجواری با سایر کاربری ها مطابق با معیارهای مکانیابی پرداخته شود و با روشن ساختن نقاط قوت و ضعف پارک های درون شهری بتوانیم گامی مفید در جهت ارائه پیشنهاداتی معقول و مناسب کاربری فضای سبز در سطح شهر برداریم.

1-2: اهداف تحقیق

• هدف اصلی تحقیق تحلیل فضایی – مکانی فضای سبز شهری در شهر انزلی است.

اهداف فرعی تحقیق عبارتند از :

• شناسایی فضای سبز در شهر انزلی

• تبیین پراکندگی فضای سبز در شهر انزلی

• تبیین کارکردهای فضای سبز در شهر انزلی

-3: سوالات تحقیق

آیا سرانه فضای سبز موجود در شهر بندر انزلی در حد مطلوب می باشد؟

1-4: فرضیه های تحقیق