۳-۳-4- شخصیت های ایستا 50

۳-4- تکنیک های شخصیت پردازی در همنوایی شبانه ی ارکستر چوب ها 51

3-4-1-شخصیت پردازی نمایشی.. 51

3-4-2-شخصیت پردازی از طریق خلق گفتگو. 51

۳-۴-۳- شخصیت پردازی به کمک توصیف عمل (کنش) 66

۳-4-4-توصیف صحنه و شخصیت پردازی.. 71

3-4-5- انتخاب نام و شخصیت پردازی.. 75

۳-4-6- شخصیت پردازی از طریق انتخاب لحن و شیوه ی گفتار. 78

3-5- شخصیت پردازی گزارشی.. 80

۳-5-1- شخصیت پردازی به کمک توصیف… 80

۳-5-2-توصیف افراد. 81

۳-۵-۳-توصیف رفتار. 81

۳-5-4- توصیف وضعیت ظاهری.. 84

۳-5-۵- توصیف اشیا ء. 86

3-5-6- توصیف مکان ها (Topographie) 88

۳-5-7- توصیف حیوانات.. 89

فصل چهارم: جمع بندی و نتیجه گیری.. 92

4-1- جمع بندی و نتیجه گیری.. 93

4-2-پیشنهادها 96

پی نوشت… 97

فهرست منابع.. 102

چکیده

شخصیت و شخصیت پردازی یکی از عناصراصلی داستان است. رمان«همنوایی شبانه ی ارکستر چوب ها»، نوشته رضا قاسمی، یکی از آثار موفق داستانی در دهه هشتاد هجری است که از غنای شخصیت پردازی برخوردار است. در این رساله، در حد توان، با اتکا به تعاریف شخصیت و واکاوی شگردهای شخصیت پردازی، ابتدا به تفکیکِ حوزه های کنش کرداری شخصیت های این رمان پرداخته و در پایان، مشخصات دقیق کرداری، گفتاری و اندیشگی هر شخصیت را به کمک اصطلاحات و تعابیر تخصصی فن داستان نشان داده ایم. «همنوایی شبانه ی ارکسترچوب ها» اثری سوررئالیستی است که در آن، برای پردازش شخصیت، بیشتر از شخصیت پردازی نمایشی استفاده شده است. از بین شگردهای شخصیت پردازی نمایشی، گفتگو بیشترین کاربرد را داشته است. شخصیت پردازی نمایشیِ «همنوایی شبانه ی ارکستر چوب ها» بیشتر باتکیه بر عنصر گفتگو انجام شده است و در بیشتر موارد، مخاطب از طریق گفتگوهای متعدد به عالم درون شخصیت ها راه می بابد، در این میان، گفتگوهای درونی باتک گویی های فردی (گفتگوی شخصیت باخود) کارکرد بیشتری دارند. به عبارت روشن تر، شخصیت های «همنوایی شبانه ی ارکستر چوب ها» درون گرا هستند.

واژه های کلیدی: همنوایی شبانه ی ارکستر چوب ها، رضا قاسمی، رمان سوررئال، شخصیت پردازی.

-1- مسئله ی تحقیق

مسئله ی که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است، بررسی شخصیت و شخصیت پردازی در رمان همنوایی شبانه ی ارکستر چوب ها (۱۳۸۰) نوشته ی رضا قاسمی است. داستان از دیدگاه اول شخص بیان می شود و حکایت یک روشنفکر ایرانی است که به کشور فرانسه پناهنده شده و در اتاق زیر شیروانیِ ساختمانی در یکی از محلات پاریس زندگی می کند که ساکنانش را چند فرانسوی و ایرانی تبعیدی تشکیل داده اند. نویسنده واقعیت و خیال را در این داستان به هم آمیخته و ساختاری مالیخولیایی ایجاد کرده. تم اصلی رمان همنوایی شبانه ی ارکستر چوب ها، ترس و ویرانی است. تنهایی، بی پناهی، احساس پوچی و افسردگی، دلزدگی و خستگی خصوصیات مشترك اغلب این رانده شدگان یا فراریان از وطن است. سرزمین نوین نتوانسته به آن ها هویتی تازه بدهد، و آنان به سختی احساس بی ریشگی و بی هویتی می كنند و این احساس آزارشان می دهد. اغلب آن ها داروهای اعصاب و آرام بخش مصرف می كنند¹.

شخصیت پردازی یکی از عناصر اصلی داستان در پیشبرد طرح است که در طول دوره ی داستان نویسی بر اساس شرایط زمان وشناخت انسان از خود و دیگران دستخوش تغییراتی شده است. در داستان پردازی پیشامدرن نویسنده جمله های زیادی را صرف شناساندن ویژگی های شخصیت از طریق توصیف مستقیم می کند. تاجایی که گاه جمله های زیادی را به طرز لباس پوشیدن شخصیت اختصاص می دهدیا به طورصریح و مستقیم ویژگی های ظاهری و شخصیت ها را بیان می کند و یک شخصیتِ از پیش شناخته شده را در اختیار خواننده قرار می دهد که با این روند، شخصیت و تمامِ کنش ها و واکنش هایش برای خواننده قابل پیش بینی است و خواننده در موقعیت های مختلف بر اساس شناختی که از شخصیت دارد می تواند اعمال او را پیش بینی کند. در داستان نویسی مدرن و پسامدرن نویسنده عمل داستانی را متوقف نمی کند تا باجمله هایی، شخصیت ها را معرفی و توصیف کند، بلکه برای آن که شخصیت را برای مخاطب قابل درک و شناخت نماید، او را از خلال گفتگو هایش – چه با خود و چه با دیگران و همچنین اعمالی که انجام می دهد باز می نمایاند. در داستان های پیشامدرن، نویسنده به شخصیت های خود قاطعانه صفت هایی نسبت می دهد، اما نویسنده ی مدرن و پست مدرن به خوبی می داند که خصوصیات آدم ها نه تنها مطلق وپایدار نیست (البته اگر شخصیت جامع باشد) بلکه در شرایط مختلف و به نسبت دیگر آدم ها و موقعیت های گوناگون تغییراتی خواهد داشت.

به شخصیت پردازی به شیوه ی نخست که بیشتر از طریق توصیفات مستقیم انجام می شده است و امروزه نیز گاه در داستان نویسی از آن استفاده می شود، شخصیت پردازی گزارشی و به شیوه ی جدیدتر آن، که غیرمستقیم است، نمایشی می گویند. درشیوه ی گزارشی از توصیف ظاهر، اخلاق و رفتار، مکان، زمان و… کمک گرفته می شود؛ و در شخصیت پردازی نمایشی یشتر از گفتگو، عمل، نام، صحنه، لحن وشیوه ی گفتار.

بررسی ساختار و چگونگی شخصیت پردازی در همنوایی شبانه ی ارکستر چوب ها–با توجه به تعابیر و تعاریف مذکور – مسئله ی اصلی این رساله است.

۱-2- ضرورت تحقیق

اگر چه در زمینه ی شخصیت و شخصیت پردازی در آثار نویسندگان مختلف کارهایی انجام شده و کتاب هایی نوشته شده است و همچنین مقاله هایی در زمینه ی آثار این نویسنده تآلیف شده است، اما تاکنون پژوهشگر یا پژوهشگرانی به بررسی شخصیت پردازی در این اثر به شیوه ای که در این تحقیق پرداخته شده است نپرداخته اند. البته به همین نکته نیز توجه کنیم که در ساختار آثار سورئال و رئالیستی شخصیت و شخصیت پردازی اهمیت بسیار بالایی دارد. از این رو تحلیل شخصیت پردازی در اثر مذکور امری ضروری می نماید.

1-3-پیشینیه ی تحقیق

1- داوودی حموله، ثریا. (1382). «برنیامدن از پس غربت این جهان غربتی»، شماره های 41-39، نشریه نافه.

2- سمیعی، عنایت. (1381). « این های برای آینه گم كردگان، نقد و بررسی كتاب «همنوایی شبانه اركستر چوب ها»، شماره های 29/28، نشریه ی حیات نو.

3- صادقی، لیلا. (1383). «هم زمانی همنوایی شبانه ی اركستر چوب ها با سلاخ خانه شماره 5 و بوف كور»، نشریه ی كلك، شماره های 149-150.

4- عبداللهی، ارسلان. (1383). «معمای معمار كلمات، نقد نمایشنامه های رضا قاسمی»، شماره76، نشریه ی عصر پنج شنبه.

5- فضل اللهی، نسیبه. (1384). «سقوط خود، نقد رمان “همنوایی شبانه اركستر چوب ها”»، 25/7/1384، نشریه ی شرق.