متوسط افت عملکرد سالانه شلغم به واسطه عدم تاریخ کشت مناسب در جهان حدود 17 درصد بوده که تا بیش از 70 درصد در هر سال می تواند افزایش یابد. ازسال1998،  25  میلیون هکتار از اراضی جهان به کشت ارقام شلغم وخردل اختصاص داشته است. اعتقاد بر این است که زراعت شلغم و خردل در اروپا از اوایل قرون وسطی آغاز گردیده و از اوایل قرن شانزدهم زراعت و تجارت شلغم راپا و شلغم ناپوس در هلند ثبت شده است. در آن زمان از روغن این گیاه بعنوان سوخت چراغ وروان کننده ماشینهای بخار استفاده می گردیده است. کشت تجاری شلغم از سال 1942 در قسمت شمالی قاره امریکا یعنی کشور کانادا شروع گردیده وامکان استفاده از روغن خوراکی در سال 1948 مورد توجه قرار گرفت و منجر به استخراج روغن خوراکی در سالهای 1956 و 1957 گردیده است. در سال 1968 اولین رقم شلغم با میزان اسید اروسیک پایین در کانادا تولید شده و هم اکنون کانادا به یک تولید کننده عمده شلغم تبدیل گردیده است. زراعت شلغم در استرالیا از سال 1969 آغاز و رقمهای مورد کشت متعلق به هر دو گونه شلغم .Brassica rapa L و شلغم براسیکا ناپوس می باشد که از ژاپن و کانادا به این کشور وارد گردیده اند. در سالهای 1972 تا 1977 میزان اسیداروسیک روغن رقمهای شلغم Brassica rapa L و شلغم براسیکا ناپوس به کمتر از 2 0/0 کاهش یافت.

در سال 1974 رقم Tower بعنوان اولین رقم دو صفر شلغم که هم میزان اسیداروسیک و هم میزان گلوکوزینولات آن پایین بود معرفی شد. در سال 1981 تولید رقمهای شلغم با میزان گلوزینولات بالا تقریبا متوقف گردید . در دو دهه گذشته در ایران آزمایشهای به نژادی و به زراعی متعدد و متنوعی در بخش تحقیقات دانه های روغنی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر بر روی گیاه شلغم صورت گرفته است. جمهوری اسلامی ایران با 17240 هکتار اراضی زیر کشت شلغم حدود 06/0  درصد زمینهای زیر کشت شلغم جهان را در اختیار دارد و با تولید 17010تن سهمی برابر 04/0   درصد از تولید شلغم  جهان را به خود اختصاص داده است. در استان کهگیلویه و بویراحمد آمار دقیقی ازکشت شلغم وجود ندارد و در حال حاضرعمده کشت آن در مناطق سردسیر استان می باشد. در شهرستان یاسوج نیز روند افزایشی در تولید شلغم طی چند سال اخیر به وجود آمده است. حدود 7/96 درصد از اراضی ایران در محدوده آب و هوایی خشک و نیمه خشک قرار گرفته که از این مقدار 7/2 درصد جزء مناطق بسیار خشک، 7/64 درصد جزء مناطق خشک و 3/29 درصد جزء مناطق نیمه خشک قرار دارد. لذا استفاده صحیح از منابع موجود و فاکتورهای مؤثر کشاورزی به اولویت مهم این بخش تبدیل شده است. تا حداکثر بهره‌ وری به دست آید.

تمام عملیات اجرائی در خصوص پرورش گیاهان رسیدن به هدف بهره وری از آن است که بسته به نوع پرورش، خواسته‌های پرورش‌دهنده و همچنین نیاز جامعه متفاوت می باشد. لذا هر پرورش دهنده‌ای حداکثر سعی و تلاش خویش را معطوف می‌دارد تا با بهره گرفتن از امکانات صنع بشر و مواد طبیعی اعم از پتانسیل‌های منطقه‌ای و بهره‌وری بهینه از پتانسیل ژنتیکی بالقوه گیاه بتواند همه آن ها را در یک راستا همخوان کرده و با بالفعل کردن آن ها حداکثر بهره‌وری کمی و کیفی را داشته باشد. در این میان می‌توان بیان نمود هدف اصلی و بنیادی کاشت شلغم تولید غده سالم (بدون پوکی) می‌باشد. نظر به اینکه «تاریخ کشت مناسب» و عوامل مؤثر در آن می تواند به یک عامل مثبت تبدیل شده و منجر به تأثیر گذاری معنی داری در تولید کمی و کیفی این محصول در واحد سطح بشود. به همین دلیل استفاده از “تاریخ کشت مناسب” و محلول پاشی با عنصر” بر” می تواند تأثیر به سزائی در  افزایش تولید غدد سالم و فاقد پوکی این محصول داشته باشد. در این تحقیق« بررسی تاثیر تاریخ کاشت و محلول پاشی کود “بر” بر کیفیت و عملکرد تک بوته و عملکرد واحدسطح شلغم[1] درمنطقه یاسوج» در همین راستا انجام گرفت.

فرضیه های تحقیق:

1- کود “بر” با عث جلوگیری از پوکی در غده شلغم شده و باعث محکم شدن و بالا رفتن وزن غده می شود.

2- تاریخ کشت نامطلوب باعث ورود زود هنگام به مرحله زایشی و پوکی غده شلغم می شود.

3- اثر متقابل تاریخ کشت شلغم و محلول پاشی کود “بر” بر کیفیت و عملکرد تک بوته و عملکرد واحد سطح شلغم می تواند معنی دار باشد.

هدف :

به طور کلی هدف از اجرای این تحقیق به طور خاص بررسی تأثیر تاریخ کشت و محلول پاشی باعنصر” بر” در افزایش کیفیت و عملکرد تک بوته و عملکرد واحد سطح در گیاه شلغم می‌باشد. ولی هدف خاص این آزمایش بررسی دو فاکتور فوق بر روی عملکرد کمی شلغم با موضوع قرار دادن موارد ذیل می باشد که می تواند اهداف علمی و کاربردی مسئله را پوشش دهد .

1. تعیین مناسب ترین مراحل کاربرد کود “بر” بر عملکرد شلغم.

1. بررسی اثر تاریخ کاشت گیاهی بر روی کیفیت و عملکرد تک بوته و عملکرد واحد سطح در شلغم.

1. بررسی اثر کاربرد محلول پاشی کود “بر” در زمان های مختلف و دفعات متفاوت بر عملکرد شلغم.

1. تعیین مناسب ترین تیمار کودی”بر” و بهترین تاریخ کاشت(اثر متقابل) برای دستیابی به حداکثر عملکرد و جلوگیری از پوکی وافزایش وزن غده شلغم.

1. امکان بهره مندی از افزایش عملکرد در واحد سطح با بکارگیری امکانات و دانش نوین و یافته های تحقیقاتی جهت کشاورزان منطقه .

1-4- کلیات گیاه شناسی شلغم:

شلغم   Var.rapa) Brassica rapa L.)در كتب طب سنتی با نام « شلجم » كه معرب « شلغم » است نامبرده شده است.جینور(135)، شلغم به فرانسوی Navet و انواع علوفه ای آن را Raves و Rabioules گویند و به انگلیسی غده آن را Turnip و برگ های سبز آن   green Turnip نامیده می شود.

Brassica napus L. Var. nappus

شلغم غده ای جزء تیره Cruciferae جنس Brassica و دارای گونه های مختلفی است . گونه هایی با ریشه مدور و شلغمی شكل و ریشه دراز که  Brassica rapa L. Var.rapa  و Brassica napus Var. napobrassica   و سرانجام گونه های علوفه ای، ترب، تربچه و خردل سفید و غیره جزء این جنس می باشند که برای استفاده از اندام های رویشی کشت  می گردند.

 Brassica napus L. var.napus   یا کلزا  و var.silvstris Brassica rapa یا شلغم روغنی جزء گیاهان روغنی می باشند (Geisler Gerhard 1980 ) .  برخی از گیاه شناسان شلغم را به نام علمی     L. Var. Rapa Brasssica rapa و نوعی از آن به نام Chou navet یا كلم سوئدی (Rutabagas ) را Brassica rapa یا B. napo brassica نامگذاری كرده اند و اصولأ در نامگذاری جنس Brassica اتفاق نظر بین تمام گیاه شناسان وجود ندارد(اصلانی،1383).

شلغم[2] گیاهی است دو ساله با برگ های کشیده و بیضی شکل و کمی خشن ناصاف پوشیده از تك وتوك كرك پراكنده یا بدون كرك ، با بریدگی های زیاد به رنگ سبز و سفید.محل اصلی و اولیه این گیاه مشخص نیست. گل های این گیاه به صورت خوشه ای و روی شاخه های متعدد که برروی ساقه قرار دارند بوجود می آیند. رنگ گل ها زرد و به شکل صلیب می باشد. غلاف حامل دانه های آن پهن و طویل و هریک دارای ۱۵ تا ۲۰ دانه می باشد. ریشه آن متورم و به دو شكل گرد و پهن ویا دراز

به رنگ سفید با لكه ای بنفش و یا كاملا سفید است. میوه آن غلافی باریک دراز كه در آن چند دانه سیاه قرار دارد. تكثیر شلغم ا زطریق كاشت تخم آن صورت می گیرد. واریته های زودرس در ایران از اویل بهار تا اواسط بهار كاشته می شوند و پس از ۵۰ -۴۰ روز قبل از این كه گرمای شدید تابستان برسد برداشت می شود. ، زیرا شلغم در هوای گرم خوب رشد نمی كند و برعكس در هوای سرد خوب رشد می کند و ارقام دیر رس در اواخر تابستان كاشته می شود  كه برداشت ریشه در پاییز صورت می گیرد و معمولا پس از دو ماه ریشه آن آماده برداشت خواهد بود. قسمت برجسته و گوشتی این گیاه به صورت پخته مورد محلول پاشی قرار می گیرد .(Bowman et al.,2000) طعم آن گاهی ملایم و شیرین و گاهی تند است. این گیاه انواع مختلفی دارد که بعضی از آن ها برای محلول پاشی و خوراک حیوانات اهلی و برخی دیگر برای محلول پاشی در غذاهای انسان استفاده می شود. انواعی که برای محلول پاشی خوراک انسان هستند عبارتند از: شلغم سفید بلند، شلغم سفید بشقابی، شلغم سفید کُرَوی، شلغم زرد، شلغم قرمز میلون، شلغم خاکستری یا سیاه، آب و هوا و خاک این گیاه در مناطق مرطوب و معتدل به خوبی عمل می آید و احتیاج به آب فراوان دارد. بهترین خاک برای کشت این گیاه زمین هایی هستند که شنی رُسی باشند. این گیاه را با توجه به درجه حرارت محیط از اول فروردین ماه تا اول تیرماه می کارند تا محصول پیش رس به دست آورند. ولی برای کشت عادی مناسب ترین زمان کشت شلغم، پائیز و اوایل شهریور ماه است، که محصول بهتری عاید می شود. در کشت عادی بایستی مراقبت شود که بذر انواع پیش رس را در ماه های شهریور و مهرماه و بذر انواع دیر رس را از مردادماه تا شهریورماه بکارند. کاشت این گیاه به صورت دستپاش ( کرتی ) یا ردیفکاری ( خطی ) صورت می گیرد. واضح است در صورتی که از روش ردیفکاری استفاده شود، از نظر زیبائی سطح کشت و آبیاری و سایرعملیات زراعی مزیت دارد.نحوه کاشت به این طریق است که بذر را به یکی از دو روش فوق در زمین اصلی می پاشند، سپس با دندانه بذر را زیر خاک نموده آنگاه آبیاری می کنند. وجین کردن و تُنُک کردن و تعداد دفعات آبیاری اثر مستقیم در رشد گیاه خواهد داشت. زمانی که بوته ها چند برگه شدند، بوته های اضافی را از زمین خارج می سازند، به طوری که فاصله بین دو بوته از یکدیگر ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر و فاصله خطوط در ردیفکاری ۲۰ سانتیمتر باشد(.(Bowman et al.,2000 در تابستان و روزهای گرم آب بیشتری به زمین می دهند تا محصول آبدار و خوش طعم گردد. برای بذرگیری ازبوته های شلغم، در پائیز که برداشت انجام می شود، از میان شلغم ها، سالمترین و بهترین آن ها را از نظر اندازه و ترکیب نگهداری و در محلی سرپوشیده زیر خاک یا ماسه خشک نگهداری می کنند. به ترتیبی که آن ها یخ نزنند و برای جلوگیری از یخ زدن روی خاک را با کاه و یا برگ های خشک و یا پوشال می پوشانند. در اوایل فروردین ماه آن ها را خارج ساخته و در زمینی که قبلا آماده کرده اند و دارای خاک خوب و قوی باشد به فاصله ۴۰ تا ۵۰ سانتیمتر از یکدیگر می کارند. برای آن که بخواهند بذر انواع مختلف این گیاه را تهیه کنند بایستی هرنوع آن را به فاصله زیاد و جدا از نوع دیگر بکارند. به این منظور بایستی مزرعه مناسبی داشت تا از تداخل انواع مختلف پرهیز شود و از دورگه شدن بذر شلغم ها جلوگیری گردد. اما اگر منظور فقط بذرگیری از یک نوع باشد نیازی به این احتیاط ها نیست. پس از آن که بوته های شلغم به گل رفت نوک خوشه های گل را قطع می کنند، تا غلاف های پائینی بهتر تغذیه نموده و تقویت شوند. زمانی که غلاف ها زرد شدند آن ها را با شاخه از بوته قطع نموده و در سایه خشک می کنند. سپس به طور ملایم آن ها را تکان می دهند ( به زمین می کوبند ) تا بذرها از داخل غلاف خارج شوند. آنگاه بذرها را جمع آوری کرده در ظرف مناسبی نگهداری می کنند(.(Bowman et al.,2000

 1-4-1- انواع ارقام شلغم:

 شلغم از لحاظ شرایط اقلیمی ونموی به دو گروه اصلی وچندین زیر گروه فرعی تقسیم شده است که عبارتنداز:

1-4-1-1- انواع معتدله:

 ارقام معتدله شلغم که برای نشو ونموی خود به آب وهوای ملایم نیازمند است نموی آن سریع و زود رس ودارای کیفیت عالی(مزه شیرین واشتها آور) بوده است و برای تولیدبه هوای معتدله ضرورت دارد.انواع مهم شلغم معتدله شامل:

الف.پرپل تاب

ب.وایت گلاوب

ج.گولدن بال[5]

د.جاپانیس وایت

ه.پوتاشیم

و.فاسورس

ی. نایتروجن

1-4-1-2- انواع گرمسیری: ارقام گرمسیری شلغم که برای نمو خود به آب وهوای گرم نیاز دارند. از نگاه قدرت حاصل دهی زیاد ولی حاصل داده شده دارای کیفیت ضعیف، نموی آن بطی، دیرس، مزه آن تند بوده و در مناطق معتدله نیز نمو می کند.

انواع مهم شلغم گرمسیری شامل:

الف. پوساکانچین

ب. پوساسوتی

ج. پوساسوارنیما: پوساسوارنیما یک نوع شلغم جدید است که از لقاح نوع شلغم گلدن بال و نوع عمومی آن جاپانیس وایت به وجود آمده است که بعد از 45-60 روز آماده رشد ونمو است که به شکل طویل و مدور بوده ودر مقابل امراض و آفات مقاومت دارد.

به استناد بررسی های انجام گرفته توسط فرندسنو اولسن ثابت گردیده که شلغم یک هیبرید آمفی دیپلویید طبیعی بوده و حاصل تلاقی شلغم روغنی و کلم می باشد. پنج گونه از جنس براسیکا که در سطح جهان به عنوان دانه روغنی کشت می شوند عبارتند از :

• گونه شلغم (Brassica rapa)ژنوم AC،19=n:

این گونه کلزای معمولی است که عموما در اروپا و کانادا کشت می شود و در کانادا به کلزای(شلغم روغنی) آرژا نتینی معروف است زیرا برای اولین بار از آنجا به کانادا وارد شده است. دارای ارقام بهاره و پائیزه با عدد کروموزومی ۳۸ بوده و مهمترین گونه جنس براسیکا، محسوب می شود.

• شلغم روغنی(Brassica rapa) ژنوم A،10=: n قبلا” این گونه campestris نامیده می شد. درکانادا به کلزای لهستانی معروف است، زیرا برای اولین بار از آنجا وارد کانادا شده است . این گونه یکی ازگونه