2-1-2- تعریف فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) 17

2-1-3- کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات… 19

2-1-4- اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات… 21

2-1-5-طرح تکفا: استراتژی ایی برای توسعه کشور. 23

2-1-6- موانع و مشکلات استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات… 24

2-1-7- محدودیت های ناشی از توسعه فناوری اطلاعات… 26

2-1-8- توصیه ها و راهکارها 28

2-2- یادگیری.. 29

2-2-1- تعریف یادگیری.. 32

2-2-2- سبک های یادگیری.. 33

2-2-3- انواع سبک های یادگیری.. 34

2-2-4- سبک های یادگیری شناختی.. 35

2-2-4-1 سبک های وابسته به زمینه و نابسته به زمینه: 35

2-2-4-2سبک های تکانشی و تاملی.. 38

2-2-4-3 سبک های همگرا، واگرا، جذب کننده و انطباق یابنده 40

2-2-4-4 سبک های عمقی و سطحی.. 46

2-2-4-5 سبک های محیطی، هیجانی، جامعه شناختی، فیزیولوژیکی و روانشناختی.. 47

2-2-5 ماهیت یادگیری.. 48

2-2-6 مفهوم یادگیری الکترونیکی.. 49

2-2-7 مدل های یادگیری در محیط های الکترونیکی وب… 49

2-2-8 مدل های مختلف فضاهای یادگیری.. 50

2-2-8-1 مدل های یادگیری شبکه ای.. 50

2-2-8-2 یادگیری درکلاس های آینده 51

2-2-8-3- یادگیری ساختاردانش و توانایی حل مشکل.. 51

2-2-8-4-یادگیری مبتنی بر جامعه. 52

2-3 تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر یادگیری.. 53

2-3-1- توسعه حرفه ای.. 54

2-3-2- فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی و تأثیر آن بر آموزش و یادگیری.. 54

2-3-3- نقش و تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر نظام آموزشی.. 56

2-3-4- مزیت های بهره گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات در تعلیم و تربیت… 57

2-3-5- انواع آموزش و یادگیری مبتنی برفناوری اطلاعات و ارتباطات… 60

2-3-5-1- خود یادگیری.. 60

2-3-5-2- یادگیری از راه دور. 61

2-3-5-3- کلاس مجازی.. 61

2-3-5-4- یادگیری گروهی.. 62

2-3-6- فناوری اطلاعات و ارتباطات و نقش معلم. 63

2-4 تحقیقات انجام شده در داخل.. 65

2-4-1- کتاب… 65

2-4-2- پایان نامه. 67

2-4-3- مقالات… 88

2-5- تحقیقات انجام شده در خارج.. 129

2-5-1- کتاب… 129

فصل سوم:روش تحقیق

مقدمه. 134

3-1- جامعه آماری.. 134

3-2- حجم نمونه و روش نمونه گیری.. 134

3-3- روش تحقیق.. 135

3-4- ابزار اندازه گیری.. 135

3-4-1- پرسشنامه سبک های یادگیری.. 135

3-4-2- پایایی و روایی پرسشنامه. 135

3-4-3- روایی آزمون( اعتبار) 136

3-4-4- روش نمره گذاری.. 137

3-5- روش گرد آوری اطلاعات… 137

3-6- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات… 137

فصل چهارم:تجزیه و تحلیل داده ها

مقدمه. 140

فصل پنجم:نتیجه گیری

مقدمه. 148

فرضیه اصلی.. 148

فرضیه های فرعی.. 149

پیشنهادها 153

منابع و ماخذ. 154
فهرست جداول

جدول1-3- سبک های یادگیری همگرا، واگرا، جذب کننده و انطباق یابنده 44

جدول شماره (4-1) جدول توزیع فراوانی مشخصات دموگرافیک گروه نمونه. 140

جدول شماره (4-2) آزمونهای چند متغیره برای بررسی معناداری تفاوت بین میانگینها در گروه های پژوهش 142

جدول شماره (4-3) میانگین و انحراف استاندارد گروه نمونه در میزان بهره گیری از فناوری اطلاعات(ICT) به تفکیک مقیاس های یادگیری.. 142

جدول شماره (4-6) خلاصه اطلاعات تحلیل واریانس چند متغیره 145

جدول شماره (4-5) آزمون های چند متغیره برای بررسی معناداری تفاوت بین میانگین ها در گروه های پژوهش 144

جدول شماره (4-4) میانگین و انحراف استاندارد گروه نمونه در مقیاسهای مختلف یادگیری.. 143
فهرست نمودارها

نمودار 4-3- توزیع سبک های یادگیری در بین دانش آموزان پسر پایه پنجم و ششم دوره ابتدایی.. 141

نمودار 4-2 – توزیع سبک های یادگیری در بین دانش آموزان دختر پایه پنجم و ششم دوره ابتدایی.. 141

1- گناه (اثم) آنچه که عمدی می باشد ولی خطا آنچه که غیر عمدباشد.[20]

2- گناه (ذنب)اطلاق می کند بر هر چیزی که به ذات قصد نماید ولی خطا بر آنچه که بر عرض قصد کند مانند این که شکارچی تیری می اندازد وآن نیز به انسانی اصابت کند.[21]

3- خطا عقوبت ندارد ولی گناه وآنچه را که از روی عمد و اختیاراست مورد حساب قرار خواهد گرفت و عقوبت را به همراه دارد.مضمون این عبارت در ذیل آیه(وَلَیْسَعَلَیْکُمْجُناحٌفِیماأَخْطَأْتُمْبِهِوَلكِنْماتَعَمَّدَتْقُلُوبُکُمْ)آمده است.

4- خطا ازغیرمعصومین سرمی زندوحتی بزرگان هم گاهی دچاراشتباه یا خطامی شوند؛ولی گناه آن است که ازضعف ایمان و سستی تقواوجهل وبی معرفتی حاصل می شودو بسیاری از بزرگان را دیده و شنیده ایم که معصوم نبودند، ولی به گناه آلوده نشدند؛ یعنی انسان می تواند به درجه ای برسد که به واسطه ایمان و یقین و تقوای بالا، گناه نکند ولی خطا و اشتباه ممکن است از او سربزند.[22]

ت–فرقخطاباتركاولی

برخی معتقدندكه حتی پیامبران نیز خطا می كنندوبه خصوص این خطا را به حضرت آدم^{(علیهالسلام)}نسبت می دهنددرحالی كه این طور نیست و بین این دوفرق است.

«أولى»،افعل از «ولى» به معناى نزدیك شدن و شایسته است.«اولى» به معناى بهتر، سزاوارتر، احرى، اجدر و صواب تر آمده است. «اولى» به معناى جایزتر و «ترك اولى» به معناى ترك مستحب و جایزتر است. در قرآن كه برترین كلام درفصاحت و بلاغت است،هیچ گاه براى این معنا،تعبیرهای عصیان،غوایت، ظلم و شقاوت كه به معناى گناه و خطاى فاحش است، به كار نمی رود. نكته دیگر اینكه در گناه آدم نیز نسبیتى وجود ندارد، در آن ظرف زمانى هنوز مكلفان به آن حد نبودند كه بتوان نسبت قائل شد و در نهى هم نسبیتى نیست كه جهت مصلحت و مفسده در آن لحاظ شود.

تمام تعبیراتى كه درباره عصیان و گناه و ذنب انبیا – چه در مورد آدم و چه در مورد خاتم – در آیات و روایات دیده می شود، ممكن است اشاره به همین معنى باشد.گاهى از این معنى به عنوان «ترك اولى» تعبیر می شودومنظور از آن عملى است كه تركش از انجامش بهتر است.این عمل ممكن است جزء «مكروهات» یا «مباحات» و حتى «مستحبات» باشد؛ مثلاً طواف مستحبى گرچه كار خوب و پسندیده اى است، ولى ترك آن و پرداختن به قضاى حاجت مؤمن اولى و بهتر است.حال اگر كسى قضاى حاجت مؤمن را رها كند و به جاى آن طواف خانه خدا انجام دهد،گر چه ذاتاً عمل مستحبى انجام داده، ولى ترك اولى كرده است و این كار براى اولیاء الله و انبیاء و ائمه هدى^{(علیهمالسلام)}مناسب نیست و اینكه بعضى گمان كرده اند ترك اولى حتماً در مورد كارهاى مكروه گفته می شود، اشتباه محض است. [23]

«ترک اولی»یعنی کاری که معصیت وخطا نیست،ولی انجام ندادنش برای پیامبران بهتر است.همه ی آنچه درقرآن به عنوان کارهای ناپسندانبیای الهی ذکرشده،ازجمله داستان میوه درخت ممنوعه که حضرت آدم از آن تناول کرد در زمره ی ترک اولی هستند، بنا به اعتقاد شیعیان گناه محسوب نمی شوند.بنابراعتقاد مذهب شیعه،انبیای الهی از همه گناهان،چه کبیره،چه صغیره و نیزازهمه خطاهاواشتباه ها دورهستند.عصمت در انبیای الهی درمحدوده دریافت،حفظ وابلاغ وحی خلاصه نمی شود،بلکه محدوه ای بسیار وسیع تردارد.

با این حال، شیعیان ترک اولی را برانبیاء روا می دانند و معتقدند خدشه ای به معصومیت پیامبران وارد نمی کنند.[24]

ث – كاربردقرآنی واژه خطا

قرآن كریم واژه “خطا” را 22 بار آورده است. این واژه در قرآن كاربردهای مختلف دارد كه عبارتنداست:

1– ث) سهو

قرآن كریم در چند آیه واژه “خطا” را به معنای سهو آورده است.ازجمله آیه :«وَلَیْسَعَلَیْکُمْجُناحٌفِیماأَخْطَأْتُمْبِهِوَلكِنْماتَعَمَّدَتْقُلُوبُکُم[25]؛امّا گناهى بر شما نیست در خطاهایى كه از شما سرمى‏زند، ولى آنچه را از روى عمد مى‏گویید(مورد حساب قرار خواهد داد)».‏

معنای آیه این است كه گناهى بر شما نیست در مواردى كه اشتباهاً و یا از روى فراموشى افراد را به غیر پدرانشان نسبت دهید، ولیكن در مواردى كه دلهایتان آگاه است، و عمداً این كار را مى‏كنید، گناهكارید- این معنادر صورتى است كه كلمه” ما” را موصوله، و به معناى” آنچه” بگیریم، و اما اگر مصدر بگیریم معنایش چنین مى‏شود- و لیكن در تعمد دلهایتان گناه هست، و جمله”وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً” مربوط به موارد اشتباه و خطا است.خطا در این آیه به این معنا است.گناهان دو دسته است: گناهان سهوی و گناهان عمدی.اگر از انسان گناه و خطایی ازروی سهو و نسیان سر زد اشکال ندارد؛ اما آنچه قلب از روی عمد انجام دهد در آخرت به حساب می آید.از این رو درادامه فرمود «وَلكِنْماتَعَمَّدَتْقُلُوبُکُم».[26]

درجای دیگر آمده است :«رَبَّنالاتُؤاخِذْناإِنْنَسِیناأَوْأَخْطَأْنا‏[27]؛اىپروردگارما،اگرفراموشكرده‏ایمیاخطایىكرده‏ایم،مارابازخواستمكن».

”أَوْأَخْطَأْنا” یا خطا كردیم در چیزى از منهیّات، و خطا مانند نسیان در فعلى است كه فاعل، عزم آن كار را نداشته است.[28]

خطا:كارى است از روى عمد صورت نگیرد پس كیفر ندارد. «أخطأ و خَطِى‏ء» داراى یك معنى هستند.

پس معنا آیه چنین است : اگر فراموش یا خطا كنیم ما را مؤاخذه مكن).[29]

درجای دیگرنیزچنین آمده است :

وَماكانَلِمُؤْمِنٍأَنْیَقْتُلَمُؤْمِناًإِلاَّخَطَأًوَمَنْقَتَلَمُؤْمِناًخَطَأًفَتَحْرِیرُرَقَبَةٍمُؤْمِنَةٍوَدِیَةٌمُسَلَّمَةٌإِلى‏أَهْلِهِإِلاَّأَنْیَصَّدَّقُوافَإِنْكانَمِنْقَوْمٍعَدُوٍّلَکُمْوَهُوَمُؤْمِنٌفَتَحْرِیرُرَقَبَةٍمُؤْمِنَةٍوَإِنْكانَمِنْقَوْمٍبَیْنَکُمْوَبَیْنَهُمْمِیثاقٌفَدِیَةٌمُسَلَّمَةٌإِلى‏أَهْلِهِوَتَحْرِیرُرَقَبَةٍمُؤْمِنَةٍفَمَنْلَمْیَجِدْفَصِیامُشَهْرَیْنِمُتَتابِعَیْنِتَوْبَةًمِنَاللَّهِوَكانَاللَّهُعَلِیماًحَکِیما[30]؛هیچمؤمنىرانرسدكهمؤمندیگرراجزبهخطابكشد.وهركسكهمؤمنىرابهخطابكشدبایدكهبنده‏اىمؤمنراآزادكندوخونبهایشرابهخانواده‏اشتسلیمكند،مگرآنكهخونبهاراببخشند.واگرمقتول،مؤمنوازقومىاستكهدشمنشماستفقطبندهمؤمنىراآزادكندواگرازقومىاستكهباشماپیمانبسته‏اند،خونبهابهخانواده‏اشپرداختشودوبندهمؤمنىراآزادكندوهركسكهبنده‏اىنیابدبراىتوبهدوماهپىدرپىروزهبگیرد.وخداداناوحكیماست.

” خطاء” در اینجا معنایى است در مقابل عمد و تعمد، چون آیه در مقابل آیه بعدى قرار دارد.و مراد از نفى در جمله مورد بحث نفى اقتضاء است، مى‏خواهد بفرماید: در مؤمن بعد از دخولش در حریم ایمان و قرقگاه آن، دیگر هیچ اقتضایى براى كشتن مؤمنى مثل خودش وجود ندارد، هیچ نوع كشتن مگر كشتن از روى خطا.[31]

1- محمدبن مكرم ابن منظور، لسان العرب ،ج 1 ،چ 3 (بیروت: دار صادر، 1414 ) ص 66

2- حسین بن محمدراغب اصفهانی ،المفردات فی غریب القرآن،چ اول( بیروت: دارالعلم ،1412)ص 287

3- آذرتاش آذرنوش،فرهنگ معاصرعربی فارسی،ج اول،چ اول( تهران: نی،1379)ص 170

4- عباس شوشتری، فرهنگ لغات قرآن،چ 3( تهران:دریا، 1355) ص 222

5- حسن عمید، فرهنگ فارسی ، ج اول ،چ اول ( تهران: امیر كبیر، بی تا) ص 866

• خلیل بن احمد فراهیدی،العین، ج‏4، چ 2(قم : هجرت، 1414 )ص 293

7- احمد بن فارس ، معجم المقاییس فی اللغه ( بیروت: دارالفكر، 1414) ص 323

8- آذرتاش آذرنوش، همان

9- فخرالدین طریحی ، مجمع البحرین ، ج‏1،چ 3 (تهران : كتابفروشی مرتضوی، 1375) ص125

10- ابوالحسن شعرانی، نثر طوبی (تهران: کتابفروشی اسلامیه ، 1352 ) ص 223

1- اسراء/ 31

2- بقره / 81

3- نساء/ 92

4- حسین بن محمد راغب اصفهانی، پیشین ، ص 151

5- فخر الدین طریحی ، مجمع البحرین ، همان، ج 5 ، ص 294

1-­­ محمدحسین­مختاری­وعلی اصغرمرادی،فرهنگ اصطلاحات فقهی،چ اول(تهران:انجمن قلم ایران،1377)ص143

2- حسین بن محمد راغب اصفهانی، پیشین ، ص 152

3- بهاءالدین خرمشاهی ودیگران ، دایره المعارف تشییع، ج 7 ،(تهران: نشر شهید سعید محبی، 1378 )ص 159

4- عبداللهجوادی آملی، تفسیر تسنیم، ج 5 (قم: نشر اسراء،1385) ص 324

1- هلال عسگری ، فروق اللغویه( قم : مكتبه بصیرتی ،1353)ص 193

2- نورالدین حسینی موسوی جزائری، فروق اللغات،چ 2 ( تهران : مكتب نشر الثقافه الاسلامیه، 1408)ص 121

بخش دوم-هوش هیجانی: 29

تعریف هوش شناختی: 29

تعریف هیجان: 31

تاریخچه ی هوش هیجانی.. 34

تعاریف هوش هیجانی: 36

نشانه های ذهن هیجانی : 38

پاسخی سریع اما سست بنیاد : 38

مولفه های هوش هیجانی : 39

مقایسه هوش هیجانی با هوش شناختی.. 40

هوش هیجانی به مفهوم روح زمان. 42

هوش هیجانی و مفهوم شخصیت… 44

هوش هیجانی و مفهوم توانایی ذهنی.. 45

الگوها و مولفه های هوش هیجانی.. 47

دیدگاههای موجود در زمینه هوش هیجانی: 47

الگوی ترکیبی هوش هیجانی گلمن و مولفه های آن. 47

دانیل گلمن مولفه های هوش هیجانی را به شرح زیر بیان می کند: 50

کارکرد های هوش هیجانی: 51

هوش هیجانی و مولفه های آن از دیدگاه “بار-اون”. 54

خرده مقیاس های هوش هیجانی بار – اون. 56

الگوی توانایی مایر و سالووی.. 60

مؤلفه های هوش هیجانی: 61

کارکردهای هوش هیجانی.. 67

عوامل مؤثر بر هوش هیجانی.. 70

آموزش هوش هیجانی.. 72

دیدگاه های مایر- سالووی در آموزش هوش هیجانی.. 73

اکتساب هوش هیجانی.. 73

وارد نمودن هوش هیجانی در برنامه های معمول یا استاندارد: 74

بخش سوم-پیشینه پژوهشی: 74

الف-پژوهشهای خارجی: 74

ب-پژوهشهای داخلی: 78

فصل سوم-روش پژوهش… 81

مقدمه : 82

روش(طرح تحقیق) 82

جامعه آماری : 82

حجم نمونه و روش نمونه گیری.. 82

ابزار گرد آوری اطلاعات: 83

پرسشنامه حل مسئله هپنر و کراسکوف ( 1988) 83

معنای مولفه ها: 83

پرسشنامه هوش هیجانی برادبری و گریوز:(2005) 84

معنای نمرات : 85

روش گرد آوری اطلاعات: 87

روش تحلیل داده ها: 87

فصل چهارم- تجزیه و تحلیل آماری.. 88

مقدمه. 89

توصیف داده ها 90

تحلیل داده ها 94

فصل پنجم. 99

بحث و نتیجه گیری.. 99

خلاصه پژوهش: 100

بحث و بررسی: 101

محدودیتها و مشکلات پژوهش: 104

پیشنهادات: 104

پیشنهادات کاربردی: 105

منابع فارسی.. 106
فهرست جداول

جدول 1-3 تفسیر نمرات در آزمون پرسشنامه برادبری و گریوز –گنجی (1385) 86

جدول 2-3 ضرایب آلفای کرونباخ برای مقیاس سبکهای حل مسئله. 86

جدول 3-3 : ضرایب آلفای کرونباخ برای مقیاس هوش هیجانی.. 87

جدول 1-4: شاخص های توصیفی نمرات پرسشنامه هوش هیجانی والدین و فرزندان 90

جدول 2-4: شاخص های توصیفی نمرات پرسشنامه هوش هیجانی در دانش آموزان به تفکیک جنس 91

جدول 3-4: شاخص های توصیفی نمرات پرسشنامه سبک های حل مسئله در والدین و فرزندان 92

جدول 4-4: شاخص های توصیفی نمرات پرسشنامه سبک های حل مسئله در دانش آموزان دختر و پسر 93

جدول5-4: نتایج ضریب همبستگی بین سبک های حل مسئله در والدین و فرزندان 94

جدول 6-4: نتایج ضریب همبستگی برای رابطه سبک های حل مسئله در والدین و فرزندان دختر و پسر 95

جدول 7-4: نتایج ضریب همبستگی بین هوش هیجانی در والدین و فرزندان 96

جدول 8-4: نتایج ضریب همبستگی بین هوش هیجانی والدین و فرزندان دختر و پسر 96

2-3-4- عوامل مؤثر بر رضایت شغلی.. 33

2-3-5- پیامدهای رضایت شغلی و عدم رضایت شغلی.. 36

2-3-6- رضایت شغلی و عملكرد. 38

2-4- سلامت روان.. 40

2-4-1- تاریخچه بهداشت روان.. 41

2-4-2- سلامت روانی در اسلام. 41

2-4-3- سلامت روانی قرن 21. 42

2-4-4- تحولات و گسترش اختلالات روانی.. 42

2-4-5- تعریف و مفهوم سلامت روان.. 43

2-4-6- اهداف بهداشت روانی.. 47

2-4-7- سلامت روان از دیدگاه مکاتب مختلف… 49

2-4-8- عوامل موثر بر بهداشت روان.. 50

2-4-9- ملاكهای سلامت روان.. 50

2-4-10- فرصت­ها و موانع برنامه­ریزی برای بهبود بهداشت روان.. 51

2-4-11- پیشگیری­های سلامت روان.. 52

2-4-12- بهداشت روانی در دوران نوجوانی.. 52

2-4-13- بهداشت روانی در خانواده 53

2-5- تحقیقات داخلی.. 53

2-6- تحقیقات خارج از ایران.. 58

2-7- مدل مفهومی تحقیق.. 60

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

3-1- مقدمه. 62

3-2- نوع و روش تحقیق.. 62

3-3- جامعه آماری.. 62

3-4- روش نمونه گیری و حجم نمونه. 62

3-5- ابزار گردآوری اطلاعات… 63

3-6- روایی و پایایی پرسشنامه. 65

3-6-1- روایی.. 65

3-6-2- پایایی.. 66

3-7- تكنیك های آماری مورد استفاده 67

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته­ها

4-1- مقدمه. 69

4-2- تجزیه و تحلیل یافته­ها 69

4-2-1- آمار توصیفی اطلاعات جمعیت شناختی.. 69

4-2-2- تحلیل فرضیات… 71

فصل پنجم: بحث و نتیجه­گیری

5-1- مقدمه. 82

5-2- بحث و نتیجه گیری.. 82

5-3- پیشنهادات كاربردی.. 87

5-4- پیشنهاداتی برای محققین آینده 88

5-5- محدودیت های تحقیق.. 88

منابع.. 90

فهرست جداول

جدول3-1: مقدار آلفای کرونباخ هوش هیجانی و ابعاد آن.. 66

جدول3-2: مقدار آلفای کرونباخ سلامت روان و ابعاد آن.. 66

جدول4-1:توزیع فراوانی جنسیت پاسخ دهندگان.. 69

جدول4-2: توزیع فراوانی وضعیت تحصیلات پاسخ دهندگان.. 70

جدول4-3: توزیع فراوانی سن پاسخ دهندگان.. 70

جدول4-4: توزیع فراوانی سابقه كار پاسخ­دهندگان.. 71

جدول4-5: نتایج آمار توصیفی و ضریب همبستگی پیرسون هوش هیجانی و سلامت روان.. 71

جدول4-6: نتایج آمار توصیفی و ضریب همبستگی پیرسون رضایت شغلی و سلامت روان.. 72

جدول4-7: نتایج آمار توصیفی و ضریب همبستگی پیرسون هوش هیجانی و رضایت شغلی.. 72

جدول4-8: نتایج آمار توصیفی ابعاد هوش هیجانی.. 73

جدول4-9: نتایج ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی بین رضایت شغلی و مولفه­های هوش هیجانی.. 74

جدول4-10: نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین سلامت روان و مولفه­های هوش هیجانی.. 75

جدول4-11: نتایج آمار توصیفی ابعاد سلامت روان.. 76

جدول4-12: نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین رضایت شغلی و ابعاد سلامت روان.. 76

جدول4-13: نتایج آزمون t مستقل در ارتباط با تفاوت هوش هیجانی بهورزان زن و مرد. 77

جدول4-14: نتایج آمار توصیفی هوش هیجانی برحسب تحصیلات… 77

جدول4-15: نتایج آزمون تحلیل واریانس یکراهه هوش هیجانی بر حسب تحصیلات… 78

جدول4-16: نتایج آزمون t مستقل در ارتباط با تفاوت رضایت شغلی بهورزان زن و مرد. 78

جدول4-17: نتایج آمار توصیفی رضایت شغلی برحسب تحصیلات… 79

جدول4-18: نتایج آزمون تحلیل واریانس یکراهه رضایت شغلی بر حسب تحصیلات… 79

جدول4-19: نتایج آزمون t مستقل در ارتباط با تفاوت سلامت روان بهورزان زن و مرد. 79

جدول4-20: نتایج آمار توصیفی سلامت روان برحسب تحصیلات… 80

جدول4-21: نتایج آزمون تحلیل واریانس یکراهه سلامت روان بر حسب تحصیلات… 80

2-4-1.ولایت در علم كلام…………………………………………………………………………………………………………………………..23

2-4-2.ولایت در علم فقه……………………………………………………………………………………………………………………………23

2-4-3. ولایت درعلم عرفان………………………………………………………………………………………………………………………..24

2-4-4. ولایت در علم تفسیر قرآن………………………………………………………………………………………………………………….24

2-5.اقسام ولایت…………………………………………………………………………………………………………………………………………25

3.مفهوم شناسی امام:………………………………………………………………………………………………………………………………………..26

3-1.معنای لغوی…………………………………………………………………………………………………………………………………………26

3-2.كاربرد لفظ امام در قرآن……………………………………………………………………………………………………………………………27

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………………..27

3-3.معنای اصطلاحی امام………………………………………………………………………………………………………………………………28

3-3-1.امامت از نظر امامیه……………………………………………………………………………………………………………………….28

2-3-3.امامت از دیدگاه اهل سنت…………………………………………………………………………………………………………………..29

3-3-3.تفاوت علماء امامیه با اهل سنت در مفهوم امامت……………………………………………………………………………………….30

3-3-4.ریشه تناقض شیعه وسنی در ابعاد بحث امامت………………………………………………………………………………………….31

4. ضرورت امامت…………………………………………………………………………………………………………………………………………….31

4-1.دلیل عقلی……………………………………………………………………………………………………………………………………………31

4-1-1.برهان لطف………………………………………………………………………………………………………………………………….31

4-1-1-1.دلایل وجوب لطف بر خداوند………………………………………………………………………………………………………..34

4-1-1-2.تبیین لطف بودن امام………………………………………………………………………………………………………………..35

4-2.ادله نقلی…………………………………………………………………………………………………………………………………………….35

4-2-1.آیات………………………………………………………………………………………………………………………………………….35

4-2-2. روایات………………………………………………………………………………………………………………………………………37

5.امامت موضوع علم كلام است یا فقه……………………………………………………………………………………………………………………….39

5-1. اهل تسنن…………………………………………………………………………………………………………………………………………..39

5-2. امامیه………………………………………………………………………………………………………………………………………………40

5-3.نظر مطلوب(نهایی)…………………………………………………………………………………………………………………………………41

6.امامت از اصول دین یا اصول مذهب……………………………………………………………………………………………………………………….41

7. وظایف امام…………………………………………………………………………………………………………………………………………………43

7-1. وظایف امام از دیدگاه اهل سنت…………………………………………………………………………………………………………………..43

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………………..44

7-2.وظایف امام از دیدگاه امامیه……………………………………………………………………………………………………………………….45

8 .ویژگی­های امام…………………………………………………………………………………………………………………………………………….46

8-1. ویژگی­های امام از دیدگاه اهل سنت………………………………………………………………………………………………………………46

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………………..47

8-2. ویژگی­های امام از دیدگاه امامیه………………………………………………………………………………………………………………….50

8-2-1.عصمت………………………………………………………………………………………………………………………………………50

8-2-2.افضل بودن…………………………………………………………………………………………………………………………………..58

8-2-3.علم…………………………………………………………………………………………………………………………………………..60

8-2-4. نصب الهی………………………………………………………………………………………………………………………………….66

9.نتیجه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………70

فصل دوم:فخر رازی؛زندگی و تطوّر علمی……………………………………………………………………………………………………………………… 72

1.زندگی فخر رازی……………………………………………………………………………………………………………………………………………72

1-1.ولادت و نسب………………………………………………………………………………………………………………………………………72

1-2.ویژگی­های شخصیتی……………………………………………………………………………………………………………………………….72

1-3. مذهب فقهی و مكتب كلامی فخر رازی…………………………………………………………………………………………………………..73

1-3-1. اهل بیت:در مفاتیح الغیب و شیعه بودن فخر رازی………………………………………………………………………………………….73

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………………..74

1-4 .وفات فخر رازی……………………………………………………………………………………………………………………………………75

2. 2.تطور علمی فخر رازی……………………………………………………………………………………………………………………………………..75

2-1. اساتید فخر………………………………………………………………………………………………………………………………………….75

2-2.شاگردان فخر رازی…………………………………………………………………………………………………………………………………76

2–3.جایگاه علمی فخر رازی……………………………………………………………………………………………………………………………76

2–4.سفرهای علمی فخر رازی…………………………………………………………………………………………………………………………77

2–5.تألیفات فخر رازی…………………………………………………………………………………………………………………………………77

2-6.اوضاع اجتماعی عصر فخر رازی…………………………………………………………………………………………………………………78

3.نگاهی به تفسیر مفاتیحالغیب(تفسیر کبیر)فخر رازی……………………………………………………………………………………………………..78

3-1.نقص و تكمیل مفاتیح الغیب………………………………………………………………………………………………………………………..78

3-2.انگیزه نگارش مفاتیح الغیب………………………………………………………………………………………………………………………80

3-3.ویژگی­های مفاتیحالغیب…………………………………………………………………………………………………………………………..81

3-4. شیوه تنظیم و نگارش مفاتیحالغیب………………………………………………………………………………………………………………82

3-5.مفاتیح الغیب در گفتار عالمان……………………………………………………………………………………………………………………..83

3-6. روش و گرایش فخر رازی در تفسیر مفاتیح­الغیب………………………………………………………………………………………………85

3-7.مصادر و منابع مفاتیح الغیب……………………………………………………………………………………………………………………….86

3-8.تاثیر مفاتیح الغیب بر تفاسیر دیگر…………………………………………………………………………………………………………………87

1-4.نتیجه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….88

فصل سوم: فخر رازی و آیات بیانگر ولایت حضرت علی7……………………………………………………………………………………………………. 89

1. آیهتبلیغ‏…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….90

1-1.تبیین آیه با توجه به كلمات،عبارات و سیاق آن…………………………………………………………………………………………………..91

1-2. تبیین آیه با توجه به شأن نزول و حقایق تاریخی…………………………………………………………………………………………………99

1-3.تحلیل آیه با توجه بهسایر آیات مرتبط با مقصود آیه…………………………………………………………………………………………..100

1-4.موضع فخر رازی نسبت به دلالت آیه تبلیغ بر ولایت حضرت علی7………………………………………………………………………..103

1-4-1.حفظ جان؛علت تأخیر و ترس پیامبر9در ابلاغ پیام مهم الهی………………………………………………………………………….103

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….103

دلایل عدم بیم پیامبر9در ابلاغ پیام الهی به خاطر حفظ جان……………………………………………………………………………….103

1-4-2. منظور از «ما اُنزِلَ»، تمام رسالت………………………………………………………………………………………………………106

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….107

دلایل عدم دلالت «ما اُنزِلَ» بر تمام رسالت……………………………………………………………………………………………………107

1-4-3.حفظ پیامبر از شرّ یهود و نصاری……………………………………………………………………………………………………….109

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….110

دلایل عدم دلالت آیه بر وجود خطر یهود و نصاری…………………………………………………………………………………………..110

1)ناسازگاری با سیاق آیه…………………………………………………………………………………………………………………110

2)عدمترس پیامبر9در ابلاغ امر الهی به خاطر حفظ جان…………………………………………………………………………….114

1-5.نتیجه………………………………………………………………………………………………………………………………………………117

2. آیه اكمال………………………………………………………………………………………………………………………………………………….119

2-1. بررسی و تبیین كلمات و عبارات آیه……………………………………………………………………………………………………………121

2-2.تبیین آیه با شأن نزول آن…………………………………………………………………………………………………………………………126

2-3.تبیین آیه با مسائل موجود جامعه مسلمین……………………………………………………………………………………………………….127

2-4. موضع فخر رازی در دلالت آیه اكمال بر ولایت حضرت علی7………………………………………………………………………………130

2-4-1. اكمال دین یعنی كامل كردن احكام و تسلّط اسلام………………………………………………………………………………………..131

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….131

دلایل عدم تسلّط مطلق و دائمی مسلمین بر تمام كفار…………………………………………………………………………………….131

2-4-2.مقصود از واژه«الیوم»؛واژه ای مجازی یا روز عرفه………………………………………………………………………………….132

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….133

1)عدم وجود قرینه بر مجازی بودن واژه«الیوم»……………………………………………………………………………………………133

2)عدم نزول آیه در روز عرفه………………………………………………………………………………………………………………..133

2-4-3.یأس كافران به دلیل نا امیدی كفار از حلال كردن پلیدی ها و نیز غلبه اسلام……………………………………………………………137

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….137

1)عدم توانایی كفار در حلال كردن گوشت های حرام؛تكوینی است یا تشریعی………………………………………………………………137

2)عدم غلبه مطلق و دائمی مسلمین بر كفّار…………………………………………………………………………………………………138

2-4-4.اكمال دین؛یعنی صدور احكام كامل و ابدی در آخر بعثت………………………………………………………………………………..139

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….139

كامل بودن دین ؛یعنی جایگزینی ركنی با فقدان یكی از اركان دین…………………………………………………………………………..139

2-5.نتیجه………………………………………………………………………………………………………………………………………………141

3.آیه اولوالأمر……………………………………………………………………………………………………………………………………………..144

3-1.تبیین كلمات و عبارات آیه………………………………………………………………………………………………………………………..145

3-1-1.دیدگاه ها در مورد مصادیق اولوا الأمر……………………………………………………………………………………………………147

3-1-2.مصادیق حقیقی اولوا الأمر……………………………………………………………………………………………………………….148

3-2. تبیین آیه با شأن نزول آیه……………………………………………………………………………………………………………………….149

3-3.تبیین و تفسیر آیه با آیات تطهیر و ولایت……………………………………………………………………………………………………….149

3-4.موضع فخر رازی درباره دلالت آیه اولوا الأمر بر امامت حضرت علی7……………………………………………………………………..151

3-4-1.مصداق اولوا الأمر،اهل حل و عقد امت و حجیت اجماع………………………………………………………………………………..151

بررسی……………………………………………………………………………………………………………………………………..152

1)اشتباه فخر رازی……………………………………………………………………………………………………………………….152

2)نكته ای دقیق و اعتراف فخر رازی…………………………………………………………………………………………………….153

3)دلایل عدم دلالت آیه بر اهل حل و عقد……………………………………………………………………………………………………153

4)عدم عصمت اهل حل و عقد……………………………………………………………………………………………………………….155

5)عدم صدق اولوا الأمر معصوم بر اهل حلّ وعقد………………………………………………………………………………………..155

6)عدم حجیت اجماع امت…………………………………………………………………………………………………………………157

3-4-2.دلایل فخر رازی بر عدم دلالت آیه بر مدعای روافض ؛یعنی شیعیان………………………………………………………………….157

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………158

1)شناخت،لازمه ضروری انجام و اطاعت هر عمل مطلق و مقید………………………………………………………………….158

2)اعترافی از فخر رازی در مخالفت با ادعای وی………………………………………………………………………………..163

بررسی……………………………………………………………………………………………………………………………………..165

1)انواع كاربرد لفظ جمع در معنای مفرد………………………………………………………………………………………………..165

2)عدم دلالت اجتماع افراد بر عصمت آنها………………………………………………………………………………………………168

بررسی……………………………………………………………………………………………………………………………………..169

1)جواب نقضی…………………………………………………………………………………………………………………………….169

2)آیه در مقام بیان مرجعیت قرآن و سنت و نه بیان مصداق اجرایی حلّ اختلاف……………………………………………………..169

3)اشكالات اساسی نظر فخر رازی……………………………………………………………………………………………………….171

بررسی……………………………………………………………………………………………………………………………………..173

1)عدم دلالت اولوا الأمر بر خلفاء راشدین و علماء……………………………………………………………………………………..173

2)عدم دلالت آیه بر فرماندهان و سلاطین………………………………………………………………………………………………..174

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………175

3-5.نتیجه………………………………………………………………………………………………………………………………………………177

4.آیه ولایت………………………………………………………………………………………………………………………………………………….178

4-1. تبیین آیه از طریق كلمات و عبارات آن…………………………………………………………………………………………………………178

4-2.تبیین آیه از طریق شأن نزول آیه…………………………………………………………………………………………………………………182

4-3. تبیین آیه از طریق دیگر آیات……………………………………………………………………………………………………………………184

4-4.موضع فخر رازی نسبت به دلالت آیه ولایت بر امامت حضرت علی7……………………………………………………………………….190

4-4-1.دلالت آیه بر عموم مؤمنین……………………………………………………………………………………………………………….190

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….191

1)نقص استدلال فخر رازی بر عمومیت آیه ولایت و دلایل آن……………………………………………………………………………..191

1-1)بی ارتباطی بین آیه مورد استناد فخر و آیه ولایت…………………………………………………………………………………191

1-2) عدم دلالت آیه بر تمایز مؤمنان از منافقان با عبارت)یُقیمُونَ الصَّلاة و …(…………………………………………………..192

4-4-2.منظور از مؤمنان؛ ابوبكر،علی7…………………………………………………………………………………………………………193

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….193

دلالت آیه بر حضرت علی7……………………………………………………………………………………………………………………193

4-4-3.منظور از)وَ هُمْ راكِعُونَ(؛خضوع،شرافت ركوع،حالت مؤمنین………………………………………………………………………194

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….194

ادله دلالت)وَ هُمْ راكِعُونَ(بر حالت ركوع نماز………………………………………………………………………………………………194

4-4-4.تقریر استدلال شیعه در بیان فخر رازی………………………………………………………………………………………………….195

4-4-5.نقد فخر رازی بر استدلال شیعه………………………………………………………………………………………………………….197

4-4-5-1.اشكال اول:عدم جواز حمل لفظ مشترك بر دو معنا در یك زمان………………………………………………………………………………….. 197

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….197

تقریر ناقص و منحرف استدلال شیعه از سوی فخر رازی…………………………………………………………………………………..197

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………199

1)وحدت سیاق؛عامل اشتباه فخر رازی……………………………………………………………………………………………..199

2) ادله عدم ارتباط آیه ولایت با آیات قبل و بعد…………………………………………………………………………………….200

4-4-5-2-2.دلیل دوم:عدم تصرّف علی7در زمان پیامبر9……………………………………………………………………………201

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………202

ولایت بالفعل حضرت علی7در زمان حیات پیامبر9………………………………………………………………………………..202

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………204

1)انواع حمل لفظ جمع بر فرد………………………………………………………………………………………………………..204

2)فخر رازی و حمل جمع بر مفرد…………………………………………………………………………………………………..205

4-4-5-2-4.دلیل چهارم:تناقض در آیات……………………………………………………………………………………………….207

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………207

1)عدم دلالت آیه54 بر ابوبكر……………………………………………………………………………………………………….207

2)تناقض مدعا با عقیده فخر رازی………………………………………………………………………………………………….211

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………212

1)تمسك و احتجاج علی7به آیه بر امامت خود……………………………………………………………………………………..213

2)سوگند روز شورا…………………………………………………………………………………………………………………..215

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………217

ولایت بلافصل حضرت علی7بعد از پیامبر9………………………………………………………………………………………..217

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………218

دلالت آیه بر التزام مؤمنین به رهبری و ولایت مطلقه………………………………………………………………………………218

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………219

تناسب و تأكید منطقی آیات دلیل بر معنای تصرّف در امور…………………………………………………………………………219

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………221

1)اتفاق دانشمندان بر حصر«انّما»………………………………………………………………………………………………….221

2)دلالت آیات مورد استناد فخر رازی بر حصر مطلق………………………………………………………………………………221

3)دلایل حصر مطلق در آیه ولایت……………………………………………………………………………………………………223

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………224

1)مغالطه فخر رازی و تحریف ظاهر آیه……………………………………………………………………………………………225

2)توجیه نامربوط و مشكل…………………………………………………………………………………………………………….226

بررسی……………………………………………………………………………………………………………………………………..228

دلالت كامل آیه بر حضرت علی7…………………………………………………………………………………………………………228

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………230

1)زكات اسمی عام برای واجب و مستحب………………………………………………………………………………………….230

2)عدم تعلّق زكات واجب بر انگشتر…………………………………………………………………………………………………232

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………233

سائل فرستاده خدا و توجه به درخواست او توجه به خدا……………………………………………………………………………233

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………234

عدم صدق فعل كثیر بر اشاره………………………………………………………………………………………………………….234

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………235

زكات مستحبّی…………………………………………………………………………………………………………………………235

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………235

بررسی……………………………………………………………………………………………………………………………………..236

4-5.نتیجه………………………………………………………………………………………………………………………………………………238

نتایج پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………………..239

پیشنهاد………………………………………………………………………………………………………………………………………………………245