2-4-1.ولایت در علم كلام…………………………………………………………………………………………………………………………..23

2-4-2.ولایت در علم فقه……………………………………………………………………………………………………………………………23

2-4-3. ولایت درعلم عرفان………………………………………………………………………………………………………………………..24

2-4-4. ولایت در علم تفسیر قرآن………………………………………………………………………………………………………………….24

2-5.اقسام ولایت…………………………………………………………………………………………………………………………………………25

3.مفهوم شناسی امام:………………………………………………………………………………………………………………………………………..26

3-1.معنای لغوی…………………………………………………………………………………………………………………………………………26

3-2.كاربرد لفظ امام در قرآن……………………………………………………………………………………………………………………………27

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………………..27

3-3.معنای اصطلاحی امام………………………………………………………………………………………………………………………………28

3-3-1.امامت از نظر امامیه……………………………………………………………………………………………………………………….28

2-3-3.امامت از دیدگاه اهل سنت…………………………………………………………………………………………………………………..29

3-3-3.تفاوت علماء امامیه با اهل سنت در مفهوم امامت……………………………………………………………………………………….30

3-3-4.ریشه تناقض شیعه وسنی در ابعاد بحث امامت………………………………………………………………………………………….31

4. ضرورت امامت…………………………………………………………………………………………………………………………………………….31

4-1.دلیل عقلی……………………………………………………………………………………………………………………………………………31

4-1-1.برهان لطف………………………………………………………………………………………………………………………………….31

4-1-1-1.دلایل وجوب لطف بر خداوند………………………………………………………………………………………………………..34

4-1-1-2.تبیین لطف بودن امام………………………………………………………………………………………………………………..35

4-2.ادله نقلی…………………………………………………………………………………………………………………………………………….35

4-2-1.آیات………………………………………………………………………………………………………………………………………….35

4-2-2. روایات………………………………………………………………………………………………………………………………………37

5.امامت موضوع علم كلام است یا فقه……………………………………………………………………………………………………………………….39

5-1. اهل تسنن…………………………………………………………………………………………………………………………………………..39

5-2. امامیه………………………………………………………………………………………………………………………………………………40

5-3.نظر مطلوب(نهایی)…………………………………………………………………………………………………………………………………41

6.امامت از اصول دین یا اصول مذهب……………………………………………………………………………………………………………………….41

7. وظایف امام…………………………………………………………………………………………………………………………………………………43

7-1. وظایف امام از دیدگاه اهل سنت…………………………………………………………………………………………………………………..43

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………………..44

7-2.وظایف امام از دیدگاه امامیه……………………………………………………………………………………………………………………….45

8 .ویژگی­های امام…………………………………………………………………………………………………………………………………………….46

8-1. ویژگی­های امام از دیدگاه اهل سنت………………………………………………………………………………………………………………46

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………………..47

8-2. ویژگی­های امام از دیدگاه امامیه………………………………………………………………………………………………………………….50

8-2-1.عصمت………………………………………………………………………………………………………………………………………50

8-2-2.افضل بودن…………………………………………………………………………………………………………………………………..58

8-2-3.علم…………………………………………………………………………………………………………………………………………..60

8-2-4. نصب الهی………………………………………………………………………………………………………………………………….66

9.نتیجه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………70

فصل دوم:فخر رازی؛زندگی و تطوّر علمی……………………………………………………………………………………………………………………… 72

1.زندگی فخر رازی……………………………………………………………………………………………………………………………………………72

1-1.ولادت و نسب………………………………………………………………………………………………………………………………………72

1-2.ویژگی­های شخصیتی……………………………………………………………………………………………………………………………….72

1-3. مذهب فقهی و مكتب كلامی فخر رازی…………………………………………………………………………………………………………..73

1-3-1. اهل بیت:در مفاتیح الغیب و شیعه بودن فخر رازی………………………………………………………………………………………….73

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………………..74

1-4 .وفات فخر رازی……………………………………………………………………………………………………………………………………75

2. 2.تطور علمی فخر رازی……………………………………………………………………………………………………………………………………..75

2-1. اساتید فخر………………………………………………………………………………………………………………………………………….75

2-2.شاگردان فخر رازی…………………………………………………………………………………………………………………………………76

2–3.جایگاه علمی فخر رازی……………………………………………………………………………………………………………………………76

2–4.سفرهای علمی فخر رازی…………………………………………………………………………………………………………………………77

2–5.تألیفات فخر رازی…………………………………………………………………………………………………………………………………77

2-6.اوضاع اجتماعی عصر فخر رازی…………………………………………………………………………………………………………………78

3.نگاهی به تفسیر مفاتیحالغیب(تفسیر کبیر)فخر رازی……………………………………………………………………………………………………..78

3-1.نقص و تكمیل مفاتیح الغیب………………………………………………………………………………………………………………………..78

3-2.انگیزه نگارش مفاتیح الغیب………………………………………………………………………………………………………………………80

3-3.ویژگی­های مفاتیحالغیب…………………………………………………………………………………………………………………………..81

3-4. شیوه تنظیم و نگارش مفاتیحالغیب………………………………………………………………………………………………………………82

3-5.مفاتیح الغیب در گفتار عالمان……………………………………………………………………………………………………………………..83

3-6. روش و گرایش فخر رازی در تفسیر مفاتیح­الغیب………………………………………………………………………………………………85

3-7.مصادر و منابع مفاتیح الغیب……………………………………………………………………………………………………………………….86

3-8.تاثیر مفاتیح الغیب بر تفاسیر دیگر…………………………………………………………………………………………………………………87

1-4.نتیجه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….88

فصل سوم: فخر رازی و آیات بیانگر ولایت حضرت علی7……………………………………………………………………………………………………. 89

1. آیهتبلیغ‏…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….90

1-1.تبیین آیه با توجه به كلمات،عبارات و سیاق آن…………………………………………………………………………………………………..91

1-2. تبیین آیه با توجه به شأن نزول و حقایق تاریخی…………………………………………………………………………………………………99

1-3.تحلیل آیه با توجه بهسایر آیات مرتبط با مقصود آیه…………………………………………………………………………………………..100

1-4.موضع فخر رازی نسبت به دلالت آیه تبلیغ بر ولایت حضرت علی7………………………………………………………………………..103

1-4-1.حفظ جان؛علت تأخیر و ترس پیامبر9در ابلاغ پیام مهم الهی………………………………………………………………………….103

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….103

دلایل عدم بیم پیامبر9در ابلاغ پیام الهی به خاطر حفظ جان……………………………………………………………………………….103

1-4-2. منظور از «ما اُنزِلَ»، تمام رسالت………………………………………………………………………………………………………106

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….107

دلایل عدم دلالت «ما اُنزِلَ» بر تمام رسالت……………………………………………………………………………………………………107

1-4-3.حفظ پیامبر از شرّ یهود و نصاری……………………………………………………………………………………………………….109

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….110

دلایل عدم دلالت آیه بر وجود خطر یهود و نصاری…………………………………………………………………………………………..110

1)ناسازگاری با سیاق آیه…………………………………………………………………………………………………………………110

2)عدمترس پیامبر9در ابلاغ امر الهی به خاطر حفظ جان…………………………………………………………………………….114

1-5.نتیجه………………………………………………………………………………………………………………………………………………117

2. آیه اكمال………………………………………………………………………………………………………………………………………………….119

2-1. بررسی و تبیین كلمات و عبارات آیه……………………………………………………………………………………………………………121

2-2.تبیین آیه با شأن نزول آن…………………………………………………………………………………………………………………………126

2-3.تبیین آیه با مسائل موجود جامعه مسلمین……………………………………………………………………………………………………….127

2-4. موضع فخر رازی در دلالت آیه اكمال بر ولایت حضرت علی7………………………………………………………………………………130

2-4-1. اكمال دین یعنی كامل كردن احكام و تسلّط اسلام………………………………………………………………………………………..131

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….131

دلایل عدم تسلّط مطلق و دائمی مسلمین بر تمام كفار…………………………………………………………………………………….131

2-4-2.مقصود از واژه«الیوم»؛واژه ای مجازی یا روز عرفه………………………………………………………………………………….132

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….133

1)عدم وجود قرینه بر مجازی بودن واژه«الیوم»……………………………………………………………………………………………133

2)عدم نزول آیه در روز عرفه………………………………………………………………………………………………………………..133

2-4-3.یأس كافران به دلیل نا امیدی كفار از حلال كردن پلیدی ها و نیز غلبه اسلام……………………………………………………………137

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….137

1)عدم توانایی كفار در حلال كردن گوشت های حرام؛تكوینی است یا تشریعی………………………………………………………………137

2)عدم غلبه مطلق و دائمی مسلمین بر كفّار…………………………………………………………………………………………………138

2-4-4.اكمال دین؛یعنی صدور احكام كامل و ابدی در آخر بعثت………………………………………………………………………………..139

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….139

كامل بودن دین ؛یعنی جایگزینی ركنی با فقدان یكی از اركان دین…………………………………………………………………………..139

2-5.نتیجه………………………………………………………………………………………………………………………………………………141

3.آیه اولوالأمر……………………………………………………………………………………………………………………………………………..144

3-1.تبیین كلمات و عبارات آیه………………………………………………………………………………………………………………………..145

3-1-1.دیدگاه ها در مورد مصادیق اولوا الأمر……………………………………………………………………………………………………147

3-1-2.مصادیق حقیقی اولوا الأمر……………………………………………………………………………………………………………….148

3-2. تبیین آیه با شأن نزول آیه……………………………………………………………………………………………………………………….149

3-3.تبیین و تفسیر آیه با آیات تطهیر و ولایت……………………………………………………………………………………………………….149

3-4.موضع فخر رازی درباره دلالت آیه اولوا الأمر بر امامت حضرت علی7……………………………………………………………………..151

3-4-1.مصداق اولوا الأمر،اهل حل و عقد امت و حجیت اجماع………………………………………………………………………………..151

بررسی……………………………………………………………………………………………………………………………………..152

1)اشتباه فخر رازی……………………………………………………………………………………………………………………….152

2)نكته ای دقیق و اعتراف فخر رازی…………………………………………………………………………………………………….153

3)دلایل عدم دلالت آیه بر اهل حل و عقد……………………………………………………………………………………………………153

4)عدم عصمت اهل حل و عقد……………………………………………………………………………………………………………….155

5)عدم صدق اولوا الأمر معصوم بر اهل حلّ وعقد………………………………………………………………………………………..155

6)عدم حجیت اجماع امت…………………………………………………………………………………………………………………157

3-4-2.دلایل فخر رازی بر عدم دلالت آیه بر مدعای روافض ؛یعنی شیعیان………………………………………………………………….157

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………158

1)شناخت،لازمه ضروری انجام و اطاعت هر عمل مطلق و مقید………………………………………………………………….158

2)اعترافی از فخر رازی در مخالفت با ادعای وی………………………………………………………………………………..163

بررسی……………………………………………………………………………………………………………………………………..165

1)انواع كاربرد لفظ جمع در معنای مفرد………………………………………………………………………………………………..165

2)عدم دلالت اجتماع افراد بر عصمت آنها………………………………………………………………………………………………168

بررسی……………………………………………………………………………………………………………………………………..169

1)جواب نقضی…………………………………………………………………………………………………………………………….169

2)آیه در مقام بیان مرجعیت قرآن و سنت و نه بیان مصداق اجرایی حلّ اختلاف……………………………………………………..169

3)اشكالات اساسی نظر فخر رازی……………………………………………………………………………………………………….171

بررسی……………………………………………………………………………………………………………………………………..173

1)عدم دلالت اولوا الأمر بر خلفاء راشدین و علماء……………………………………………………………………………………..173

2)عدم دلالت آیه بر فرماندهان و سلاطین………………………………………………………………………………………………..174

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………175

3-5.نتیجه………………………………………………………………………………………………………………………………………………177

4.آیه ولایت………………………………………………………………………………………………………………………………………………….178

4-1. تبیین آیه از طریق كلمات و عبارات آن…………………………………………………………………………………………………………178

4-2.تبیین آیه از طریق شأن نزول آیه…………………………………………………………………………………………………………………182

4-3. تبیین آیه از طریق دیگر آیات……………………………………………………………………………………………………………………184

4-4.موضع فخر رازی نسبت به دلالت آیه ولایت بر امامت حضرت علی7……………………………………………………………………….190

4-4-1.دلالت آیه بر عموم مؤمنین……………………………………………………………………………………………………………….190

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….191

1)نقص استدلال فخر رازی بر عمومیت آیه ولایت و دلایل آن……………………………………………………………………………..191

1-1)بی ارتباطی بین آیه مورد استناد فخر و آیه ولایت…………………………………………………………………………………191

1-2) عدم دلالت آیه بر تمایز مؤمنان از منافقان با عبارت)یُقیمُونَ الصَّلاة و …(…………………………………………………..192

4-4-2.منظور از مؤمنان؛ ابوبكر،علی7…………………………………………………………………………………………………………193

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….193

دلالت آیه بر حضرت علی7……………………………………………………………………………………………………………………193

4-4-3.منظور از)وَ هُمْ راكِعُونَ(؛خضوع،شرافت ركوع،حالت مؤمنین………………………………………………………………………194

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….194

ادله دلالت)وَ هُمْ راكِعُونَ(بر حالت ركوع نماز………………………………………………………………………………………………194

4-4-4.تقریر استدلال شیعه در بیان فخر رازی………………………………………………………………………………………………….195

4-4-5.نقد فخر رازی بر استدلال شیعه………………………………………………………………………………………………………….197

4-4-5-1.اشكال اول:عدم جواز حمل لفظ مشترك بر دو معنا در یك زمان………………………………………………………………………………….. 197

بررسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….197

تقریر ناقص و منحرف استدلال شیعه از سوی فخر رازی…………………………………………………………………………………..197

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………199

1)وحدت سیاق؛عامل اشتباه فخر رازی……………………………………………………………………………………………..199

2) ادله عدم ارتباط آیه ولایت با آیات قبل و بعد…………………………………………………………………………………….200

4-4-5-2-2.دلیل دوم:عدم تصرّف علی7در زمان پیامبر9……………………………………………………………………………201

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………202

ولایت بالفعل حضرت علی7در زمان حیات پیامبر9………………………………………………………………………………..202

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………204

1)انواع حمل لفظ جمع بر فرد………………………………………………………………………………………………………..204

2)فخر رازی و حمل جمع بر مفرد…………………………………………………………………………………………………..205

4-4-5-2-4.دلیل چهارم:تناقض در آیات……………………………………………………………………………………………….207

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………207

1)عدم دلالت آیه54 بر ابوبكر……………………………………………………………………………………………………….207

2)تناقض مدعا با عقیده فخر رازی………………………………………………………………………………………………….211

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………212

1)تمسك و احتجاج علی7به آیه بر امامت خود……………………………………………………………………………………..213

2)سوگند روز شورا…………………………………………………………………………………………………………………..215

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………217

ولایت بلافصل حضرت علی7بعد از پیامبر9………………………………………………………………………………………..217

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………218

دلالت آیه بر التزام مؤمنین به رهبری و ولایت مطلقه………………………………………………………………………………218

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………219

تناسب و تأكید منطقی آیات دلیل بر معنای تصرّف در امور…………………………………………………………………………219

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………221

1)اتفاق دانشمندان بر حصر«انّما»………………………………………………………………………………………………….221

2)دلالت آیات مورد استناد فخر رازی بر حصر مطلق………………………………………………………………………………221

3)دلایل حصر مطلق در آیه ولایت……………………………………………………………………………………………………223

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………224

1)مغالطه فخر رازی و تحریف ظاهر آیه……………………………………………………………………………………………225

2)توجیه نامربوط و مشكل…………………………………………………………………………………………………………….226

بررسی……………………………………………………………………………………………………………………………………..228

دلالت كامل آیه بر حضرت علی7…………………………………………………………………………………………………………228

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………230

1)زكات اسمی عام برای واجب و مستحب………………………………………………………………………………………….230

2)عدم تعلّق زكات واجب بر انگشتر…………………………………………………………………………………………………232

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………233

سائل فرستاده خدا و توجه به درخواست او توجه به خدا……………………………………………………………………………233

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………234

عدم صدق فعل كثیر بر اشاره………………………………………………………………………………………………………….234

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………235

زكات مستحبّی…………………………………………………………………………………………………………………………235

بررسی…………………………………………………………………………………………………………………………………235

بررسی……………………………………………………………………………………………………………………………………..236

4-5.نتیجه………………………………………………………………………………………………………………………………………………238

نتایج پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………………..239

پیشنهاد………………………………………………………………………………………………………………………………………………………245