انسان مملوک و سنّت مالکیت انسانی بر انسانی دیگر. رسم برده‌داری که مطابق آن یک انسان موضوع مالکیت انسان دیگر قرار می‌گرفته، با سابقه‌ای دیرین در تمدن بشری، در فرهنگ و تمدن اسلامی نیز مطرح بوده است.

لفظ رایج برای «برده» در زبان عربی، «عَبد» است، (شایعترین صیغه‌ی جمع آن در این معنی «عَبید» است؛ با این‌همه، در قرآن کریم، نور: 32، «عِباد» آمده است. )، و به تعبیر دقیق‌تر،  برای «برده‌ی مرد» بوده است، و به «برده‌ی زن»، «اَمَة» (جمع آن: اِماء) می‌گفته‌اند. هر دو لفظ از واژگان سامی باستان‌اند و در زبان عبریِ تورات نیز در همین معنی به کار رفته‌اند. در زبان ادبی عربی، اسم جنس «رقیق»، بر «برده»، در مفرد و مذکّر و مرجوع کنید به نث و در اسم جمع، اطلاق می‌شود. این لفظ، در قرآن کریم نیامده است، اما به جای آن لفظ «رَقَبَه» (به معنای «گردن، قفا») به کار رفته است (از جمله در سورة مائده: 89) و قرآن عبارت کنایی «ما مَلَکَت اَیمانُکُم» (مثلاً در سوره‌ی نساء: 36) را به کار می‌برد؛ «عَبداً مَملوکاً» (نحل: 75) به معنای برده، ناظر به همین عبارت کنایی است. بی‌گمان، صورت اسمی یافتن «مملوک» به معنای «برده» (بعداً به معنای «برده‌ی خانه زاد») از همین تعبیر ناشی شده است.

پیش از اسلام، بردگی در عربستان، مانند دیگر سرزمین‌های جهان باستان و پیش از عصر میانه، رایج بوده است. اما با معلومات پراکنده‌ای که درباره‌ی این دوره در دست است، نمی توان با اطمینان به بیش‌تر مسایل این نهاد اجتماعی پاسخ داد.

در آستانه‌ی هجرت، اکثریت بردگان عربستان غربی، یعنی کالایی بازرگانی که در مکّه فراوان بود و سوداگرانی چون عبدالله جُدعان از فروش آن ثروت می‌اندوختند، زنگیان حبشی بودند که عده‌ای از آنان بعداً هسته‌ی پاسداران مکّه به نام «احابیش» را تشکیل دادند. بلال، نخستین اذان‌گوی اسلام، از همین بردگان بود. بی‌گمان کاروانیان عرب، بردگان سفیدپوستِ عرب نژاد را، که شمارشان بسی کم‌تر بود، باخود می‌آوردند یا بادیه نشینان عرب این‌گونه بردگان را به اسیری می‌گرفتند. برای نفی وجود بردگان عرب نژاد هیچ دلیلی در دست نیست، هر چند بازخرید اسیران در میان قبایل بادیه نشین کاملاً رواج داشته است. شاهد مثال موثّق آن، زید بن حارثه‌ی کَلبی است که بعدها پسرخوانده‌ی حضرت محمد (ص) شد. اما درباره‌ی برده گرفتن افراد در ازای دَین یا فروش کودکان به دست اولیای آنان شاهدی در دست نیست؛ روایات متأخّر و نادری که این قبیل حوادث در آن‌ ها نقل شده. در رسم و عادت عامّه‌ی عرب پیش از اسلام، احتمالاً میان دو طایفه از بردگان تمایزی وجود داشته که دارای ریشه‌ای سامی و بسیار کهنسال است و چه بسا هیچ‌گاه در قانونی مدوّن انعکاس نیافته باشد، و قرآن به‌دفعات، آزاد کردن برده را کاری پُر ارج (بِرّ) می‌خواند (بقره: 177؛ بلد: 13)، مصرف زکات را در این راه روا می‌شمارد (توبه: 60) یا کفّاره‌ی برخی از گناهان مانند قتل غیرعمد (نساء: 92) و سوگند دروغ را آزاد کردن بردگان قرار می‌دهد (مائده: 89). به مکاتبه (آزاد کردن برده با قرارداد) باید به آسانی رضا داد (نور: 33). با برده‌ای که آزاده نشده باشد باید با احسان رفتار کرد (نساء: 36). علاوه بر این‌ها، شرف انسانی برده در احکامی که با مناسبات اجتماعی از نوع روابط جنسی پیوند دارند جلوه‌گر است. پیش از این به حرمت واداشتن زنان برده به خودفروشی (نور: 33) اشاره کردیم؛ زن یا شوهر دادن بردگانِ «صالح» تکلیف اخلاقی صاحبان آنان است (نور: 32)؛ حتی ازدواج مرد یا زن مسلمان آزاد با برده‌ی مسلمان، اگر لازم باشد، جایز است (بقره: 221؛ نساء: 25)؛ برده‌ی زن که با مرد آزاد، البته با اجازه‌ی صاحبش، ازدواج کند حق «صداق مناسب» دارد.

آزادسازی برده در بسیاری از حالات ستوده شده است و به عنوان کفّاره‌ی برخی از گناهان، به برده‌دار پیشنهاد گردیده و به هنگام وقوع خسوف و کسوف به عنوان صدقه سفارش شده است.

اجر اخروی مضاعف به کسی وعده داده شده است که کنیز خود را سواد آموزد، وی را آزاد سازد و او را به زنی بگیرد. در حدیثی مشهور چنین آمده است: «آن‌که برده‌ی «مسلمان» خود را آزاد سازد، خداوند او را، عضو در اِزای عضو، از دوزخ می‌رهاند.» در مقابل، برده مکلّف است که صادقانه خدمت کند. وی «نگهبان دارایی خواجه‌ی خویش» است و باید در عقبی حساب آن را پس بدهد.

بیان مسأله

یکی از شبهاتی که دشمنان اسلام در ذهن جوانان پدید آورده‌اند موضوع برده‌داری است.

می‌گویند اگر اسلام یک دین جهانی است و برای تمام اعصار شایستگی دارد چرا بردگی را مباح شمرده است؟

گر چه پیامبر(ص) و امامان(ع) برده‌داری را ظاهرا پذیرفته‌اند و به طور صریح تحریم نفرموده‌اند، ولی اسلام به طور تدریجی طرح خاصی برای آزادی بردگان ارائه داده‌است. آن‌چه غالبا مورد توجه مردم قرار نمی‌گیرد این است که، اگر نظام غلطی در بافت جامعه‌ای وارد گردد، ریشه کن کردن آن نیاز به زمان بندی دارد، و هر حرکت حساب نشده‌ای نتیجه‌ی معکوس خواهد داشت، درست مانند انسانی که به یک بیماری خطرناک مبتلا شده و بیماریش کاملا رشد نموده است، و یا مانند شخص معتادی که ده‌ها سال به اعتیاد خو گرفته، در این گونه موارد، برای نجات آنان، باید از برنامه‌های زمان بندی شده استفاده کرد.

حال اگر اسلام طی یک فرمان عمومی‌دستور می‌داد همه‌ی بردگان آن زمان را آزاد کنند، چه بسا بیش‌تر آنان تلف و نابود می‌شدند در حالی‌که بخش مهمی از جامعه آن روز را بردگان تشکیل می‌دادند، آن‌ ها نه کسب و کار مستقلی داشتند و نه خانه و کاشانه‌ای و نه وسیله‌ای برای ادامه‌ی زندگی. اگر در یک زمان همه آزاد می‌شدند یک جمعیت عظیم بیکار در جامعه ظاهر می‌گشت که هم زندگی خودش به خطر می‌افتاد و هم ممکن بود نظم جامعه مختل گردد و نیز به هنگام احتیاج و محرومیت، به همه جا حمله‌ور می‌شدند و کشت و کشتار راه می‌افتاد. (تفسیر نمونه، ج 21، ص  416 ).

طرح اسلام برای آزادی بردگان:

این طرح در چند ماده به طور خلاصه عرضه می‌گردد:

اصل اول: بستن سرچشمه های بردگی.

زیرا در طول تاریخ از راه های متعددی مردم را به بردگی می‌کشاندند:

1- اسرای جنگی

2- بدهکارانی که قدرت پرداخت ندارند

3- زور و غلبه مجوز برده‌گیری بوده است

4- کشورهای قدرتمند افراد خود را به همراه سلاح به کشورهای عقب مانده می‌فروختند.

اسلام جلو تمام این راه‌ها را جز اسیران جنگی که آن هم جنبه‌ی الزامی ندارد گرفته است، و اسیران را هم بی قید و شرط و یا با پرداخت فدیه و با سواد کردن چند نفر آزاد می‌کرده است.

اصل دوم: گشودن دریچه های آزادی.

یکی از مصارف زکات را آزادی بردگان قرار داده‌است.

مکاتبه‌ی بین مولا و برده (قرار داد کتبی) جهت آزادی راه دیگر آزادی می‌باشد.

اسلام آزادی بردگان را یک عبادت الهی شمرده است، و پیشوایان اسلام مانند حضرت علی(ع) که هزار برده را با دست‌رنج خود آزاد کرده است، در این راه پیش قدم بوده‌اند.

پیشوایان اسلام برده خود را با کم‌ترین بهانه ای آزاد می‌کرده‌اند تا سرمشقی برای دیگران باشند تا آن‌جا که حضرت امام باقر(ع) به جهت تشویق از انجام کار نیکی، برده‌اش را آزاد کرده و فرموده است: “انت حر” تو آزادی.

در برخی روایات آمده است که برده پس از هفت سال خود به خود آزاد است.

اگر مالک برده‌ای، بخشی از او را آزاد کرده بقیه‌ی او هم آزاد است.

مالک از کنیز خود صاحب فرزند گردد، فروختن آن کنیز جایز نیست و از سهم الارث فرزند آزاد می‌گردد.

کفاره‌ی بسیاری از تخلفات آزادی بردگان است.

پاره‌ای از مجازات‌های سخت را اگر مالک نسبت به برده‌اش اعمال کند برده آزاد می‌گردد.

اصل سوم: احیای شخصیت بردگان است.

در دوران برزخی که بردگان مسیر خود را طبق برنامه‌ی حساب شده‌ی اسلام به سوی آزادی می‌پیمایند، اسلام برای حقوق آن‌ ها اقدامات وسیعی کرده است و شخصیت آن‌ ها را احیاء کرده است.

در عصر پیغمبر(ص) مقامات برجسته‌ای از فرماندهان لشکر گرفته تا پست‌های حساس دیگر به بردگان آزاد شده، سپرده شده بود. بسیاری از صحابه‌ی حضرت رسول (ص) برده‌های آزاد شده بودند، مانند بلال، سلمان، عمار یاسر و قنبر. حتی بعد از غزوه‌ی بنی المصطلق، پیامبر(ص) با یکی از کنیزهای آزاد شده ازدواج کرد و این امر باعث آزادی تمام اسیران جنگی آن قبیله شد.

اصل چهارم: رفتار انسانی با بردگان.

در اسلام دستورات فراوانی صادر شده است که با بردگان با مدارا رفتار گردد تا آن‌جا که آن‌ ها را شریک در زندگی صاحبان خود قرار داده‌است. و رسول مکرم اسلام(ص) دستور داد هر کس که برادرش زیر دست اوست باید بداند که از غذا و لباسی که خود استفاده می‌کند او را برخوردار سازد. که حضرت علی و ائمه‌ی طاهرین علیهم السلام نمونه بارز این عمل انسانی بوده‌اند.

اصل پنجم: اسلام بدترین کار را انسان فروشی می‌داند.

لذا پیغمبر اسلام(ص) فرموده است:

«شَرُّ النَّاسِ مَنْ بَاعَ النَّاسَ» (الکافی، ج 5، ص 114).

 این بود برنامه‌ی اسلام جهت آزادی بردگان (تفسیر نمونه، ج 21، ص 422-420).

احکام بردگی:

احکام برده در فقه اسلامی نیز زیاد است به طوری که نزدیک به یک جلد از کتاب جواهر به آن اختصاص دارد حتی بعضی از مسایل آن در جلدهای دیگر مورد بحث قرار گرفته است. و به طور خلاصه به برخی از مسایل مهم آن اشاره می‌کنیم:

مسایل و احکام آزادی بردگان

راه‌های آزادی بردگان عبارتند از:

1- تدبیر: که مولا و صاحب برده می‌گوید:

«انتَ حّرٌ بعدَ وفاتی»

 برنج از غلاتی است که از زمان های قدیم به عنوان یکی از مهمترین مواد غذایی بشر مورد توجه بوده است و این گیاه پس از گندم ذرت از مهم ترین منابع تأمین انرژی محسوب می‌شود وغذای اصلی حدود نیمی از جمعیت جهان را تأمین می کند. این محصول در بیش از صد کشور دنیا کشت می‌گرددو در مقیاس جهانی 21 درصد انرژی و 15 درصد پروتئین مورد نیاز بشر از برنج تأمین می‌شود.(دیپار و همکاران، 2011). تقریباً 90 درصد برنج جهان در آسیا تولید و مصرف می‌شود به نحوی که 35 تا 59 درصد کالری مورد نیاز ساکنین کشورهای آسیایی از برنج تأمین می‌شود.

با روند افزایش جمعیت جهان به ویژه در کشورهای آسیایی ضرورت افزایش مواد غذایی به منظور تأمین نیازهای غذایی این جمعیت اجتناب ناپذیر است. براساس آمار فائو، سرانه مصرف برنج در کشورهای مختلف بین2/4 تا 102 کیلو گرم متغیر است و در کشورهای آسیایی چون بخش عمده انرژی و پروتئین مصرفی مردم از برنج به دست می آید و همچنان به عنوان غذای اصلی و غیر قابل جایگزین در سبد غذایی خانوار قرار گرفته است، ایجاد هر گونه کاهش و یا کمبود در تولید و عرضه آن ، امنیت غذایی بخش عمده ای از جمعیت را مورد تهدید جدی قرار می دهد. لذا با توجه به اینکه کشور ایران یکی از بزرگ ترین وارد گنندگان برنج در جهان به شمار می‌رود و تعادلی بین تولید و مصرف این محصول در کشور وجود ندارد، تلاش در جهت استفاده علمی و منطقی تر از اراضی مستعد برنج کاری ضروری می باشد و این در حالی است که در حال حاضر زمین و آب بیشتری برای توسعه سطح زیر کاشت برنج در کشور نیست و باید به دنیال افزایش تولید از طریق بالا بردن راندمان تولید در واحد سطح باشیم.

به منظور دستیابی به تولید غذا در یک سطح مطلوب، استفاده از کودهای شیمیایی و بهبود حاصلخیزی خاک از راهبردهای ضروری به شمار می‌روند. تخمین زده شده که 60 درصد زمین های زیر کشت دچار کمبود عناصر غذایی و مشکل سمیت عناصر هستند و در حدود 50 درصد جمعیت دنیا اکنون از کمبود عناصر ریز مغذی رنج می برند (کاکمک،2001). علاوه بر این تخمین زده شده که برای رفع نیاز غذایی آینده کل مصرف کودها از 133 میلیون تن در سال 1993 به حدود 200 میلیون تن در سال 2030 افزایش یابد(سازمان خوار بار کشاورز،2000). این خط مشی سبب شده که تحقیق روی تغذیه گیاهی در بالاترین اولویت در علوم کشاورزی قرار گیرد تا نیاز غذایی با کیفیت را در هزاره اخیر برطرف سازد.

نگرانی عمومی در رابطه کیفیت محیط وبهره وری طولانی مدت از اکوسیستم های کشاورزی نیاز به توسعه و استفاده ازراهبردهای مدیریتی برای حفظ حاصلخیزی خاک در یک سطح مناسب و بدون زوال منابع خاک و آب را مورد تأکید قرار داده است. (فاجریا و همکاران، 1997).

یکی از راه های افزایش راندمان تولید در واحد سطح، مدیریت حاصلخیزی خاک و تقویت آن از طریق مصرف متعادل و متناسب کودهای شیمیایی و آلی در کشور ما به دلیل آهکی بودن اراضی، میزان کم مواد آلی خاک، حلالیت کم عناصر غذایی در PH بالا، وجود یون های کربنات و بی کربنات درآب های آبیاری ومصرف زیاد فسفر در طی بیست سال گذشته کمبود عناصر به ویژه آهن،روی، منگنز و بر در اغلب مزارع و باغ ها عمومیت دارد.

به دلیل وجود همین کمبودها، عملکرد محصولات کشاورزی کم بوده ولطمات زیادی از لحاظ اقتصادی متوجه کشاورزان و بهره برداران بخش نموده است و از طرف دیگر مصرف کنندگان این محصولات نیز به لحاظ کیفیت پایین آن ها، دچار سوء تغذیه هستند و براساس اظهارات ملکوتی و طهرانی (1384)کم خونی ایرانی از نوعی کم خونی است که در اثر کمبود آهن همراه با کمبود روی ایجاد می‌شود و در کشور گسترش زیادی دارد. حال یکی از راه های افزایش محصولات کشاورزی و نیز افزایش کیفیت آنها، استفاده از عناصر ریز مغذی به ویژه آهن و روی می باشد. بعد از نیتروژن ، فسفر و پتاسیم کمبود روی عامل اصلی کاهش تولید و عملکرد برنج می باشد. (فاجریا و همکاران، 2002).

تحقیق حاضر نیز بر همبستگی عملکرد محصول برنج در اراضی استان ک. ب با میزان قابل استفاده عناصر روی و  آهن در خاک تأکید دارد که بتواند با شناسایی رابطه بین مقدار عناصر و عملکرد برنج رقم چمپا بر افزایش عملکرد محصول برنج و بالاترین کیفیت آن مؤثر باشد.

اهداف تحقیق:

–    تعیین همبستگی میزان آهن قابل جذب گیاه با عملکرد برنج رقم چمپا

–    تعیین همبستگی میزان روی قابل جذب گیاه با عملکرد برنج رقم چمپا

–    تعیین همبستگی میزان فسفر، نیتروژن و پتاسیم با عملکرد برنج رقم چمپا

–    تعیین این که کدام یک از این دو عنصر تأثیر بیشتری در عملکرد برنج رقم چمپا دارد.

–    ارائه راه کارهای مؤثر در افزایش قابلیت دسترسی این دو عنصر در کشت شالی در استان کهگیلویه و بویر احمد.

1-کلیات

1-1-       سابقه برنج کاری در ایران

زراعت برنج در ایران از سالیان دور معمول بوده و تاریخ کشاورزی نمایانگر آن است که در زمان هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان برنج زارهای وسیعی داشته است. نام اصلی برنج در ایران از کلمه ورنج و یارنج گرفته شده و در طول تاریخ به تدریج به برنج تبدیل گردیده است. اکثر مردم ایران از برنج در تهیه غذاهای خود استفاده می نمایند. علاوه بر غذای اصلی از برنج در صنایع الکل گیری، پارچه بافی(برای آهار پارچه) و تهیه نشاسته نیز استفاده می‌گردد. از کاه برنج برای تعلیف دام ها و پوشش سقف خانه ها استفاده می‌گردد. ساقه های این گیاه در صنعت کاغذ سازی و صنایع دستی نیز به کار می‌رود. (خدابنده، 1382).

1-2-      سطح زیر کشت برنج جهان و ایران

برنج گیاهی است که به علت نیاز زیادی که اغلب مردم جهان به آن دارند، در بین غلات، بعد از گندم، در سطح بسیار وسیعی از زمین های زراعی کشورهای مختلف جهان کشت می‌گردد. سطح زیر کشت برنج در دنیا کمتر از گندم بوده، لکن مقدار تولید آن تقریباً با گندم برابر می باشد. جمع سطح زیر کشت برنج در جهان 144493000 هکتار در سال 1985 با مقدار تولید 472714700تن و متوسط عملکرد 3272 کیلو گرم در هکتار بوده است. آسیا بیشترین سطح زیر کشت برنج را دارد. هندوستان، چین، بنگلادش بیشترین سطح زیر کشت برنج را دارند. ایران در سال 1985 سطح زیر کشت حدود 480 هزار هکتار با مقدار تولید 1775000 تن و میانگین تولید در واحد سطح 3698 کیلو گرم در هکتار داشته است (کاظمی اربط،1378).

1-3-     مشخصات گیاه شناسی برنج

برنج یکی از گیاهان مهم تیره غلات می باشد و دارای جنس و گونه های زیادی است که مهمترین جنس آن ORYZA و گونه زراعتی آن SATIVA است. برنج گیاهی یک ساله و علفی است و ریشه های آن افشان و قوی بوده که معمولاً در لایه فوقانی خاک و در عمق 20تا 25 سانتی متری قرار می گیرند. ارتفاع بوته برنج در ارقام مختلف از 50 تا 150 سانتی متر تغییر می نماید.

برگ های برنج مانند گیاهان تیره غلات، یک درمیان و به طور متناوب در روی ساقه قرار دارند. تعداد برگ بر روی ساقه در انواع مختلف برنج متفاوت می باشند. در انواع زودرس در روی هر ساقه حدود 15-14 برگ و در انواع دیررس معمولاً 19-18 برگ به وجود می آید. پانیکول برنج (خوشه سنبل) در انتهای ساقه قرار دارد. دانه برنج به همراه پوشینه آن، مجموعاً شلتوک نام دارند. این گیاه خود گشن است.

جنس ORYZA شامل برنج های قابل کشت بوده که برای تهیه خوراک انسان و مصارف صنعتی کاشته می‌شود. این جنس دارای چند گونه است که گونه O.sativa شامل تمام برنج هایی است که در مناطق مختلف آسیا، اروپا و آمریکا کاشته شده و برای ادامه رشد به آب زیاد احتیاج دارند و مبدأ آن ها نیز از هندوستان و چین می باشد.

برنج  هایی که در ایران کاشت می شوند در این گونه قرار دارند.

دانه برنج از مواد مختلفی تشکیل شده که مهمترین آن ها نشاسته وقند است. در این دانه ویتامین های A،

 رشد روز افزون جمعیت جهان، همگام با گسترش فعالیت‌های کشاورزی و صنعتی در جهت افزایش تأمین مواد غذایی از یک سو و خشکسالی‌های پی در پی در سال‌های اخیر از سوی دیگر، موجب شده است که منابع موجود آب شیرین در اکثر کشورهای واقع در کمربند مناطق خشک به اوج بهره ­برداری خود برسد و بالطبع فشار بیش از اندازه به منابع آب وارد آید. ایران جزء کشورهایی است که برداشت آب از منابع آب زیرزمینی آن در مقایسه با سایر کشورها به مراتب بیشتر است لذا در شرایطی که کشور به شدت از لحاظ کمبود منابع آب شیرین رنج می‌برد و در دراز مدت بحران منابع آب به صورت یک مسأله جدی مطرح است، بنابراین توجه به منابع غیر متعارف آب یک ضرورت اجتناب ناپذیر می‌باشد (عابدی و همكاران، 1378). هرچند مواد و عناصر موجود در پساب فاضلاب بسیار قابل توجه بوده و بررسی کلیه آن‌ ها امری مشکل است، لیکن تعدادی از نمایه‌های شیمیایی و فیزیکی برای آن در نظر گرفته شده که قبل از استفاده برای کشاورزی بایستی مورد ارزیابی قرار گیرند. (دای و همكاران، 1975). بشر در آغاز حیات خود بر روی کره زمین زندگی غارنشینی را انتخاب کرد و برای تأمین نیازهای غذایی و پوشاک خود اقدام به شکار حیوانات وحشی و جمع‌ آوری گونه‌های گیاهی می‌کرد که برای او ارزش غذایی داشت البته گونه‌های گیاهی در فاصله دور از هم قرار داشتند و به صورت متمرکز و متراکم نبودند. با گذشت زمان و افزایش جمعیت، انسان‌ها که موجودی اجتماعی بودند یکجانشینی و تمدن‌ها را ایجاد کردند و به جای شکار برای به دست آوردن نیازهای غذایی خود اکوسیستم‌های کشاورزی و دامپروری را ایجاد کردند. بشر که موجودی متفکر و خلاق است از همان دوران، با تجربه نه چندان خوبی که داشت تراکم را در حد دلخواه خود انتخاب می‌کرد. شخم با حیوانات به طور سنتی بود. عمق و دفعات شخم چندان مهم نبوده و خبری از کودهای شیمیایی نبود. چون همین کشاورزی سنتی او جوابگوی نیازهای غذایی جمعیت آن دوران بود. به تدریج با افزایش جمعیت سطح زیر کشت را بالا برد ولی افزایش سطح زیر کشت با توجه به انفجار جمعیت، نداشتن ابزار و ماشین‌آلات برای افزایش سطح زیر کشت واقعی، وجود نداشتن کود شیمیایی و نبودن راه علمی برای کنترل آفات و بیماری‌ها چندان کارساز نبود. از این دوران به بعد بشر افزایش تولید در واحد سطح را احساس کرد؛ زیرا او موجودی متفکر بود و باید به طریقی ذهن خود را درگیر تحقیقات در ارتباط با تراکم مناسب، تولید و مصرف بهینه کودهای شیمیایی، ابداع روش‌های مبارزه با آفات و بیماری‌ها و از سوی دیگر ایجاد ماشین‌آلات برای صرفه‌جویی در زمان و افزایش سرعت کار خود در ارتباط با کشاورزی می‌کرد. چون با افزایش جمعیت و ایجاد زندگی شهرنشینی و ساخت منازل و ساختمان‌ها و از سوی دیگر در اثر فرسایش‌های آبی و خاکی از سطح زمین‌های کشاورزی در واحد سطح کاسته شد؛ بنابراین از همان زمان تاکنون برای هر گیاهی تحقیقات مستقلی در محورهای مختلف از جمله به نژادی- تراکم- مصرف بهینه کودهای شیمیایی- ابداع روش‌های مبارزه با آفات و بیماری‌ها و غیره آغاز شد تا بجای افزایش سطح زیر کشت، تولید در واحد سطح افزایش یابد.

اما در ارتباط با ابداع کود و سموم شیمیایی برای تولید پایدار و حداقل خسارت آمدن به محیط زیست باید تحقیقاتی در جهت کم کردن مصرف آن‌ ها و هم چنین مصرف بهینه آن‌ ها صورت گیرد. جو یکی از قدیمی‌ترین گیاهان زراعی می‌باشد که توسط انسان اهلی شده و در نقاطی از خاور نزدیک که کاوش‌های باستان شناسی صورت گرفته همیشه با گندم امر و آین کورن دیده شده است (نور محمدی 1380). قدیمی‌ترین جو از ارقام دو ردیفه وحشی می‌باشد که در حفاری‌های جنوب اروپا به دست آمده و معلوم شده که در عصر حجر کشت شده است (خدابنده 1369). هارلان عقیده دارد که عموم جوهای وحشی و اهلی یک گیاه منقرض شده‌ای بوده است که در منطقه‌ای که هم اکنون هور درام اسپنانئوم دیده می‌شود روییده است. این منطقه از کوه‌های زاگرس در غرب ایران و در سرتاسر جنوب ترکیه و سمت فلسطین امتداد دارد (نور محمدی 1380). استفاده از پساب فاضلاب به عنوان یک منبع غذایی گیاهی در تولیدات زراعی و یا به منظور حاصلخیز کردن خاک‌ها از قدیم‌الایام در برخی نواحی آسیا معمول بوده است؛ اما اطلاعات  مدون در این زمینه و به خصوص در مورد کاربرد پساب در کشاورزی مربوطه به سال 1351 در بنزولای آلمان (جی هارد؛1959 و روچینگ، 1911) و سال 1650 در ایدرن بورف اسکاتلند است. با توسعه روش‌های تصفیه پساب فاضلاب تصفیه شهری، توجه به استفاده از پساب حاصله از تصفیه‌خانه‌ها در کشاورزی افزایش پیدا کرد (چک، 1966). به خصوص این که برخی از متخصصان بر این باورند که بهترین روش برای دفع پساب پخش آن در اراضی کشاورزی است؛ زیرا با این روش چرخه مواد غذایی تکمیل شده و عناصری که در اثر زراعت از خاک خارج شده است دوباره به آن بازگردانده می‌شود (چک، 1964)، از طرف دیگر وارد ساختن پساب به خاک خطر آلودگی محیط و به خصوص رودخانه را نیز کاهش می‌دهد (ادن و همکاران، 1977)؛ بنابراین ایده اولیه استفاده از پساب در کشاورزی به دو دلیل عمده شکل گرفت که عبارتند از: 1) جلوگیری از آلوده شدن رودخانه‌ها 2) استفاده از مواد غذایی موجود در آن برای زراعت. به تدریج موضوع حفاظت آب و استفاده مجدد از آن در مناطق کم آب نیز به آن اضافه شد. گرچه این سه دلیل هنوز هم به قوت خود باقی می‌باشند اما پیشرفت‌های علمی، ملاحظات اقتصادی و به خصوص تجاربی که تا به حال کسب شده است در پاره‌ای موارد مشوق مردم در استفاده از پساب برای زراعت و در مواردی مانع از کاربرد آن می‌باشند. از اواخر سال 1800 و اوایل قرن حاضر استفاده از پساب به تدریج در بسیاری از کشورهای اروپا گسترش پیدا کرد.

1-2- اهمیت تحقیق

مسئله محدودیت منابع آب از جمله فاکتورهای مهمی است که توسعه اراضی آبی و تولید محصولات را در مناطق خشک محدود می‌سازد.  افزایش جمعیت بشر و نیاز روزافزون به غذا باعث تلاش و تکاپو در جهت تأمین نیاز غذایی بشر گردیده است. افزایش تولید محصولات از دو راه امکان‌پذیر است: 1- افزایش سطح زیر کشت 2- افزایش عملکرد در واحد سطح. با توجه به محدودیت اراضی زراعی، امکان افزایش سطح زیر کشت محدود بوده و باید از طریق به‌کارگیری فن­آوری­های جدید در جهت افزایش تولید در واحد سطح و تأمین غذای مردم جهان تلاش نمود. با عنایت به موارد فوق می‌توان از مصرف آب‌های با کیفیت پایین یا غیر متعارف بهره گرفت. استفاده از پساب فاضلاب شهری به عنوان یکی از منابع غیر متعارف آب، در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به وجود انواع یون‌های محلول در این قبیل آب‌ها، در پاره‌ای از مناطق به علت افزایش دمای هوا و پایین بودن میزان رطوبت نسبی، تبخیر و تعرق گیاهی زیاد بوده، لذا در این مناطق املاح زیادی در لایه سطحی خاک بر جای خواهد ماند. این امر در مناطق خشک و نیمه خشک حائز اهمیت می‌باشد. پساب فاضلاب تصفیه شهری می‌توانند نیاز آبی و غذایی گیاه را تأمین نموده و به همین علت به عنوان منابع آبی و كودی ارزان قیمت مورد توجه قرار گرفته‌اند مسئله محدودیت منابع آب از جمله فاكتورهای مهمی است که توسعه اراضی آبی و تولید محصولات را در مناطق خشک محدود می‌سازد. افزایش جمعیت بشر و نیاز روزافزون به غذا باعث تلاش و تکاپو در جهت تأمین نیاز غذایی بشر گردیده است. جو یکی از محصولات مورد کشت در استان کهگیلویه و بویراحمد می‌باشد از طرفی آب یکی از مهمترین عوامل محدود کننده رشد می‌باشد. با عنایت به خشکسالی‌های چند سال اخیر و مسئله کمبود آب قابل استفاده کشاورزی، از آنجایی که آب‌های ناشی از پساب فاضلاب تا کنون به طور موثری در امر آبیاری مزارع جو استفاده نشده‌اند و همچنین شرایط اقلیمی و سردسیری بودن یاسوج ضروری است تحقیقات لازم جهت استفاده از آب پساب فاضلاب در امر آبیاری مزارع جو مورد آزمایش قرار گیرد. لذا در صورت موفقیت این امر می‌توان نسبت به تأمین بخشی از آب مورد نیاز جهت آبیاری جو از طریق استفاده از پساب فاضلاب شهری امیدوار گردید.

1-3- فرضیه‌های تحقیق:

1-کاربرد پساب فاضلاب با نسبت‌های مختلف اثر معنی‌داری بر رشد و نمو، جو دارد.

2-کاربرد پساب فاضلاب با نسبت‌های مختلف اثر معنی‌داری بر میزان پتاسیم در برگ دارد.              

3- کاربرد پساب فاضلاب با نسبت‌های مختلف اثر معنی‌داری بر میزان منیزیم در برگ دارد.

 1-4- اهداف تحقیق:

1- بررسی اثر کاربرد مقادیر مختلف پساب فاضلاب بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه جو

2- بررسی اثر کاربرد مقادیر مختلف پساب فاضلاب بر میزان عناصر غذایی در برگ               

3- تعیین مناسب‌ترین مقدار  پساب فاضلاب برای دستیابی به حداکثر عملکرد گیاه جو

1-5- سوابق پژوهش

1-5-1- تاریخچه:

جو یکی از قدیمی‌ترین گیاهان زراعی می‌باشد که توسط انسان اهلی شده و در نقاطی از خاور نزدیک که کاوش‌های باستان شناسی صورت گرفته همیشه با گندم امر و آین کورن دیده شده است (نور محمدی 1380). قدیمی‌ترین جو از ارقام دو ردیفه وحشی می‌باشد که در حفاری‌های جنوب اروپا به دست آمده و معلوم شده که در عصر حجر کشت شده است (خدابنده 1369). هارلان عقیده دارد که عموم جوهای وحشی و اهلی یک گیاه منقرض شده‌ای بوده است که در منطقه‌ای که هم اکنون هور درام اسپنانئوم دیده می‌شود روییده است. این منطقه از کوه‌های زاگرس در غرب ایران و در سرتاسر جنوب ترکیه و سمت فلسطین امتداد دارد (نور محمدی 1380). نام جو در ایران از کلمه Jav که در زبان پهلوی به این گیاه اطلاق می‌شده گرفته شده است و در هند Jvu نام دارد (خدابنده 1369).

بیشترین تعداد از گونه‌ها و گروه‌های گونه‌ای در جنوب غربی آسیا و جنوبی‌ترین نقطه آمریکا مشاهده شده‌اند؛ بنابراین می‌توان این دو محل را به عنوان مراکز خاستگاهی و پراکنش این گیاه معرفی نمود (سینگ 1996). نظریات مختلفی درباره منشأ جو زراعی وجود دارد. (دی کندول 1959) عقیده دارد که جوهای دو ردیفه در زمان‌های ماقبل تاریخ به جوهای چهار و شش ردیفه تکامل یافته‌اند و یا اجداد جوهای چهار و شش ردیفه قبلاً از بین رفته است.

(آبرگ ویب 1946) منشأ جوهای دو ردیفه و شش ردیفه را از H.agricriton L. می‌داند که مربوط به تبت می‌باشد. به عقیده وی این‌گونه از مرکز آسیا به غرب پراکنده شده و با H.spontaeum تلاقی یافته است. واویلف سه مرکز جغرافیایی را به عنوان مبدأ اولیه جو ذکر کرده است.

1- شرق آسیا: از تبت تا ژاپن را به عنوان مبدأ اولیه نامیده است H.agricriton L؛ که شامل جوهای دو ردیفه، فرم‌های پاییزه و ریشک دار است در این مرکز قرار دارند.

2- خاور نزدیک: که شامل آناتولی، سوریه و فلسطین می‌باشد این منطقه مبدأ جوهای دو  ردیفه بوده و دارای فرم‌های پاییزه بهاره و حد واسط است.

3- آفریقا (اتیوپی) در این ناحیه فقط فرم‌های بهاره و حد واسط دیده می‌شود.

1-6- سطح زیر کشت و میزان تولید جو:

جو چهارمین غله مهم دنیا بعد از گندم، ذرت و برنج بوده و تولید آن دو پنجم محصول تولیدی گندم می‌باشد. در سال 1996 سطح زیر کشت جود در دنیا معادل 67 میلیون هکتار و تولید جهانی آن معادل 156 میلیون تن بوده است (فائو 1996). سطح زیر کشت جود در ایران در دهه اخیر افزایشی معادل 2/1 میلیون هکتار داشته و برابر 76/1 میلیون هکتار و کل تولید آن 3 میلیون تن بوده است (فائو 1996).

این گیاه در مقایسه با سایر گیاهان زراعی در محدوده وسیع‌تری از شرایط محیطی رشد و نمو می کند و بیشترین تولید جهانی جو در مناطقی صورت می‌گیرد که برای تولید سایر غلات عمده آب و هوای نامساعدتری دارند. اهمیت و جایگاه جو در کشاورزی مدرن روز به روز افزوده شده، بطوریکه طی دو دهه اخیر رشد سطح زیر کشت آن سریع‌تر از گندم و برنج بوده و تولید و عملکرد آن نیز سریع‌تر از برنج افزایش یافته است (پوهلمن 1985).

افزایش محصول در جو با توجه به اهمیت آن در تغذیه دام و طیور که به طور غیر مستقیم از طریق فرآورده‌های پروتئینی و لبنی، در تغذیه انسان مؤثر است، از برنامه‌های ضروری مملکت ما می‌باشد، به خصوص با توجه به اینکه کشور با کمبود این غله روبرو بوده و قیمت آن نیز بالا می‌باشد. وسعت مراتع ایران از 90 میلیون هکتار به 86 میلیون هکتار رسیده است. در حال حاضر 83 میلیون واحد دامی در کل کشور به مراتع اتکا دارند.

این در حالی است که ظرفیت مراتع کشور جوابگوی نیاز 37 میلیون واحد دامی می‌باشد. درحالی‌که وسعت مراتع کشور 86 میلیون می‌باشد از این میزان 6 میلیون هکتار جزو مراتع متراکم با پوشش گیاهی بالای 50 درصد 20 میلیون هکتار نیمه متراکم با پوشش 25 تا 50 درصد و 56 میلیون هکتار در زمره مراتع فقیرند که پوشش گیاهی آن‌ ها زیر 25 درصد است. بر اساس آخرین آمار سال 1384 سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، طبقه‌بندی مراتع از نظر 3/9 میلیون هکتار مرتع خوب (33/10) درصد و 3/37 میلیون هکتار مرتع متوسط تا فقر (45/41) درصد و 4/43 میلیون هکتار مرتع فقر تا خیلی فقیر (45/48 درصد) جمعاً        به همان وسعت قبلی 90 میلیون هکتار و دارای تولیدی برابر با 7/10 میلیون تن علوفه خشک

انسان از بدو خلقت خود تا کنون در تخریب خاک و محیط زیست خود نقش مهم و اساسی ایفا نموده است. امروزه، در آغاز هزاره سوم، علیرغم بالا رفتن سطح دانش و فن اوری هنوز مسئله مهم جهان تأمین غذا می باشد. انسان کماکان با مشکلاتی چون گسترش قحطی، گرسنگی، سوء تغذیه و همچنین عدم اطمینان از دسترسی به غذای کافی روبرو است. در سالهای اخیر مفهوم توسعه پایدار در رابطه با حفظ و نگهداری منابع رایج شده است. پس از روبرو شدن جهان با بحران های آلودگی محیط زیست، تخریب لایه اوزن، تغییرات آب و هوا و به دنبال آن افزایش گرمای اتمسفر، به طور روز افزونی این نظریه مورد تأکید و تأیید جهانی قرار گرفت که توسعه پایدار، راهکاری است که می تواند نیاز های نسل های کنونی را تأمین کند بدون آنکه نسل های آینده را از منابع و امکانات زیستی جهان محروم نماید. در هر حال واقعیتی به نام «رشد جمعیت» آدمی را ملزم به تولید بیشتر محصولات زراعی و جبران کمبود منابع تغذیه ای نموده است که این باعث افزایش هزینه های تولید همراه با تخریب منابع خاکی، آبی و زیستی شده است. آلودگی آب های سطحی و زیر زمینی، فشردگی و کاهش باروری و لطمات به خصوصیات فیزیکی خاک ها، باعث کاهش کیفیت محصولات کشاورزی به ویژه محصولات باغی شده است. جدی بودن تخریب محیط زیست در اثر استفاده نا متعادل از نهاده های کشاورزی بخصوص کود شیمیایی در کشورهای صادر کننده مواد غذایی و نیز کاربرد روش های غلط، همگی باعث شدند تا در بیانیه جهانی غذا از طرف فائو، حاصلخیزی خاک به عنوان کلید تحقق امنیت جهانی غذا نام برده شود (عزیزی و همکاران، 1388).

حبوبات بعد از غلات، یکی از مهم ترین منابع غذایی بشر و لوبیا از مهم ترین حبوبات جهان محسوب می شود. در بین حبوبات آبی، لوبیا از نظر سطح زیر کشت مقام اول را در ایران دارد. لوبیا یکی از منابع مهم پروتئین و تولید انرژی برای انسان است. انواع لوبیا 20 تا 25 درصد پروتئین داشته و می توانند جایگزین مناسبی برای پروتئین حیوانی باشند. بزرگترین کشور های تولید کننده لوبیا آمریکا، برزیل، مکزیک و چین می باشند (عزیزی و همکاران، 1388).

یکی از عوامل محدود کننده رشد گیاهان از جمله لوبیا، کمبود رطوبت خاک است. در واقع لوبیا گیاهی است که بالاترین عملکرد آن در زمانی حاصل می شود که شرایط محیطی و آبی در تمام مراحل رشد برای گیاه مطلوب باشد. در حال حاضر آنچه باید در مقابله با خشکی انجام داد مدیریت آن است. اعمال مدیریت صحیح و بکارگیری فن های پیشرفته به منظور حفظ ذخیره رطوبتی خاک و افزایش ظرفیت نگهداری آب خاک، از جمله اقدامات موثر برای افزایش راندمان آبیاری و در نتیجه بهبود بهره برداری از منابع محدود آب کشور است. توجه به شیوه ها و روش های جدید آبیاری و روش های به زراعی برای بکارگیری هر نوع تمهیدات با هدف استفاده بهینه از منابع آب موجود، جهت دست یافتن به حداکثر تولید در امر کشاورزی مسئله ای اجتناب ناپذیر و ضروری است. این امر زمانی تحقق پیدا می کند که با مدیریت صحیح آب و خاک و استفاده از فنون پیشرفته قادر به حفظ و ذخیره بارندگی ها باشیم. کاربرد و اختلاط برخی مواد نظیر بقایای گیاهی، کودهای دامی، کمپوست و هیدروژل های پلیمر سوپر جاذب می تواند با قابلیت نگهداری و ذخیره سازی آب را در خاک افزایش دهد.

1-2- فرضیات

1- کاربرد دور آبیاری با زمان های مختلف می تواند اثر معنی داری بر رشد و نمو، عملکرد گیاه لوبیاداشته باشد.

2- کاربرد سولفات پتاسیم به نسبت های مختلف می تواند اثر معنی داری بر رشد و نمو،

     عملکرد گیاه لوبیا داشته باشد.

3- کاربرد دور آبیاری و سولفات پتاسیم می تواند بر رشد و نمو، عملکرد و اجزای عملكرد لوبیا برهمکنش معنی داری داشته باشد.

1-3- اهداف تحقیق

1- بررسی اثر کاربرد زمان های مختلف دور آبیاری بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه لوبیا

2-  بررسی اثر کاربرد مقادیر مختلف کود سولفات پتاسیم بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه لوبیا

3- تعیین مناسب ترین تیمار کودی سولفات پتاسیم و دور آبیاری برای دستیابی به حداکثر

     عملکرد گیاه لوبیا

1-4- کلیات

1-4-1- حبوبات

حبوبات به  عنوان مهم ترین منابع غذایی گیاهی سرشار از پروتئین، دارای ارزش غذایی زیاد و قابلیت نگهداری خوبی هستند. طبق مطالعات انجام شده، ترکیب مناسبی از پروتئین حبوبات با غلات می تواند سوء تغذیه و کمبود اسید آمینه های ضروری انسان را برطرف سازد. از طرف دیگر، با توجه به توانایی تثبیت نیتروژن در این گیاهان، قرار دادن آنها در تناوب، به پایداری سیستم های زراعی کمک می کند. یکی از راه های افزایش تولید محصولات کشاورزی، افزایش عملکرد در واحد سطح است. استفاده از ارقام اصلاح شده، تهیه و آماده سازی بستر مطلوب کاشت، انتخاب تاریخ و روش کاشت مناسب، میزان بذر، تناوب زراعی و غیره موجب افزایش عملکرد در واحد سطح می گردد. یکی از عوامل مهم در تغییرات عملکرد حبوبات، تغذیه مناسب می باشد. تغذیه مطلوب بوته، تغذیه ای است که در نتیجه آن عوامل محیطی دیگر نظیر آب، نور، و غیره نیز به طور مؤثر مورد استفاده گیاه قرار گیرد و در عین حال، رقابت درون بوته ای طوری باشد تا حداکثر عملکرد به دست آید (مجنون حسینی، 1379). حبوبات دومین منبع غذایی بشر پس از غلات و عمده ترین منبع پروتئین گیاهی است (باقری و همکاران، 1380: کوچکی و بنایان اول، 1386). مقدار پروتئین حبوبات حدود 2 تا 4 برابر غلات و 10 تا 20 برابر گیاهان غده ای می باشد. حبوبات 20 درصد پروتئین و 10 درصد انرژی جمعیت انسانی را تأمین می کند و به دلیل داشتن 8 تا 14 درصد پروتئین دارای انرژی بیشتری نسبت به علوفه ذرت می باشد. به طور متوسط رژیم غذایی خصوصا” در در جهان سوم بیشتر نشاسته است و کمبود پروتئین در تغذیه میلیون ها نفر انسان در کشور های توسعه نیافته، امروزه یکی از مشکلات می باشد (مجنون حسینی، 1379). حبوبات به دلیل دارا بودن درصد قابل توجهی از مواد پروتئینی از ارزش غذایی نسبتا” بالایی برخوردار می باشد (آیکروید و دوقتی، 2003). پروتئین که یکی از مواد غذایی عمده در تغذیه جانوران محسوب می شود، از دو منبع گیاهی و حیوانی قابل تأمین است. میزان پروتئین در غذاهای حیوانی به علت داشتن تعداد و مقدار اسید آمینه بیشتر، با ارزش تر از پروتئین های گیاهی است. از طرفی، تولید پروتئین حیوانی از پروتئین گیاهی مشکل تر و گران تر است. لذا در کشور هایی که به دلیل اقتصادی و یا مذهبی قادر به استفاده از گوشت و فرآورده های دامی نیستند، حبوبات می توانند منبع عمده پروتئین را تشکیل دهند. مطالعات حاکی از آن است که قسمتی از کمبود پروتئین را می توان به وسیله مصرف حبوبات خصوصا” لوبیا جبران نمود. حبوبات علاوه بر تأمین پروتئین، به علت وجود باکتری های تثبیت کننده نیتروژن هوا در ریشه، در حاصلخیزی خاک مؤثر می باشند. در کشور های پیشرفته، نیز به عنوان مکمل غذایی دارای مصرف زیادی است (مجنون حسینی، 1379).

1-4-2- لوبیا

لوبیا یکی از حبوبات مهم است که دارای 20تا 25 درصد پروتئین می باشد و طبق گزارش دفتر آمار و فناوری اطلاعات وزارت جهاد کشاورزی در سال زراعی 88-1387 سطح زیر کشت لوبیا در کل کشور اعم از آبی و دیم 93888 هکتار و تولید آن 37/181372 تن بوده است. خشکی یکی از مهمترین فاکتور های محدود کننده تولید محصولات در سراسر جهان می باشد. در حبوبات دوره رشد غلاف و سرعت پیری برگ ها با شروع تنش آب و افزایش درجه حرارت محدود کننده رشد، افزایش می یابد. در صورت فراهمی رطوبت، رشد غلاف  ها و بلوغ آنها در یک دوره طولانی تر انجام می شود و برگ ها با سرعتی آهسته تر پیر می شوند.

لوبیا با نام علمی Phaseolus vulgaris یک از مهمترین حبوبات می باشد. منشاء این گیاه در آمریکای مرکزی و جنوبی می باشد. این گیاه دارای 5 گونه زراعی و در حدود 50 گونه وحشی می باشد. گونه های زراعی آن شامل،  Ph.vulgaris ،   Ph. coccineus ،lunatus   Ph.  ،   Ph. Acutifolius،  Ph. polyanthus  . همه لوبیاهای خشک

که در ایران کشت می گردند از جنس و گونه  Phaseolus vulgaris  می باشند.

لوبیا چشم بلبلی با نام علمی Vigna unguiculataو جنس  Vigna دارای شش زیر جنس و یک گونه به نام Vigna nervosa می باشد. این گونه دارای چهار زیر گونه زراعی، شامل

Unguiculata، Biflora، Sequipedali و Texfilis می باشد.

لوبیا گیاهی گرما دوست است و برخی ارقام آن نسبت به طول روز بی تفاوت و بعضی دیگر روز کوتاه می باشند. این گیاه خودگشن است و سیستم ریشه ای نازک و باریک دارد (دوبیتز و ماهالا، 1999). برای رشد کامل لوبیا 130-120 روز وقت لازم است. از حدود 39- 26 روز پس از کاشت چنانچه طول روز بین 18-10 ساعت باشد، تولید آن به شدت کاهش می یابد، ولی در طی پر شدن غلاف و گلدهی، به هوای خشک حساس است. بهترین مناطق کشت آن مناطقی است که در آخر فصل رشد آن، بارندگی صورت نگیرد (کوچکی و بنایان اول، 1386).

لوبیا دارای سیستم ریشه های جانبی می باشد که بیشتر در نزدیک سطح خاک به وجود می آیند در روی ریشه های کوچک لوبیا غده های قهوه ای رنگ نا منظم تثبیت کننده ازت جا گرفته و به صورت مجتمعی در آمده اند. ساقه های لوبیا باریک، زاویه دار و راه راه که مقطع آن تقریباً چهار گوش و گاهی همراه با خطوط ارغوانی رنگ است. در روی ساقه های لوبیا برگ های مرکب سه برگچه ای  به صورت متناوب در روی دمبرگ بلندی قرار گرفته اند. دمبرگ لوبیا در قاعده به وسیله استیپول کوچک نوک داری احاطه شده است. برگچه های لوبیا، کرک دار، پهن و به تدریج به طرف قاعده باریک می گردد، در حالی که شکل برگچه ها به طرف رأس باریک منتهی می شود برگچه وسطی لوبیا بزرگ ترین برگچه بوده و به وسیله دو استیپول احاطه می گردد در حالی که دو برگچه جانبی هر یک دارای یک استیپول می باشد. گل های لوبیا خوشه ای بوده بدین معنی که تعداد زیادی گل در امتداد دمگل قرار گرفته و هر گل به وسیله برگک های تقریباً مدور احاطه شده است. هر گل شامل کاسه گل که سه یا پنج قسمتی است و جام گل که سفید یا ارغوانی است می باشد. تخمدان کوچک و کرک دار می باشد. لوبیا گیاهی است یک ساله و بهاره که دارای یک شکل بوته ای و یک شکل بالا رونده است (دوبتز و ماهالا، 1999).

در شرایط گرمسیری و نیمه گرمسیری، لوبیا را در انواع خاک ها کشت می کنند اما قادر به رشد در خاک های رسی با بافت سنگین که سطح سفره آب زیر زمینی در آنها بالا باشد، نیست. شوری زیاد خاک به طور قابل توجهی باعث کاهش لوبیا می شود. ارقام متفاوت از نظر تثبیت ازت با هم فرق دارند. این اختلافات تا حدی به علت تفاوت در انتقال و اختصاص کربوهیدرات های غیر ساختمانی به گره ها در واریته های متفاوت است. در بسیاری از نقاط جهان، عملکرد لوبیا را می توان به طور قابل توجهی از طریق بهبود عملیات زراعی، افزایش داد. تاریخ کاشت، مقدار بذر فواصل و عمق کاشت مناسب همراه با مدیریت خوب آبیاری، استفاده از کود و کنترل آفات، بیماری و علف هرز، همگی در به حداکثر رساندن عملکرد لوبیا سهیم هستند (کوچکی و بنایان اول، 1386).

1-5- مشخصات گیاه شناسی لوبیا

لوبیا با نام علمی Phaseolus vulgaris و نام انگلیسی Common bean یکی از مهم ترین حبوبات می باشد که نقش به سزایی در تأمین مواد پروتئینی و تولید کالری مورد نیاز انسان دارد و دارای جایگاه ویژه ای از نظر تغذیه ای و اقتصادی می باشد.

لوبیا گیاهی یک ساله است که دارای یک ریشه اصلی بوده که تا عمق 70-35 سانتیمتری زمین نفوذ می کند و دارای چندین ریشه جانبی و فرعی نیز می باشد که تا عمق 20-15 سانتیمتری توسعه می یابند. بر روی ریشه های فرعی و جانبی لوبیا غده های تثبیت کننده ازت تشکیل می گردند. این گیاه دارای ساقه باریک، بندبند و زاویه دار بوده که به فرم های مختلف ایستاده، بوته ای، رونده و بالا رونده دیده می شود.

 بطور کلی لوبیا از نظر تیپ رشدی دارای 4 تیپ است:

تیپ رشدی 1: کاملا” بوته ای و ایستاده، بدون پیچک و دارای رشد محدود

تیپ رشدی 2: نیمه رونده، بوته ای و تقریبا” ایستاده، با 2-1 پیچک و دارای رشد نامحدود

تیپ رشدی 3: رونده (خوابیده)، با چندین پیچک و دارای رشد نا محدود که اکثر ارقام لوبیاهای ایرانی جزئ این تیپ می باشند.

تیپ رشدی 4: بالارونده (احتیاج به قیم دارد)، با چندین پیچک ودارای رشد نا محدود

برگ های لوبیا مرکب بوده و هر برگ از 3 برگچه تشکیل یافته که توسط دمبرگ بلندی بصورت متناوب روی ساقه قرار می گیرند. برگ ها زبرو دارای کرک های خشنی می باشند که در اثر لمس کردن احساس می شوند. گل آذین بصورت سنبله یا خوشه است. گل ها به رنگ های متنوع از قبیل سفید، صورتی و ارغوانی دیده می شوند. غلاف (میوه) لوبیا کشیده و آویزان بوده و رنگ شکل و طول آنها بسته به ارقام مختلف متفاوت است. غلاف ها پس از رسیدن بوسیله دو شکاف طولی باز شده و دانه ها به بیرون می ریزند دانه ها در ارقام مختلف به اشکال متفاوت قلوه ای، کروی و یا استوانه ای و به رنگ های سفید، قرمز، قهوه

با توجه به جهانی شدن باغبانی و اثرهای آن بر افزایش درآمدها در قسمت ­های مختلف جهان، استفاده از گل­ها روز به روز افزایش می­یابد (Prasad, 2004).

‫ﻧﺎم ﮔﻞﻫﺎ در ادﺑﻴﺎت زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ، در ﻗﺎﻟﺐ ﺷﻌﺮ و ﻧﺜﺮ، ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ و ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن از ﻗﺪﻳﻢ ﺑﺎ ﺑﺴﻴﺎری از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻪ اﻣﺮوزه در ﺑﺎﻏﭽﻪﻫﺎ کاشته می­شوند آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻛﺎﻓﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎری از اﻳﻦ ﮔﻴﺎﻫﺎن از زﻣﺎنﻫﺎی ﻛﻬﻦ در اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه­اﻧﺪ. ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺣﻜﻴﻢ ﻓﺮدوﺳﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﻌﻲ دارد اﻳﺮاﻧﻴﺎن را ﺑﻪ وﻃﻦ ﭘﺮﺳﺘﻲ و ﻋﺸﻖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ و اﻳﻦ آب و ﺧﺎك ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد، در ﺷﻌﺮﻫﺎی زﻳﺒﺎﻳﺶ از ﮔﻞﻫﺎ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ. ﮔﻞﻫﺎ و ﮔﻴﺎﻫﺎنزﻳﻨﺘﻲ ﺑﺎ ﺗﻨﻮع و زﻳﺒﺎﻳﻲ ﻓﺮاوان ﺧﻮد در آراﻳﺶ و زﻳﺒﺎ ﺳﺎزی ﻣﺤﻴﻂ و ارﺿﺎی ﺣﺲ زﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺸﺮ ﻧﻘﺶ بزرگی دارند (ﻋﻴﺪﻳﺎن، 1387). اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻔﺎﻫﻢ و رواﺑﻂ ﺧﻮب ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﺎﺻﻞ از ﻫﺪﻳﻪ دادن ﮔﻞ، در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ و آﭘﺎرﺗﻤﺎن ﻧﺸﻴنی اﻣﺮوزه اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎری دارد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ، ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻞﻫﺎ و ﮔﻴﺎﻫﺎن زﻳﻨﺘﻲ در ﺟﻬﺎن، اﻓﺰون ﺑﺮ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎی رواﻧﻲ، ﻫﻤﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﺳﻮد زﻳﺎدی را ﻧﻴﺰ ﻧﺼﻴﺐ ﻛﺸﻮرﻫﺎی ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ (ﺻﻔﺎ، 1377). ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺷﺘﻐﺎل زاﻳﻲ ﺻﻨﻌﺖ ﮔﻞ (61 ﻧﻔﺮ در ﻫﺮ ﻫﻜﺘﺎر) و اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺪاد داﻧﺶآﻣﻮﺧﺘﮕﺎن ﻛﺸﺎورزی و ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﺷﺪن ارﺗﺒﺎط داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ و ﻣﺮاﻛﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪ، ﻧﻮﻳﺪ دﻫﻨﺪه ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ اﻳﻦﺻﻨﻌﺖ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ (ﻋﻴﺪﻳﺎن، 1387).

شمعدانی­ از لحاظ اقتصادی یکی از پراهمیت­ترین گیاهان بسترساز و گلدانی در دنیا     می­باشد. به طور معمول شمال آمریکا و اروپا مهمترین و بزرگترین تولیدکننده­ و             توزیع کننده­ های این گل با فروش جهانی سالانه حدود 700 میلیون دلار می­باشند (Mithila et al., 2001 ).

1-1- تاریخچه کشت و پرورش گل شمعدانی

كشت و كار شمعدانی در جهان سابقه طولانی دارد. گونه‌های وحشی آن نیز در ایران دیده می‌شود. حدود 200 سال پیش، لینه گیاه­شناس معروف، 35 گونه شمعدانی را در جنس Geranium طبقه‌بندی كرد. این گیاهان همگی دائمی و مقاوم به سرما و سایه بودند و 5 گلبرگ مساوی و 10 پرچم داشتند (خلیقی، 1385).

صد سال بعد­­ ، Heritier گیاه‌شناس فرانسوی، از اشتباهی در این مورد پرده برداشت و آن این­كه هزاران رقم شمعدانی جدیدی كه تا آن روز افزایش یافته بودند، با ویژگی­های انواع شمعدانی که توسط لینه طبقه بندی شده بودند تفاوت داشتند. در این شمعدانی‌ها گلبرگ‌ها برابر نیستند و دو تای آنها بزرگتر از بقیه هستند كه در كنار هم قرار دارند. تعداد پرچم‌هایشان 7 عدد است و گل­ها، كم و بیش شكل دیگری دارند. بنابراین آن­ها در جنس Pelargonium قرار گرفتند (خلیقی، 1385).

2-1- گیاهشناسی شمعدانی

گونه‌های این جنس شامل انواع یک­ساله و چندساله­های علفی، درختچه­ای و انواع خزان­دار می­باشند. اما بیشتر گونه­ های چندساله علفی دارای عادت رشد متنوع می­باشند. بر اساس تخمین­های انجام گرفته در تیره شمعدانی­سانان[1] تعداد گونه­ ها و زیر گونه­ های این جنس حدود 230 تا 300 عدد می­باشند که بیشتر آنها بومی آفریقای جنوبی هستند اما تعداد کمی از آنها نیز به طور طبیعی در استرالیا، شرق آفریقا، نیوزیلند، ایسلند و ماداگاسکار رشد می­یابند       (Miller, 1996).

از نظر كشت و پرورش و استفاده در گلكاری، انواع شمعدانی‌ها را در چهار طبقه بزرگ به شرح زیر تقسیم می­شوند :

الف) شمعدانی معمولی (Zonal hybrids) (Pelargonium zonal Willd. )

این گونه برای تهیه دورگه ­های شمعدانی به­عنوان یكی از پایه‌های اصلی استفاده می‌شود. از دورگه‌های شمعدانی می‌توان P. × hortorum را نام برد (دانشور، 1372).

شمعدانی معمولی، گیاهی است چندساله علفی كه ممكن است ابتدای ساقه آن نیمه چوبی شده باشد ولی استحكام چندانی ندارد. پهنك برگ گرد و در وسط برگ‌ها یک حلقه تیره رنگ وجود دارد بنابراین، این دسته از شمعدانی‌ها را گاهی حلقه‌دار نیز می‌نامند. دارای رقم­های متعددی است كه در برخی برگ‌ها بزرگ و در برخی كوچك بوده و حلقه وسطی برگ نیز كم یا بیش نمایان است (دانشور، 1372).

ب) شمعدانی پیچ یا شمعدانی برگ عشقه‌ای (P. peltatum Ait. )

این گونه كه گاهی به نام پیچ روسی نیز خوانده می‌شود، به علت دارا بودن ساقه‌های آویزان نازك و زاویه‌دار و حالت رونده، به قیم نیاز داشته و گاهی به­عنوان گیاه آویز استفاده می‌شود. برگ‌ها ضخیم، دارای 5 پارپهنک،‌ به­تقریب بدون كرك با حاشیه كامل و رگبرگ مركزی است. در این نوع نیز بعضی برگ‌ها دارای حلقه وسطی تیره‌رنگی هستند (قاسمی قهساره و کافی، 1384).

ج) شمعدانی اژدر ( شمعدانی آلمانی ) (.Willd ‍P. grandiflorum)

برگ‌ها به رنگ سبز تیره و چین‌دار با دمبرگ دراز، گل‌ها بسیار درشت، به رنگ‌های صورتی، قرمز و گاهی دو رنگ با رگه‌های ارغوانی هستند (دانشور، 1372).

1–Geraniaceae

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

 با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

موجود است