4-2- تراکم جمعیت زندان ها………………………………………………………………………………………………24
1-4-2- عدم دستیابی به اهداف اصلاحی و تربیتی……………………………………………………………………26
2-4-2- آسیب ها…………………………………………………………………………………………………………..27
1-2-4-2- آسیب های جسمی – روانی…………………………………………………………………………………28
2-2-4-2- آسیب های اقتصادی…………………………………………………………………………………………..28
3-2-4-2- آسیب های اجتماعی – خانوادگی……………………………………………………………………………30
1-3-2-4-2- آسیب بر فرزندان……………………………………………………………………………………………..30
2-3-2-4-2- آسیب بر همسر……………………………………………………………………………………………..31
فصل سوم…………………………………………………………………………………………………………………..32
3- جایگزین های کلاسیک قرار بازداشت موقت………………………………………………………………………..33
1-3- قرار التزام به حضور با قول شرف…………………………………………………………………………………..35
1-1-3- ماهیت و شرط آن…………………………………………………………………………………………………35
2-1-3- ضمانت اجرا………………………………………………………………………………………………………..36
3-1-3- موارد الغاء قرار……………………………………………………………………………………………………..36
2-3- قرار التزام به حضور با تعیین وجه التزام……………………………………………………………………………37
1-2-3- ماهیت قرار…………………………………………………………………………………………………………37
2-2-3- ضمانت اجرا………………………………………………………………………………………………………..38
3-2-3- موارد الغاء قرار…………………………………………………………………………………………………….38
3-3- قرار اخذ کفیل با وجه الکفاله………………………………………………………………………………………39
1-3-3- ماهیت قرار………………………………………………………………………………………………………..40
1-1-3-3- شرایط کفیل……………………………………………………………………………………………………40
2-1-3-3- ضابطه تعیین وجه الکفاله…………………………………………………………………………………….40
3-1-3-3- قرار قبولی کفالت……………………………………………………………………………………………..41
2-3-3- قابلیت اعتراض…………………………………………………………………………………………………..41
3-3-3- ضمانت اجرا قرار کفالت…………………………………………………………………………………………42
1-3-3-3- ضمانت اجرای عجز متهم از معرفی کفیل…………………………………………………………………43
2-3-3-3- ضمانت اجرای امتناع کفیل از حاضر کردن متهم………………………………………………………….43
4-3-3- موارد الغاء قرار…………………………………………………………………………………………………..45
1-4-3-3- موارد الغاء کفالت و اخذ تأمین مجدد………………………………………………………………………46
2-4-3-3- موارد الغاء کفالت بدون اخذ تأمین مجدد………………………………………………………………….47
4-3- قرار وثیقه………………………………………………………………………………………………………….47
1-4-3- ماهیت قرار وثیقه………………………………………………………………………………………………48
1-1-4-3- قرار اخذ وثیقه……………………………………………………………………………………………….49
2-1-4-3- تعیین مصداق وثیقه………………………………………………………………………………………..49
3-1-4-3- میزان وثیقه………………………………………………………………………………………………….49
4-1-4-3- صدور قرار قبولی وثیقه…………………………………………………………………………………….50
2-4-3- فوت وثیقه گذار………………………………………………………………………………………………..50
3-4-3- نحوه مصرف مال مورد وثیقه…………………………………………………………………………………51
4-4-3- ضمانت اجرا……………………………………………………………………………………………………52
1-4-4-3- ضمانت اجرای عجز متهم از تودیع وثیقه…………………………………………………………………52
2-4-4-3- ضمانت اجرای استنکاف وثیقه گذار از حاضر کردن متهم………………………………………………52
5-4-3- موارد الغاء قرار…………………………………………………………………………………………………52
5-3- قرارهای محدود کننده تردد……………………………………………………………………………………..53
1-5-3- قرار عدم خروج از کشور………………………………………………………………………………………53
1-1-5-3- ماهیت و شرایط قرار……………………………………………………………………………………….54
2-1-5-3- قابلیت اعتراض……………………………………………………………………………………………..55
2-5-3- قرار التزام به عدم خروج از حوزه قضایی……………………………………………………………………55
1-2-5-3- ماهیت قرار………………………………………………………………………………………………….56
2-2-5-3- ضمانت اجرا…………………………………………………………………………………………………56
1-2-2-5-3- ضمانت اجرای عدم قبولی قرار………………………………………………………………………..56
2-2-2-5-3- ضمانت اجرای تخطی از اجرای قرار…………………………………………………………………..57
3-5-3- قابلیت اعتراض………………………………………………………………………………………………..57
فصل چهارم…………………………………………………………………………………………………………….58
4- جایگزین های مدرن قرار بازداشت موقت……………………………………………………………………….59
1-4- جایگزین های مدرن اصلی…………………………………………………………………………………….59
1-1-4- قرار التزام معرفی نوبتی به مرجع قضایی یا انتظامی…………………………………………………..59
2-1-1-4- ماهیت قرار………………………………………………………………………………………………..60
3-1-1-4- ضمانت اجرا……………………………………………………………………………………………….61
1-3-1-1-4- ضمانت اجرای عدم قبول قرار………………………………………………………………………..61
2-3-1-1-4- ضمانت اجرای تخطی از اجرای قرار…………………………………………………………………61
4-1-1-4- قابلیت اعتراض……………………………………………………………………………………………61
2-1-4- التزام مستخدمان رسمی کشوری یا لشکری………………………………………………………….62
1-2-1-4- ماهیت قرار……………………………………………………………………………………………….62
2-2-1-4- ضمانت اجرا………………………………………………………………………………………………63
1-2-2-1-4- ضمانت اجرای عدم قبول قرار……………………………………………………………………….63
2-2-2-1-4- ضمانت اجرای تخطی از اجرای قرار………………………………………………………………..63
3-2-1-4- قابلیت اعتراض…………………………………………………………………………………………..63
3-1-4- ممنوعیت خروج از منزل یا محل اقامت از طریق نظارت با تجهیزات الکترونیکی…………………….64
1-3-1-4- ماهیت قرار………………………………………………………………………………………………65
2-3-1-4- ضمانت اجرا……………………………………………………………………………………………..66
2-4- جایگزین های مدرن تکمیلی………………………………………………………………………………..66
1-2-4- معرفی نوبتی به مراکز یا نهادها…………………………………………………………………………67
2-2-4- منع رانندگی با وسایل نقلی موتوری……………………………………………………………………67
3-2-4- منع اشتغال به مشاغل زمینه ساز ارتکاب جرم………………………………………………………..68
4-2-4- ممنوعیت از نگهداری سلاح جوازدار……………………………………………………………………..68
3-4- جایگزین های مدرن پیشنهادی……………………………………………………………………………..70
3-1-4- قرار اخذ اسناد هویت یا اشتغال متهم…………………………………………………………………..71
1-1-3-4- ضمانت اجرا………………………………………………………………………………………………72
1-1-1-3-4- ضمانت اجرای ناشی از عدم قبول قرار…………………………………………………………….72
2-1-1-3-4- ضمانت اجرای تخطی از اجرای قرار………………………………………………………………..72
2-1-3-4- قابلیت اعتراض…………………………………………………………………………………………..73
2-3-4- ترک معاشرت با افراد خاص……………………………………………………………………………….72
3-3-4- اقدام درمانی اختلال روانی – رفتاری…………………………………………………………………….74
4-3-4- ممنوعیت از صدور چک در جرایم مرتبط با چک…………………………………………………………74
فصل پنجم…………………………………………………………………………………………………………..76
نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………77
پیشنهادها…………………………………………………………………………………………………………..80
پیوست………………………………………………………………………………………………………………81
فهرست منابع………………………………………………………………………………………………………92
چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………………..97
چکیده:
یکی از مؤلفه های عدالت کیفری، حمایت از حقوق و آزادی متهم میباشد زیرا از حقوق ذاتی هر انسانی، آزادی اوست که نباید آن را نقض، و باید آن را محترم شمرد. با توجّه به حساسیت موضوع قرار بازداشت موقت که به نوعی ناقض این حقوق و آزادیها به شمار می رود عدالت کیفری ایجاب میکند که با اتخاذ تدابیری از یک طرف، اینحقوق متهمو از طرفی دیگر حقوق بزه دیده از جرم را تأمین کرد تا هیچ یک از طرفین نسبت به عدالت کیفری نگاه بدبینانه نداشته باشند. همچنین نظر به تعریف حقوقدانان نسبت به متهم که او را فردی میدانند که گمان به ارتکاب جرم از طرف او میرود و متفاوت از فرد مجرم میباشد پس لازم است که نسبت به این مقوله توجّه بیشتری شود.
با توجّه به راهکار بازداشت موقت که راه سرکوب گرانه را پیش گرفته است باید به وسیله تدابیری که امروزه از آن به عنوان جایگزینهای قرار بازداشت موقت یاد میشود به سمت اصلاح و درمان فرد متهم رفت تا او را از محیط های جرم زا موجود در جامعه دور نگه داشت. با وجود عدم تنوع جایگزینهای قرار بازداشت موقت به نظر میرسد که نمیتوان به اهداف والای عدالت دست یافت، اما خوشبختانه قانونگذار در لایحه آیین دادرسی کیفری با توسعه این قرارها که بیشتر از نوع مدرن میباشند در جهت پاسخگویی به این ابهام گام برداشته است، جایگزینهایی که هر یک بر اساس ضوابط خاصی وضع با توسل به این اقدامات می توان گفت که هدف قانونگذار در راستایحبس زداییمفید واقع میشود که این خود به روند عدالت کیفری منصفانه و احترام به حقوق افراد جامعه کمک شایانی مینماید.
به هرحال این نکته را نیز نباید فراموش نمود که برخی از این جایگزینها ایراداتی را در خود میبیند که نیازمند بررسی منطقیتر در این زمینه می باشند.
فصل اول
1- مقدمه
1-1- بیان مسأله و اهمیت موضوع تحقیق
قرار بازداشت موقت به عنوان سنگینترین قرار تأمین کیفری میباشد، که از سوی مقام قضایی در مراحل مقدماتی صادر میگردد و به موجب آن متهم در تمام یا قسمتی از مراحل تحقیقات مقدماتی و یا دادرسی بازداشت میشود. وقتی صحبت از بازداشت می شود ذهن هر فردی سریع به سمت زندان می رود، حال آیا این درست به نظر میرسد که فردی چون فقط لباس متهم را بر تن او پوشانده با یک فرد مجرم یکسان قلمداد و او را در فاصله رسیدگی مقدماتی تا پایان صدور حکم نهایی در بازداشت قرار دهیم در حالی که به نظر بعید نمیرسد حتی مقام قضایی در مرحله صدور حکم، حکم برائت و بیگناهی او را صادر کند. حال باید توجّه داشت با وجود این؛ تکلیف حقی که از فرد متهم زایل شده است و آبرو و شخصیت اجتماعی او که از منظر عمومی دچار خدشه شده چه می شود، آیا با یک عذرخواهی از فرد، او به حقوق خود می رسد؟ پس ما باید ضمانت اجرای دقیق این حقوق از دست رفته فرد را در کجا جستجو کنیم.
قرار بازداشت موقت با وجود شدتی که نسبت به سایر قرارهای تأمین کیفری دارد معایبی را در خود می بیند تاآنجا که مخالف با قاعده تفسیر قانون به نفع متهم و موجب تضییع حقوق متهم میباشد. این قرار مغایر با اصل برائت و بیگناهی متهم بوده و از نظر جرم شناسی نیز اثر پیشگیری و بازدارندگی را از بین میبرد. به موجب اصل برائت که از اصول مهم و شناخته شده در قانون اساسی کشورمان میباشد سلب آزادی افراد قبل از محکومیت آنان ممنوع است این در حالی میباشد که بیگناهی فرد بازداشت شده آثار شدیدی بر روح و روان او میگذارد و موجب خشم او نسبت به اجرای عدالت و دستگاه قضایی کشور میگردد. در همین رابطه آدولف پرنس از بنیان گذاران مکتب دفاع اجتماعی معتقد است که صدور قرار بازداشت موقت قبل از اثبات مجرمیت متهم، سخت ترین مجازات که فلاکت و بیآبرویی مسلم را دربر دارد، محسوب میشود.
با توجّه به این که قرار بازداشت پیشینه بسیار طولانی دارد میبینیم که در حقوق قدیمی مثل روم به نوشته اولپین سعی بر اجتناب از بازداشت متهمان بوده است یعنی ممکن بود فرد به محافظ شهر، قضات شهر مجاور و حتی به یکی از اشخاص معتبر شهر، سپرده شود.
از آنجا که قانون و قانونگذار برای حفظ آزادی اشخاص و جامعه و حمایت از این حقوق و آزادیها به وجود آمده است، پس این قرار بازداشت موقت باعث سلب آزادی متهم میگردد، زیرا حقوق و آزادی شخصی را حفظ و حمایت نکرده است. پس باید ابتدا مجرمیت فرد را اثبات، سپس آزادی و حقوق او را محدود کرد. تمام این ماجراهای غمانگیز دادرسیهای جزایی به خاطر یک انسان نگون بختی است که متهم نامیده میشود و به حق یا ناحق مورد تعقیب قرار گرفته و آبرو، شرف، حیثیت و آزادی او در معرض نابودی قرار گرفته است در حالی که عدالت کیفری ایجاب میکند که پیش از تعیین تکلیف نهایی موضوع اتهام و صدور حکم قطعی هیچگونه محدودیتی نسبت به آزادیهای شخصی، افرادی که تحت پیگرد جزایی هستند صورت نگیرد و تا متهمی به موجب حکم قطعی دادگاه صالح محکومیت نیافته مورد تعرض قرار نگیرد.
قرار بازداشت موقت همچنان که پیش تر گفته شد با برخی از اصول قانون اساسی مغایرت آشکار دارد و زیانهای آن غیرقابل جبران میباشد زیانهایی که علاوه بر فرد به دامان خانواده او نیز تسری مییابد و یکی از این زیانها ممکن است باعث از هم گسیختگی نهاد خانواده گردد. همچنین این نوع قرار که امکان تغییر در سرنوشت پرونده و به عبارتی باعث تاثیر منفی در پرونده خواهد داشت باید محدودتر گردد و این محدودیتها را هم باید قانونگذار بر پایه و اساس موجّهی قرار دهد، یعنی تا مصلحتی اهم ایجاب نکند هرگز نمی توان به بهانه های گوناگون اصول کیفری را نادیده گرفت همانطور که استفاده افراطی از قرار بازداشت موقتدارای آثار منفی عاطفی، اقتصادی، اجتماعی و… میباشد و با توجّه به نظر جرمشناسان که زندان به خاطر وضعیت نامناسب وجود حاکم بر آن و عدم طبقه بندی زندانیان به یک محل برای تشکیل باندهای مجرمانه به شمار میرود باید تا حد امکان سعی بر عدم استفاده از بازداشت موقت داشته باشیم.
باید با اتخاذ تدابیری سعی بر حفظ هیبت و شکوه بازداشت موقت داشته باشیم یعنی سعی بر استفاده از جایگزینهایی برای بازداشت موقت با ماهیت اصلاحی و درمانی داشته باشیم. یعنی نگاه ما باید به فرد متهم یک نگاه اصلاحی و نه مانند قرار بازداشت موقت، سرکوب گرانه باشد.
در همین راستا هشتمین کنگره بین المللیپیشگیری از جرمو رفتار با محکومان(1990 میلادی با پیشنهاد «جایگزین های بازداشت متهمان») گام استواری را در جهت محدود کردن بازداشت موقت برداشت. خوشبختانه قانونگذار ما با وجود واکنش سرکوب گرانه نسبت به متهم پس از چندین سال، اکنون در لایحه آیین دادرسی کیفری در جهت تحولات پیش گفته و تضمین حقوق و آزادیهای فردی متهم گام برداشته است.
