:

انسان ها برای هر گونه اندیشیدن و رفتار فردی واجتماعی، به الگوها ومیزان های صحیح نیاز دارند. فرهنگ، به عنوان غنی ترین وگرانبهاترین میراث بشری، در بردارنده طیف وسیعی از الگوها وتجربیات انباشته شده است. با بهره گیری و پشتوانه فرهنگ است که دیگر نهاد های جامعه بشری هم چون خانواده، اقتصاد، سیاست و.. دوام وبقا واستمرار دارند. فرهنگ، مجموعه افکار و اندیشه ها، تجربه ها، اعتقادات ، ارزش ها و… است و چون انسان موجود متفکری است، لذا فرهنگ ساز بوده وتوان استفاده از آن را نیز دارد. فرهنگ نیز به مانند دیگر پدیده های انسانی و اجتماعی، دستخوش تغییرات است وبه انواع وطرق گوناگون تغییرات فرهنگی ایجاد می شود. یک قوم با مغلوب شدن در برابر اقوام دیگر، با کسب علوم واطلاعات ، با فن آوری های مختلف ، با گسترش ارتباطات، با تقلید از ملتی دیگر ، می تواند فرهنگ خویش را دگرگون نماید. یکی از بهترین و مطمئن ترین راه ها که به طور مستقل و آزادانه قادر است فرهنگ هر قومی رامتحول سازد، جدو جهد برای کسب معلومات جدید و به عبارت دیگر تحقیق و پژوهش است که نتایج و انتشار آن می تواند افکار واندیشه ها را منقلب نموده و رفتارها و کنش های فردی و جمعی را به سوی اهداف متعالی اجتماعی ، اقتصادی، فرهنگی وهنری هدایت نماید و جامعه را از یکنواختی ، سکون و پس رفت نجات دهد وبا ایجاد تغییرات آرام در فرهنگ جامعه سنتی، پیشرفت متناسب را که عاری از هر گونه و یا حداقل از کمترین ایجاد تنش و تعارض اجتماعی برخوردار است ، به وجود آورد .

آری تحقیق وارائه یافته های پژوهشی با ابزارهایی نظیر کتاب قادر است سیری تازه ومتعالی در برابر حرکت جامعه بگشاید وافق های نوینی را پدیدار سازد.

برگزاری جشنواره پژوهش های برگزیده فرهنگی و معرفی کتاب سال استان در واقع با هدف تشویق وتحسین و ارزیابی آثار و تولیدات فکری و ذوق هنری وعلمی ویکی از وجوه توجه فرا مادی به دامنه های فکر واندیشه است که برگزاری سالانه آن می تواند نشاط وانگیزه بیشتر را در میان پژوهشگران رشته های علوم انسانی واسلامی ودست- اندرکاران نشر ایجاد نموده موجبات اعتلای هر چه بیشتر فرهنگ وتوسعه ارزش های اسلامی وملی در این خطه را، فراهم آورد.

برگزار کنندگان این برنامه ها معتقدند چنین طرحی از یک سو زمینه سازی برای گسترش تحقیق و پژوهش فرهنگی وحمایت و پشتیبانی از پژوهشگران و نویسندگان ومترجمان فعال در حوزه فرهنگ و از سوی دیگر معرف میزان بضاعت و توانمندی پژوهشگران و مولفان محلی این استان در پرداختن به مقوله تحقیق و تتبع ونوآوری در عرصه فرهنگ و هنر می باشد.

اکنون با توجه به دامنه تاثیرات و پی آمد ها و ره آورد های به گزینی برای فعالیت های حوزه کتاب وپژوهش، نقد علمی وعملی این حرکت ارزشمند در قالب این تحقیق انجام و چشم انداز پیش رو با نگاه ویژه به برنامه توسعه فرهنگی استان به صورت در پنج فصل ترسیم گشته است، امیدواریم که نیک و بد یا ضعف و قوت تحریر وتدوین این مجموعه که باید در فرصتی اندک فراهم می شد، به چشم لطف و کرامت دیده شود. با این همه نقد و نظر استادان گرامی را برچشم منت گذارده و پیشاپیش از آن استقبال خواهیم کرد.

فصل اول: کلیات تحقیق

بیان مسأله

طرح کتاب سال استان کرمان به عنوان یکی از نمایان ترین نماد های اهمیت واصالت کتاب وکتابت و حرکت های موثر در ترویج فرهنگ مطالعه و با هدف تقدیر از اهل قلم متعهد و همچنین ارزیابی و سیاست گذاری فرهنگ مکتوب استان و فعال نمودن جریان تالیف وچاپ ونشر ، به اجرا گذاشته شده است. یکی از راه های غنا بخشیدن به فرهنگ وعلم وساخت فرهنگ و تمدن و اعتلای هر منطقه ، قدردانی شایسته و مناسب از متفکران، اهل نظر و اهل علم و پدید آورندگان کتاب است. برگزاری چنین مراسمی می تواند توجه جامعه فرهنگی استان را به سمت کتاب و ارج گذاری حرمت صاحبان قلم معطوف دارد. این حرکت که با تدوین آیین نامه از سال 73 پایه گذاری وتاکنون با اهتمام و جدیت مسئولان و مدرسان حوزه و دانشگاه ومتخصصان و صاحب نظران برگزار شده است به عنوان یکی از مهم ترین وشاخص ترین فعالیت ها و رویدادهای تثبیت شده حوزه فرهنگ وادب استان به شمار می رود وبنابر اذعان مسئولان، استمرار برگزاری آن توانسته است در ترسیم چشم انداز حرکت های حوزه کتاب، نقش بسزایی ایفا نماید. همچنین با توجه به پایه گذاری شورای پژوهشی در اداره کل فرهنگ وارشاد اسلامی از سال 73 و تدوین اولویت های تحقیقاتی، طرح انتخاب ومعرفی پژوهش های برتر فرهنگی و هنری واجتماعی با هدف احیای فرهنگ پژوهش ، ترغیب نسل نوی دانش پژوهان و دانشجویان به پژوهش در مسایل فرهنگی و هنری جامعه ، پاسخگویی به نیازهای پژوهشی استان در حوزه فرهنگ وبهره برداری از نتایج پژوهش های فرهنگی در برنامه ریزی توسعه به اجرا گذاشته شد که بررسی تحلیلی این دوحرکت علمی فرهنگی طی قریب 20 سال پیاپی می تواند معیاری مناسب و گویا جهت سنجش وضعیت تحقیق و پژوهش وانتشار کتاب در استان باشد و نتایج حاصله از آن هم ضمن کمک به ارتقای فعالیت های مشابه در دوره های آتی، می تواند مورد استفاده دست اندرکاران قرارگیرد.

اهمیت تحقیق:

در برهه ای که مقوله فرهنگ به عنوان حیاتی ترین جریان در بطن جامعه ما مطرح است، تاثیری غیر قابل انکار در مسایل سیاسی ، اقتصادی، اجتماعی و… دارد ، تولید روز افزون آثار فرهنگ مکتوب از افتخارات مسلم و بی شمار ایران اسلامی است که در حقیقت ریشه در فرهنگ غنی وسرشار این سرزمین فرهنگی که تعالی روحی وسعادت آدمی از مسیر آن با پیروی از توصیه ها وسفارش های پیشوایان این مکتب مقدس ، میسر خواهد بود، دارد و این همه در اولین خطاب خداوند متعال به پیامبر گرامی اسلام (ص) که فرمود

« اقرا» به زیبایی آشکار است. تجلیل از نام قلم نیز در اولین سوره ای که بر آن فرستاده عظیم الشان فرود آمده ، تجلی یافت.

تقدیر سالانه از پژوهشگران و پدید آورندگان آثار مکتوب ، نوعی بستر سازی برای رشد وتعالی تولید فکر وایجاد زمینه های لازم برای شکوفایی استعداد های بکر و ناشناخته از مولفه ها ومعیارهای تصحیح مهندسی فرهنگی در عرصه نشر کتاب وپژوهش است. این حرکت هدفمند که معرفی وتشویق پژوهشگران و نویسندگان و متخصصین فرهنگ مکتوب استان را در صدر اهداف خود دارد ، در واقع تجلیگاه فکر ودانش نویسندگانی است که نبوغ اندیشه وخلاقیت خود را از مجرای پاک ومقدس علم وادب ، برتارک سپید اوراقی ماندگار حک می نمایند. اینک که تقدیر از پدید آورندگان آثار مکتوب ومفید در جامعه ما جایگاه و اعتباری رو به فزونی یافته، ضروری است که به دقت مورد مداقه قرار گیرد و با تحلیل پیامدها و ره آورد های آن ، نقاط ضعف وقوت و دستاوردهای این حرکت عظیم فرهنگی، تعیین گردد.

تشویق نسل جوان به خواندن آثار ارزشمند وترغیب آنها به سرودن ونوشتن وتحقیق کاری شایسته وبایسته است که آرزوی بزرگان و وظیفه مسئولان ونهاد های مرتبط است. غنای گنجینه فکر و پرورش ذهن و زبان نسل امروز در گره خوردگی با خلاقیت آنان می تواند راهگشای راه های نرفته و درمان دردهای مزمنی باشد که قرن هاست در روح و جان ما رخنه کرده است. باشد که چنین اقدامات ارزشمندی مورد نقد علمی قرار گیرد و چنانچه در ایفای فرهنگ پژوهش و کتابخوانی موفق بوده است با پاسخگویی به بسیاری از سوالات و فرضیه های موجود ، برتداوم آن تاکید و نتایج آن به جریان سازی فرهنگ کمک نماید ، چرا که در سلسله جبال زندگی ، قله های کمال بی نهایت است.

اهداف تحقیق:

برای این پژوهش اهداف زیر مد نظر قرار گرفته است :

1- بررسی جایگاه علمی استان در مقایسه با سایر استان های کشور واثر این حرکت در بنیه و علمی استان

2- شناخت وشناساندن ساز وکار برتر گزینی در حوزه های کتاب وپژوهش

3- شناخت وشناساندن دامنه اثر گذاری برتر گزینی بربدنه عمومی فرهنگ استان

4- شناخت وشناساندن پیامد های برتر گزینی در تکریم و تجلیل نخبگان

5- شناخت و شناساندن تاثیر این حرکت ( برتر گزینی ) بر ارتقای علمی نهاد های دخیل درعرصه فعالیت های علمی

6- یاد آوری اهمیت منزلت کتاب و پژوهش مفید و هدفمند

7- زمینه سازی نظری ( تئوریک ) جهت دعوت جامعه به کار بردی کردن نتایج یافته ها و تحقیقات کتب برتر( با توجه به نیاز های استراتژیک استان درعرصه فرهنگ، تفکر وزندگی علمی)

بدیهی است امکان استفاده نهاد های مهم واثر گذار نظیر شورای فرهنگ عمومی استان ، اداره کل فرهنگ وارشاد اسلامی استان ، نهاد کتابخانه های عمومی ، مجامع دانشگاهی و نهاد های صنفی برگزار کننده جوایز کتاب و … از یافته های این تحقیق وجود دارد.

سوالات تحقیق:

در مواجهه با این حرکت فرهنگی که فرازی از تلاش های انجام شده در راستای دوست- داری و انس با کتاب و ارج گذاری به تلاش پژوهشگران و همچنین کتاب نویسان و دست اندر کاران حوزه نشر تلقی می شود ، سوالات بسیاری به ذهن متبادر می شود:

– آیا این حرکت وبرنامه به گزینی در تقویت مبانی فرهنگ پژوهش و کتابخوانی موفق بوده است؟

آیا بین افزایش تعداد ناشران ، تعداد نویسندگان ومحققان ، تیراژ کتاب ها و عناوین پژوهشی این جشنواره ها ، ارتباط معنا داری وجود دارد؟

– آیا این جشنواره ها، شاخص های کمی را نیز تغییر داده اند؟ و ده ها سوال دیگر.

فرضیات تحقیق:

همچنین فرضیه هایی به شرح زیر مد نظر است :

1- امکان اثر گذاری انتخاب کتب وپژوهش های برتر استان بر روند کلی حیات فرهنگی استان کرمان

2- وجود ارتباط میان شمار کتب و پژوهش های برتر با میزان توانایی وبنیه علمی نخبگان استان کرمان

3- ایجاد انگیزش مثبت ، سالم و مناسب در اهل تحقیق برای مشارکت در روند سازندگی علمی و ارتقای بنیه معرفتی استان کرمان

مطالعات وفعالیت­های تطبیقی در ایران سابقه­ زیادی ندارد. اما اخیراً محققان ادبی در زمینه ­های گوناگون از جمله در حیطه­ ­ادبیات به این­گونه پژوهش­ها اقبال نموده ­اند. سعی این پایان نامه نیز برآن است تا با تطبیق شبه­جمله یا صوت در عربی و فارسی، گامی دیگر در این عرصه بردارد. به همین منظور در ابتدا به مطالعه­ ادبیات تطبیقی، تعاریف، انواع مکاتب، کارکرد و فواید آن پرداختیم تا از رهگذر آن بیش­ تر با این سبک نوظهور آشنا شویم. سپس دستور و زبان فارسی، سابقه­ نگارش کتب دستوری، انواع کلمه و انواع نقش­های موجود در دستور سنتی و جدید را بیان کردیم و به این نتیجه رسیدیم که؛ در دستور سنتی و جدید نقش­هایی وجود دارد که از لحاظ عمل­کرد و معنا یکسان هستند اما با نام مختلف از آن­ها یاد می­ شود. پس از مطالعه­ دستور و زبان عربی و پیشینه­ آن­، انواع اسم­ها و نقش­هایی را که معادل­ معنایی شبه ­جمله­ فارسی است ، بیان شد. نقش­ هایی مانند:اسم­فعل، مفعول­ مطلق با عامل محذوف، منادی، اغراء و تحذیر، حروف تنبیه، ردع ، جواب، مشبهة بالفعل و تحضیض ، با نمونه­ هایی عمدتاً از قرآن و نهج ­البلاغه ذکر گردید. در زبان عربی به جارومجرور و ظرف و مضاف الیهی که گاهی وابسته به فعل و یا شبه فعل هستند و گاهی در جمله دارای نقش نحوی مستقل می­باشند عنوان «شبه جمله» اطلاق می­ شود در حالی که این شبه­­ جمله از لحاظ معنایی با مقوله­ی شبه ­­جمله­ فارسی که بیان­گر عواطف واحساسات گوینده­ است و دارای ساختارهای معنایی متعددی است کاملاً متفاوت می­باشد. در نتیجه از لحاظ کارکرد معنایی و جایگاه دستوری نمی­توان برای شبه­ جمله در دو زبان ، وجوه اشتراکی قائل شد و برای ترجمه­ی شبه­ جمله فارسی به عربی باید از کلمات و ساختارهای دیگری بجز شبه ­جمله­ فارسی کمک گرفت.

فصل اول: طرح پژوهش

تعریف مساله و بیان ضرورت انجام پژوهش:

عمر كوتاه تدوین كتب دستور زبان فارسی و پویایی این زبان موجب مطرح شدن سوالات و به وجود آمدن مسائل جدید می گردد؛ لذا ضرورت پژوهش در این عرصه واضح و مبرهن است.

به علت عجین شدن دو زبان فارسی و عربی با هم و تعاملات فراوان در حوزه­ زبان و فرهنگ، بررسی تطبیقی یكی از مقولات دستوری یعنی (شبه جمله یا صوت)، می ­تواند یكی از مبحث های مفید زبان شناسی، ادبی و دستوری باشد. این بررسی تطبیقی باعث افزایش آگاهی از میزان تأثیر و تأثر هر دو زبان می­گردد. زبان فارسی كه از خانواده­ی زبان های هند و اروپایی است از حدود هزاره­ی اول پیش از میلاد مسیح در بخش­های بزرگی از اروپا، جنوب و جنوب غربی آسیا رایج بوده است. زبان عربی هم در مجموعه­ی زبان­های سامی قرار می­گیرد كه شاخه­ای از آن شامل زبان­هایی چون عربی، عبری و آشوری می شود.

اصطلاح شبه جمله یا صوت به گروهی از واژه‌ها اطلاق می­گردد كه در همه­ی زبان­ها وجود دارد و بیانگر احساسات، عواطف و هیجانات درونی اهل زبان است. هر چند در مطالعات دستوری نوین این مورد در مقوله بندی واژه‌ها قرار نمی­گیرد، اما از زاویه‌ای دیگر بررسی می­ شود. دستور نویسان سنتی مفصل بدان پرداخته و در تعریف آن گفته­اند: شبه جمله كلمه­ای است ساده یا مركب كه متضمن معنی جمله می باشد. از این جهت خود به تنهایی جانشین یک جمله­ كامل می­گردد. به همه­ی كلمات این مقوله­ی دستوری اصطلاح شبه جمله اطلاق می­ شود.اما در زبان عربی وظیفه­ی بیان حالات عاطفی و روحی گوینده مانند : درد، شادی، تحسین ، تحذیر و… بر عهده­ كلماتی نظیر اسم­فعل و حروف تنبیه، باب اغراء و تحذیر است. اسم فعل لفظی است دلالت كننده بر فعلی معین كه مشتمل بر معنی، عمل و زمان همان فعل است ، اما علامت­های فعل را نمی­پذیرد و شباهتش به اسم نیز از لحاظ پذیرش تنوین ، مثنی و جمع ، مضاف شدن ، گرفتن الف و لام و تصغیر پذیری است که می‌توان آن را در زبان عربی معادل شبه جمله­ فارسی دانست.

سوالات اصلی: وجوه اشتراک و افتراق شبه جمله در زبان فارسی و عربی چیست ؟ معادل های ترجمه­ای شبه جمله‌ها از فارسی به عربی و بالعكس چگونه است؟ 2- سوالات فرعی: آیا جایگاه شبه­جمله‌ها در زبان فارسی و عربی یكی است؟ انواع و كاربرد شبه جمله‌ها در دو زبان به چه شكل­هایی است؟ آیا قواعد معنایی و دستوری شبه جمله­های زبان فارسی را می­توان به شبه­جمله­های زبان عربی نیز تعمیم داد؟

سابقه انجام پژوهش:

موارد زیر در رابطه با موضوع مورد پژوهش وجود دارد. مقالاتی تحت عنوان:

نجفی، سید رضا (1386)”تاملی در انواع جمله در زبان عربی”، نشریه ادبیات و زبان‌ها، دانشگاه آزاد مشهد، شماره 15و 16.

صفا، پریوش و بحرایی، مینا، “مطالعه­ فرایند گفتمانی بیان آرزو در زبان فارسی”، فصل نامه پژوهش­های زبان و ادبیات تطبیقی، سال اول شماره­ 2.

طبیبیان، سید حمید(1386) “بررسی حروف معانی در عربی و فارسی”، پژوهش نامه­ی ادبیات و علوم انسانی، ش 54، ص 345.

سرحدی، طاهر (1386) “نهادبندی و ترجمه در عمل”، فصل­نامه­ی مطالعات ترجمه، زمستان ، ش 20، ص 87.

محرابی، معصومه(1383) “نوسان عینیت زبانی در جملات تك واژه­ای”، فصلنامه­ پازند، ش 1 ، ص 31.

مختاری، قاسم”بررسی اسم فعل در زبان عربی”، فصل نامه­ پژوهش در زبان و ادبیات عربی، سال اول، ش 2.

سوالات اصلی: وجوه اشتراک و افتراق شبه جمله در زبان فارسی و عربی چیست ؟ معادل های ترجمه­ای شبه جمله‌ها از فارسی به عربی و بالعكس چگونه است؟ 2- سوالات فرعی: آیا جایگاه شبه­جمله‌ها در زبان فارسی و عربی یكی است؟ انواع و كاربرد شبه­جمله‌ها در دو زبان به چه شكل­هایی است؟ آیا قواعد معنایی و دستوری شبه ­جمله­ های زبان فارسی را می­توان به شبه­ جمله ­های زبان عربی نیز تعمیم داد؟

اهداف پژوهش:

اهداف كلی: بررسی تطبیقی شبه جمله در زبان فارسی و عربی .

اهداف جزئی: 1- بیان انواع شبه­جمله در زبان فارسی و عربی و پرداختن به وجوه اشتراک و افتراق گونه‌های آن 2- بررسی جایگاه دستوری شبه­ جمله در زبان فارسی و تطبیق آن با زبان عربی 3- تبیین كاركرد انواع شبه­ جمله در دو زبان 4- ذکر معادل­های ترجمه ­ای 5- مطالعه­ قواعد معنایی و دستوری شبه جمله در دو زبان فارسی و عربی.

فرضیه های پژوهش:

1- شبه­ جمله­ زبان فارسی و عربی وجوه اشتراكی ندارند.

2- شبه­ جمله‌ از فارسی به عربی معادل ترجمه ­ای ندارد. 

3- جایگاه شبه جمله‌ در زبان فارسی و عربی گوناگون است.

4- شبه جمله‌ در دو زبان فارسی و عربی دارای انواع و كاربرد متفاوت می باشد.

5- قواعد معنایی و دستوری شبه ­جمله­ های زبان فارسی را نمی توان به شبه جمله­ های زبان عربی تعمیم داد.

روش انجام پژوهش:

در مورد ادبیات تطبیقی تعریف متداولی از گذشته وجود داشته؛ مبنی براین ­که صرفاً به بررسی وجوه اشتراک آثار برخاسته از دو فرهنگ متفاوت می ­پردازد. حتی امروزه برخی از افراد ادبیات تطبیقی را تنها با این کارکرد می­شناسند. اما می­توان با نگاهی وسیع­تر، دامنه­ این رشته علمی را به موضوعات مختلف گسترش داد و زمینه را برای تفاهم و همدلی بین ملت­ها بیشتر فراهم آورد. ارتباط یا عدم ارتباط دستور زبان با ادبیات تطبیقی به عنوان شاخه­ای از این علم تغییری در اهمیت تأثیر فن ترجمه در اعمال فعالیت­های تطبیقی ایجاد نمی­ کند، چرا که از مقدمات مهم بررسی­های تطبیقی توانایی ترجمه­ی صحیح از متون است. لذا در این پایان نامه به مباحثی درباره قید در دو زبان فارسی و عربی پرداخته می­ شود. بدین منظور نخست تعاریف گوناگون درباره قید از دستور نویسان گذشته تا به امروز آورده شده است. تعاریفی که بیشتر به قابل حذف بودن قید، تقسیم بندی آن به مختص و مشترک و انواع محتوایی اشاره شده است. استفاده از ملاک­های ذهنی و دور از قاعده در بین دستوریان موجب گردیده که مرزبندی مشخصی در بین صورت­های مختلف قید از لحاظ ساختار و لفظ وجود نداشته باشد، لذا پس از جمع بندی نظرات دستور نویسان و با بهره گرفتن از آراء زبان شناسان جایگاه ساختاری قید مشخص شده است. به این ترتیب که با تمایز قائل شدن بین مقوله­ی قید و نقش قید اختلافات موجود در مورد دسته بندی قید به مختص و مشترک از بین می­رود چرا که اصطلاح قید هم برای نمایاندن یک مقوله­ی واژگانی مانند به خوبی، باعجله و. . . به کار می­رود، و هم برای نشان دادن نقش نحوی استفاده می­ شود. مورد دیگر قابل حذف بودن یا نبودن قید از جمله است که با بهره گرفتن از دیدگاه زبان شناسی مشخص می­ شود که در موارد محدودی حذف قید علاوه بر تغییر معنا، شکل دستوری جمله را نیز تغییر می­دهد. با شناخت کامل قید در زبان فارسی، معادلات معنایی و دستوری آن در زبان عربی آورده شده است. نتیجه این که در نحو عربی مبحثی به نام قید وجود ندارد. اما مواردی مانند: مفعول مطلق، مفعول له، مفعول فیه، حال، مستثنی، حروف و افعال ناقصه هستند که می­توانند از قیدهای فارسی نیابت کنند.

فصل اول: طرح پژوهش

1-1- تعریف مساله و بیان ضرورت انجام پژوهش:

زبان مهم ترین وسیله جهت برقراری ارتباط میان انسان‌ها و قالبی برای بیان اندیشه هاست، لذا یادگیری درست زبان‌های بیگانه در طول زمان و از جهات مختلف منشأ رسیدن به موفقیت‌های گوناگون می‌شود. نکته‌ی مهم این است که بررسی و شناخت دستور زبان، به دلیل ماهیت تحول پذیری بالایی که دارد هیچ گاه از حرکت باز نمی‌ایستد و از طرف دیگر با توجه به این که دستور نویسی در زبان فارسی مدت زیادی نیست که به صورت علمی پا به عرصه‌ی وجود گذاشته است، ضرورت پژوهش در این عرصه مشخص می‌گردد. تعاملات فراوانی که پس از فتح ایران توسط مسلمانان، با اعراب صورت گرفت موجب کاربرد گسترده‌ی زبان عربی در زبان فارسی گردید. تا جایی که شناخت صحیح و دقیق متون به میزان شناخت ما از زبان عربی بستگی دارد. همچنین زبان عربی بزرگترین زبان از زبان­های سامی می‌باشد كه با زبان عبری و آرامی هم خانواده است. از ویژگی‌های مهم و مشترک زبان­های سامی سه حرفی بودن اصل کلمات است بر خلاف زبان فارسی که یک زبان ترکیبی است و با بهره گرفتن از ترکیب وندها و یک تك واژ مستقل، کلمات متعدد می سازد. در این رساله سعی بر آن است که به بررسی تطبیقی معنایی و ساختاری قید در دو زبان پرداخته شود. قید کلمه یا گروهی است که مفهوم فعل یا صفت و. . . را به چیزی از قبیل زمان، مکان، حالت و. . . مقید کند. ویژگی اصلی قید آن است که از ارکان اصلی جمله نباشد و بتوان آن را از جمله حذف کرد. قید از نظر نوع و ساختمان دو گروه است: 1- مختص (کلماتی که همیشه قید هستند و جزء نقش قیدی نقش دیگری نمی‌پذیرند) و2- مشترک (کلماتی که در غیر قید نیز به کار می‌روند). قید به اعتبار لفظ نیز سه دسته­ی 1- مفرد 2- مؤول 3- مرکب را تشکیل می‌دهد و از نظر معنا به شمار کثیری از مفاهیم زمانی، مکانی، تأکیدی، کیفیتی و…تقسیم بندی می­گردد. قید در دستور زبان عربی مشخصاً به عنوان یکی از حالات نحوی بدین معنا وجود ندارد. بلکه در نقش­هایی چون مفعول مطلق و مفعول فیه و حال و…به کار می‌رود که بیان گر مفهوم قید دستور زبان فارسی می­باشد. سوالات اصلی:

1) آیا ساختار معنایی قید در زبان فارسی و عربی از مطابقت رو ساخت دستوری واحد برخوردار است؟

2) از میان چهار مؤلفه­ی معنایی « اشیاء، روی دادها، ویژگی ها، روابط» قیود، در هر دو زبان به كدام یک از موارد مربوط می شود؟

3) آیا برای ترجمه مفاهیم قیدی، از زبان عربی به فارسی و بالعکس، نیازمند معادل سازی هستیم؟

سوالات فرعی: 1) آیا قید در زبان فارسی و عربی دارای برابر نهادهای ترجمه‌ای می‌باشد؟

2) موارد وجوه اشتراك و افتراق قید در زبان فارسی و عربی تا چه اندازه است؟

2-1- سابقه پژوهش

موارد زیر در رابطه با موضوع مورد پژوهش وجود دارد؛ مقالاتی تحت عنوان:

1- مقایسه قیود و عبارات قیدی فارسی با واژه ­ها و عبارات همانند آن در عربی/ خسرو فرشیدورد، نشریه دانشکده دانشگاه اصفهان، شماره 2 و3.

2- قید جمله و قید فعل در زبان فارسی / محمد راسخ مهند، مجله زبان شناسی، بهار و تابستان 82.

3- بررسی صوری و معنایی قید در زبان فارسی/ زهرا زندی مقدم، نشریه ادبیات و زبان­ها، «دستور»، شماره5.

4- تجزیه و تحلیل توزیعی، نقش و معنایی گروه قیدی در زبان فارسی/ جلال رحیمیان، دو فصلنامه پژوهشهای زبان شناسی، شماره 1، پاییز و زمستان 88.

5- زبان دستور،44 مقاله درباره دستور جدید/ غلام رضا عمرانی، زبان دستور، 44 مقاله درباره دستور، انتشارات لوح زرین.

3-1- فرضیه های پژوهش

1) ساختار معنایی قید در زبان فارسی و عربی از مطابقت رو ساخت دستوری واحد برخوردار نیستند.

2) از میان چهار مؤلفه ی معنایی« اشیاء، روی دادها ، ویژگی ها، روابط » قیود، در هر دو زبان به ویژگی ها در ساختار دستوری دلالت می کند.

3) برای ترجمه مفاهیم قیدی، از زبان عربی به فارسی و بالعکس، نیازمند معادل سازی بوده و ترجمه­ تحت اللفظی همیشه پاسخ گو نیست.

4) قید در زبان فارسی و عربی دارای برابر نهادهای ترجمه­ای می باشد.

5) وجوه اشتراك و افتراق قید در زبان فارسی و عربی در موارد بسیاری است.

4-1- اهداف پژوهش

1- اهداف كلی: بررسی تطبیقی قید در زبان فارسی و عربی

2- اهداف جزیی: 1- بیان انواع قید در زبان فارسی و عربی و پرداختن به وجوه اشتراک و افتراق گونه‌های آن   2- بررسی جایگاه دستوری قید در زبان فارسی و تطبیق آن با زبان عربی 3- تبیین كاركرد انواع قید در دو زبان 4- ذکر معادل های ترجمه ای 5- مطالعه­ قواعد معنایی و دستوری قید در دو زبان فارسی و عربی.

5-1- روش انجام پژوهش

روش تحقیق بنیادی، از نوع نظری و بر پایه مطالعه در کتابخانه است.

:

تصور ذهنی افراد جامعه و آنچه به عنوان زندان یاد می شود و مردم با دیدن آن،ذهنشان مشوش می شود و نگران کننده است،دیوارهای بلندی که در هر طرف آن دنیایی متفاوت از همدیگر می باشند، چه بسا انسانهایی هستند که با تمام بی گناهی، بی اطلاعی، بی کسی، دست سرنوشت و یا قانون های نوشته در کتابها، چه بسا از روی حق و افرادی به ناحق ،افرادی آگاهانه و افرادی ناآگاهانه سرنوشتشان آنگونه رقم خورده است که در پشت دیوارهای بلند عمرشان را بگذرانند و چه بسا افرادی هستند که مستحق بدترین مجازاتها می باشند ولی آزادانه در پیش دیوارها،مست غرورند و هرگز در مخیلة خویش آنگونه تصور نمی کنند که جایگاه واقعی آنها در پشت آن دیوارهای بلند است و در خوشیهای خویش جولان می دهند و خم به ابرو هم نمی آورند و در هنگام عبور از کنار دیوارهای زندان نیشخندی هم می زنند.

و اما در هر زندان دیوارهای پر از عکس و نوشته که روزی نوشته شده اند تا خوانده شوند شاید،تا باقی بمانند ،شاید تا احساسی را بیان کنند،اعتراضی،خاطره ای،درددلی. شاید احساسات گوناگونی که درقالب عکس ، نقاشی و واژه ها بر دیوارهای زندان شکل گرفته اند.

هنگامیکه در زندانها به دنبال دیوارنوشته ها یا بهتر بگویم دل نوشته ها می گردی ، به هر جایی سرک باید بکشیم، از پشت بام گرفته تا بندهای عمومی، سلولهای انفرادی و اتاقکهای نگهبانی. هر جا که دیواری هست، سقفی هست یا میله ای که بتوان بر آن نوشت یا کشید. در این دنیای پر از رمز و راز است،محصور گفته ها و خواسته های کسانی هستیم که آنها را نمی شناسیم و هیچ گاه شاید نتوانیم به عمق و دورن خواسته های آنها پی ببریم.

در این دنیا، دیوار نوشته ها و اشعار آرزوهای افراد گاه چنان کوچک شده اند، چنان رنگ و بویی متفاوت با هم دارند که نمی توانیم آنها را در ذهن خودمان مرتب کنیم.

گوناگونی افراد و احساساتشان را از روی نوشته هایشان احساس تنهایی، احساس فراموش شدگی،احساس طلب کمک از عزیزان، دوستان، از خدا، احساساتی مشترک زندانی و زندانیان می باشد .

چرا هستند؟ نوشته ها چرا هستند؟ آنها را نگاه می کنیم و آنها هم ما را نگاه می کنند،آیا آنها صرفاً یک عادت دیرینه دیوارنویسی هستند؟آیا تلاشی هستند برای خود در لحظه ای که حرف زدن از هر زمانی دشوارتر است؟ آیا مینویسند که از خود سؤال کنند که چه می نویسند و چرا؟ یا اینکه به نوشته هایشان بی اعتنا بوده اند ولی نوشته اند بی آنکه به فکر برآورده شدن نیاز نگرشی باشد که نقطة اتکایی را طلب می کند؟ آیا این نوشته ها از روی ناامیدی نوشته شده اند یا برای ساختن یک زندگی دیگر،بیان ارزشهایی جدید و آرزوهایی که قابلیت بروز در دنیایی واقعی را پیدا نکرده اند؟ آیا این نوشته ها کلماتی هستند که واقعیت و رؤیا را در ذهن نویسنده اش،با هم آشتی می دهند؟

واما اگر از سؤالاتی که از ذهن خودم تراوش می کند بگذرم و در باب گردآوری جملات و اشعار و دیوارنوشته ها که گاه توانسته ایم انشایی و املایی که داشتند به همان صورت نمایش داده شده است و سعی نگارنده بر آنها بوده است که مطالب گردآوری شده را در مضمونهایی که به یکدیگر شبیه تر هستند در کنار هم گنجانده شود تا برای فراگیران و خوانندگان و علاقمندان لذت بخش و مورد استفاده قرار گیرند.

مضامینی که مطالب را براساس آنها مرتب می کنیم عبارتند از:

1) زندگی 2)عشق          3)انتظار                    4)تنهایی         5)غیره

و امیدواری نگارنده آن است که مضمون هر فصل آن طور که خودش می خواهد به ذهن بخواند و در ذهن راه یابد و خود را بسازد.

دیوار نوشته ها ترکیبی است از نوشته ها، عکس ها و نقاشی های روی دیوارهای زندان.

«هر کس زندان را تجربه کرده باشد،سپری کردن یک روز در آن را برابر با یک عمر می دانند،عمری که تنها با یک دیوار از جریان رایج زندگی فاصله می گیرد . دیواری تلخ که تو با تنهایی و ناامیدی و غم و رنجت در پشت آن راه می روی ، گریه می کنی، می خندی، از لای میله های عمودی به دنبال آسمان می گردی،می نویسی از روی سرگردانی، می نویسی تا از غربت فرار کنی، می نویسی چون امکان دسترسی به وسیله ای دیگر برای بیان احساساتت را نداری،می نویسی از روی نفرت، از روی عشق یا می نویسی تنها از روی عادت دیرینه ی دیوارنویسی» این نوشتة شرح حرفهای دل یک زندانی و بهانه ما برای نوشتن این مطالب است.

و امیدواریم که توانسته باشیم حق مطلب را ادا کرده باشیم.

بیان مسأله:

بررسی اصطلاحهای رایج، اشعار، ضرب المثل ها، دلنوشته ها، دیوار نوشته ها در محیط داخلی زندان به صورت شفاهی و مکتوب ما بین مدد جویان زندان معمولأ اصطلاحاتی بکار می روند که جنبه سمبلیک ورمز آلود دارند واین اصطلا حها می تواند بصورت نا مگذاری . القاب. صفات وغیره ….باشد .

دلنوشته ها: قرار گرفتن زندانیان در محیطی محدود وسر بسته وداشتن محکومیت وقرار گرفتن در چنین فضا ومکانی معمولأ هر فردی برای خود سر گرمی وچیزی را دنبال می کند واکثر این افراد از سر دلتنگی، احساس ندامت ، انتقال تجربه خود به دیگران ، وبیکاری شروع به نوشتن می کنند وهر چیزی که این افراد از سراحساس بیان می کنند خواه از ذهن خود باشد وخواه استفاده از محفوظات در قالب دلنوشته قرار می گیرد .

دیوار نوشته ها : معمولأ ذات واقعی زندان قرار گرفتن در محیط بسته واستفاده از امکانات محدود می باشد و محدودیت امکانات برای زندانیان گاه منجر به یاد داشت کردن ذهنیات ومحتویات ذهن خود برروی دیوار های اطراف خود می شود واین دیوار نوشته ها گاه برای یادداشت ،یادگاری گاهی از سر عبرت برای دیگران ،تاریخ ورود وخروج وغیره می باشد.

سوالات و فرضیات تحقیق:

در این تحقیق این سوالها مد نظر وامید است که در جستجوی پاسخ این سوالها بتوانیم تحقیق مورد نظر را دنبال وبه نتیجه برسانیم. که سوالات وفرضیات تحقیق عبارتند از :

1: اصطلاحات رایج در محیط زندان چه کلماتی هستند ؟

2:نوشته ها شامل چه عبارات وبا چه هدفی نوشته میشوند؟

3: دلنوشته ها از کجا وچگونه سرچشمه میگیرند؟ آیا همه دلنوشته ها زاده فکر وذهن زندانیان است؟ استفاده از محتویات ذهن زندانیان وخویشتن پنداری با این دلنوشته ها چگونه صورت میگیرد.؟

سوابق تحقیق:

با توجه به جستجوی اینجانب تا کنون در زمینه ادبیات زندان تحقیقی صورت نگرفته است . آنچه در زمینه مشابه با این تحقیق به آن پرداخته شده است در قالب حبسیه (در ادبیات سنتی )یا پراختن به خاطرات و اصطلاحهای زندانیان سیاسی قبل از انقلاب اسلامی ایران می باشد ودر نحقیق مذکور قصد داریم به اصطلاحات رایج در محیط داخلی زندان ، دیوار نوشته ها ودلنوشته ها بپر دازیم وامید آن است که کار صورت گرفته آغازی باشد برای تحقیق در ادبیات موجود بین این قشر از جامعه که بواسطه هر نوع محکومیتی که دارند از دنیای عادی ومردم معمولی مجبورند جدا باشند وما به دنبال این هستیم که ادبیات مذکور را به علاقه مندان زبان وادبیات فارسی ارا ئه نماییم ، باشد که مطلوب دل تمامی دوستداران این عرصه قرار گیرد.

روش تحقیق:

روش تحقیق میدانی می باشد که بوسیله مصاحبه و تحقیقات میدانی که با هماهنگی اداره کل زندانهای استان کرمان و ارائه درخواست تحقیق در موضوع پایان نامه مذکور و معرفی از طرف دانشگاه اسلامی واحد بردسیر و کسب موافقت های اداره محترم حفاظت زندانها و همچنین استفاده از کتابهای موجود در کتابخانه زندان شهرستان کرمان و مصاحبه با تعدادی از زندانیان و حضور فیزیکی در بندها و مصاحبه رو در رو با مددجویان زندان که در زمینه های ادبی ، شعر و دارای ذوق و سلیقه در طراحی دفاتر خاطرات بودند مصاحبه انجام گردیده است و همچنین اطلاعاتی از زندانیانی بدست آمده که از زندان ترخیص گردیده اند و دفاتر خاطرات آنها نیزبررسی گردیده است. امّا شرح ماجرای تحقیق :

عبور مساله تحقیق در ذهن اینجانب همزمان گردید با مشورت مدیر گروه زبان ادبیات فارسی دانشگاه آزاد بردسیر جناب آقای دکتر اسفندیار پورو استقبال وتشویق ایشان هزمان شد با در خواست معرفی نامه از دانشگاه به اداره کل زندانهای استان کرمان وطی مراحل گزینش طبق مقررات حفاظتی وحراستی آن اداره کل محترم که قریب چها ماه طول کشید ومتاسفانه در مرحله اول با ادب موافقت حفاظت سازمان زندانهای کشور مواجهشدم (به دلیل عدم انطباق موضوع تحقیق پایانامه های مورد در خواست سازمان مذکور ) ودر مرحله دوم با توجه به توضیحات شفاهی در اداره کل حفاظت زندانهای استان وذکر دلایل ومستندات وهمچنین ابراز علامندی نسبت به موضوع مذکور موفق به کسب مجوز محدود جهت ارتباط با مدد جویان زندان کرمان ( داخل بندهای زندان) ودسترسی به کتابخانه وپژوهشگاه زندان کرمان بود امّا نا گفته نماند با تمام نا ملایماتیها که در این راه مواجه شدم هرگز تشویق وترغیب اساتید عزیز وارزشمند خودم را که از آنها طلب راهنمایی ومشاوره داشتم تحت الشعاع قرار نداد وهرگز به ذهنم خطور نکرد از انتخاب راهی که برگزیده بودم پشیمان شوم .ودر مراحل تحقیق با خیلی از مسایل آموزنده . تلخ وشیرین مواجه شدم که قلب هر فرد که به انسانیت وتفاوت خیلی از واقعیتها با حقیقت فکر می کنند به درد می آورد وامیدوارم در آینده پیرو این تحقیق بتوانم صدای افرادی رابه گوش جامعه برسانم که جایی ندارند حرفهای دلشان را باز گو وافرادی را که جامعه خود را به خواب زده اند بیدار نمایم ودر پایان بعد از مراحل میدانی تحقیق با خودم عهد کردم در جامعه کنونی یک معلم واقعی باشم .

پرداخته شده است در قالب حبسیه (ادبیات سنتی) یا پرداختن به خاطرات واصطلاحهای زندانیان سیاسی قبل از انقلاب اسلامی ایران می باشد . در تحقیق مذکور قصد داریم به اصطلاحات رایج در محیط داخلی زندان ، دیوار نوشته ها ودلنوشته ها بپردازیم وامید آن است که کارصورت گرفته آغازی باشد برای تحقیق در ادبیات موجود بین این قشر از جامعه که هر نوع که بواسطه هر نوع محکومیتی که دارند از دنیای عادی

ترسّل و نامه ­نگاری دوره­ى قاجار از سویى ادامه­ نثر دوره­ صفوى و نادرى است و قلم­ها از تكلّف و مغلق­گویى تاریخ اوصاف نشان­ها دارند و از سوى دیگر، محققان، دوره ى قاجار را دوره ى بازگشت ادبى نیز بشمار آورده­اند. در این پایان نامه ، نامه­های عهد قاجار از منظر ویژگی­های زبانی، نگارشی و دستوری و صور خیال و آرایه های ادبی تجزیه و تحلیل شده است. در این دوره درحالی که از منظر تاریخی، نثر فارسی در حال گذار از نثر مصنوع به نثر فنّی است؛ از منظر فرهنگی، اجتماعی نیز نامه نگاری از انحصار شاهان، وزرا، ادیبان و اهل فضل خارج شده و عامه مردم نیز به نامه نگاری روی می آورد و بالاخره تحولات گوناگون اجتماعی سیاسی که از حکومت آقامحمدخان تا آغاز سلطنت پهلوی در ایران اتفاق افتاده است در مجموع انواع نامه با سبک و محتوای بسیار متنوع و گوناگون مشاهده می­ شود. تنوع سبک، استفاده از زبان محاوره، کاربرد واژگان و اصطلاحات بیگانه، تبدیل نثر مصنوع و فنی به نثر مرسل و روان امروزی از مهم ترین ویژگی­های زبانی و نگارشی و حسن مطلع، سجع ، تضمین (امثال و حکم، شعر، آیات و احادیث)، جناس، تشبیه و توصیف، مراعات نظیر، ضرب المثل، استعاره و مجاز، کنایه و ایهام از مهمترین آرایه­ های ادبی نامه­ های این دوره است.

فصل اول: کلیات

درآمد:

اسناد و مکاتبات پیشینیان صرف نظر از اینکه یکی از ابزارهای مهم تحقیق در دوران مختلف تاریخ است می ­تواند برای شناخت زوایای گوناگون نثر فارسی و ارزیابی رشد آن نیز بسیار ارجمند باشد. اگرچه برای پاره­ای از دوره­ها، این­گونه اسناد اصلی کمیاب است، اما می­ توان با تحقیق و تفحص در متون مختلف به ویژه آثار ادبی و جنگ ها به تعداد زیاد­تری از این مدارک که برخی هم از جمله منشآت ادبی شمرده می شوند دست یافت. در ایران همچون برخی از کشور های دیگر به دلایل سیاسی و اجتماعی هیچگاه بایگانی ها یا مراکز حفظ اسناد وجود نداشته و اگر داشته در دسترس همگان نبوده و اصولاً چنین نهادهایی در ایران سابقه دیرینه­ای ندارد. شاید تغییر محل پایتخت در طی تاریخ و حملات اقوام مهاجم به این کشور چنین امری را ناممکن ساخته است. اما خوشبختانه بعضی از نویسندگان ایرانی اصول اسناد یا محتوای آن را در ضمن آثار خود گنجانده ­اند.        

یکی از گونه ­های اصلی این اسناد و مکاتبات پیشینیان نامه ­ها هستند. نامه­ های باقیمانده از ادوار گوناگون‏ تاریخی، از انواع مهم نثر فارسی به شمار می­آیند و در مطالعات گوناگون ادبیات، زبان­شناسی، تاریخ، جامعه ­شناسی، مردم­شناسی و غیره حائز اهمیت و بایسته و شایسته ی مطالعه‏ و تحقیق است. برخی از این نامه‏ها که خوشبختانه‏ از توفان حوادث روزگار درامان مانده، اسناد و شواهد معتبری هستند که توانایی و ذوق نویسندگان و ادیبان نامداری که در طول تاریخ ادبیات کشورمان از شهرت و آوازه‏ای بلند برخوردار بوده و هستند را نشان می­دهند. از این رو این نامه­ها از نظر ادبی، تاریخی، اجتماعی و سیاسی، ارزش و اهمیت بسزایی دارند، و پرداختن به آنها در حیطۀ پژوهشهای ادبی و جز آن ضروری می‏نماید. در واقع « با مطالعه و بررسی دقیق آنها به نکات و دقایق‏ دستوری، لغوی، چگونگی استعمال صنایع ادبی و سایر ویژگیهای سبک‏شناسی می‏توان دست یافت و از اسلوب بیان در ترسّل و شیوه­ نگارش مکاتبات‏ رسمی دیوانی که در دربارها رایج بوده، و همچنین‏ از سبک نگارش نامه‏های خصوصی ( اخوانیات) می‏توان آگاه شد و در بررسی سیر تطور و تحول نثر فارسی طی قرون و اعصار متمادی، اطلاعات ذی‏ قیمتی از این متون کسب کرد» ( مردانی، فیروز، ترسّل و نامه­نگاری در ادب فارسی، ص 37).

اگرچه امروزه ظهور فناوری­های جدید، امر مکاتبات بین افراد را محدود کرده است اما در گذشته­های نه چندان دور و در عهد قاجار، نامه‏نگاری یکی‏ از عوامل مهم در تداوم ارتباطات رسمی و دوستانه تلقی می‏گردید. در این دوران به دلیل کمبود وسایل ارتباط جمعی از یک سو و گسترش سطح عمومی سواد از سوی دیگر باعث شده است تا امورات‏ و احوالات افرادی از طبقات مختلف ( شاهان و شاهزادگان، طلاب و روحانیون، تحصیلکرده­های روشنفکر، شاعران و نویسندگان و حتی مردم عامی) مطرح، بلکه بسیاری از مسائل روز در نامه‏ها بیان می‏گردید که در مکاتبات رسمی و اداری به دلیل‏ مسائل امنیتی و سری، کم‏تر به آن پرداخته می‏شد. این پژوهش در تلاش است تا با شناسایی نوع نگارش، اصطلاحات و تعابیر ادبی به‏ کار رفته و اندیشه و مضامین انواع نامه­های برجای مانده از عهد قاجار، نقش و جایگاه نامه و نامه نگاری در رشد نثر فارسی را مشخص سازد.

با بررسی اسناد و نامه ­های باقیمانده در کتابخانه­ ها و موزه­ ها که بسیاری از آنها در مطبوعات و مجلات باز نشر یافته­اند با حجم انبوهی از نامه­های دورۀ قاجاریه مواجه می­شویم، برخی از این نامه­ ها ، نامه­ هایی است که بین شاهان و وزرا مبادله می­شده است ( مانند نامه­ های قائم­مقام فراهانی و امیرکبیر به شاهان قاجار)، برخی دیگر نامه­هایی است که بین شاهان و روحانیت مبادله شده است ( مانند نامه­ های میرزای قمی به شاهان قاجار) برخی از نامه­ها به مقصدهایی بیرون از ایران فرستاده شده ­اند یا از مقاصدی از بیرون ایران دریافت شده ­اند ( مانند نامه ­های مبادله شده بین ناپلئون و شاهان قاجار) و بالاخره برخی از دیگر نامه ­ها که در بین افراد تحصیلکرده عادی مبادله شده است و حاوی مضامین عاشقانه­­ و… است.

1-1- بیان مسأله

در این پژوهش تلاش می­ شود تا ضمن بررسی اجمالی پیشینه­ی انواع نامه و منشآت فارسی در عهد قاجار، آنها را از منظر ارزش­های ادبی و تغییراتی که در نثر رایج فارسی ایجاد کرده ­اند ( ازجمله چگونگی رسیدن از نثر مصنوع به نثر مرسل و تغییراتی که در ساده­نویسی و حذف برخی از قواعد به منظور تسهیل در بکار­گیری نثر فارسی) مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. تجزیه و تحلیل نامه­های عهد قاجار در این پایان نامه در حوزۀ ویژگی­های زبانی، نگارشی و دستوری و صورخیال و آرایه­های ادبی انجام می­یابد. در این پژوهش تلاش می­ شود تا به سوالات زیر پاسخ داده شود:

1- مهم­ترین ویژگی­های زبانی ، نگارشی و دستوری نامه­ های عهد قاجار کدام است؟

2- کدام یک از صورخیال و آرایه ­های ادبی در نامه ­های عهد قاجار اهمیت بیشتری دارد؟

3- نامه و نامه­ نگاری در عهد قاجار تا چه میزان از دوره ­های پیشین تاثیر پذیرفته است؟

4- نامه و نامه ­نگاری در عهد قاجار تا چه میزان بر دوره­ های بعدی اثر گذاشته است؟

2-1- پیشینه پژوهش

اگرچه تاکنون هیچ مطالعه جامع و مستقلی درباره ارزش ادبی و ویژگی­های سبکی نامه­های عهد قاجار انجام نیافته است اما می­توان به برخی از مطالعات و آثاری که تا حدودی نزدیک و مر تبط به این پژوهش هستند اشاره کرد. در حوزه­ مطالعات دانشگاه، پورعلی (1362) در پژوهشی به بررسی تحول در نامه نگاری از عهد قاجار تاکنون ( تا زمان نگارش پژوهش) پرداخته است. پژوهش او بیشتر به سیر تاریخی و گزارش اتفاقاتی که منجر به ایجاد تغییر در نامه­نگاری در اواخر عهد قاجار و دوران پهلوی شده است می پردازد، و بررسی و تحلیل سبک و ارزش­های ادبی نامه ­های عهد قاجار است.

در پایان­نامۀ دیگری که مرتبط با این پایان نامه انجام شده است، مهرآذر (1356) نامه‌نگاری در ادب فارسی تا پایان قرن پنجم هجری را مورد تفسیر و تحلیل قرار داده است. روش استفاده شده در این پایان نامه بر مبنای ارزش ادبی و سبک، است و پژوهشگر نامه­ های قرن­ های اول اسلامی را مورد توجه خود قرار داده است.

در مجموع پس از جستجو در منابع موجود در سال­های اخیر و بر طبق اصول جدید پژوهش، پایان نامه ای که به نامه­نگاری در عهد قاجار یا حتی دیگر دوره­ های ادبیات فارسی اختصاص یافته باشد، مشاهده نکرده است.

در حوزۀ مقالات و پژوهش­های علمی، مردانی (1377) در بخشی از مقاله پژوهشی خود با عنوان با عنوان ترسّل و نامه­نگاری در ادب فارسی­، به جایگاه قائم مقام فراهانی (به عنوان یکی از نامه­نگاران عهد قاجار) اشاره کرده و می­نویسد: « اهمیت تاریخی و محتوای نامه­های قائم مقام، از این جهت است که آیینه­ی تمام نمایی از حقایق و احوال اوایل عهد قاجار است و بدون هیچ گونه حب و بغض و تزویر و ریا و خویشتن‏داری، اوضاع سیاسی و اجتماعی حاکم‏ در آن عصر و روابط درباریان و وضعیت دربار فتحعلی شاه قاجار را بی‏کم و کاست منعکس‏ می‏نماید، زیرا غالب نامه­ها دربرگیرنده­ی دستورها و گزارشهایی است که از سوی شاه و ولیعهد صادر می‏شد و به وقایع روزمرۀ دربار و دولت و امور جاری مملکت مربوط بوده است» (مردانی، فیروز، ترسّل و نامه نگاری در ادب فارسی، ص 47). بدیعی (1373) در مقاله خود به بررسی نامه فتحعلیشاه قاجار به فرزندش عباس میرزابا رویکردی تاریخی پرداخته است. دانش پژوه (1341) در مقاله خود به تحلیل و بررسی نامه فتح علی شاه قاجار به میرزا ابوالقاسم محقق گیلانی قمی پرداخته است.

3-1- فرضیه های پژوهش

1- 1- نثر ساده، زبان محاوره، تنوع سبکی و تحول در جمله­بندی دستوری از مهم­ترین ویژگی­های زبانی، نگارشی و دستوری نامه­های عهد قاجار هستند.

2- اقتباس، سج، ترصیع، تضمین، کنایه و تمثیل از مهم­ترین صورخیال و آرایه ­های ادبی در نامه­ های عهد قاجار هستند.

3- نامه و نامه ­نگاری در عهد قاجار نسبت از دستاوردهای نثر فارسی دوره­ های پیشین بهره برده است.

4- نامه و نامه ­نگاری در عهد قاجار باعث رواج ساده­ نویسی و گسترش نامه­ نگاری در دوره ­های بعدی شده است.

4-1- اهداف و کاربرد پژوهش

هدف علمی تحقیق آن است که جایگاه و ابعاد دقیق نامه و نامه­نگاری در عهد قاجار و اثر آن بر نثر فارسی از آغاز تا قرن هشتم شناسایی و معرفی شود. بازخوانی و كشف ارزش­های اسناد مکتوب قاجاری، بررسی ارتباط بین حكمرانان و ادیبان در تاریخ ادبیات فارسی و شناسایی نقش نامه­نگاری در ماندگاری و بقای سیاست ها و شرایط اجتماعی از دیگر اهداف این تحقیق هستند. هدف کاربردی تحقیق آن است که مراکز علمی و دانشگاهی، دانشجویان ادبیات فارسی، مطالعات فرهنگ­شناسی، تاریخ، علوم اجتماعی، علوم­سیاسی، حقوق و نیز علاقمندان از نتایج آن استفاده کنند.

5-1- روش تحقیق

الف: نوع روش تحقیق

در این پژوهش به طورخاص از روش توصیفی بهره می­گیریم. بدین منظور با مطالعه اسناد و منابع مختلف و تقسیم ­بندی آنها به منابع دست اول و دست دوم و با عنایت به روش تحلیل درباره مؤلفه­ های فوق به بحث پرداخته و سرانجام استنتاجات و نتایج لازم استخراج می شود.

ب: روش گردآوری اطلاعات (میدانی، کتابخانه ­ای و غیره)

کتابخانه­ای است ( در صورت لزوم به برخی از موزه ­ها و سازمان میراث فرهنگی جهت رویت برخی نامه­ ها ی این دوره – از جمله نامه ­های امیرکبیر به ناصرالدین­ شاه که در موزه باغ فین کاشان نگهداری می­ شود-نیز جهت گردآوری اطلاعات مراجعه خواهد شد).

6-1- روش تجزیه و تحلیل

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات، مبتنی بر روش تحلیل نتایج حاصله از مطالعات كتابخانه ­ای می­باشد.