مطالعات وفعالیت­های تطبیقی در ایران سابقه­ زیادی ندارد. اما اخیراً محققان ادبی در زمینه ­های گوناگون از جمله در حیطه­ ­ادبیات به این­گونه پژوهش­ها اقبال نموده ­اند. سعی این پایان نامه نیز برآن است تا با تطبیق شبه­جمله یا صوت در عربی و فارسی، گامی دیگر در این عرصه بردارد. به همین منظور در ابتدا به مطالعه­ ادبیات تطبیقی، تعاریف، انواع مکاتب، کارکرد و فواید آن پرداختیم تا از رهگذر آن بیش­ تر با این سبک نوظهور آشنا شویم. سپس دستور و زبان فارسی، سابقه­ نگارش کتب دستوری، انواع کلمه و انواع نقش­های موجود در دستور سنتی و جدید را بیان کردیم و به این نتیجه رسیدیم که؛ در دستور سنتی و جدید نقش­هایی وجود دارد که از لحاظ عمل­کرد و معنا یکسان هستند اما با نام مختلف از آن­ها یاد می­ شود. پس از مطالعه­ دستور و زبان عربی و پیشینه­ آن­، انواع اسم­ها و نقش­هایی را که معادل­ معنایی شبه ­جمله­ فارسی است ، بیان شد. نقش­ هایی مانند:اسم­فعل، مفعول­ مطلق با عامل محذوف، منادی، اغراء و تحذیر، حروف تنبیه، ردع ، جواب، مشبهة بالفعل و تحضیض ، با نمونه­ هایی عمدتاً از قرآن و نهج ­البلاغه ذکر گردید. در زبان عربی به جارومجرور و ظرف و مضاف الیهی که گاهی وابسته به فعل و یا شبه فعل هستند و گاهی در جمله دارای نقش نحوی مستقل می­باشند عنوان «شبه جمله» اطلاق می­ شود در حالی که این شبه­­ جمله از لحاظ معنایی با مقوله­ی شبه ­­جمله­ فارسی که بیان­گر عواطف واحساسات گوینده­ است و دارای ساختارهای معنایی متعددی است کاملاً متفاوت می­باشد. در نتیجه از لحاظ کارکرد معنایی و جایگاه دستوری نمی­توان برای شبه­ جمله در دو زبان ، وجوه اشتراکی قائل شد و برای ترجمه­ی شبه­ جمله فارسی به عربی باید از کلمات و ساختارهای دیگری بجز شبه ­جمله­ فارسی کمک گرفت.

فصل اول: طرح پژوهش

تعریف مساله و بیان ضرورت انجام پژوهش:

عمر كوتاه تدوین كتب دستور زبان فارسی و پویایی این زبان موجب مطرح شدن سوالات و به وجود آمدن مسائل جدید می گردد؛ لذا ضرورت پژوهش در این عرصه واضح و مبرهن است.

به علت عجین شدن دو زبان فارسی و عربی با هم و تعاملات فراوان در حوزه­ زبان و فرهنگ، بررسی تطبیقی یكی از مقولات دستوری یعنی (شبه جمله یا صوت)، می ­تواند یكی از مبحث های مفید زبان شناسی، ادبی و دستوری باشد. این بررسی تطبیقی باعث افزایش آگاهی از میزان تأثیر و تأثر هر دو زبان می­گردد. زبان فارسی كه از خانواده­ی زبان های هند و اروپایی است از حدود هزاره­ی اول پیش از میلاد مسیح در بخش­های بزرگی از اروپا، جنوب و جنوب غربی آسیا رایج بوده است. زبان عربی هم در مجموعه­ی زبان­های سامی قرار می­گیرد كه شاخه­ای از آن شامل زبان­هایی چون عربی، عبری و آشوری می شود.

اصطلاح شبه جمله یا صوت به گروهی از واژه‌ها اطلاق می­گردد كه در همه­ی زبان­ها وجود دارد و بیانگر احساسات، عواطف و هیجانات درونی اهل زبان است. هر چند در مطالعات دستوری نوین این مورد در مقوله بندی واژه‌ها قرار نمی­گیرد، اما از زاویه‌ای دیگر بررسی می­ شود. دستور نویسان سنتی مفصل بدان پرداخته و در تعریف آن گفته­اند: شبه جمله كلمه­ای است ساده یا مركب كه متضمن معنی جمله می باشد. از این جهت خود به تنهایی جانشین یک جمله­ كامل می­گردد. به همه­ی كلمات این مقوله­ی دستوری اصطلاح شبه جمله اطلاق می­ شود.اما در زبان عربی وظیفه­ی بیان حالات عاطفی و روحی گوینده مانند : درد، شادی، تحسین ، تحذیر و… بر عهده­ كلماتی نظیر اسم­فعل و حروف تنبیه، باب اغراء و تحذیر است. اسم فعل لفظی است دلالت كننده بر فعلی معین كه مشتمل بر معنی، عمل و زمان همان فعل است ، اما علامت­های فعل را نمی­پذیرد و شباهتش به اسم نیز از لحاظ پذیرش تنوین ، مثنی و جمع ، مضاف شدن ، گرفتن الف و لام و تصغیر پذیری است که می‌توان آن را در زبان عربی معادل شبه جمله­ فارسی دانست.

سوالات اصلی: وجوه اشتراک و افتراق شبه جمله در زبان فارسی و عربی چیست ؟ معادل های ترجمه­ای شبه جمله‌ها از فارسی به عربی و بالعكس چگونه است؟ 2- سوالات فرعی: آیا جایگاه شبه­جمله‌ها در زبان فارسی و عربی یكی است؟ انواع و كاربرد شبه جمله‌ها در دو زبان به چه شكل­هایی است؟ آیا قواعد معنایی و دستوری شبه جمله­های زبان فارسی را می­توان به شبه­جمله­های زبان عربی نیز تعمیم داد؟

سابقه انجام پژوهش:

موارد زیر در رابطه با موضوع مورد پژوهش وجود دارد. مقالاتی تحت عنوان:

نجفی، سید رضا (1386)”تاملی در انواع جمله در زبان عربی”، نشریه ادبیات و زبان‌ها، دانشگاه آزاد مشهد، شماره 15و 16.

صفا، پریوش و بحرایی، مینا، “مطالعه­ فرایند گفتمانی بیان آرزو در زبان فارسی”، فصل نامه پژوهش­های زبان و ادبیات تطبیقی، سال اول شماره­ 2.

طبیبیان، سید حمید(1386) “بررسی حروف معانی در عربی و فارسی”، پژوهش نامه­ی ادبیات و علوم انسانی، ش 54، ص 345.

سرحدی، طاهر (1386) “نهادبندی و ترجمه در عمل”، فصل­نامه­ی مطالعات ترجمه، زمستان ، ش 20، ص 87.

محرابی، معصومه(1383) “نوسان عینیت زبانی در جملات تك واژه­ای”، فصلنامه­ پازند، ش 1 ، ص 31.

مختاری، قاسم”بررسی اسم فعل در زبان عربی”، فصل نامه­ پژوهش در زبان و ادبیات عربی، سال اول، ش 2.

سوالات اصلی: وجوه اشتراک و افتراق شبه جمله در زبان فارسی و عربی چیست ؟ معادل های ترجمه­ای شبه جمله‌ها از فارسی به عربی و بالعكس چگونه است؟ 2- سوالات فرعی: آیا جایگاه شبه­جمله‌ها در زبان فارسی و عربی یكی است؟ انواع و كاربرد شبه­جمله‌ها در دو زبان به چه شكل­هایی است؟ آیا قواعد معنایی و دستوری شبه ­جمله­ های زبان فارسی را می­توان به شبه­ جمله ­های زبان عربی نیز تعمیم داد؟

اهداف پژوهش:

اهداف كلی: بررسی تطبیقی شبه جمله در زبان فارسی و عربی .

اهداف جزئی: 1- بیان انواع شبه­جمله در زبان فارسی و عربی و پرداختن به وجوه اشتراک و افتراق گونه‌های آن 2- بررسی جایگاه دستوری شبه­ جمله در زبان فارسی و تطبیق آن با زبان عربی 3- تبیین كاركرد انواع شبه­ جمله در دو زبان 4- ذکر معادل­های ترجمه ­ای 5- مطالعه­ قواعد معنایی و دستوری شبه جمله در دو زبان فارسی و عربی.

فرضیه های پژوهش:

1- شبه­ جمله­ زبان فارسی و عربی وجوه اشتراكی ندارند.

2- شبه­ جمله‌ از فارسی به عربی معادل ترجمه ­ای ندارد. 

3- جایگاه شبه جمله‌ در زبان فارسی و عربی گوناگون است.

4- شبه جمله‌ در دو زبان فارسی و عربی دارای انواع و كاربرد متفاوت می باشد.

5- قواعد معنایی و دستوری شبه ­جمله­ های زبان فارسی را نمی توان به شبه جمله­ های زبان عربی تعمیم داد.

روش انجام پژوهش: