در پایان نامه ی حاضر در چهار فصل تلاش گردیده تا با سیر هدفمند به بیان مطالبی در قالب چهارچوب امروزی آیین حکومت و مملکت داری برگرفته از آثار سعدی بپردازیم:

فصل اوّل شامل کلیّات

در فصل دوم تلاش شده با توضیح حکومت و ضرورت وجود حکومت و حاکمیّت در جامعه به توضیح ارکان حکومت و چگونگی شکل گیری و سلسله مراتب و ارتباط قوا با هم بپردازیم.

همچنین به شناخت اجمالی و اثرات محیطی بر آثار سعدی در قالب وضعّیت عمومی ایران در قرن های هفتم و هشتم پرداخته ایم.

در فصل سوم تلاش نموده ایم در قالب پنج بخش آیین حکومت و مملکت داری موجود در آثار سعدی را توضیح دهیم.

بخش اوّل: آیین حکومت و مملکت داری در آثار سعدی خصوصیّات عمومی و کلّی حاکم و پادشاه در نظر بوده است .

بخش دوم از فصل سه آیین حکومت و مملکت داری در آثار سعدی در حوزه ی سیاسی امنیتی مدنظر بوده است.

در بخش سوم از فصل سه آیین حکومت و مملکت داری در آثار سعدی در حوزه ی برنامه ریزی و اقتصادی مورد توضیح قرار گرفته است.

دربخش چهارم از فصل سه: آیین حکومت و مملکت داری درآثارسعدی در حوزه ی عمرانی و آبادانی مورد نظر بوده و ضرورت آبادسازی کشور و احداث پل، وراه و حمام و مسجد و … توضیح داده شده است.

در بخش پنجم ونهایی نیز آیین حکومت ومملکت داری در آثار سعدی در حوزه مدیریت منابع انسانی مورد بحث قرار گرفته است .

فصل چهارم نیز نتیجه گیری از بحث و منابع مورد استفاده در نگارش پایان نامه درج گردیده است .

مقدّمه:

از قرن دوم هجری بخشی از اندیشه ی سیاسی در زمینه حکمت عملی متأثّر از متون ایرانیان پیش از اسلام در زمینه آداب ملوک و آیین کشورداری شکل گرفت و کتاب هایی با عنوان سیرالملوک یا سیاست نامه در تداوم اندرزنامه های دوره ساسانی تالیف شد. حکمت عملی مطرح در سیاست نامه ها، مجموعه ای از میراث علمی و الگوهای عملی و تجارب تاریخی گذشتگان است که سیاست نامه نویسان ـ که اغلب از کارگزاران دیوانی و درباری بودند ـ اصلاح عملکرد پادشاهان و در نهایت اصلاح و بهبود اوضاع سیاسی و اجتماعی جامعه بود.

مملکت داری و آیین شهریاری برای رسیدن به جامعه ای آرمانی و انسانی از دیربار در سرزمین کهن ما رونق و روایی ویژه داشته است. ضرورت برقراری امنیت و آسایش و عدالت اجتماعی همراه با مدیریت و سیاست مملکت داری در چنین سرزمینی که از دیرباز بر اساس حکومت سلطنتی استوار نبوده است . وجود حکومتی نیرومند را بر اساس دو محور داد و خرد بایسته و شایسته گردانیده است. یکی از منابعی که برای آشنایی بیشتر و شناخت روشن تر تاریخ و فرهنگ درخشان و دیرینه سال ایران و هم دریافت نکته های تازه و ماندگار آداب و رسوم هنر و آیین مملکت داری ایرانیان می توان معرّفی کرد ، آثار ادبی وزین است . آثار ادبی که با گذشت اعصار نه تنها غبار قدمت در رخسارشان ننشسته بلکه هر روز بیشتر از دیروز خودنمایی می کنند و به عنوان بخشی جدایی ناپذیر از داشته های فرهنگ غنی ایرانی به چشم می آیند. چه بسا که بسیاری از آیین های شکوهمند و برجسته شهریاران خوب و بد و دستورالعمل شاهان و داد و بیداد در لابه لای این اسناد منثور و منظوم نهفته است. در این اسناد مبانی حکومت به گونه ای ظریف و دقیق در برابر چشم بینا و گوش شنوا قرار می گیرد، تا درسی باشد بر آنانی که می خواهند بر مردم حکم رانند.

در پایان نامه حاضر تلاش گردیده آثار استاد سخن سعدی شیرازی در حدّ توان مورد بررسی قرار گیرد البتّه از لحاظ آیین مملکت داری و حکومت گزاف نگفته ایم اگر علّت انتخاب آن را مقبولیّت مطالب سعدی در بین عوامّ و خواصّ بگوییم. اگر پیرمرد شبان بی سواد در دامنه کوه گوسفند چرانی می کند به زبان سعدی سخن می گوید و به این بیت تمثّل می جوید:

«گوسفند از برای چوپان نیست                      بلکه چوپان برای خدمت اوست»

و یاکفش دوز عوام بازاری چون سخن از کفش تنگ به میان می آید می گوید:

«تهی پای رفتن به از کفش تنگ»                            (دبیر سیاقی،1380، ص  355)

دردمند هجران کشیده ای که می خواهد دردهای درونی خویش را با بیانی رسا به زبان آورد جز این چه می گوید:

شب فراق که داند که تا سحر چند است؟                      مگر کسی که به زندان عشق دربند است

(خطیب رهبر ، 1370 ،غزل60،ص92)

دانشمند بلند نظری که سالیان دراز عمر خود را به تجربه و آزمون صرف کرده است، پخته تر و رسیده تر از این عبارت چه می گوید: «هر که با بدان نشیند نیکی نبیند»، «هر چه زود برآید دیر نپاید» و …

عارف پخته ای که سراسر جهان را اعضای یک پیکر می داند جوهر فکر خود را در گفتار شیخ می یابد:

«بنی آدم اعضای یکدیگرند                                              که در آفرینش ز یک گوهرند

چو عضوی به درد آورد روزگار                                                 دگر عضوها را نماند قرار»

(خطیب رهبر، 1373،ص79)

و بالاخره

مرد سیاست پیشه ی کارآزموده برای اخلاق و مملکت داری گفتار استاد را باز می خواند:

«مزن تا توانی بر ابرو گره                                                       که دشمن اگر چه زبون دوست به

اگر پیل زوری و گر شیر جنگ                               به نزدیک من صلح بهتر که جنگ

چو دست از همه حیلتی بر گسست                                               حلال است بردن به شمشیر دست

نخواهی که ضایع شود روزگار                                         به ناآزموده مفرمای کار

سواری که بنمود در جنگ پشت                               نه خود را که نام آوران را بکشت

دو کس پرور ای شاه کشور گشای                                                یکی اهل رزم و دوم اهل رای»

(دبیرسیاقی،1380،ص212)

«باری از کوچکترین کودک دبستان که تازه لب باز می کند تا بزرگترین پیر سالخورده که در عالم عشق حق و فناء به سر می برد، همگی زیر نفوذ ادبی و در سایه ی افکار آن گوینده بزرگوارند».

(همایی، جلال الدین، 1369، صص 366-366)

آری سعدی یک نفر بود امّا به چند زبان سخن رانده و سحر کلامش در جان ها اثر نموده و یادگار و ماندگار مانده است در پایان نامه ی حاضر تلاش شده در حدّ توان گوشه ای از هستی لایتناهی و قطره ای از