……………………………………………………………………………………………………………. 25
1-2) پیشینه تحقیق ……………………………………………………………………………………… …. 26
2-2) مفاهیم نظری ……………………………………………………………………………………….. . 28
3-2) مبانی نظری …………………………………………………………………………………………. 63
4-2) چارچوب نظری …………………………………………………………………………………….. .. 98
– فصل سوم: روش اجرای تحقیق
مقدمه …………………………………………………………………………………………………………… 126
1-3) روش پیمایشی و كاربرد آن …………………………………………………………………………. 128
2-3) جامعه آماری و واحد تحلیل …………………………………………………………………………. 129
3-3) روش نمونه گیری و حجم نمونه ……………………………………………………………………… 132
4-3) اعتبار و پایایی تحقیق ………………………………………………………………………………. 133
5-3) روش و ابزار گردآوری اطلاعات …………………………………………………………………….. 134
6-3) روش تجزیه و تحلیل اطلاعات …………………………………………………………….. ………. 135
7-3) ضریب اطمینان در پژوهش …………………………………………………………………. …….. 135
8-3) تعریف نظری و عملی مفاهیم و مقوم های تحقیق ………………………………… …………………. 135
– فصل چهارم: یافته های تحقیق
1-4) جداول و تحلیل توصیفی داده ها …………………………………………………………. ………….. 136
2-4) جداول و تحلیل آزمون سؤالات تحقیق ……………………………………………….. …………….. 151
– فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها
مقدمه …………………………………………………………………………………………………………. 209
1-5) نتایج حاصل از یافته های تحقیق ………………………………………………………… …………… 210
2-5) پیشنهادات ………………………………………………………………………………………… .. 212
3-5) پیشنهادات کاربردی ………………………………………………………………….. 216
4-5) پیشنهادات برای مطالعات بعدی…………………………………………………………………. . 219
چكیده

پژوهش حاضر بررسی رابطه بین استفاده از شبكه های اجتماعی و گرایش دینی كاربران عضو شبکه های اجتماعی را با استفاده از روش پیمایشی مورد مطالعه قرار داده است. این پژوهش در دانشکده هنر های زیبا دانشگاه تهران و در بین دانشجویان رشته­ها و دوره­های مختلف تحصیلی این دانشکده انجام گرفته است.
تحلیل یافته های این مطالعه كه گرایش دینی كاربران در در پنج حیطه ی احساس، باور و اعتقاد،انجام مناسک، پایبندی به ارزش ها و اعتقادات دینی مورد بررسی و ارزیابی قرار می دهد نشان از آن دارد که شبکه های اجتماعی به عنوان اساسی ترین رغیب رسانه های سنتی نقش مهمی در زندگی امروز ایفا می نمایند و بیش از هر رسانه سنتی برای خود جا باز کرده اند.
به نظر می­رسد پذیرش زندگی و حضور در این شبکه­ها اجتناب ناپذیر است اما با برنامه ریزی نهاد های تصمیم گیر و آسیب شناسی جامع و استفاده از همه­ی ظرفیت­های ارتباطی می­توان از آن به عنوان یک فرصت و بستر مناسب در جهت تقویت و نشر ارزش های دینی و مذهبی بهره جست.
1-1مقدمه:
انسان ها در حالی به قرن بیست و یکم گام نهاده اند که ارتباطات جهان را تسخیر کرده و کتاب، رایو، فیلم و ماهواره و اینترنت به گونه ای احوال آنها را به همدیگر پیوند داده است که برای زیستن به دنبال شیوه ها و ابزار های جدید هستند.
یکی از دستاورد های عصر ارتباطات آگاهی یافتن مردم از باور های دینی و گرایش های دینی دیگران است که با از میان رفتن سد ها و فاصله ها بیشاز هر زمان دیگری با ادیان و مذاهب دیگر آشنا هستند. (توفیقی ، حسین: 1390)
بشر امروزی به ویژه نسل جوان به مدد رسانه های نوین ارتباطی، شیوه های متفاوتی را جهت حفظ رابطه ی خود با دوستان و آشنایان، برقراری رابطه های جدید و انتشار افکار تجربه می کند.آدمی قدرت این ابزار های ارتباطی را به منظور تامین نیاز های ارتباطی خود به خدمت گرفته است.

سایت های شبکه ی اجتماعی، از جمله رسانه های نوینی هستند که بستر مناسبی برای حفظ روابط آفلاین، ایجاد روابط آنلاین و بسط دادن این روابط به زندگی واقعی فراهم کرده اند.
نتایج تحقیقات نشان داده است که سبک ها و رفتار های ارتباطی کاربران سایت های شبکه اجتماعی از فرهنگ ها و ملل مختلف، به دلیل نگرش ها و ارزش های فرهنگی متفاوت فرق دارد. به عبارت دیگر افراد تحت تاثیر فرهنگ های حاکم در جامعه در جامعه ی خود دست به رفتار های ارتباطی در شبکه های اجتماعی آنلاین می زنند.
تكنولوژی های نوین ارتباطی که به واقعیت انکارناپذیر زندگی بشر امروز تبدیل شده است دنیای نوینی را رقم زده که فضای مجازی و شبکه های اجتماعی از مصداق مهم آن هستند.تکنولوژی های امروز که در عرصه های مختلف نمود خود را به نمایش گذاشته ابعاد مختلف زندگی انسان را در عرصه های دینی ، اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی و … تحت تاثیر قرار داده است.
اصولا فناوری همواره زندگی انسان ها را تحت تاثیر قرار داده و بهره برداری از آن هم موجب سادگی امور و در ابعاد گسترده آن استفاده موجبا شکل گیری ابعاد پیچیده اجتماعی و فرهنگی می شود.
اختراع خط، تكنولوژی چاپ، تلگراف، تلفن و تكنولوژی كامپیوتر را می توان در همین راستا ارزیابی كرد؛ چرا كه هر یك به نوبه خود با تغییراتی كه به همراه آوردند، باعث دگرگونی در زندگی بشر شدند. رسانه های نوین اطلاعاتی و در رأس آن اینترنت ، موجب نوسازی فرآیندهای اجتماعی است . این تکنولوژی تمام جنبه های زندگی مردم را تحت الشعاع قرارداده است. (جهانگرد، 1384: 3)
هرچند که انسان ها به طور معمول در مقابل هر گونه تغییری مقاومت می کنند ولی باید این مهم را پذیرفت که مواجهه با این تغییرات گریزناپذیر است و این مقاومت ها نیز شکسته خواهد شد و به همین علت باید همواره خود را برای این تغییرات که به سرعت و شتابان نیز صورت می پذیرد، آماده کرده و با یک شناخت خوب نسبت به میزان تأثیر هر یک از این تغییرات، اثرات سوء آن را به حداقل ممکن برسانیم. ُ
با رشد شتابان تكنولوژی های ارتباطات و اطلاعات، به ویژه اینترنت و انتقال پرشتاب فعالیت ها به زندگی فردی و جمعی انسان؛ فضاهای سایبر و محیط های مجازی، اهمیتی روزافزون یافته و مجازی شدن را به نیروی محرك تغییر محیط زندگی انسان و از آن مهم تر به عامل اصلی تغییر الگوهای فكری و رفتاری و به معنایی دقیق تر “وجود انسان” تبدیل كرده است. ( اوحدی، 1380: 9 )
همان طور كه جامعه شناس انگلیسی، آنتونی گیدنز[1] ( 1999 ) یاد آور می شود، هرچه این تغییرات نه تنها ” در بیرون از اینجا ” اتفاق می افتد بلكه ” در اینجا نیز اتفاق می افتد – در خانه هایمان و درون سرهای ما -، و در اینكه ما چگونه دنیا و جایی كه در آن هستیم، می بینیم. بنابراین، ما همه مسؤولیم تا در مورد تجربیاتمان از این تغییرات فرهنگی بیاندیشیم و بحث كنیم. واقعیت این است كه نمی توان نسبت به این تغییرات بی تفاوت بود. بنابراین مهم است كه بدانیم كه چگونه این تغییرات می تواند تعاملات انسانی هر روزه ی ما را تحت تأثیر قرار دهد. مهم تر اینكه برای تمام كسانی كه وارد دنیای كار می شوند لازم است تا نظرات خردمندآن های راجع به اینترنت داشته باشند.
( تربتی،1389:12)
کشورهای جهان سوم و در حال توسعه مثل ایران نیز در مسیر رشد تکنولوژیک خود همواره تحت تاثیر این شرایط بودند. از زمان حکومت قاجار و شکست ایران در مقابل قشون روس نیز بکارگیری از فناوری ها در عرصه های مختلف به مقوله اساسی در تحولات سیاسی و اجتماعی جامعه ایرانی تبدیل شد.
رشد روزافزون سواد و افزایش مهاجرت های ایرانیان به کشور های اقلیم فرنگ زمینه و بستر روزافزون استفاده از فناوری های جدید و همچنین درک دستاوردهای ان سامان در زمینه استفاده از قانون و زندگی و سیاسی و اجتماعی مردم اروپا در بلند مدت، منجر به تغییر ذائقه ی ارتباطی عموم جامعه می شود.
اندیشمندان و صاحب نظران علوم اجتماعی و ارتباطات بر این باورند كه تركیب و همگرایی، فن آوری های ارتباطاتی و تجدید ساختار نظام سرمایه داری در دهه های اخیر، سبب گشایش مرحله ی تازه ای در تاریخ جوامع بشری شده است. مرحله ای كه با اصطلاحاتی نظیر جامعه فراصنعتی[2]، جامعه شبكه ای[3]، جامعه اطلاعاتی[4]، جامعه پست مدرن[5]، جامعه مجازی[6] و امثالهم توصیف و تبیین شده است. “ویژگی های این جامعه نو را می توان پدیده هایی از جمله اقتصاد اطلاعاتی جهانی، هندسه متغیر شبكه ای، فرهنگ مجاز واقعی، توسعه حیرت انگیز فناوری های دیجیتال، خدمات پیوسته و نیز فشردگی زمان و مكان، برشمرد” ( كاستلز، 1380: 15 )
در سال های اخیر “شبکه های اجتماعی مجازی” با سرعتی بینظیر گسترش یافته اند. پایگاه های مجازی مای اسپیسفیس بوک[7] ، فیس بوک[8] ، فایو های[9] ، فرندستر[10] ، یوتیوب[11] ، فیلکر[12] ، اورکات[13] و تویتر[14] مشهورترین این شبکه ها هستند که فضایی جذاب را برای ارتباط شبکه ای در فضای مجازی میان کاربران اینترنت و عمدتاً از نسل جوان، فراهم آورده و در مدت زمانی کوتاه به سرعت رشد کرده اند. به عنوان مثال FaceBook با توجه به اعلامخبرگزاری ایسناتا سپتامبر سال 2012 بیش از یک میلیاردکاربر فعال دارد.(ایسنا، 09/09/1391)
شبکه های اجتماعی گرچه به نظر می پاید از ابزارهای ساده برای نوشتن و به اشتراک گذاری اطلاعات بهره می برند ولی از چنان جذابیت و تاثیرگذاری در دنیای مدرن برخوردار هستند که میلیون ها نفر هر هفته و هر ماه به برای استفاده از این جذابیت ها و خدمات متقابل به عضویت آنها در می آیند.
بی شك شبكه ی اجتماعی فیس بوك را می توان مهمترین شبكه های اجتماعی دانست که بیش از سایر شبکه ها در خدمت کابران اینترنتی قرار گرفته است . این شبکه چنان تاثیر عمیقی برای کاربران بجا گذاشته است که حضور در آن به به نوعی کلا و وجاهت اجتماعی در بین نخبگان و همچنین عامه مردم تبدیل شده است و یكی از راه های برقراری ارتباط با دوستان، همكاران و آشنایان می باشد.
با نفوذ بیشتر این شبكه در بین ایرانیان هر چند در ابتدا با تقویت ابعاد عاطفی و احساسی بیان شده بود، اما از طریق و نوع رویه خود شبكه ی فیس بوك می توان حدس زد كه تغییراتی در این رویه انجام گرفته و خواهدگرفت. شركت فیس بوك با ورود كاربران ایرانی، افغانی و تاجیكی تصمیم به اضافه كردن زبان فارسی به جمع زبآن های این سایت گرفت، هر چند كه هنوز در جمع كاربران فارسی زبان كمتر استفاده می گردد(مزینانی، کاظم 1389 دانشگاه سوره).
یكی از مهم ترین ابعاد زندگی انسان كه از این پدیده تأثیرات عمیقی را پذیرا خواهد شد، بعد دینی و گرایش دینی است. دین[15] یكی از مهم ترین مسائل جوامع می باشد. بی گمان می توان گفت كه دین از نیازهای روانی انسان و پیش نیاز هر گونه زندگی جمعی است.
از سوی دیگر امروزه جنبه های گوناگون مسأله ی دین از سوی متفكران و نظریه پردازان اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است. شرایط كنونی ارتباطات جهانی، توسعه و رشد تكنولوژی های مختلف، رویارویی مداوم فرهنگی و … سبب شده است كه مسأله ی هویت در ابعاد مختلف به موضوعی كانونی در بررسی های اجتماعی تبدیل شود. انقلاب اطلاعات و گسترش روز افزون تکنولوژی های ارتباطاتی نظیر شبکه های ماهوارهای و اینترنتی تاثیرات بسیاری بر شئون اجتماعی،فرهنگی ،سیاسی و اقتصادی در جوامع جدید گذاشته است به نحوی كه بسیاری از اندیشمندان همچون امانوئل كاستلز و یا فرانك وبستر از پدیده ای به نام جامعه شبكه ای در دوره معاصر یاد كردند.
در این میان، شبكه‎‎ های اجتماعی مجازی كه نسل جدیدی از وب سایت های اینترنتی هستند،كاربران اینترنتی را حول محور مشتركی به صورت مجازی گرد هم جمع كرد و جوامع آنلاین را تشكیل داد.
شبكه‎‎های اجتماعی زیادی با موضوعاتی از قبیل انگیزه‎‎های حرفه‎ای و شغلی، دوست­یابی، علایق مشترك در حوزه‎‎های مختلف (سینما، ورزش، موسیقی)، زبان مشترك، ملیت مشترك، دین مشترك و غیره در فضای مجازی فعال هستند و هر كدام میلیون‏‎ها كاربر اینترنتی را جذب كرده اند. آمار‎های مربوط به رفتار كاربران اینترنتی نشان می دهد، گرایش به سایت ‎های شبكه اجتماعی در سراسر دنیا همچنان رو به رشد است و این سایت ‎ها در آینده فضای مجازی و حتی فضای بیرون از نت نقش بیشتری خواهندداشت.
اما آنچه باعث شده است، چنین موضوعی در این مجال بررسی شود،آن است که این شبكه‎‎های اجتماعی در سال­‎های اخیر درزندگی آنلاینو آفلاین كاربران اینترنتی آن‎چنان تأثیرگذار بوده اند كه شكل ‎های ارتباطات اجتماعی نیز از این رسانه‎‎های جدید تأثیر پذیرفته است. بهره گیری از این شبکه ها توسط معترضان سیاسی، اجتماعی، زیست محیطی، حقوق بشر و …آن را از ابزاری که فقط کارکرد تفریحی و دوست یابی داشته، خارج ساخته است و به ابزاری برای پیگیری نیازهای مهم زندگی بشری تبدیل کرده است.
از این رو، مطالعه علمی درباره شبكه‎‎های اجتماعی در مراكز دانشگاهی و پژوهشی مورد توجه قرار گیرد. در كنار دانشكده‎‎های علوم كامپیوتری كه نخستین كار‎های پژوهشی درباره شبكه‎‎های اجتماعی در آن‎‎ها آغاز شده است، مباحث مربوط به شبكه‎‎های اجتماعی در حوزه‎‎های علوم سیاسی، علوم اجتماعی، علوم ارتباطات، روان شناسی، مطالعات فرهنگی و غیره مورد توجه قرار گرفته است.
از جمله مسائل اساسی شکل دهنده زندگی هر انسانی، داشتن تعریفی از خود، از معنای زندگی، هدف در زندگی و… است و با نگاهی اجمالی به معارف دینی می بینیم که یكی از کارکردهای اصلی دین در زندگی این است که با دادن جهان بینی الهی، معنا و هدف نهایی زندگی را برای انسان تبیین می کند و غایت مسیر حرکت او را نشان می دهد. حال اگر معنا و غایت زندگی فرد بر اساس جهان بینی دینی شکل گرفت، دیگر ابعاد زندگی فرد مثل ( شغل، جنسیت و…) به عنوان واسطه های دستیابی به آن هدف و در راستای آن معنا و غایت نهایی، جهت دهی خواهدشد. وقتی فرد، جهان بینی الهی پیدا می کند و مبداء و مقصد خود را می داند و پی می برد که برای چه آفریده شده است و غایت آفرینش او چیست؛ می تواند در مورد سایر مسائل زندگی بهتر تصمیم بگیرد. بنابراین، به نظر می رسد زندگی دینی در مرتبه ای بالاتر از سایر ابعاد زندگی قرار دارد و می تواند در شکل گیری سایر ابعاد هویتی فرد، نقش اساسی ایفاکند.
شاید بتوان گفت، گرایش دینی و همچنین هویت دینی از مهم ترین عناصر ایجادكننده ی همگنی و همبستگی اجتماعی در سطح جوامع است که طی فرایندی با ایجاد تعلق خاطر به دین و مذهب در بین افراد جامعه، نقش بسیار مهمی در ایجاد و شكل گیری هویت جمعی دارد و به عبارتی عملیات تشابه سازی و تمایزبخشی را انجام می دهد. به طور مثال دین اسلام و مذهب شیعه، به طور هم زمان ضمن ایجاد تشابه دینی در بین افراد جامعه ی ایران، آن ها را از سایر ادیان جدا می سازد. در جامعه ی ایران برخلاف سایر جوامع (که به دنبال حاشیه ای کردن دین و برانداختن دینداران از اریکه قدرت و منزوی کردن آنان هستند)، با استفاده از نیروی مذهب در پنج قرن گذشته، حداقل سه انقلاب تمام عیار را سامان داده اند. نخستین حرکت ها در سال 880 شمسی با انقلاب صفویان برپایه ی مذهب تشیع، دومین حرکت در سال 1285 شمسی با رهبری علمای طراز اول شیعه در انقلاب مشروطه و آخرین هم در انقلاب اسلامی سال 1357 شمسی با رهبری و هدایت مرجعیت شیعی شکل گرفت. (گودرزی، 1387: 50 )
در جامعه ی ما با توجه به آمار ارائه شده از سرشماری نفوس و مسکن سال 1390 از سویمرکز آمار ایرانبه دلیل آنكه جوانان (علی الخصوص دانشجویان) درصد بالایی از جمعیت كشور را تشكیل می دهند؛ این مسأله در رابطه با این قشر فرهیخته و آینده ساز كشور اهمیتی دو چندان می یابد؛ چرا كه چنین قشری در هر جامعه ای به لحاظ برخورداری از توان و انرژی فراوان قادر است تأثیر تعیین كننده ای بر آینده ی جامعه بگذارد.
اینترنت نیز یک پیشرفت مثبت در زندگی انسان ها بوده است. با ورود آن ارتباطات آسان تر شده است و انواع خدمات به وسیله آن صورت میگیرد. ما اسلام رو به عنوان دینی موافق با پیشرفت و علم قبول کردیم پس اسلام با اینترنت مخالف نیست.