1-7. روش تحقیق……………………………….. 7

1-7-1.جامعه آماری…………………………….. 7

1-7-2.روش و طرح نمونه برداری…………………… 7

1-7-3. حجم نمونه و روش محاسبه………………….. 7

1-7-4. ابزار گردآوری داده ها…………………… 7

1-7-5. ابزار تجزیه و تحلیل…………………….. 8

1-8. کاربرد نتایج تحقیق……………………….. 8

 

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

مقدمه………………………………………… 9

2-1.­تعاریف ومفاهیم…………………………… 10

2-1-1.مفهوم مسکن ……………………………. 10

2-1-2.مسکن روستایی…………………………… 11

2-1-3.پایداری و توسعه پایدار………………….. 14

2-1-4.توسعه پایدار روستایی……………………. 15

2-1-5.مسکن پایدار روستایی……………………. 17

عنوان صفحه

2-2.مسکن و نظریات مربوط به آن…………………. 17

2-3.اهمیت مسکن در زندگی انسان…………………. 18

2-4.نقش مسکن درفرایند توسعه اقتصادی و اجتماعی و اهمیت آن 19

2-5.روشهای اساسی تامین مسکن…………………… 20

2-5-1.ارتقای کیفیت سکونت……………………… 20

2-5-2.تامین زمین و خدمات……………………… 21

2-5-3.اهداف روش تامین زمین و خدمات……………. 21

2-5-4.روش توانمند سازی……………………….. 22

2-6.عوامل موثر در تدوین استاندارد های مسکن…….. 23

2-6-1.زیانهای ناشی از بی دقتی در تدوین استانداردهای مسکن 23

2-6-2.استانداردهای مسکن………………………. 23

2-6-3.شکل مطلوب مسکن…………………………. 24

2-6-4.استحکام مسکن…………………………… 24

2-7.جایگاه مسکن روستایی در توسعه پایدار روستایی… 24

2-9. شاخص ها ی تبیین کننده توسعه پایدار و توسعه پایدار روستایی 26

2-10.اصول طراحی مسکن پایدار روستایی…………… 27

2-10-1.موارد اکولوژیکی ………………………. 27

2-10-1-1.مسکن پایدار و طراحی منظر…………….. 27

2-10-1-2.مسکن پایدار و اقلیم………………….. 27

2-10-1-3.مسکن پایدار و حفاظت از منابع آبی…….. 28

2-10-1-4.مسکن پایدار و پیوند با طبیعت…………. 28

2-10-2.موارد اجتماعی…………………………. 29

2-10-2-1.مسکن پایدار و فرهنگ ساکنین…………… 29

2-10-2-2.مسکن پایدار و کاربریهای مختلط………… 29

2-10-2-3.مسکن پایدار و تراکم………………….. 29

2-10-2-4.مسکن پایدار و رابطه انرژی و سلامت…….. 30

2-10-3.موارد اقتصادی…………………………. 30

عنوان صفحه

 

2-10-3-1.مسکن پایدار و عوامل تکنیکی…………… 30

2-11.شاخص­های مسکن پایدار در تجارب جهانی……….. 30

2-11-1.شاخص های توسعه پایدارمسکن در ایران……… 33

2-12.سیاست های مسکن در برنامه های عمرانی قبل و بعد از انقلاب 34

2-12-1.سیاست های مسکن در برنامه های قبل از انقلاب.. 34

2-12-2.سیاستهای مسکن در برنامه های عمرانی بعد از انقلاب 35

2-13.روش شناسی پژوهش…………………………. 36

2-13-1. روش تحقیق……………………………. 36

2-13-2.تعیین حجم نمونه……………………….. 37

2-13-3.تجزیه و تحلیل داده­ها…………………… 38

2-13-4.اجزای پرسشنامه………………………… 38

2-14.شاخص های مسکن پایدارمورد استفاده در این تحقیق 39

فصل سوم:جغرافیایتاریخی شهرستان کرج

مقدمه……………………………………….. 40

3-1.موقعیت جغرافیایی…………………………. 40

3-2.موقعیت سیاسی…………………………….. 42

3-3.ویژگی زمین شناسی…………………………. 43

3-3-1.زمین شناسی استان البرز در ترسیر و كواترنر.. 43

3-3-2.كواترنر تا میوپلیوسن……………………. 43

3-3-3.كانسار اشتهارد ( چشمه شور)…………….. ..43

3-4.وضعیتتوپوگرافی………………………….. 43

3-4-1.کوه ها………………………………… 43

3-4-2.تپه ها………………………………… 44

3-4-3.دشت…………………………………… 44

-5.وضعیت شیب شهر…………………………….. 45

3-6.بررسی حرکات فعال زمین (زلزله )…………… .45

عنوان صفحه

-7.ویژگیهای اقلیمی(درجه حرارت، بارش و …)……. .46

3-7-1.کویر یا دشت کویر……………………….. 46

3-7-2.رشته کوه های البرز………………………. 46

3-7-3.بادهای مرطوب و باران زای غربی……………. 46

3-8.فاكتورهای دمایی………………………….. 46

3-8-1.بررسی وضعیت بارش ………………………. 49

3-8-2.رطوبت نسبی……………………………. .51

3-8-3.یخبندان……………………………….. 52

3-8-4.بررسی وضعیت باد………………………… 54

3-8-5.تابش …………………………………. 54

3-9.شناسنامه اقلیمی …………………………. 55

3-10.پوشش گیاهی……………………………… 55

3-11. جغرافیای تاریخی منطقه…………………… 56

3-11-1.پیشینه تاریخی…………………………. 56

3-11-2.چگونگی توسعه شهرستان کرج……………….. 56

3-11-3.تحولات بافت …………………………… 57

3-11-4.وضع موجو مساکن روستایی…………………. 57

3-12.ویژگی های انسانی – اجتماعی……………….. 57

3-12-1. بررسی ساختار جمعیتی استان البرز………. 57

3-12-2.نسبت جنسی و بعد خانوار استان البرز……… 58

3-12-3.نرخ رشد طبیعی جمعیت طی سالهای 1390-1385…. 59

3-12-4. وضعیت اشتغال در شهر کرج……………….. 60

3-12-5. وضعیت سواد………………………….. 61

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل اطلاعات

مقدمه……………………………………….. 62

عنوان صفحه

4-1.یافته های توصیفی متغیر­های تحقیق…………… 62

4-1-1.جنس پاسخگویان………………………….. 63

4-1-2.وضعیت سنی پاسخگویان…………………….. 64

4-1-3.وضعیت تحصیلات پاسخگویان …………………. 65

4-1-4.وضعیت شغلی پاسخگویان …………………… 66

4-1-5.بعد خانوار…………………………….. 67

4-1-6.سال ساخت مسکن………………………….. 67

4-1-7.وضعیت دهستان ها از لحاظ مالکیت واحد مسکونی.. 68

4-1-8.فاصله روستا تا شهر……………………… 68

4-1-9.زیر بنای واحدهای مسکونی…………………. 69

4-1-10.تعداد طبقات واحدهای مسکونی…………….. 69

4-1-11.تعداد اتاق در واحدهای مسکونی ………….. 70

4-1-12.تعداد نفر در هر واحد مسکونی……………. 70

4-2. بررسی توصیفی متغیر­ها…………………….. 71

4-2-1. بررسی توصیفی متغیر­های کالبدی…………… 71

4-2-2. بررسی توصیفی متغیر­های اجتماعی………….. 72

4-2-3 .بررسی توصیفی متغیر­های اقتصادی………….. 74

4-3.یافته های تحلیلی (آمار استنباطی )…………. 75

4-3-1. آزمون T-test…………………………….. 75

4-3-1-1. نتایج حاصل ازآزمون T-test………………. 75

4-3-1-1-1. شاخص کالبدی ………………………. 75

4-3-1-1-2. شاخص اجتماعی………………………. 77

4-3-1-1-3.شاخص اقتصادی……………………….. 79

4-4. تحلیل واریانس یک طرفه …………………… 81

4-4-1-1.شاخص کالبدی………………………….. 86

4-4-1-2.شاخص اجتماعی…………………………. 84

4-4-1-3 .شاخص اقتصادی………………………… 88

4-5. عوامل موثر بر ساخت و سازهای غیراصولی مسکن در پیرامون شهرستان کرج…………………………………………. 91

عنوان صفحه

 

فصل پنجم: تبیین فرضیه­ها ،نتیجه گیری و پیشنهادات

مقدمه……………………………………….. 92

5-1.سوال­ها…………………………………. 93

5-1-1.پاسخ سوال اول………………………….. 93

5-1-2.پاسخ سوال دوم………………………….. 93

5-2.آزمون فرضیه­ها……………………………. 93

5-2-1.آزمون فرضیه اول ……………………….. 94

5-2-2. آزمون فرضیه دوم ………………………. 95

5-3.نتیجه گیری……………………………… .95

5-4. پیشنهادها………………………………. 98

منابع و مآخذ……………………………….. 100

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول ( 2-1) شاخص های توسعه پایدارمسکن روستایی در تجارب جهانی 31

جدول( 2-2) شاخص های توسعه پایدارمسکن در ایران…. 32

جدول (2-3 )اسامی روستاهای منتخب و تعداد افراد نمونه گیری شده 37

جدول( 2-4) شاخص های مورد استفاده در این تحقیق….. 38

جدول(3-1) موقعیت استان و شهرستان کرج و بر حسب طول و عرض جغرافیایی……………………………………………. 42

جدول(3-2) تقسیمات سیاسی استان البرز و شهرستان کرج1390 42

جدول (3-3) تحولات جمعیت در شهر کرج ……………. 58

جدول(3-4) نسبت جنسی…………………………. 58

جدول (3-5) نرخ رشد جمعیت شهرستان کرج طی سال های 1390-1385 59

جدول(3-6) وضعیت اشتغال شهر کرج در سال های 1385و1375 60

جدول(3-7) طبقه بندی جمعیت بر حسب گروه های عمده فعالیت طی سال­های1375تا 1390 ……………………………… 60

جدول(3-8) میزان با سوادی شهر کرج در سال های 1385-1365 61

جدول(4-1) جنس پاسخگویان………………………. 63

جدول (4-2) وضعیت سنی…………………………. 64

جدول(4-3) توزیع پاسخگویان برحسب وضعیت تحصیلی…… 65

جدول(4-4) توزیع پاسخگویان بر حسب وضعیت شغلی……. 66

جدول(4-5) تعداد افراد خانواده………………… 67

جدول(4-6) سال ساخت مسکن……………………… 67

جدول(4-7) مالکیت واحد مسکونی………………….. 68

جدول (4-8) فاصله روستا تا شهر…………………. 68

جدول (4-9) زیر بنای واحد مسکونی……………… 69

جدول (4-10) تعداد طبقات واحد­های مسکونی………… 69

جدول (4-11) تعداد طبقات واحدهای مسکونی………. 70

جدول(4-12) زیر بنای واحد مسکونی……………… 70

جدول (4-13) توصیف متغیر­های کالبدی…………….. 71

عنوان صفحه

 

جدول(4-14) توصیف متغیر­های اجتماعی……………. 73

جدول (4-15) توصیف متغیر­های اقتصادی…………… 74

جدول (4-16) شناسایی وضعیت شاخص های پایداری کالبدی در دهستان­های مورد مطالعه………………………………………. 76

جدول (4-17) شناسایی وضعیت شاخص های پایداری اجتماعی در دهستان­های مورد مطالعه………………………………………. 78

جدول (4-18) شناسایی وضعیت شاخص های پایداری اقتصادی در دهستان­های مورد مطالعه………………………………………. 80

جدول (4-19) شناسایی وضعیت شاخص های پایداری کالبدی با استفاده از تحلیل واریانس یک طرفه…81

جدول (4-20) طبقه بندی روستاها در گروههای همگن براساس شاخص های پایداری کالبدی………………………………. 83

جدول (4-21) شناسایی وضعیت شاخص های پایداری کالبدی با استفاده از تحلیل واریانس یک طرفه…85

جدول (4-22) طبقه بندی روستاها در گروههای همگن براساس شاخص های پایداری اجتماعی……………………………… 86

جدول (4-23) شناسایی وضعیت شاخص های پایداری کالبدی با استفاده از تحلیل واریانس یک طرفه…88

جدول (4-24) طبقه بندی روستاها در گروههای همگن براساس شاخص های پایداری اقتصادی……………………………… 89

جدول(4-25) عوامل تاثیرگذار بر ساخت و سازهای غیراصولی مسکن 91

جدول (5-1) مقادیر بدست آمده از آزمون T test برای گویه­­ های کالبدی،اجتماعی، اقتصادی………………………. 94

جدول (5-2) مقادیر بدست آمده از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه برای گویه­­ های کالبدی،اجتماعی،
اقتصادی…………………………………….. 95

فهرست اشکال

عنوان صفحه

شکل (2-1) :ابعاد و مولفه های اصلی توسعه پایدار… 15

شکل (2-2) فرایند انجام تحقیق………………….. 39

شکل (3-1) موقعیت جغرافیایی بخش مرکزی شهرستان کرج در استان البرز 41

شکل (3-2) نقشه توپوگرافی شهرستان رستم…………. 44

شکل(3-3) میانگین ماهیانه حداقل دمای روزانه بر حسب درجه سانتی گراد……………………………………………. 47

شکل(3-4) میانگین ماهیانه حداکثر دمای روزانه بر حسب درجه سانتی گراد……………………………………………. 47

شکل(3-5) پهنه بندی متوسط دما در مقیاس سالانه……. 48

شکل (3-6) میانگین ماهیانه بارش بر حسب میلی متر…. 49

شکل(3-7) پهنه بندی متوسط سالیانه بارش…………. 50

شکل (3-8) میانگین ماهیانه حداقل رطوبت نسبی بر حسب در صد 51

شکل(3-9) میانگین ماهیانه حداکثر رطوبت نسبی بر حسب در صد 51

شکل (3-10) میانگین تعداد روزهای یخبندان ……… 52

شکل(3-11)پهنه بندی متوسط تعداد روز­های یخبندان سالانه 53

شکل(3-12) میانگین ماهیانه سرعت باد بر حسب متر بر ثانیه 54

شکل(3-13) میانگین تعداد ساعات آفتابی منطقه(ساعت) 55

شکل(4-1) نمودار جنس پاسخگویان ………………… 63

شکل(4-2) وضعیت سنی پاسخگویان………………….. 64

شکل(4-3) وضعیت تحصیلی پاسخگویان……………….. 65

شکل(4-4) وضعیت شغلی پاسخگویان…………………. 66

 

فصل اول

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

مقدمه

جغرافیا علم شناخت محیط و پدیده­های موجود در آن است . این پدیده­ها اعم از اینکه به شکل طبیعی وجود داشته باشند یا اینکه در نتیجه رابطه انسان با محیط بوجود آمده و شکل گرفته باشند، به دلیل اشغال فضا و قرارگیری در بستر محیط به خودی خود در حیطه مطالعات جغرافیایی قرار می­گیرند . سکونتگاههای انسانی ، پدیده هایی مکانی و فضایی بوده است وبه همین علت شناخت و تبیین و درک قانونمندیهای حاکم بر شکل­گیری ، تحول و تکامل آن در چهارچوب روابط متقابل انسان و محیط ، یک موضوع جغرافیایی بوده و در محور مطالعات جغرافیایی قرار می­گیرد . همچنین سکونتگاهها تبلور و انعکاس فضایی ایفای نقش انسان میباشند که برحسب شرایط محیطی ، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی ، سیاسی و تاریخی شکل گرفته و متحول شده اند . با توجه به اهمیت روستاها و نقش تعیین کننده­ای که در توسعه اقتصادی ، اجتماعی و امنیت ملی ایفا می نمایند تامین مسکن مناسب در آنها و برطرف نمودن مشکلات موجود در این زمینه خصوصا تامین استحکام در رفع آسیب پذیری آنها از موضوعاتی است که اهمیت خاصی می یابد . بنابراین رسیدگی به کالبد روستا وبهبود بخشی فضایی زیست محیطی روستایی بخش کوچکی از مجموعه اقدامات عملی در زمینه توسعه روستایی است .

بدین ترتیب توجه به مجتمعهای زیستی روستایی که مسکن و شاخص­های پایدار آن از مهمترین عناصر توسعه پایدار روستایی به شمار می رود از اهمیت ویژه ای برخوردار است و از میان انواع مولفه های پایداری روستایی مسکن از جایگاه ویژه ای برخوردار است.

.

1-1.تبیین مسأله پژوهشی و اهمیت آن

مسکن خردترین و کوچک ترین شکل تجسم کالبدی رابطه متقابل انسان و محیط وخصوصی ترین فضای زندگی انسان است (زیاری و همکاران،2:1389). مسکن روستایی یکی ازمهمترین بخش­های سکونتگاههای روستایی را تشکیل می دهد که از رابطه با کارکردهای اجتماعی ، اقتصادی ،اکولوژیکی و الگوهای زندگی روستاییان شکل می گیرد و در طول زمان با توجه به تحول نظام اقتصادی و اجتماعی متحول می­شود که آثار این تحول را در وسعت ، فضابندی و مصالح بکاررفته در مساکن روستایی می­توان مشاهده کرد ( چپرلی ،18:1387 ). مسکن نیاز اولیه بشر و مهمترین کالایی است که تامین آن سهم متنابهی از درآمد عامه مردم را به خود مشغول می دارد ( احمدی ، 23:1387 ). مسکن در مجموعه بافت روستابه عنوان یک جز از هویت کلی روستا وایفاگر نقشی چندکارکردی است.مسکن علاوه بر نقش سکونت به عنوان بخشی از فضای اشتغال وتولید مطرح بوده که این امر از نقش سکونت و شیوه زیست و کیفیت استفاده از محیط و اقتصاد حاکم در روستا و سنت هاوهنجارهای پنهانو آشکار روستایی نشات می­گیرد(روح الامینی،1370).کارکرد اصلی مسکن علاوه بر نقش آن به عنوان سرپناه ،فراهم آوردن شرایط مطلوب برای خانواده به منظور تحقق فعالیت­های خانوادگی است یکی از پیامدهای مثبت این امر ثبات و همبستگی خانواده است(هدایت نژاد،563:1375). مسکن علاوه بر تامین یکی از نیازهای زندگی یعنی سرپناه به عنوان یک پس انداز نیز مطرح است از این رو مسکن کالایی سرمایه ای است و یک ارزش اجتماعی است که باعث پایداری جامعه و کاهش آسیب های اجتماعی می شود ( Dix,1985:1-10). مسکن به عنوان نمادی ازچگونگی تعامل و ارتباط انسان با محیط طبیعی پیرامون خویش است که درطی سالیان متمادی بر حسب شرایط زمانی –مکانی در هرمنطقه شکل گرفته و به نوعی نشان دهنده نوع فعالیت ها در ابعاد اقتصادی،نگرش اجتماعی-فرهنگی روستاییان،چگونگی تحول و استفاده ازتکنولوژی ونهایتا سطح درآمدو معیشت وساکنان آن می باشد(شمس الدینی،44:1387) . عوامل اقتصادی ، سبک معماری ،زبان بومی منطقه ، گرایش­های سبک شناختی ، آب و هوا ، جغرافیا و آداب و سنن محلی در توسعه و طراحی مسکن در مکان های مختلف تاثیر گذارند( Sendich ,2006:185) . امروزه تقاضا برای مسکن مناسب درحال افزایش است به دلیل اینکه مسکن و شرایط محیطی آن ،اثربخش­ترین مولفه رضایت فرد از محله مسکونی اش می باشد(westaway,2006:187) .مسکن مناسب درواقع مسکن پایدار است که دارای ویژگی­های آسایش مناسب،فضای مناسب،عوامل بهداشتی مناسب،مکان مناسب،وقابلت دسترسی از نظر کار را دارا می باشد(روستایی وهمکاران،151:1391) .

مسکن پایدار نقش بااهمیتی در ثبات خانواده ، رشد اقتصادی و اجتماعی و بالا بردن ضریب ایمنی افراد خصوصا ارتقای فرهنگی و آرامش روحی اعضای خانواده دارد و در کل سیستم نیز تاثیر میگذارد (آسایش ،67:1375). یکی از راههای مهم آگاهی از وضعیت مسکن پایدار ، استفاده از شاخص های پایداری مسکن میباشد . این شاخص ها بیانگر وضعیت کمی و کیفی مسکن روستایی از یک طرف و بهبود بخشی برنامه ریزی مسکن از سوی دیگر برای یک افق بلندمدت است (لطفی ،1:1388).شاخص ها در واقع ابزار اندازه­گیری وسنجش وضعیت پایداری مسکن و روند تحول آن و همچنین میزان موفقیت و تحقق سیاست های مسکن محسوب می شوند به همین دلیل علاوه بر ارزیابی وضعیت ، در تدوین اهداف کمی برنامه ها نیز مورد استفاده قرار می گیرند .( حکمت نیا ، 116:1385). تاکنون بطورهماهنگ و یکپارچه درخصوص تعیین سطح پایداری شاخص­های مسکن پایدار روستایی مطالعه­ای صورت نگرفته و همچنین در برنامه ها نسخه یکسانی برای روستاها و مساکن روستایی تجویز می شود در حالی که مناطق روستایی و مساکن از نظر شرایط جغرافیایی و آسیب پذیری با یکدیگر متفاوتند لذا نظام برنامه ریزی کشور نیازمند ساختاری جهت سنجش و ارزیابی پایدار مسکن روستایی است تا علاوه بر مشخص شدن شاخص های مناسب برای هر منطقه جغرافیایی ، میزان تحقق آنها در برنامه ها ارزیابی شود .

با توجه به تحولاتی که طی سالهای اخیر در جوامع روستایی کشور بوجود آمده است پرداختن به مقوله مسکن پایدار روستایی ، اهمیت خاصی می یابد ، برای رسیدن به نتایج کاربردی از جهات مختلف چون اقتصاد ، فرهنگ ، معماری ، سازه و ….. به پایداری مسکن روستایی باید توجه کرد . در این راستا طراحی و تدوین شاخص های پایدار مسکن روستایی همگام با تغییرات و تحولات در عرصه سکونت گاههای روستایی امری قطعی و ضروری تلقی می گردد تا فرایند طراحی الگوی توسعه پایدار با تاکید بر مسکن روستایی ، سازگاری خود را با سایر شاخص های توسعه روستایی همراه و همگام سازد .

با این حال مساله مهم آن است که شاخص های تبیین کننده پایداری مسکن روستایی در هر مکان جغرافیایی متفاوت و دارای ویژگیهای خاص خود میباشد . در این بین لازم است با بهره گیری از ابزارهای مناسب ضمن شناسایی این شاخص ها که تبیین کننده تفاوت ها و افتراقات مکانی – فضایی است اهمیت آنها شناخته در محدوده دهستان های مشخص با تفاوت های جغرافیایی مورد آزمون قرار گیرند .

تا کنون بطور هماهنگ و یکپارچه در خصوص تدوین شاخص های پایداری مسکن در نواحی روستایی کاری صورت نگرفته لذا نظام برنامه ریزی کشور نیازمند ساختاری جهت ارزیابی پایداری مسکن روستایی است تا علاوه بر مشخص شدن شاخص های مناسب برای هر منطقه جغرافیایی ، میزان تحقق آنها نیز در برنامه ها ارزیابی شود .

مساکن روستایی بخش مرکزی کرج نیز به مانند مساکن روستایی کشور از این مسایل جدا نیست و مشکلات بخش مسکن رادارد بنابراین با توجه به وضعیت مساکن روستایی بخش مرکزی کرج ،تلاش برای شناسایی هرچه دقیق ترمشکلات مسکن و رفع مسایل وموانع بر سر راه رسیدن به مسکن پایدار از جمله الزاماتی در مسیر توسعه روستایی منطقه مورد مطالعه به شمار می آید.مطالعه حاضر درصدد است تا با شناسایی عوامل موثر بر توسعه مسکن پایدارونقش مسکن پایدار بر توسعه روستایی بخش مرکزی شهرستان کرج را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد .

 

1-2.ضرورت و اهمیت تحقیق

روستاها مرکز تولیدات کشاورزی،دامی،صنایع دستی وکانون تامین مایحتاج خوراکی جمعیت کشور هستند. به اعتباری می تون آنها را کانون تولید ثروت و ارزش افزوده در کشور محسوب نمود. زیرا به رغم میزان سرمایه گذاری اندک در مقایسه با شهر ها،حدود یک سومتولید ناخالص ملیکشور از آنها به دست می آید(طالب و دیگران،1379).تجربه نشان می دهد درمناطقی که روستاها مورد غفلت و بی­توجهی بوده­اند مشکلات شهری-روستایی بیشتر و در مناطقی که ازعمران وآبادانی برخوردارند نابسامانی منطقه ای کمتر بوده است(سعیدی و طالب،1376).به همین دلیل نادیده گرفتن و رها نمودن روستاهاو بی توجهی نسبت به مسکن و بافت آنهاضمن نادیده گرفتن شرایط آسایش برای بخش قابل توجهی ازجمعیت کشور؛برهم زدن تعادل اجتماعی –اقتصادی کالبدی مناطق و متعاقب آن بروزنابسامانی نظام سکونتگاهی کشوررا به دنبال خواهد داشت(حبیب،1375). با توجه به اینکه مسکن یکی ازشاخص­های توسعه یافتگی ویکی ازنیازهای اساسی انسان محسوب می شود،بنابراین جایگاه مسکن و برنامه ریزی برای آن ولزوم توجه به آن از اهمیت زیادی برخوردار است. مهمترین دلایل توجه به مسئله مسکن روستایی عبارتند از:تحول شرایط زندگی روستایی والزام تطابق با شرایط حال،ضرورت کاهش خسارات بلایای طبیعی،سیل،زلزله،طوفان و رانش زمین،الزامات بهسازی و مقاوم سازی مساکن وابسته،فراهم آوردن محیط مناسب زندگی وتوازن شهر وروستاوبوجودآوردن شرایط مناسب زندگی برای جوانان و افراد تحصیل کرده می باشد.مساکن روستایی در ایران با توجه به تنوع اقلیمی وجغرافیایی دارای تیپ های مختلفی هستند،این مساکن با توجه به ویژگی های جغرافیایی،وضعیت زمین،نوع معیشت،شیوه های زیستی وسبک زندگی هرناحیه ساخته شده اند.روستاییان با توجه به دسترسی به مواد اولیه مسکن که اغلب از منابع محلی تامین می شود،اقدام به احداث مسکن خود می نمایندکه درنهایت استاندارهای مربوط به مسکن،رعایت نشده است.از این رو توجه جدی به کیفیت و کمیت ساختمان هایا به عبارتی مسکن روستایی لازم و ضروری مینماید،چرا که مسکن مناسب واستانداردازشاخص های توسعه روستایی به شمارمی آید(لطفی ودیگران،1388: 107-106). مسکن روستایی در ایران ازچند عامل رنج می­برد: ضعف تکنیکی ساخت و ساز،وجود مصالح کم دوام و کم توجهی به مقاوم سازی مسکن روستایی است(بهرامی،1390).که مساکن روستایی شهرستان کرج هم از این قاعده مستثنی نیستند.لازم است در شیوه نگرش به طراحی و ساخت مسکن روستایی در عین حفظ خصوصیات بومی،روش های ساخت محلی وتطابق مسکن با نیازهای معیشتی روستاییان اصلاح شده ومسایلی مانند مقاومت در برابر زلزله،ملزومات بهداشتی ،مباحث زیست محیطی ،استفاده بهینه از انرژی و مانند آن در طرح مسکن روستایی ملحوظ گردد(زندیه وحصاری،1390).

از مهمترین موارد اهمیت و ضرورت تحقیق ، می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

1) مطالعات در زمینه مسکن در کشور عمدتا به مسکن شهری معطوف بوده است . کمبود مطالعات در این زمینه و وجود تفاوت بین مسکن شهری و روستایی ، تحقیقات در زمینه شناخت ویژگی های توسعه پایدار مسکن در نواحی روستایی را از اهمیت خاصی برخوردار ساخته است . علی رغم این نیاز ، ماهیت توصیفی پژوهش های انجام شده طی سالهای اخیر و یا محدود بودن آنها به مناطقی خاص مانند گونه شناسی مسکن در برخی استان ها تاکنون نتوانسته به ارایه معیارهای مشخص و معتبری که در طراحی و برنامه ریزی مسکن موثرند منجر شود .

2) مبحث مسکن به طور عام و پایداری مسکن روستایی به طور خاص از جمله مهمترین مباحث مطرح شده در برنامه های توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی بعد از انقلاب به شمار می رود . عدم درک و شناخت تفاوت های موجود در این زمینه به لحاظ هم سویی و هم پوشی مسکن روستایی با سایر فعالیت های اقتصادی و جریانات اجتماعی و تاثیر عمیق آن در فرایند اشتغال و رفاه جامعه روستایی ، میتواند اثرات سویی بر پیکره نظام برنامه ریزی کشور وارد نموده و تنش های اجتماعی ، اقتصادی و کالبدی مختلفی را به همراه داشته باشد .

3) تدوین یک برنامه جامع در بخش مسکن روستایی نیازمند شناسایی و تجزیه و تحلیل ابعاد و اجزای مختلف مسکن است و شاخص های مسکن به عنوان یک برنامه جامع و ابزاری ضروری برای بیان ابعاد مختلف اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی وکالبدی مسکن از جایگاه ویژه­ای در برنامه ریزی مسکن روستایی برخوردار هستند .

4) با تعریف و تدوین شاخص های مسکن روستایی شناخت عناصر ، کمیت ها و کیفیت های فضایی آن ، تفاوت های موجود در نیازهای کمی و کیفی مسکن در مناطق مختلف کشور را نشان داده و با تاکید بر ضرورت پرهیز از برنامه ها و اقدامات یکسان مشابه در مناطق روستایی بستر لازم برای تصمیم گیری های متناسب با قوت ها و ضعف های مسکن در پهنه – های مختلف جغرافیایی کشور را مهیا سازد .

1-3. پیشینة تحقیق

بدیهی است که توجه به پیشینه و ادبیات پژوهش انجام گرفته در راستای هر موضوع تحقیق برای هر محقق لازم و ضروری است . بر این اساس نتایج تعدادی از مهم ترین آنها را که به نحوی در راستای موضوع تحقیق یا بخشی از آن قرار می گیرد مطرح می کنیم .

ریموند و آندرو[1](2000): در بررسی خود تحت عنوان روند وخط سیرزندگی روستایی در روستاهای کانادا معتقدندکه روستاهای این کشور در چند سال اخیرتحت تاثیر فرایندهای جهانی سازی ،شهرنشینی وگسترش تکنولوژی های مدرن قرار گرفته اندکه این عوامل به نوبه خودباعث تغییرات اجتماعی،فرهنگی،جمعیتی و اقتصادی در روستاها شد اند.

وین کنت و دیگران²(2001): نقش سیاست­گذاری­های مسکن ، دسترسی به زمین ، زیرساخت های مسکن ، مقررات ساخت ، مصالح ساختمانی و صنایع مرتبط با مسکن را درکشور نیجریه بررسی کرده اند و به این نتیجه رسیدند که افزایش نقش بخش خصوصی می تواند منجر به کاهش مشکلات مسکن گردد .

می و همکاران³(2006): نتایج مطالعات نشان می­دهد عوامل اجتماعی،اقتصادی،فرهنگی و فضایی باعث تغییر شکل مساکن می شوند.ضمن اینکه خاطر نشان می شودکه سرعت شهرنشینی و جهانی شدن نیزدر تغییر شکل مساکن تاثیر گذار بوده­اند.

ایسیک و تولبنتسی⁴(2008): در تحقیق خود تحت عنوان ” مسکن پایدار در شرایط جزیره ای با استفاده از تثبیت زمین آهکی ” به نقش مواد ساختمانی در پایداری مسکن پرداخته اند . و معتقدند مواد ساختمانی در بخش مسکن تاثیر مهمی بر محیط و اکوسیستم دارد . از این روی آنها انتخاب مواد مناسب و مطابق با نیازهای هر منطقه برای مسکن را یکی از مهم ترین استراتژی­ها در توسعه مسکن پایدار دانسته اند .

مالین ومایلز⁵(2009): درتحقیق خود تحت عنوان”مسکن با کیفیت،کلید دست یابی به جوامع پایدار”به مشخصات مسکن با کیفیت و نقش مسکن درجذابیت و سلامت جوامع توجه کرده اند.دراین تحقیق مسکن پایدار ابزارکلیدی در ایجاد جوامع پایدار قلمداد شده است.

تقی زاده (1380) : در مطالعه ای تحت عنوان ” توسعه پایدار شهر و مسکن ” به این نتیجه رسید توجه به مقولات اساسی مرتبط با انسان ، طبیعت ، فرهنگ ، محیط و تاثیر آنها بر یکدیگر برای توسعه پایدار شهر و مسکن ضرورت دارد و برای حرکت به سمت توسعه پایدار شهر و مسکن نتایجی را بیان می دارد .

 

سرتیپی پور(1384): به این نتیجه رسیده است که با تعریف و تدوین شاخص­های مسکن روستایی و شناخت عناصر،کمیت ها وکیفیت های فضایی آن،تفاوت­های موجود در زمینه نیازهای کمی و کیفی مسکن مشخص می شود.

 

لطفی و دیگران(1388):درمطالعه ای تحت عنوان شاخص­ها مولفه­­های ضروری در برنامه ریزی و سیاست گذاری مسکن روستایی در ایران این گونه نتیجه گرفته­اند که شناخت و بکارگیری شاخص­های مسکن روستایی در بلند مدت ،مسکن روستایی را متحول و این امر منجر به ارایه یک الگوی مناسب و توسعه یافته مسکن روستایی درکشور خواهد شد.