2-1-6-تناوب زراعی…………………….14

2-1-7- برداشت…………………15

2-1-8 بذرگیری …………………………….15

2-1-9 خشک کردن ریشه………………………………………..15

2-2- مقاومت به شوری……………………………16

2-2-1- اصلاح خاک های شور………………………..18

2-3- استفاده های دارویی…………………….19

2-3-1- تهیه رنگ و استفاده در صنایع رنگرزی…………………..20

2-4- نقش ازت در رشد گیاه روناس.. 21

2-5- نقش فسفر دررشد گیاه روناس.. 23

2-6- اثرات متقابل نیتروژن و فسفر. 25

فصل سوم: مواد و روش ها………………..27

3-1- مشخصات خاک محل آزمایش… 27

3-2- مشخصات اجرایی طرح. 28

3-3- مراحل کاشت.. 29

3-4- اندازه گیری صفات مورفولوژیکی گیاه روناس.. 29

3-5- اندازه گیری میزان کلروفیل a، b وab و کارتنوئید های برگ به روش اسپکتوفتومتری.. 30

3-6- اندازه گیری میزان پرولین به روش Bates و همکاران(1973) 31

3-7- سنجش میزان فلاونوئید به روش اسپکتوفتومتری.. 31

3-8- سنجش میزان آنتوسیانین ها 32

3-9- اندازه گیری میزان آلیزارین. 32

3-10- محاسبات آماری.. 33

فصل چهارم: نتایج و بحث

4-1- کارتنوئید. 35

4-2- کلروفیل. 35

4-3- فلاونوئیدکل. 36

4-4- آنتوسیانین برگ.. 36

4-5- پرولین برگ.. 36

4-6- عملکرد اندام هوایی. 37

4-7- ارتفاع بوته. 37

4-8- وزن خشک ریشه. 37

4-9- وزن تر ریشه. 38

4- 10 طول ریشه. 38

4-11- میزان آلیزارین ریشه. 39

فصل پنجم: نتیجه گیری

نتیجه گیری وبحث…….45

پیشنهادات……………51

تصاویر………………..52

فهرست منابع…………… 55

چکیده انگلیسی………………………65

چکیده:

به منظور بررسی اثرمقادیر مختلف کود اوره و فسفر تحت شرایط شور بر صفات زراعی، فنولوژیکی وعمکلرد گیاه رناس آزمایشی بصورت فاکتوریل درقالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی،با 3 تکرار درمزرعه تحقیقاتی رودشت اصفهان درسالهای زراعی 1390و1391 انجام شد. دراین پژوهش 4سطح (0،50، 100و 150 ( کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی اوره و4 سطح(0،50، 100و 150 )کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی سوپر فسفات تریپل به عنوان تیمار بکاربرده شد. آزمایش در شرایط خاک شور وآب شور ds/m 10 EC= انجام شد. درپایان فصل، صفات زراعی و فنولوژیکی شامل عملکرداندام هوایی وریشه ،وزن هزار میوه، ،طول،عرض وسطح برگ، ارتفاع گیاه، طول ریشه، میزان کلروفیل، کاروتنوئید، فلاونوئید، پرولین دربرگ و میزان رنگدانه آلیزارین ریشه اندازه گیری شد. براساس نتایج حاصل از تجزیه واریانس عملکرد اندام هوایی، ارتفاع گیاه، میزان تولید ریشه، میزان کلروفیل، کاروتنوئید، آنتوسیانین، فلاونوئیدکل، پرولین دربرگ ومیزان رنگدانه آلیزارین ریشه به طورمعنی داری تحت سطوح مختلف کود ازته و فسفر قرارگرفتند و بیشترین مقدارصفات متعلق به سطح کودی 100 کیلوگرم درهکتار کود اوره و فسفر و کمترین میزان متعلق به شاهد بود. تجزیه واریانس میزان سطح برگ، وزن هزار میوه وطول خوشه گیاه روناس بین سطوح مختلف کود فسفر ، کود نیتروژن و اثرات متقابل کود نیتروژن و فسفر تفاوت آماری معنی داری با شاهد نشان ندادند. بررسی عملکرد تیمارها نشان داد که بهترین عمکرد اندام هوایی را تیمار 150 کیلوگرم در هکتار کود اوره وفسفر وکمترین عملکرد را تیمار بدون کود داشته اند. بیشترین عملکرد وزن تر ریشه مربوط به مصرف 50 و 100 کیلوگرم در هکتار کود اوره و فسفر و کمترین عملکرد را تیمار بدون کود داشته اند. نتایج بدست آمده ازاین آزمایش نشان دادکه بالارفتن سطح کوداوره و فسفرتاحدبهینه باعث افزایش عملکرد ومقدارآلیزارین ریشه شده است.

مقدمه

1-1- مقدمه

یکی از مهم ترین مشکلاتی که کشاورزی دنیا باآن روبروست وجود آبها وخاک های شورطبیعی وشور شدن خاک های زراعی موجود می باشد. بیش از900 میلیون هکتاراز اراضی جهان شور وغیر قابل کشت بوده که تقریبا معادل 3 برابر كل اراضی قابل كشت می باشد. در حال حاضرحدود 25 درصد اراضی دنیا و حدود 15 درصد از اراضی ایران شورمی باشند. این آماردراراضی فاریاب به مراتب نگران كننده تر است، بطوری كه بر اساس آخرین گزارشات حدود 33 درصد از اراضی تحت آبیاری دنیا و 50 درصد ازاراضی تحت آبیاری در ایران با مشكل شوری روبرو می باشند (مجموعه اطلاعات کشاورزی ، 1385) .

شوری یكی از مهمترین موانع كشاورزی در نواحی خشك و نیمه خشك است. 954میلیون هكتار زمین دردنیا به درجات مختلف تحت تاثیر شوری هستند. مقدار خسارت ناشی از شور شدن زمینهای كشاورزی در سطح جهان 15 میلیارد دلارگزارش شده است ( امرالهی، 1375).

فراهم كردن امكانات لازم برای جلوگیری ازگسترش خاكهای شور و یا اصلاح و زهكشی این اراضی، بدلیل هزینه بسیار بالا،كاری مشكل و گاه غیرممكن است، لیكن استفاده از ارقام مقاوم به شوری به همراه مدیریت زراعی مناسب ، بهره برداری از اراضی شور را امكان پذیر میسازد (اشرف والری،1996)^[1].

بنابراین ضرورت تحقیق در مورد گیاهانی که قادر باشند روی خاک های شور برویند محسوس است . انتخاب دقیق و گسترش گیاهان زراعی مقاوم به شوری که موجب افزایش محصول دهی و استفاده بهینه از خاک و آب های شورشود، در مدیریت زمین های شور مفید است (عباسی و همکاران ،1388) .

معمولاتحمل به شوری گیاهان زراعی تحت شرایط مطلوب از نظر حاصلخیزی خاك مورد مطالعه قرار میگیرد(حیدری وهمکاران.2007).^[2]مطالعات متعددی نشان دادند كه مدیریت حاصلخیزی خاكهای شور، عملكرد گیاه را از بعد كمی و كیفی بهبود می بخشد (خان و همکاران.1995)^[3].

میزان بهبود عملكرد گیاه در اثر مصرف عناصر غذایی در خاك شور بستگی به سطح شوری و میزان عناصر غذایی موجود در خاك دارد (دریهم و همکاران. 2002)^[4].

تغذیه عناصر معدنی گیاه به میزان زیادی تحت تاثیر شوری قرار می گیرد. همچنین تغییراتی ازنظر نیاز اندام های هوایی وریشه به عناصر معدنی حاصل شده و میزان انتقال مواد درون گیاه کاهش می یابد. از سوی دیگر تجمع یون هایی که ممکن است در متابولیسم گیاه اختلال ایجاد کند افزایش می یابد و مکانیسم جذب ،انتقال و استفاده از عناصر معدنی ممکن است به اندازه شرایط طبیعی کارایی نداشته است (حیدری شریف آباد ، 1380).

در گیاهان تحت تنش شوری ، عدم تعادل تغذیه ای می تواند به راه های گوناگون صورت گیرد .این عدم تعادل ممکن است به دلیل تاثیر شوری برفراهمی به عناصر غذایی، جذب رقابتی، انتقال یا تقسیم داخل گیاه ایجاد گردد ویاممکن است به سبب عدم فعالیت فیزیولوژِیکی یک ماده غذایی معین و افزایش نیاز گیاه برای این عنصر غذایی در ارتباط باشد. برهمکنش موثر برقابلیت دسترسی مواد غذایی ،جذب و توزیع آن نیز موضوع پیچیده است وجود شوری موجب پیچیدگی بیشتر در تغذیه معدنی گیاه می شود (مارچنر.1981)^[5].

سپاسخواه(2009)^[6]بیان کرد ، درشرایط سخت محیطی نظیر شوری آّب و خاک و کمبود منابع ،تنها تعداد نسبتا محدودی ازگونه های گیاهی قادر به ادامه حیات هستند.

زیرا این گونه گیاهان ازطریق تحمل شوری و یاخشکی بوسیله سازگاری فیزیولوژیکی و آناتومیکی که منجر به کاهش تلفات آب و یاتحمل به شوری می باشند خود را در برابر این گونه شرایط سخت حفظ مینمایند. توانایی گیاهان از نظر دوام و بقا در شرایط شور و خشک یکی از ویژگی های اساسی طبیعی گیاهان خشک وشور پسند می باشد. در مناطق شور و خشک ،آب و نمک ازعوامل محدود کننده تولیدات کشاورزی بوده وتوسعه منابع دیگر نیز به آن بستگی دارد. در این گونه اراضی بسیاری ازگیاهان بامحیط قابل انطباق نیستند و جهت احیا واستفاده از شرایط فوق باید گیاهانی رامورد مطالعه قرار داد که ضمن تحمل شرایط مذکور بتوانند با حداقل نیاز آبی وغذایی به رشد خود ادامه دهند.

1-2 بیان مساله :

شوری منابع آب وخاک یکی ازمهم ترین موانع درتولید محصولات کشاورزی به شمار می رود. نگاهی گذرا به وضعیت شوری خاکها در کشور نشان می دهد که خاک های شور سهم عمده ای را در کاهش تولید محصولات کشاورزی به عهده دارند. کمبود منابع آبی متعارف، وسعت خاک های شور وشورشدن ثانویه اراضی موجب گردیده است تا بهره برداری از منابع آب وخاک شوربه منظور مرتفع ساختن نیاز غذایی جمعیت در حال رشد مورد توجه بیشتری قرار گیرد. از آنجا که تنوع گسترده ای از نظر تحمل به شوری در بین گیاهان مختلف وجود دارد ، انتخاب گیاه مطابق با شرایط شور موجود راهکار مناسبی است که ضمن تضمین بقا ورشد گیاه موجب می گردد تا محصول مفید و اقتصادی نیز تولید شود از این رو کاشت گیاهان متحمل به شوری گندم ، جو ،پنبه، سورگوم و…همواره نزد کشاورزان به عنوان یکی از راهکارهای بهره برداری از منابع آب وخاک شور مطرح بوده است (بناکار،1389) .

عناصرنیتروژن وفسفراز مهم ترین عناصرغذایی گیاهان محسوب می شوند و نقش بسزایی در افزایش عملکرد گیاهان زراعی دارند اما متاسفانه به منظور تولید بیشتر و کسب درآمدبالاتر ، مصرف این عناصر توسط کشاورزان بامصرف روز افزون همراه است و ازطرفی مصرف بیش ازحد لزوم این عناصر در مزارع علاوه برتحمیل هزینه تهیه و مصرف آنها باعث ایجاد مشکلات زیست محیطی، آلودگی ،کاهش کیفیت محصولات زراعی و باغی می شود .از طرفی افزایش مداوم کودهای شیمیایی موجب تاثیر منفی در خاک وبرهم زدن تعادل عناصر غذایی درآن شده ، ودر نتیجه عملکردکاهش می یابد. در اکثرکشورهای پیشرفته نسبت نیتروژن وفسفر و پتاسیم به ترتیب 35،45،100 است. این نسبت در ایران بسیار نامتعادل و تقریبا 3،111،100 بوده و همیشه در مصرف کود ، بیشتر به کودهای فسفاته توجه شده است (صالح راستین .2004)^[7].

هو و همكارا ن(1997)^[8]اظهار مینمایند كه در بسیاری از موارد روابط شوری و حاصلخیزی می تواند به سه شكل زیر خلاصه شود:

1-در سطوح پائین شوری، كمبود عناصرغذائی بیش از شوری عملكرد را محدود میكند، لذا افزودن عناصر غذائی در این شرایط، عملکرد را بطور قابل ملاحظه ای افزایش میدهد.

2-در سطوح متوسط شوری، كمبود عناصرغذائی وشوری تقریباً به یك نسبت عملكرد را محدود نموده وممكن است هیچ اثر متقابلی بین آنهارخ ندهد. در چنین شرایطی افزایش سطح عناصر غذائی در محیط رشد ، تاحدی عملكرد را بهبود می بخشد .

3-درسطوح بالای شوری، شوری بیش ازكمبود عناصرغذائی عملكرد رامحدود نموده و بهبود حاصلخیزی خاك در این شرایط تأثیر چندانی بر عملكرد ندارد .

روناس ازجمله گیاهانی است که کاشت آن دربسیاری ازمناطق شوراستان یزد مرسوم بوده است. اگرچه اطلاعات علمی مستند درمورد تحمل به شوری روناس در دسترس نیست، لیکن بسیاری از کشاورزان از گذشته های دور روناس رابه عنوان گیاهی متحمل شناخته ولذا به کشت وتولیدآن همت گمارده اند. شواهدی در دست است که نشان می دهد روناس درشوری خاک تا 18 ds/mو شوری آب آبیاری بیش از 20 ds/m کشت شده است (صدری.سنایی،1372).

آنجلینی وهمکاران (1971)^[9]بیان کردند: روناس از نظرعلوفه ای نیز مورد توجه بوده لیکن بخش مهم و اقتصادی آن که بیشتر مورد استفاده دارد ریشه ها بوده که حاوی رنگدانه آلیزارین می باشند که درصنایع رنگرزی و رنگ کردن الیاف قالی مورد استفاده قرار می گیرند (میراب زاده اردکانی،1388) .

باتوجه به جایگاهی که روناس درصادرات دارد ونیزسازگاری باشرایط اقلیمی مختلف،ازنظرزراعی وصنعتی گیاهی مفید جهت کاشت در مناطق شور می باشد. کاشت روناس در مناطق کویری اشتغال زا وبرای کشاورزان منبع در آمد مناسبی به شمار می رود .

1-3 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

تا کنون تحقیقی که اثر کودهای شیمیایی ماکرو را روی صفات کمی و کیفی گیاه روناس تحت شور باشد انجام نشده است. و از انجاییکه اکثر خاکهای کشور به خاطر خشکسالی در حال شور شدن هستند به نظر می رسد از این جنبه جدید و قابل تحقیق باشد. تا در آینده بتوان از این گیاه در شرایط آب شور استفاده نموده و با تولید ریشه فراوان و تولید ماده موثره آن نقش اساسی درصادرات داشته باشیم.

1-4 فرضیات تحقیق

مصرف کود ازته و فسفره بر عملکرد گیاه روناس در شرایط شور تاثیر دارد.

عدم مصرف کود در کشت روناس در شرایط شور می تواند منجر به کاهش عملکرد گیاه گردد .

مصرف انواع کودهای شیمیایی به لحاظ ماهیت کاتیونی یا آنیونی آن در خاک می تواند باعث افزایش یا کاهش عملکرد گیاه گردد .

1-5 اهداف تحقیق

تأثیر سطوح مختلف کودهای ازته و فسفره بر صفات کمی و کیفی گیاه روناس تحت شرایط شور

بررسی اثرات متقابل کود ازته و فسفره بر صفات کمی و کیفی گیاه روناس در شرایط شور

بررسی امکان کشت روناس در زمین های شور و درپی آن افزایش سطح زیر کشت این محصول

تشویق کشاورزان به کشت جایگزین روناس در شرایط شور با محصولات با در آمد کمتر

1-6 سؤالات تحقیق:

آیا کود ازته اثر مثبتی بر صفات کمی و کیفی روناس دارد؟

آیا کود فسفاته اثر مثبتی بر صفات کمی و کیفی روناس دارد؟

آیا پاسخ سؤالات فوق، بر حسب سطوح مختلف تیمار های ذکر شده تغییر نشان می دهد؟

مناسب ترین مقدار کود ازته و فسفاته در افزایش عملکرد گیاه روناس کدام است؟

آیا اثرات متقابل کودهای ازته و فسفاته تاثیری درافزایش عملکرد گیاه روناس داشته است؟

2-1- گیاه شناسی

روناس(Madder ) بانام علمیRubia tinctorumL.از خانواده Rubiaceae است.RubiaازکلمهRuberبه معنی قرمز گرفته شده ،که اشاره به رنگ قرمز استخراج شده از ریشهR.tinctorumدارد. در زبان عربی فوه – فوه الصابغین نامیده می شود (رضایی،1389) .

این جنس گونه های درختچه ای با ساقه های ایستا وخزنده وحلقه هایی از برگ های ساده دارند. گل آذین پانیکول دارای گل های 4-5 لبی، قیفی شکل است. چندین گونه این جنس به عنوان گیاهان زینتی کشت ، برخی به عنوان منبع رنگ و برخی دیگر از نظر دارویی مهم هستند .

روناس گیاهی چند ساله ، با ساقه های شیار دار ورونده به طول 5/1 متر است که مقطع آن چهارگوش می باشد. ساقه روناس دارای خارهای ریز وخشن است. برگ های آن نوک تیز وکشیده ،بدون دمبرگ که به صورت فراهم و چهارتایی بر روی ساقه قرار دارند. روی رگبرگ اصلی و لبه های برگ خارهای زبر ، خشن و چسبنده وجود دارد. گل آذین روناس به شکل گرزن و گل ها به رنگ سبز – زرد است. میوه روناس بری به رنگ قهوه ای تا (دارای دو بذر) با غشای گوشتی است که پس از رسیدن ، سطح آن چروکیده می شود. میوه های رسیده هنگام جذب رطوبت به مقدارجزیی رنگ قرمز تولید می کنند. ریشه های روناس به رنگ کرم خاکی و دارای طعمی گس و تلخ هستند (دوازده امامی. مجنون حسینی،1387) .