2-3-1. تعریف مدیریت زنجیره تامین.. 15

2-3-2. تاریخچه مدیریت تولید و زنجیره تامین.. 16

2-3-3. اهمیت مدیریت زنجیره تامین.. 17

2-3-4. ذخیره تامین جهانی.. 18

2-3-5. گستره مدیریت زنجیره تامین.. 18

2-3-6. هماهنگی بین جریان ها 18

2-3-7. انواع رویکردها به مدیریت زنجیره تامین.. 19

2-3-8. اهداف مدیریت زنجیره تامین.. 20

2-3-9. بهینه سازی زنجیره تامین.. 20

2-4. محیط زیست… 21

2-4-1. انواع محیط زیست.. 22

2-4-2. سیر تحولات محیط زیست.. 23

2-4-3. اهمیت رعایت مسائل زیست محیطی در ایران.. 24

2-4-4. سیستم های مدیریت زیست محیطی.. 25

2-4-4-1. تاریخچه و سیر تکامل سیستم های مدیریت زیست محیطی.. 25

2-4-4-2. مزایای استاندارد ایزو 147001. 27

2-4-4-3. برقراری استاندارد زیست محیطی ISO 14700.. 28

2-4-4-4. بهره وری سبز و ISO 14700.. 28

2-5. مدیریت زنجیره تامین سبز. 29

2-5-1. مقدمه. 29

2-5-2. مدیریت زنجیره تامین و بهره وری سبز. 29

2-5-3. سبز کردن زنجیره تامین چیست؟ 30

2-5-2. اهمیت مدیریت زنجیره تامین سبز. 30

2-5-3. مزایای مدیریت زنجیره تامین سبز. 32

2-6. ادبیات تحقیق مرتبط با مدیریت زنجیره تامین سبز. 33

2-6-1. پژوهش های انجام شده در داخل کشور 33

2-6-2. پژوهش های انجام شده در خارج از کشور 34

2-6-2-1. نظریه وابستگی منابع و عملکرد سازمان.. 35

2-6-2-2. تئوری وابستگی منابع و مدیریت زنجیره تامین.. 36

2-6-2-3. مدیریت زنجیره تامین سبز و تئوری وابستگی منابع. 37

2-6-2-4. مدیریت زنجیره تامین سبز و عملکرد سازمانی.. 38

2-6-2-5. تامین کنندگان و مدیریت زنجیره تامین سبز. 38

2-6-2-6. زنجیره تامین سبز، رضایت شغلی کارکنان، بهره وری عملیاتی و عملکرد سازمانی.. 39

2-6-2-7. زنجیره تامین سبز، بهره وری عملیاتی، بهره وری رابطه ای و عملکرد سازمانی.. 40

2-6-2-8. زنجیره تامین سبز، بهره وری رابطه ای، عملکرد سازمانی.. 42

2-7. مدل پیشنهادی تحقیق.. 45

فصل سوم. 46

3-1. مقدمه. 47

3-2. روش تحقیق.. 48

3-3. متغیرهای تحقیق.. 49

3-4. روش ها و ابزار گردآوری داده ها 49

3-5. روایی و پایایی پرسش نامه. 51

3-6. جامعه و نمونه آماری… 51

3-6-1. جامعه آماری.. 51

3-6-2. نمونه آماری و روش محاسبه حجم نمونه. 51

3-7. روش های تجزیه و تحلیل اطلاعات… 52

3-8. روش شناسی پژوهش…. 52

3-8. معرفی صنعت گرانول پی وی سی.. 53

فصل چهارم. 55

بخش اول: آمار جمعیت شناختی پاسخ دهندگان.. 56

4-1. بررسی جمعیت شناختی پاسخ دهندگان.. 56

4-1-1. سن پاسخ دهندگان.. 56

4-1-2. جنسیت پاسخ دهندگان.. 56

4-1-3. سنوات خدمتی پاسخ دهندگان.. 57

4-1-4. سطح تحصیلات پاسخ دهندگان.. 58

4-1-5. پست سازمانی پاسخ دهندگان.. 58

4-1-6. آیا از برنامه های مدیریت زیست محیطی اطلاعی دارید؟ 59

4-1-7. آیا این برنامه ها را در شرکت خود تصویب کرده و به کار بسته اید؟ 60

بخش دوم. 60

4-2.تحلیل فرضیات تحقیق.. 60

4-2-1. فرضیه های تحقیق.. 60

4-2-2. مدل مفهومی تحقیق.. 61

4-2-3. سنجش بارهای عاملی.. 61

4-2-4. تحلیل پایایی ابزار سنجش… 63

4-2-5. پایایی ترکیبی.. 64

4-2-6. روایی همگرا 65

4-2-7. روایی واگرا 65

4-2-8. ضرایب معناداری z. 66

4-2-9. معیار R². 68

4-2-10. معیار Q². 68

4-2-11. برازش مدل کلی (معیار GoF) 69

4-2-12. 70

آزمودن فرضیه ها 70

فصل پنجم.. 75

5-1. مقدمه. 76

5-2. ویژگی های جمعیت شناختی.. 76

5-3. بحث و بررسی.. 77

5-3. مدل حاصل از یافته های این تحقیق.. 81

5-3. مشکلات و محدودیت های تحقیق.. 81

5-4. پیشنهادهای تحقیق.. 83

فهرست منابع فارسی.. 84

فهرست منابع غیر فارسی.. 85

چکیده

در شرایطی که شرکت های تولیدی تحت رقابت شدید مشغول فعالیت هستند، به تولید محصولات متنوع می پردازند و گاهی اوقات به عوارض زیست محیطی استفاده از مواد مختلف توجهی ندارند. این در حالیست که اجرای شیوه های مدیریت زیست محیطی مانند مدیریت زنجیره تامین سبز (GSCM)[1] می تواند علاوه بر حفظ مزیت رقابتی شرکت ها، به جلوگیری ازآلودگی محیط زیستنیز کمک کند. هدف این پژوهش شرح نتایج اجرای GSCM و رابطه آن با عملکرد سازمانی در صنعت گرانول پی وی سی می باشد. در این مطالعه از یک مدل مفهومی در ارتباط با GSCM و عملکرد کسب و کار، از طریق سه متغیر سازمانی رضایت شغلی، بهره وری عملیاتی و بهره وری رابطه ای به عنوان واسطه ها استفاده شده است.

تحلیل های آماری بر اساس داده های جمع آوری شده از طریق بررسی 92 پرسش نامه در صنعت گرانول پی وی سی صورت گرفته است. پایایی و روایی مدل پژوهش و پرسش نامه، مورد آزمون قرار گرفتند و تائید شدند. به منظور آزمون فرضیه ها، از تکنیک حداقل مربعات جزئی (PLS)[2] در مدل معدلات ساختاری استفاده شده است.

برخی از یافته های قبلی این مطالعه حکایت از یک رابطه مستقیم بین اجرای GSCMو عملکرد کسب و کار داشته است. اما در این پژوهش رابطه مستقیمی تائید نشده است. این در حالیست که به رابطه های معنادار غیرمستقیم بین اجرای GSCM و عملکرد کسب و کار از طریق متغیرهای واسطه بهره وری عملیاتی و رضایت شغلی رسیده ایم. این نتیجه نشان داد که عملکرد کسب و کار زمانی بهبود می یابد که GSCM، رضایت شغلی و بهره وری عملیاتی را بالا ببرد. بطور کلی یافته های این مطالعه با مطالعات قبلی در دیگر نقاط دنیا سازگار است. همچنین تعداد کمی از مطالعات این حوزه، بر اساس تئوری وابستگی منابع انجام شده بود.

1-1. مقدمه

هر روز اخبار جدیدی از رشد و پیشرفت شرکت ها و بنگاههای تولیدی در سطح بین المللی شنیده می شود. شرکت ها بر روی بازارهای بزرگ دست می گذارند و در نقاط مختلف دنیا به دنبال مشتری هستند و خوب می دانند که باید ارزش های مورد نیاز مشتریانشان را تامین کنند و در راستای حفظ این ارزش ها بکوشند. باید به نیازهای مشتریان، تامین کنندگان وکارکنان پاسخ مناسب بدهند و دغدغه های آنها را برطرف کنند. محصولات و خدمات را با کیفیت و تنوع بالاتر تولید کنند تا از گود رقابت موفق بیرون بیایند. بنابراین برای حفظ دوام و بقا در چنین بازار رقابتی، تنها مدیریت داخلی سازمان کافی نیست، بلکه مدیریت زنجیره تامین، این راهبرد عملیاتی جهانی می تواند به کسب مزیت رقابتی کمک کند. از طرفی با افزایش نگرانی ها در مورد محیط زیست، علاوه بر توسعه صنایع، در فرایند عملیاتی زنجیره تامین این الزام ایجاد شده است که به آلودگی های زیست محیطی نیز توجه شود، که همه را مجاب میکند تا از تامین کنندگان، تولیدکنندگان و توزیع کنندگان نیازهایشان بخواهند که در امور خود ، الزامات زیست محیطی را رعایت کنند و امورشان را در قالب مدیریت زنجیره تامین سبز دنبال کنند تا شاهد نشر کمتر آلودگی ها باشیم.

1-2. بیان مسئله

رقابت جهانی در محیطی که مدام در حال تغییر می باشد باعث شده تا سازمان ها اهمیت انعطاف پذیری را درک کنند و واکنش های سنجیده و به موقعی از خود نشان دهند. امروزه سازمان ها برای بقای خود نیاز به جهانی­شدن و حضور در این عرصه بزرگ دارند، حتی اگر بخواهند در سطح ملی و یا منطقه ای نیز حضور داشته باشند باید جهانی بیاندیشند. حال آنکه جهانی شدن و کسب جایگاه مناسب در دنیا و حفظ ارزش های بدست آمده نیاز به بهره­گیری از علم روز دنیا و الگوهای صحیح مدیریتی همچون زنجیره تامین دارد. در سال های اخیر در دنیا توجه بسیار زیادی به مدیریت زنجیره تأمین شده است. اما باید توجه داشت که از طرفی دیگر، موفقیت و سلامت یک سازمان درگرو سلامت محیط سازمان و افراد در تعامل با سازمان می باشد و همچنین سلامت افراد و محیط زیست، منوط به این است که سازمانی سالم داشته باشیم اما متأسفانه امروزه با بی توجهی هایی که به مسایل زیست محیطی می شود، شاهد آلودگی هایی هستیم که منجر به آلودگی محیط زیست می شود، باعث بیماری و ضعف انسان ها می شود و در نهایت منجر به یک دور باطل می شود که فقط انتقال دهنده آلودگی از محیط به سازمان، از سازمان به محیط زیست، از سازمان به فرد، از سازمان به سازمان دیگر و … می شود و مشخص نیست که چه تأثیراتی بر عملکرد خود سازمان و همچنین چه صدماتی برای آیندگان داشته باشد. طی پژوهش هایی که صورت گرفته است با افزودن یک کلمه سه حرفی به مدیریت زنجیره تأمین، بار دیگر بر قابلیت های این الگوی صحیح تأکید شده است. ” سبز ” پسوندی ست که این مفهوم را به مدیریت زنجیره تأمین سبز تبدیل کرده است به این معنا که با اجرای سیاست های سبز در طول زنجیره تأمین شاهد انتقال پاکیزگی و سلامت از سازمان به محیط و فرد و سازمان دیگر باشیم و نگاهی زیست محیطی به زنجیره تأمین داشته باشیم. برای تبیین این مفهوم به تعریف (زو و همکاران ، 2008)[3] از مدیریت زنجیره تأمین سبز پرداخته می شود که عبارت است از: “اتخاذ شیوه های مدیریت زنجیره تأمین سازگار با محیط زیست از جمله: مدیریت زیست محیطی داخلی، خرید سبز، همکاری با مشتریان و طراحی محصولات سازگار با محیط زیست در راستای توسعه و استراتژی های عملیاتی شرکت برای پایداری محیط پیرامون شرکت”. البته شواهد حکایت از آن دارد که سازمان ها برای پاسخگویی به نیاز مشتریان و همچنین فشارهای سازمان های بین المللی و دولتی حامی مسایل زیست محیطی، چند سالی است که واکنش نشان داده اند و ضرورت مدیریت زیست محیطی راپذیرفته اند و جهت رقابت با بازارهای جهانی به اجرای مدیریت زنجیره تأمین سبز پرداخته اند (لی و همکاران ، 2012)[4]. بسیاری از شرکت های خریدار تقاضا دارند که تأمین کنندگانشان، شیوه های مدیریت زنجیره تأمین سبز را اجرا کنند و حتی الزامات زیست محیطی اضافی را نیز انجام دهند (جبور و جبور ،2009[5]و لی، 2009[6]) و اهمیت این موضوع در سطح جهانی به اندازه ای است که تأمین کنندگان برای پیدا کردن هر فرصت کسب و کار در فضایی جدید ، بدون تمرین ها و شیوه های مدیریت زنجیره تأمین سبز، سخت تحت فشار هستند.(نیشیتانی ، 2010)[7]. نگاه زیست محیطی به زنجیره تأمین در هر کشوری، در هر صنعتی و در هر سطحی، موضوعیت پیدا میکند.

یکی از صنایعی که سبز بودن زنجیره تأمین آن از ملزومات داشتن محیط زیستی پاک و سبز است، صنعت پتروشیمی و صنایع تکمیلی و پایین دستی آن می باشد. صنعت پتروشیمی از صنایع مادر و اشتغال­زا است كه به عنوان تغذیه­كننده سایر بخشهای صنعت می­تواند به عنوان موتور حركت اقتصاد كشورهای در حال توسعه نقش اساسی را ایفا نماید.[8] و بخشی از تولیدات پتروشیمی مربوط به صنایع پایین­دستی و تکمیلی پتروشیمی است که از محصولات پتروشیمی و یا تولیدات پالایشگاه های نفت به عنوان مواد اولیه استفاده می کنند که باید بر هرچه سبزتر شدن زنجیره تامین آنها تاکید شود. در این مطالعه از یک مدل مفهومی در ارتباط با شیوه های مدیریت زنجیره تامین سبز و عملکرد کسب و کار ازطریق سه متغیر رضایت شغلی کارکنان، بهره وری عملیاتی و بهره وری رابطه ای به عنوان تعدیل کننده استفاده شده است. بنابراین در این پژوهش نیز سعی بر این بوده است که از طریق این سه متغیر به این سوال پاسخ دهیم که آیا اجرای مدیریت زنجیره تأمین سبز در صنعت گرانول پی وی سی بر عملکرد کسب و کار تاثیر دارد؟

1-3. ضرورت و اهمیت انجام پژوهش

فعالیت های اقتصادی اعم از فعالیت های صنعتی، کشاورزی و خدماتی از یک سو از منابع طبیعی استفاده می کنند و به آن ها وابستگی دارند و از سوی دیگر، ماهیت فرآیند آن ها به گونه ای است که به طور بالقوه محیط زیست را آلوده می کنند. بنابراین چنانچه به پیامدها و مسائل زیست محیطی انجام این گونه فعالیت ها توجه نشود، باید هزینه های کلانی برای رفع خسارت و ضایعات ناشی از عدم توجه به این موضوع صرف شود. (هوانگ، 2001)[9]. از آنجا که اثرات نامطلوب محیطی در همه مراحل چرخه عمر محصول اتفاق می افتد و مدیریت برنامه ها و عملیات محیطی به داخل مرزهای سازمان محدود نمی شود، دیدگاه مدیریت زنجیره تامین سبز به عنوان دیدگاهی جامع که همه جریانات از تامین کنندگان به تولیدکنندگان و در نهایت به مصرف کنندگان را در بر می گیرد، مورد توجه بسیاری قرار گرفته است (زو و همکاران، 2008)[10].

رعایت ملاحظات زیست محیطی در ترکیب با مدیریت زنجیره تامین یک موقعیت برنده- برنده برای سازمان ها ایجاد می کند و به آن ها در به وجود آمدن یک مزیت قوی در بازار جهانی (از طریق کاهش هزینه و بهبود در رقابت) کمک می کند (هوآ، 2001)[11] سبز کردن زنجیره تامین هم در سطح فردی و هم ملی برای شرکت ها مزایایی دارد. در سطح فردی، برنامه های زنجیره تامین سبز باعث مزایای رقابتی معینی می شود؛ نظیر هزینه های کمتر، محصولات سبزتر و ادغام بهتر با تامین کنندگان. در سطح ملی، زنجیره تامین سبز می تواند بازارهایی را برای محصولات سبز ایجاد کند، همچنین باعث تطبیق بهتر تامین کنندگان با مسائل محیطی گردد. سبز کردن زنجیره تامین می تواند باعث بهبود موقعیت رقابتی شرکت از طریق کاهش هزینه ها گردد. علاوه بر کاهش هزینه ها، همکاری نزدیک با تامین کنندگان می تواند به محصولات سبز منجر گردد. شرکت ها در مورد محصولاتشان باید تجدید نظر کرده و آن ها را با محیط سازگارتر کنند. در این راستا برای موفقیت باید همکاری بیشتر و نزدیک تری با تامین کنندگان خود داشته باشند (تراوبریج، 2003).[12] طبق گزارش شرکت سرمایه گذاری بوعلی از صنعت پتروشیمی(1389) ، علاوه بر این که توسعه طرح های پتروشیمی ایران حامل مزایای داخلی و بین المللی زیادی برای کشور بوده است، ولی این صنایع نگرانی های زیادی را در رابطه با آلودگی های خود آفریده اند. آلودگی های زیست محیطی تا حدی است که كشورهای اروپایی بسیاری از كارخانجات تولید محصولات پتروشیمی خود را به كشورهای جهان سوم منتقل نموده و یا دیگر برنامه ای برای افزایش ظرفیت ندارند. یکی از محصولاتی که سهم بسیار بزرگی در بازار محصولات پتروشیمی دارد، پلی وینیل کلراید (PVC) است. این ماده، پلاستیکی با موارد استفاده نامحدود است به نحوی که در لحظه، هر شخصی می تواند تعداد بسیار زیادی از مصنوعات ساخته شده از این محصول را در اطراف خود ببیند. عطارچی و همکاران (1385) آورده اند که کاربرد بسیار زیاد این محصول روز به روز در حال افزایش است و هر روز افراد بیشتری (اعم از کارگر و مصرف کننده) در مواجهه با آن قرار می گیرند و به سلامتی آنها آسیب جدی وارد می شود. علاوه بر مطالب ذکر شده، طی بازدیدهایی که از کارخانجات تولید گرانول PVC [13] به عمل آمده است، برخی از پرسنل خطوط تولید از مجاورت با این مواد، ابراز نگرانی می کنند و احساس می کنند، سلامتی آنها در خطر است. بنابراین در این پژوهش تاثیرات مدیریت زنجیره تامین سبز بر عملکرد سازمانی در صنعت گرانول PVC بررسی خواهد شد تا گامی جهت سبزتر شدن زنجیره تامین برداشته شود و همچنین به دغدغه های افرادی که نگران محیط زیست خود هستند، پاسخی کوچک داده شود.

1-4. جنبه جدید و نوآوری

مدیریت زنجیره تامین سبز از مباحث جدید در حوزه زنجیره تامین است که به اهمیت مسائل زیست محیطی در مدیریت زنجیره تامین صنایع می پردازد. با توجه به ضرورت و اهمیت توسعه پایدار و وابستگی شدید صنایع به محیط اطراف خود، اهمیت رعایت مسائل زیست محیطی در برنامه ریزی زنجیره های تامین اهمیت روزافزونی می یابد. در این تحقیق به بررسی تاثیر رعایت مسائل زیست محیطی بر عملکرد کسب و کار در زنجیره تامین پرداخته می شود. پرداختن به تاثیر زنجیره تامین سبز بر عملکرد سازمانها، منجر به ترغیب سازمانها در رعایت مسائل زیست محیطی و حفظ محیط زیست خواهد بود. لازم به ذکر است، تا به حال در صنایع تکمیلی و پایین دستی پتروشیمی ایران، پژوهشی با این موضوع انجام نشده بود و در پژوهش هایی که در حوزه مدیریت زنجیره تامین سبز در صنایع دیگر انجام شده بود، کمتر به تاثیرگذاری آن بر عملکرد کسب و کار پرداخته بودند. از طرفی مدلی که در این پژوهش به کار گرفته شده است، تا به حال در هیچ کدام از پژوهش های داخل کشور مورد استفاده قرار نگرفته است. بنابراین پژوهش انجام شده، هم از حیث موضوع و هم از لحاظ مدل مفهومی صاحب نوآوری به شمار می رود.

1-5. اهداف پژوهش

هدف کلی: بررسی تاثیر مدیریت زنجیره تامین سبز بر عملکرد کسب و کار در صنعت گرانول پی وی سی ایران

اهداف جزئی:

1. بررسی تاثیر مدیریت زنجیره تامین سبز از طریق رضایت شغلی کارکنان بر عملکرد کسب و کار صنعت

گرانول پی وی سی ایران

2. بررسی تاثیر مدیریت زنجیره تامین سبز از طریق بهره وری عملیاتی بر عملکرد کسب و کار صنعت گرانول پی وی سی ایران

2. بررسی تاثیر مدیریت زنجیره تامین سبز از طریق بهره وری رابطه ای بر عملکرد کسب و کار صنعت گرانول پی وی سی ایران

هدف کاربردی : تعیین این که مدیریت زنجیره تامین سبز در صنعت گرانول پی وی سی در ایران چه جایگاهی دارد و تاثیر آن بر عملکرد کسب و کار به چه میزان بوده است.

1-6. قلمرو تحقیق

قلمرو موضوعی این پژوهش حوزه ی مدیریت زنجیره تامین سبز و تحلیل عملکرد و بهره وری سازمانی است.

قلمرو زمانی این پژوهش از ابتدای سال 1393 تا آذر ماه 1393 می باشد.

قلمرو مکانی این پژوهش صنعت گرانول پی وی سی ایران می باشد. شامل تولید کنندگان استان قم که نیمی از تولید کشور را بر عهده دارند و همچنین آن دسته از تولیدکنندگان کشور که در بزرگترین رویداد نمایشگاهی صنعت پتروشیمی ایران (نمایشگاه ایران پلاست 2014)[14]، حضور داشتند.

1-7. فرضیه های پژوهش

فرضیه1: مدیریت زنجیره تامین سبز بر عملکرد کسب و کار تاثیرگذار است.

فرضیه2 : مدیریت زنجیره تامین سبز بر رضایت کارکنان تاثیرگذار است.

فرضیه3 : مدیریت زنجیره تامین سبز بر بهره وری عملیاتی تاثیرگذار است.

فرضیه4 : مدیریت زنجیره تامین سبز بر بهره وری رابطه ای تاثیرگذار است.

فرضیه5 : رضایت کارکنان بر عملکرد کسب و کار تاثیرگذار است.

فرضیه6 : رضایت کارکنان بر بهره وری عملیاتی تاثیرگذار است.

فرضیه7 : بهره وری عملیاتی بر عملکرد کسب و کار تاثیرگذار است.

فرضیه8 : بهره وری عملیاتی بر بهره وری رابطه ای تاثیرگذار است.

فرضیه9 : بهره وری رابطه ای بر عملکرد کسب و کار تاثیرگذار است.