2-8-1 تعریف پیمان:…………………………… 29

2-8-2 عوامل اصلی در شکل گیری ادعاهای پیمانکار در پیمان ها:……………………… 30

2-8-3 انواع تاخیرها در پروژه های ساختمانی:…………………………… 33

2-8-4 دعاوی و اختلافات و مدیریت پروژه:…………………………… 34

2-8-5 ادعاها عمده پیمانکار:…………………………… 35

2-9 جایگاه مدیریت ریسک در جلوگیری از به تاخیر افتادن پروژه های ساخت……………. 40

2-9-1 ساختار شکست ریسک: …………………………… 41

2-9-2 مرحله شناسایی ریسکها:…………………………… 41

2-9-3 مرحله ارزیابی ریسک ها:…………………………… 42

2-9-4 شناسایی ریسکهای پروژه های ساخت……………………………… 43

2-9-5 برنامه ریزی و کنترل پروژه:…………………………… 48

2-10 عوامل تاخیر از دیدگاه کارفرما ، مشاور، پیمانکار………………….. 52

2-11 علل افزایش مدت زمان اجرای پروژه ها ازدیدگاه عوامل پروژه …………..56

2-11-1 كارفرما…………………………… 56

2-11-2 مشاور……………………………. 57

2-11-3 پیمانكار……………………………. 59

2-12 تبیین وضعیت موجود طول عمر طرح ها و پروژه های عمرانی……………… 62

2-13 آثار و پیامدهای افزایش طول عمر طرح ها و پروژه های عمرانی…………….. 63

2-13-1 بروز آثار تورمی در اقتصاد كشور……………………………. 63

2-13-2 افزایش هزینه تمام شده طرح ها و پروژه های عمرانی…………………… 64

2-13-3 از دست رفتن توجیه اقتصادی بسیاری از طرح ها و پروژه های عمرانی…….. 66

2-13-4 كاهش كیفی خدمات پیمانكاران……………………………. 67

2-13-5 ایجاد اشتغال ناپایدار و كاهش سرمایه گذاری مولد……………………………. 67

2-14 عوامل طولانی شدن طرح ها و پروژه های عمرانی…………………………….. 67

2-14-1 عدم كفایت اعتبارات تأمین شده…………………………… 69

2-14-2 عدم تخصیص كامل اعتبارات تأمین شده…………………………… 69

2-14-3 عدم رعایت زمان بندی مناسب در تخصیص اعتبارات……………….. 70

2-14-4 عدم امكان جابجایی اعتبارات پروژه های مشابه در یك دستگاه اجرایی………. 70

2-14-5 بوروكراسی گسترده و تأخیر در پرداخت مطالبات پیمانكاران……………. 71

2-15 راهكارهای اجرایی مناسب برای مواجهه با چالش های فوق…………………….. 71

2-15-1 واگذاری برخی طرح های عمرانی به بخش غیر دولتی……………………… 72

2-15-2 ارتقاء بهره وری مدیریت منابع مالی در اجرای طرح های عمرانی……………. 73

2-15-3 امكان جابجایی اعتبارات پروژه های مشابه………………….. 75

2-15-4 استفاده از گردش مالی اعتبارات عمرانی دستگاه در بانك عامل………………… 76

2-16 الزامات اجرایی تحقق گشایش اعتبار اسنادی ریالی برای طرح ها و پروژه های عمرانی…….. 77

2-16-1 اخذ مجوزهای قانونی لازم جهت انتقال اعتبار عمرانی دستگاه به بانك عامل……………. 78

2-16-2 مجوزهای بانك مركزی برای گشایش LC ریالی از منابع داخلی بانك تا سقف معین……….. 78

2-16-3 تبدیل ردیف اعتبارات عمرانی دستگاه از حساب قرض الحسنه جاری دولتی به حساب قرض الحسنه جاری…..79

2-16-4 گشایش اعتبار اسنادی ریالی برای كل دوره اجرای طرح از زمان شروع تا پایان آن در سررسیدهای مشخص….. 79

2-16-5 هدایت گردش مالی پروژه به سمت بانك عامل…………………………….. 80

2-16-6 شروع بكارگیری مكانیزم LC ریالی در فازهای مستقل و یا طرح های جدید عمرانی…………. 80

2-17 مثال اجرایی…………………………….. 81

2-18 بررسی تجربیات جهانی…………………………….. 87

2-18-1 تجربیات جهانی گشایش اعتبار اسنادی داخلی پروژه های دولتی…………………………….. 87

2-18-2 استانداردهای جهانی مدت اجرای طرح های عمرانی…………………………….. 89

2-19 پیشینه تحقیق…………………………….. 90

فصل سوم روش تحقیق…………………………….. 92

3-1-روش تحقیق:…………………………… 92

3-2 متغیرهای تحقیق…………………………….. 93

3-3 ابزار گردآوری داده ها …………………………… 93

3-4 چگونگی جمع اوری اطلاعات و داده ها:…………………………… 93

3-5 جامعه آماری،…………………………… 93

3-6 روش ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده ‏ها: …………………………… 94

فصل چهارم تجزیه تحلیل داده ها……………………………. 94

4-1بخش اول آمار دموگرافیک……………………………… 95

4-2 آمار توصیفی…………………………….. 100

4-3 آمار استنباطی…………………………….. 102

فصل پنجم بحث و نتیجه گیری……………………………… 107

5-1بحث و نتیجه گیری:…………………………… 108

5-2محدودیت های پژوهش………………………………. 111

5-3پیشنهادات پژوهشی…………………………….. 111

منابع:…………………………… 112

چکیده:

اجرای طرح های زیر بنایی در هر منطقه باعث بهبود وضعیت اقتصادی و مبادلات تجاری درآن منطقه خواهد شد.پروژه های عمرانی که جزوپروژه های زیر بنایی کشور می باشد ،معمولا نیاز به بودجه های سنگین و مدت زمان طولانی دارد. لذا تاخیر در این گوونه پروژه ها باعث صدمات جبران ناپذیری به اقتصاد کشور می شود. بنابراین برنامه ریزی و مدیریت مناسب و کارامد در پروژه های عمرانی بسیار ضروری است. تا بتوان انها را در زمان براورده شده ،هزینه پیش بینی شده و کیفیت مناسب به بهره برداری رساند.هدف این پژوهش شناسایی و بررسی عوامل موثر بر بروز تاخیرات زمانی در پروژه های عمرانی در محدوده شهرستان اردبیل می باشد.روش تحقیق در این نوع پژوهش از نوع توصیفی _ پیمایشی است جامعه آماری ما پروژه های عمرانی شهرستان اردبیل شامل 100پروژه بوده و روش نمونه گیری با توجه به تعداد پروژه ها موجود در شهر اردبیل یا قسمت تعیین می گردد . حجم نمونه 30 پروژه انتخاب گردیده است . برای گردآوری داده های مربوط از پرسشنامه عوامل تاخیر پروژه استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که متغیر های عوامل مالی،نیروی انسانی عوامل طبیعی و کارفرما بر تاخیر پروژه تاثیر دارد این عوامل به ترتیب عوامل مالی با 47 درصد سهم،کارفرما یا 25 درصد سهم ،نیروی انسانی با 23 درصد سهم و عوامل طبیعی با 19 درصد سهم توان تاثیر بر تاخیر پروژه دارد.

فصل اول: کلیات

1-1- مقدمه

روند اجرایی طرح ها و پروژه های عمرانی دولت همواره به علل گوناگون دچار توقف های پی در پی می شود كه نهایتاً موجب طولانی شدن پروژه ها و تأخیر در زمان بهره برداری از آنها می شود. افزایش عمر طرح ها و پروژه های عمرانی ضمن اینكه اجرای آنها را با ریسك زیاد همراه می سازد، هزینه تمام شده آنها را هم افزایش می دهد. افزایش عمر طرح های عمرانی دولت تا بدانجا پیش رفته كه عدم اتمام طرح ها در زمان تعیین شده امری عادی و اساساً یك رویه جاافتاده و نانوشته از سوی نظام بودجه ریزی و اجرایی كشور تلقی می شود.

بنا بر گزارش های رسمی منتشر شده (گزارش دفتر نظارت و ارزیابی طرح ها، سازمان مدیریت و برنامه ریزی) مهمترین علل تأخیر پروژه ها و طرح های عمرانی از زمان بندی اجرا شامل موارد زیر است ( ذبیحی، 1386، ص 39-33 )

1- نارسایی اعتبارات: (%3/48)

2- ضعف دستگاه های اجرایی: (%6/15)

3- ناتوانی پیمانكاران: (%7/4)

بنابراین بزرگترین سهم از علل تأخیر در طرح ها و پروژه های عمرانی مربوط به نارسایی اعتبارات است. تداوم مشكلات مالی طی سالهای متمادی و عمومیت داشتن آنها در اكثریت طرح ها و پروژه ها نشان می دهد نوع مسائل از جنس ساختاری است. ساختارهای موجود نظام تأمین و تخصیص بودجه بدلیل پیچیدگی بسیار و فرآیندهای طولانی، فاقد كارایی لازم و مورد نیاز توسعه كشور می باشند.

با توجه به حجم بالای طرح ها و پروژه های ناتمام و افزایش بیش از پیش هزینه های آنها و عدم بازگشت هزینه های انجام شده در آنها (طرف تقاضا) به شكل تولید (طرف عرضه) در چرخه اقتصاد كشور می توان از جمله عوامل ایجاد تورم فزاینده را طولانی شدن پروژه ها دانست.

این نوشتار ابتدا در تحلیل وضعیت موجود آثار و پیامدهای حاصل از افزایش عمر طرح ها و پروژه های عمرانی را بررسی نموده و با تأكید بر نارسایی اعتبارات و مشكلات مالی به عنوان مهمترین علت، ضمن برشمردن عوامل بروز مشكلات مالی و ریشه یابی آنها و ارائه راهكارهای مناسب جهت كاهش مدت زمان اجرای پروژه ها به باز مهندسی نظام تأمین و تخصیص اعتبار طرح های تملك دارایی های سرمایه ای می پردازد.

2-1- بیان مسئله

اجرای طرح های زیر بنایی در هر منطقه باعث بهبود وضعیت اقتصادی و مبادلات تجاری درآن منطقه خواهد شد.پروژه های عمرانی که جزوپروژه های زیر بنایی کشور می باشد ،معمولا نیاز به بودجه های سنگین و مدت زمان طولانی دارد. لذا تاخیر در این گوونه پروژه ها باعث صدمات جبران ناپذیری به اقتصاد کشور می شود. بنابراین برنامه ریزی و مدیریت مناسب و کارامد در پروژه های عمرانی بسیار ضروری است. تا بتوان انها را در زمان براورده شده ،هزینه پیش بینی شده و کیفیت مناسب به بهره برداری رساند.(1)

شهرستان اردبیل باتوجه به موقعیت جغرافیایی ،یکی از شهر های مهم در برقراری مبادلات تجاری داخلی و خارجی می باشدف اماعلیرغم تصویب و شروع چندین پروژه عمرانی در این منطقه ،همواره شاهد عدم تحقق و یا تطویل زمان اجرای این پروژه ها هستیم . هرچند در اینگونه پروژه ها به دلیل ماهیت پیچیده و وجود عدم قطعیت های فراوان ،اجتناب از بروز تاخیرات تقریبا غیر ممکن می باشد، ولی پروژه هایی در سطح شهرستان مشاهده میگردد.که میزان تاخیر انها بیش از 100درصد زمان براورد شده پروژه است.

این مقدارتاخیر باتوجه به میزان بودجه در نظر گرفته شده ،افزایش قابل ملاحضه هزینه ی پروژه را به دنبال دارد که با در نظر گرفتن تخصیص محدود بودجه ،احتمال توقف وعدم تکمیل این پروژه ها بسیار زیاد است و همین امر اعث از بین رفتن منابع مالی هنگفتی می گردد.

در این تحقیق، ریسک های مختلف موجود در پروژه های عمرانی شناسائی خواهد شد و با توجه به اثر مستقیم تاخیر بر هزینه و کیفیت پروژه ، میزان تاثیر هریک از این ریسک ها براهداف زمانی مالی و کیفی پروژه ، مورد مطالعه و بررسی قرارگرفته خواهد شد تا بتوان راهکارهای مناسبی را جهت تقلیل یا حذف این عوامل ارائه نمود.همچنین با استفاده از نتایج حاصله و شناسایی ریسک هایی که احتمال وقوع آن ها در این گونه پروژه ها زیاد می باشد، می توان قبل از شروع پروژه برنامه ریزی موثر را جهت پیشگیری از وقوع این عوامل انجام داد و یا تاثیر آن ها را بر اهداف اصلی پروژه به حداقل رساند

عوامل رایج درتاخیرات پروژهها را می توان به دو دسته عوامل غیر قابل کنترل (غیر قابل برنامه ریزی) و قابل کنترل(قابل برنامه ریزی)(عوامل فنی) دسته بندی کرد و طبیعی است که شناخت عوامل فنی و قابل کنترل از اهمیت بیشتری برخوردار است .

در کشور های مختلف بسته به مسائل اختماعی ،فرهنگی ،سیاسی،مدیریتی و … بعضی از دلایل تاخیرات اکنون به بررسی هر کدام از این دلایل می پردازییم.

الف)عوامل غیر قابل کنترل (عوامل محیطی)

1. عوامل طبیعی

حوادث قهریه(همچون سیل وزلزله).

آب و هوای نامناسب.

صعب العبور بودن راه دسترسی به محل پروژه.

آلاینده های محیطی.

مشکلات زمین شناسی پیش بینی نشده.

2.عوامل سیاسی و اقتصادی

مسائل سیاسی.

اعتصابات کارگری.

مشکلات در صنعت یااقتصاد کشور.

تغییرات نظام بانکی و تضامین یا قوانین مربوطه.

مشکلات مربوط به اقتصاد جهانی.

عدم وجود منابع قرضه مناسب.

کمبود مصالح اصلی مانند سیمان . آرماتور در کشور.

تغییرات جهش و ناگهانی قیمت مواد و مصالح.

3.عوامل اجتماعی و حقوقی

مشکلات اجتماعی.

عدم انطباق ضوابط و آیین نامه ها با شرایط روز.

معارضین( حقیقی و حقوقی).

تردد افراد و وسائل نقلیه از محل پروژه.

ب)عوامل قابل کنترل(عوامل فنی):به دو دسته عوامل داخلی و خارجی تقسیم می شوند.

.عوامل داخلی

عوامل مرتبط با براوردهای نیروی انسانی وزمان-

عدم تناسب نفر ساعت برآوردشده با مجموعه فعالیت های .

تخصیص ناکافی نیروی انسانی برای فعالیت ها.

عدم تطبیق کیفیت نیروی کار با انجه در برآوردها پیش بینی شده.

عدم بررسی میزان حجم کاری برای نفرات کلیدی بخش های مهندسی.

-عوامل مرتبط با نارسایی سیستم های اطلاع رسانی بخش های مهندسی

میزان و کیفیت اطلاع رسانی از جانب مدیر پروژه به تیم های مهندسی.

میزان آشنایی و اشراف کارشناسان به فرآیندتولید مدارک و انتقال اطلاعات به بخش ها.

نحوه ارتباطات موثر بین مهندسان پروژه با بخش های مهندسی.

رعایت و توجه به توالی تولید مدارک و انجام فعالیت ها.

-عوامل مرتبط با برنامه ریزی و مدیریت منابع انسانی

نحوه ومکانیزم توزیع انسانی درمقاطع زمانی مختلف پروژه ها.

کمبود پرسنل متخصص در بخش های مهندسی.

توان شرکت در جذب و حفظ نیرو های فعال و با تجربه.

سیستم پرداخت پاداش در پروژه ها.

سیستم تعیین حقوق و مزایا وسایر امکانات دیگر.

عوامل مرتبط با خطا و اشتباهات پرسن(10)

روش های تصمیم گیریچند معیارهبه منظور کمک به تصمیم گیرندگان به منظور تصمیم سازی مناسب و با در نظر گرفتن مجموعه معیارها، کاربرد زیادی در زمینه های مختلف علمی است. یکی از مهمترین موضوعات در علل تاخیر پروژه ها تعیین اهمیت عوامل آن است. در روش های معمول ارزیابی علل تاخیر پروژه ها بخصوص در ایران، غالباً شدت اثر (در برخی موارد دامنه اثر)، به عنوان یگانه معیارکمّی برای ارزیابی علل تاخیر پروژه ها مطرح است و سایر معیارها (در صورت وجود) به صورت کیفی و توصیفی ایفای نقش می کنند. غالباً برای کمّی سازی شدت آثار نیز از قضاوت های کارشناسی استفاده به عمل می آید که در بسیاری از مواقع به دلیل عدم دقت کافی، یا یکجانبه نگری در قضاوت ها، از قاطعیت ارزیابی و تحلیل آثار کاسته و نتیجه گیری در مورد اهمیت آثار را دچار ابهام می کند. لذا استفاده از روشی معتبر برای کمّی سازی معیارهای کیفی و تحلیل یکپارچه اثرها با در نظر گرفتن معیارهای تعیین کننده ویژگی های آن ضروری بوده و موجب افزایش اطمینان به نتایج تحلیل ها و ارزیابی ها می شود.

3-1- اهمیت و ضرورت تحقیق

امروزه اکثرکشور های پیشرفته و در حال توسعه با علم به محدود بودن منابع و بازار رقابتی شدید،جهت استفاده بیشتر از منابع .و کسب سود بیشتر ، بدنبال ریشه یابی علل تاخیر در پروژه ها هستند تا با ارائه راهکارهایی از میزان تاخیر در پروژه های اتی بکاهند.تاخیر در اتمام و بهره برداری از پروژه ها زیان های متعددی رادر پی دراد که برخی ازآن ها عبارتند از:

.افزایش هزینه کل (هزینه های مستقیم و غیر مستقیم)

.راکدماندن سرمایه و تعویق افتاد و بازگشت ان

.از بین رفتن موضوعیت پروژه به دلیل طولانی شدن زمان اجرای ان