1-12-2- معانی واژه «کفر» در احادیث 13

1-12-3- معنای واژه «کفر» در قرآن 14

1-12-4- کفر در اصطلاح فقها 15

1-13- معنای اصطلاحی كفار 16

1-14- اسلام 18

1-14-1- اسلام از نظر لغوی 18

1-14-2- اسلام از نظر اصطلاحی 18

1-15- نفی سبیل 20

1-15-1- بررسی واژه نفی سبیل در لغت 20

1-15-2- بررسی واژه ی سبیل در قرآن کریم 21

1-15-3- نفی سبیل از نظر اصطلاحی 21

1-16- تهاجم فرهنگی 21

1-16-1- تهاجم فرهنگی از نظر لغوی 22

1-16-2- تهاجم فرهنگی از نظر اصطلاحی 22

1-6-3- زمینه ها و عوامل تهاجم فرهنگی 23

فصل دوّم: تشبه به کفار از نظر قرآن کریم و مفسّران

2-1- آیه ی 115، سوره ی نساء 27

2-1-1- شأن نزول آیه ی 115 27

2-1-2- نظر مفسرین در مورد این آیه 28

2-1-3- نکته ها و پیام ها 31

2-2- آیه ی 49 سوره ی مائده 32

2-2-1- شأن نزول 32

2-2-2- نظر مفسرین در مورد این آیه 33

2-2-3- پیام ها و نکته ها 37

2-3- سوره ی آل عمران: آیه ی 149 38

2-3-1- شأن نزول 38

2-3-2- نظر مفسرین در مورد این آیه 39

2-3-3- نکته ها و پیام ها 41

2-4- سوره ی یونس، آیه ی 35 42

2-4-1- شأن نزول 42

2-4-2- نظر مفسرین در مورد این آیه 42

2-4-3- نکته ها و پیام ها 44

2-5- آیات تحریم دوستی با کفار 44

2-6- طهارت یا نجاست اهل کتاب 46

2-6-1- دلائل قائلان به نجاست اهل کتاب 46

2-6-1-1- آیه ی 28 سوره ی توبه 46

2-6-1-2- آیه ی 28 سوره ی انعام 48

2-7- دلائل قائلان به طهارت اهل کتاب 49

2-7-1- آیه ی 5 سوره ی مائده 49

2-7-2- روایات 51

2-8- جمع بندی و نتیجه گیری 52

فصل سوم: تشبه به کفار در روایات معصومین (ع)

3-1- تشبه به کفار در عبادت 54

3-2- تشبه به کفار در غیر عبادت 56

3-2-1- شبه به کفّار در پوشش 57

3-2-1-1- روایات دارای شمول عام 57

3-2-1-2- روایات خاصّ 58

3-2-2- تشبه به کفّار در آرایش 61

3-2-2-1- روایات عام 61

3-2-2-2- روایات خاص 61

3-2-3- تشبّه به کفّار در آداب و رسوم 64

3-2-3-1- روایات عامّ 64

3-2-3-2- روایات خاص 64

3-2-4- روایاتی که در مورد غذا و پوشاک آمده است 64

3-2-5- روایتی که در مورد «جارو کردن بیرونی منزل» وارد شده است 66

3-3- دیدگاه فقها و مراجع تقلید در مورد تشبه به کفار 67

3-4- جمع بندی و نتیجه گیری 68

فصل چهارم: قواعد فقهی حاکم بر روابط مسلمانان و کفار

4-1- قاعده ی نفی سبیل 70

4-2- ضرورت قاعده ی نفی سبیل 71

4-3- مدارک و مستندات حجیت قاعده ی نفی سبیل 72

4-3-1- آیه ی 141 سوره ی نساء 72

4-3-1-1- نظر مفسرین در مورد این آیه 72

4-3-2- حدیث اعتلاء 76

4-3-3- اجماع 78

4-3-4- تسالم اصحاب 78

4-3-5- عقل 79

4-3-6- مناسبت حکم و موضوع 79

4-4- موارد تطبیق قاعده 79

4-4-1- ذلت و عدم جواز اجار ه ی مسلم بر کافر 79

4-4-2- عدم جواز ازدواج با مرتد ملی و فطری 80

4-4-3- عدم جواز ولایت کافر بر مسلمان 80

4-4-4- عدم جواز تولیت کافر بر اوقاف مسلمانان 80

4-4-5- عدم ثبوت حق شفعه برای کافر 80

4-4-6- عدم جواز تزویج زن مسلمان با کافر 80

4-4-7- بطلان نکاح با ارتداد مرد 81

4-4-8- سقوط حق قصاص 81

4-5- نقش قاعده ی نفی سبیل در مبارزه با استعمار 81

4-5-1- حکم جهاد و بسیج عمومی اسلامی علیه انگلیس 81

4-5-2- حکم جهاد علیه ایتالیا، روسیه و انگلیس 81

4-5-3- فتوا به ملی شدن صنعت نفت 81

4-5-4- تحریم پارچه ها و لباس های خارجی 82

4-5-5- تحریم انتخاب فیصل درعراق 82

4-5-6- تحریم مظاهر غرب 82

4-5-7- تحریم استعمال توتون و تنباکو 82

4-5-8- حکم به کفر کمونیسم 83

4-6- قاعده ی نفی سبیل در فتاوای امام خمینی(ره) 83

4-7- جایگاه قاعده ی نفی سبیل در قانون اساسی 84

4-8- قاعده ی شدت بر كفار 85

4-9- قاعده ی ذلّت كفار 85

4-10- قاعده ی عدالت 86

4-11- قاعده ی تقیه 88

4-12- قاعده ی مصلحت 90

4-12-1- قلمرو مصلحت 90

4-12-2- مصلحت از دیدگاه امام خمینی 91

4-13- قاعده ی ولایت 91

4-13-1- توضیح و تبیین قاعده 91

4-14- جمع بندی و نتیجه گیری 92

فصل پنجم: تهاجم فرهنگی و ارتباط آن با تشبه به كفار

5-1- مراحل تهاجم فرهنگی

5-1-1- الغای فرهنگ خودی 94

5-1-2- القای فرهنگ بیگانه 95

5-1-3- تثبیت فرهنگ بیگانه 95

5-2- روش های حفظ فرهنگ اسلامی 96

5-2-1- تقویت مبانی فرهنگ اسلامی 96

5-2-2- طراحی و به كارگیری راهبرد فرهنگی 96

5-3- راهکارهای صیانت از فرهنگ اسلامی 97

5-3-1- مبارزه مستقیم (جهاد) 97

5-3-2- تحریم های اجتماعی و سیاسی 98

5-3-3- تحریم فرهنگی 100

5-4- جمع بندی و نتیجه گیری فصل پنچم 102

بحث و نتیجه گیری کلی 103

پیشنهادات 105

منابع و مأخذ 106

چکیده انگلیسی 112

چکیده:

در این پژوهش كه به روش كتابخانه ای انجام شده است ما را برآن داشت تا با مطالعه و بررسی بحث تشبه به کفار از دیدگاه قرآن و آیاتی که نهی کننده این مطلب و نظر مفسران قران کریم در مورد این آیات را جویا شویم. همچنین با بررسی دلایل قائلان به نجاست و معتقدان به طهارت کفار این طور به نظر می رسد كه كفار دارای نجاست ذاتی نبوده بلکه به علت مباشرت آنها با شراب، خوک، خون و مانند آنها است و به همین دلیل مسلمانان را از نزدیکی به آنها منع نموده اند. و همین­طور احادیث و روایاتی که در زمان پیامبر و ائمه آورده شده است و نظر فقها در مورد این احادیث و روایات که در دو حوزه اساسی تشبه به كفار در عبادات و غیر عبادات پرداخته شده است. به همین دلیل عالمان دینی تشبه به کفار در امور عبادی و موارد گوناگون را به طور مبسوط مورد بررسی قرار داده اند ولی این بحث در امور غیر عبادی چندان مورد توجه واقع نشده و در باره ی آن بحث منظم و منسجمی ارائه نكرده اند، بلکه تنها در برخی کتب فقهی به طور محدود و مصداقی پیرامون آن بحث شده است. به همین خاطر در این پژوهش علاوه بر پرداختن به بحث تشبه به کفار در امور عبادی به مباحث غیرعبادی مرتبط با آن به طور مفصل از دیدگاه فقها پرداخته شده است و دلایل آنها به استناد آیات و روایات در سه حوزه ی پوشش، آرایش، آداب و رسوم بررسی و اثبات گردیده است.که مقتضای آنها در برخی موارد حرمت و در برخی دیگر کراهت است. از این رو با بررسی قائده ی نفی سبیل و مفاد و محتوای آن ثابت كرده ایم که اگر مسلمانان خود به کفار اجازه تجاوز و برتری ندهند هیچ­وقت غلبه و سلطه ای از جانب آنها بر مسلمانان مشاهده نمی گردد. یكی دیگر از بحث های مرتبط با این موضوع تهاجم فرهنگی است، كه در پایان این جستار مورد بررسی قرار گرفته است از این رو این امر منجر به نابودی و انحطاط فرهنگ غنی اسلامی می شود و جامعه مسلمانان را از لحاظ فرهنگی در معرض خطر قرار خواهد داد و لذا تشبه كفار به عنوان یكی از عوامل بستر ساز تهاجم فرهنگی از نظر فقهی كاری نامشروع و حرام می باشد.

کلید واژگان: تشبُّه، کفّار، نفی سبیل، اسلام، تهاجم فرهنگی

1-1- مقدمه

یکی از ویژگی های مهم مکتب تشیع استفاده از عنصر اجتهاد در گستره­ی نصوص دینی است. این ویژگی، سبب پویایی و تحرک هر چه بیشتر مکتب و نیز کسب توان مناسب در پاسخ­گویی به موضوعات نو پیدا، بوده و هست. تکامل و گسترش رشته های مختلف علوم اسلامی، از جمله دانش فقه در پرتو همین عنصر اجتهاد و نیز تلاش دانشمندان و فقیهان بزرگ و زمان شناس صورت پذیرفته است.

عصر حاضر به جهت ظهور عقاید و مکاتب مختلف بشری، تحولات چشمگیر علمی­- ­صنعتی و نگاه نقادانه به دین و گسترش ارتباطات، مسئولیت عالمان دینی را دو چندان کرده است. عالمان و فقیهان باید به نیکی چالش­های نوین را دریابند، موضوعات جدید را پاسخ در خور دهند و میراث کهن فقه شیعه را به زبان روز و متناسب با فهم و انتظار انسان سرگشته و نقاد امروز بازسازی نمایند تا از رهگذر این تلاش، دین و فقه را در عرصه ی زندگی اجتماعی جوامع بشری زنده و بالنده نگه دارند و مسئولیت دینی و تاریخی خویش را به بهترین وجه ایفا نمایند، که البته تلاشی وسیع و بسیج همگانی را می طلبد.

خداوند در قرآن کریم دین اسلام را به عنوان کاملترین دین به مسلمانان عرضه داشته و با این کار نعمت را بر مسلمانان تمام کرده است: «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی…». (شما را به حد كمال رسانیدم و برشما نعمتم را تمام كردم …) (سوره ی مائده آیه ی 3).

پس شارع مقدس، اسلام را دینی قرار داد تا همه ی مسلمانان با هر شکل و رنگ و زبان و آداب و رسوم به صورت یک امت و ملت واحد و یکپارچه درآیند، بحدی که هیچ امت و ملتی در شرافت و عظمت به مسلمانان نرسد و لذا متمایز بودن دین اسلام از سایر ادیان و مسلمانان از بین سایر مذاهب یکی از مقاصد شارع مقدس بوده است. به همین دلیل برای تحقق این هدف، شارع مقدس و پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) در بسیاری از موارد و در مناسبت­های مختلف از شباهت ورزیدن مسلمانان به غیر مسلمانان نهی نموده اند. پس این مسأله به دلایلی که ذکر خواهد گردید، ضروری و مهم به نظر می رسد. در این راستا جستار پیش رو كه به روش تحقیق كتابخانه ای و با تكیه بر آموزه های دینی و دیدگاه عالمان اسلامی انجام می شود، سعی دارد بحث تشبه به كفار و آثار فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آن را مورد بررسی قرار داده و حكم شرعی آن را تبیین نمایید. البته پیش از این فقهاء و اندیشمندان اسلامی در مورد كلّیات این موضوع مباحثی را مطرح و نكات ارزشمندی را یادآور شده اند كه زیر بنای این پژوهش بیشتر به مسائل روز جامعه نظر دارد، قرار خواهد گرفت.

1-2- ضرورت تحقیق

طّی بررسی های اولیه ای كه در مورد موضوع پایان نامه انجام شده نكات زیر ضرورت این پژوهش را تأیید می نماید:

1- گسترش دامنه ی روابط انسان­ها در دنیای کنونی، که نشأت گرفته از پیشرفت صنعت و تکنولوژی است و جهان را به صورت دهکده­ای بزرگ درآورده است. به طوری که انسان­ها به آسانی می­توانند با یکدیگر تماس گرفته و ارتباط برقرار سازند.

2- سلطه ی دولت­های کفر بر سازمان های جهانی و برخورداری آنان از قدرت نظامی و اقتصادی برتر، که عامل در اختیار گرفتن سیاست جهان شده است.

3- گسترش ارتباطات علمی و آموزشی در مراکز پژوهشی و آموزش عالی.

4- فراوانی سفر های تفریحی و فرهنگی و رشد پدیده ای به نام «توریسم».

5- استقرار دولت جمهوری اسلامی که بنا دارد کلیه ی روابط اجتماعی و فردی خود را بر اساس دین استوار سازد.

6- ارائه ی دیدگاهی جامع در مسأله ی شباهت ورزیدن به کفار.

7- نقد و پاسخ به ایراد ها در این زمینه.

8- شناخت و تبیین مبانی فکری و فقهی و سیاست خارجی جامعه ی اسلامی.

9- روشنگری در زمینه ی وظیفه ی عملی مسلمانان در ارتباط با پیروان ادیان دیگر.

لذا با توجه به نواهی شارع مقدس و پیامبر(ص) و ائمه ی معصومین(ع) در این زمینه و با نظر داشت ضرورت های فوق این جانب موضوع «تشبّه به کفّار» را به عنوان موضوع پایانه نامه ی خود انتخاب نمودم که البته موارد و مطالب مربوط به این موضوع در بین منابع مختلف و در ابواب گوناگون فقهی و حدیثی، به صورت پراکنده وجود دارد که یکی از موانع و مشکلات این تحقیق به حساب می آید.

1-3- پرسش اصلی تحقیق (مسأله ی تحقیق)

1- تشبه به کفار به چه معناست و دیدگاه فقهای امامیه در این خصوص چه می باشد؟

1-4- بیان مسأله

تشبه به کفار، روش های فردی و اجتماعی کافران در زندگی توسط یک مسلمان است که او را به آنان شبیه می سازد. یکی از کارهایی که کافران و دشمنان جامعه ی اسلامی سعی در رواج آن در بین مسلمانان دارند، همانند سازی شکلی و محتوای زندگی آنان با خودشان می باشد. به طوری که آنها دریافته اند که یکی از راه های تهاجم فرهنگی و تغییر فرهنگ مسلمانان، به ویژه جوانان، همسان سازی آنان با کفار است. بدون شک شبیه شدن به کافران و اطاعت از آنها در صورتی که هدف آنان داخل شدن در جامعه ی کفار و خارج شدن از جامعه ی اسلامی باشد حرام است. زیرا اگر شخص توجه داشته باشد که این عمل به معنای بیرون شدن از اسلام است مرتکب شدن آن موجب ارتداد است و اگر متوجه این نکته نباشد و فقط به هدف شبیه شدن به کفار در امور خود از انان پیروی کنیم، این کار گناهی بزرگ محسوب می شود که زمینه ساز سلطه بیگانگان می باشد.

در منابع اسلامی آیات و روایات فراوانی وجود دارد که ما را به حرمت تشبه به کفار و تبعیت از آنان رهنمون می سازد. از جمله اینکه خداوند می فرماید: «وَ مَن یُشَاقِقِ الرَّسُولَ مِن بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُ الْهُدَى وَیَتَّبِعْ غَیْرَ سَبِیلِ الْمُؤْمِنِینَ نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّى وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَسَاءتْ مَصِیرًا»

(و هر کس پس از روشن بودن حق برای او، با رسول خدا(ص) به مخالفت برخیزد و راهی غیر طریق اهل ایمان پیش گیرد، وی را به همان طریق باطل و راه ضلالت که برگزیده واگذاریم و او را به جهنم در افکنیم که آن مکان بسیار بد منزل گاهی است). (سوره ی نساء، آیه ی115)

حتی می توان گفت که تشبه به کفار و پیروی از آنان بدون انگیزه ی فوق هم حرام است؛ زیرا این کار یکی از مصادیق گمراهی و فساد است و آیات و روایاتی از جمله آیات زیر بر حرمت آن دلالت دارد … .

1- «وَ أَنِ احْکُم بَیْنَهُم بِمَآ أَنزَلَ اللّهُ وَ لاَتَتَّبِعْ أَهْوَاءهُمْ وَ احْذَرْهُمْ أَن یَفْتِنُوكَ عَن بَعْضِ مَا أَنزَلَ اللّهُ إِلَیْکَ …»؛ (و از هوس­های آنان پیروی مکن و از آنها برحذر باش، مبادا ترا از بعض احکامی که خدا برتو نازل کرده منحرف سازند). (سوره ی مائده، آیه ی 49)

2- «…. قُلِ اللّهُ یَهْدِی لِلْحَقِّ أَفَمَن یَهْدِی إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَن یُتَّبَعَ أَمَّن لاَّ یَهِدِّیَ إِلاَّ أَن یُهْدَى فَمَا لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ» (بگو تنها خداست که خلق را به راه حق و طریق سعادت هدایت می کند، آیا آنکه خلق را به راه حق رهبری می کند سزاوارتر به پیروی است).

یا آنکه خود هدایت نمی شود مگر هدایتش کنند؟ پس شما مشرکان را چه شده و چگونه چنین قضاوت باطل می کنید؟). (سوره ی یونس، آیه ی35)

همچنین آیات دیگری دلالت دارند كه پیروی از کفار موجب گمراهی و تباهی است. حکم مذکور در صورتی است که فرد، قصد تشبه به کفار و تبعیت از آنها را به طور مطلق در تمام کار ها داشته باشد؛ اما اگر چنین قصدی نداشته باشد، بلکه صرفاً عملش شبیه عمل آنها باشد، در این صورت روایتی وارد شده که دلالت بر ممنوعیت دارند. (خرازی، 1388، ص 18)

تشبّه به کفّار موجب سلطه ی آنان بر مسلمانان در زمینه ی سیاسی، نظامی، اقتصادی و مانند آن شده بدین نحو که مثلاً تشبه مردم به کفار در سطح گسترده برای کفار توهم همگرایی مردم با آنان را ایجاد نماید و زمینه ی حمله نظامی آنان را فراهم سازد. با آنکه تشبه به کفار در انظار جهانی، به معنای اعراض مردم از حکومت اسلامی تلقی می­شود و موقعیت دولت اسلامی در روابط بین المللی تضعیف می­شود یا آنکه بر تشبه به کفار، مفاسد اجتماعی مترتب می­باشد و یا آنکه موجب ترویج دین کافران می­گردد، در این گونه موارد علاوه بر حکم تشبّه به کفّار می­توان به مسئله ی سلطه ی کافران بر مسلمانان اشاره نمود که خداوند در قرآن آن را ممنوع کرده است و می­فرماید: