بند اول : رابطه جرم و قانون ………………………………………………………………………………….. 12

بند دوم : روند شكل گیری قانون ……………………………………………………………………………. 13

مبحث دوم: خشونت ……………………………………………………………………………………………. 14

گفتار اول : مفهوم خشونت…………………………………………………………………………………….. 14

بند اول : معنای لغوی و اصطلاحی خشونت ………………………………………………………………. 14

بند دوم: مفهوم خشونت از دیدگاه صاحبنظران علوم مختلف…………………………………………… 17

گفتار دوم: انواع خشونت ………………………………………………………………………………………. 20

بند اول : خشونت شخصی (رفتاری) و خشونت ساختاری……………………………………………… 21

بند دوم: خشونت قانونی و خشونت غیرقانونی …………………………………………………………… 24

بند سوم: خشونت مشروع و خشونت غیر مشروع ……………………………………………………….. 27

بند چهارم: خشونت مجرمانه ( انضباطی ) و خشونت غیر مجرمانه ………………………………….. 30

بند پنجم : خشونت فیزیکی و فرا فیزیکی………………………………………………………………….. 34

بند ششم : سایر عناوین خشونت …………………………………………………………………………….. 34

گفتار سوم: خشونت و حقوق کیفری ……………………………………………………………………….. 36

بند اول : خشونت و جرم ……………………………………………………………………………………… 40

الف: محدود نبودن خشونت به جرم…………………………………………………………………………. 40

ب: جرم نبودن هر گونه خشونت……………………………………………………………………………… 44

بند دوم: خشونت و مجازات ………………………………………………………………………………….. 48

الف: مجازات، خشونت است………………………………………………………………………………….. 49

ب: مشروعیت مجازات در سایة رعایت اصول حاكم بر آن…………………………………………….. 54

مبحث سوم : آمار جنائی ……………………………………………………………………………………….. 57

گفتار اول : تعریف، انواع و معایب آمار جنایی…………………………………………………………….. 57

بند اول: تعریف و انواع آمار جنایی…………………………………………………………………………… 57

بند دوم: معایب آمارهای جنایی……………………………………………………………………………….. 58

گفتار دوم: تکنیک­های جدید سنجش بزهکاری …………………………………………………………… 60

بند اول: تحقیقات مبتنی بر اقرار بزهکاران خودمعرف …………………………………………………… 61

بند دوم: تحقیقات از بزهدیدگان ……………………………………………………………………………… 62

فصل دوم: دیدگاه­های جرم شناختی در زمینه جرائم خشونت آمیز……………………………………. 64

مبحث اول : دیدگاه­های جرم شناسی کلاسیک ……………………………………………………………. 66

گفتار اول : تئوری «تیپ جنایی» لومبروزو (1909-1835)……………………………………………… 66

گفتار دوم: مكتب محیط اجتماعی «لاكاسانی »……………………………………………………………… 69

گفتار سوم: نظریه تعدد عوامل فری…………………………………………………………………………… 71

بند اول : عوامل بزهكاری از دیدگاه فری……………………………………………………………………. 72

بند دوم: طبقه بندی بزهكاران …………………………………………………………………………………. 73

گفتار چهارم: نظریه بهنجاری یا بی­هنجاری امیل دوركیم ……………………………………………….. 75

بند اول : جرم‏، پدیده­ای عادی و بهنجار ……………………………………………………………………. 75

بند دوم: تشریح آنومی یا بی­هنجاری از دیدگاه دورکیم …………………………………………………. 77

گفتار پنجم: نظریه­ی بی­هنجاری مرتون ……………………………………………………………………… 82

بند اول : تبیین بزهکاری از دید مرتون …………………………………………………………………………. 82

بند دوم: طبقه بندی واکنش افراد جامعه نسبت به معضل بی­هنجاری ………………………………… 83

گفتار ششم: نظریه معاشرت­های ترجیحی ساترلند………………………………………………………… 86

گفتار هفتم: نظریه تعارض فرهنگی سلین ………………………………………………………………….. 88

مبحث دوم: دیدگاه­های جرم شناسی نوین یا واكنش اجتماعی ………………………………………… 89

گفتار اول : نظریه برچسب زنی……………………………………………………………………………….. 90

بند اول : كلیاتی پیرامون تئوری برچسب زنی …………………………………………………………….. 90

بند دوم: ماهیت جرم و بزهکاری از دیدگاه تئوری بر چسب زنی ……………………………………. 92

بند سوم: انحراف بدوی و ثانوی………………………………………………………………………………. 94

بند چهارم : ارزیابی نظریه برچسب زنی ……………………………………………………………………. 95

گفتار دوم: تئوری تعارض اجتماعی ………………………………………………………………………… 97

بخش دوم :مطالعات میدانی تجزیه و تحلیل داده­ها در زمینه بزهكاری خشونت آمیز

در زندانیان آمل

فصل نخست: بررسی آمار ظاهری و قانونی جرائم خشونت­آمیز در زندانیان آمل…………… 102

مبحث اول : بررسی آمار ظاهری جرایم خشونت آمیز در شهرستان آمل ………………………….. 102

گفتار اول : جرائم علیه اشخاص و اموال ………………………………………………………………….. 102

گفتار دوم: جرائم منافی عفت و مخل نظم عمومی و آسایش عمومی ………………………………. 103

مبحث دوم: بررسی آمار قانونی جرایم خشونت آمیز فیزیكی ……………………………………….. 103

گفتار اول : جرایم خشونت­آمیز بدنی ……………………………………………………………………… 103

بند اول : قتل نفس……………………………………………………………………………………………… 103

بند دوم: ایرادضرب و جرحو قطع عضو ……………………………………………………………….. 103

بند سوم: سقط جنین ………………………………………………………………………………………….. 104

بند چهارم: آدم ربایی …………………………………………………………………………………………. 105

بند پنجم: بازداشت و حبس غیر قانونی …………………………………………………………………… 105

گفتار دوم: جرایم خشونت آمیز جنسی …………………………………………………………………… 106

بند اول : تجاوز به عنف ……………………………………………………………………………………… 106

بند دوم: اذیت و آزار و سوء استفاده­ی جنسی…………………………………………………………… 106

بند سوم: نمایشگری بی­شرمانه ………………………………………………………………………………. 107

گفتار سوم: جرایم مالی خشونت­آمیز ………………………………………………………………………. 107

بند اول : ورود به عنف به ملك غیر ……………………………………………………………………….. 107

بند دوم: كیف قاپی و جیب بری……………………………………………………………………………. 108

بند سوم: تخریب و اتلاف مال غیر………………………………………………………………………….. 108

بند چهارم: سرقت به عنف …………………………………………………………………………………… 108

مبحث سوم: بررسی آمار قانونی جرائم خشونت­آمیز فرافیزیكی …………………………………….. 109

گفتار اول : تهدیدات جانی، مالی و شرافتی ……………………………………………………………… 109

گفتار دوم: هرزه گویی و فحاشی……………………………………………………………………………. 109

گفتار سوم: افترا، قذف و نشر اكاذیب……………………………………………………………………… 110

فصل دوم : بررسی و تحلیل داده­های آماری……………………………………………………………… 111

مبحث اول: تحلیل داده­های آماری حاصل از مطالعه­ی پرونده قضایی………………………………. 111

گفتار اول: جنس و سن ………………………………………………………………………………………. 111

بند اول : جنس …………………………………………………………………………………………………. 112

بند دوم: سن ……………………………………………………………………………………………………. 115

گفتار دوم: وضعیت تحصیلات و اقامت…………………………………………………………………… 118

بند اول: وضعیت تحصیلات ………………………………………………………………………………… 117

بند دوم: وضعیت اقامت ……………………………………………………………………………………… 119

مبحث دوم: تحلیل داده­های آماری حاصل از تکمیل پرسشنامه­ها……………………………………. 147

گفتار اول: جنس، سن، ملیت و وضعیت اقامت………………………………………………………….. 148

بند اول: جنس…………………………………………………………………………………………………… 148

بند دوم: سن……………………………………………………………………………………………………… 148

بند سوم: ملیّت ………………………………………………………………………………………………….. 149

بند چهارم : وضعیت اقامت …………………………………………………………………………………. 149

بند پنجم: تأهل یا تجرد ………………………………………………………………………………………. 150

گفتار دوم: تحصیلات، شغل، مسکن و مذهب……………………………………………………………. 150

بند اول: تحصیلات……………………………………………………………………………………………… 150

بند دوم: شغل و درآمد آن …………………………………………………………………………………… 151

بند سوم: مسکن ………………………………………………………………………………………………… 152

بند چهارم: مذهب و میزان تقید به آن………………………………………………………………………. 152

گفتار سوم: جرم و محکومیت کیفری……………………………………………………………………….. 153

بند اول: نوع جرم ارتکابی ……………………………………………………………………………………. 153

بند دوم: سابقه­ی محکومیت کیفری ………………………………………………………………………… 153

بند سوم: عادلانه بودن محکومیت کیفری از دید خود فرد……………………………………………… 154

بند چهارم: تجربه­ی مصرف مواد مخدر یا مشروبات الکلی……………………………………………. 154

بند پنجم: عامل یاعوامل بزهکاریاز دید خود فرد…………………………………………………….. 156

الف: علل فردی بزهکاری ……………………………………………………………………………………. 156

ب: علل جامعه­ شناختی بزهکاری ………………………………………………………………………….. 162

گفتار چهارم: بررسی نموداری داده­ها………………………………………………………………………. 163

نتیجه و پیشنهادها……………………………………………………………………………………………… 179

الف: نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………. 180

ب: پیشنهادات ………………………………………………………………………………………………….. 183

فهرست منابع …………………………………………………………………………………………………… 185

ضمیمه/ پرسشنامه………………………………………………………………………………………………. 192

چكیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………………. 194

چكیده

سیر جرایم در جامعه روند پرشتابی به خود گرفته است و انجام اقداماتی برای پیشگیری در این زمینه را اجتناب­ناپذیر می­نماید نخستین گام در این ارتباط شناخت شرایط موجود است. هدف از این بررسی همانگونه كه از عنوان انتخابی­اش پیداست علت شناسی جرایم خشونت آمیز در جمعیت زندانیان شهرستان آمل می­باشد كه بر اساس روش میدانی و توصیفی اكتشافی خواهد بود. علل ارتكاب جرایم خشونت آمیز به شرایطی اطلاق می­گردد كه فرد در آن رشد و نمو یافته، مشاهده كرده، آموخته و به طور كلی مسیری را پیموده كه سرانجام این راه به زندان، تحت عنوان یك مجرم و عناوین مجرمانه­ای با اوصاف خشونت آمیز ختم شده است. شرایطی از قبیل معضلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و… بر مبنای نظریه بركویتس كه معتقد به یادگیری مشاهده­ای خشونت و پرخاشگری در دوران كودكی و نوجوانی است و همچنین یادگیری مشاهده­ای بندورا طرح مقاله و ساخت آزمون طراحی گردید. جامعه­ی پژوهشی این بررسی شامل كلیه­ی مجرمین با اوصاف خشونت آمیز در زندان شهرستان آمنل در سال 1391 می­باشد كه نمونه گیری تصادفی 80 نفر از آنها انتخاب و آزمون همبستگی در مورد آنها اجرا و پرونده­ی محكومینی و مددكاری آنها مورد مطالعه قرار گرفت. فرضیه­ی اصلی پژوهش معناداری میان وجود عوامل فردی و اجتماعی در وقوع جرایم خشونت آمیز را تأیید كرده است. و نیز رابطه­ی معناداری میان كاهش سطح سواد مجرمان و گسترش سطح خشونت در جرایم ارتكابی­شان مشاهده شد. به دلیل شرایط خاص اجتماعی و اهمیت دهی والدین به موقعیت دختران بخش اعظم نمونه­ها مرد بوده­اند. ضریب پایانی پرسشنامه­ی محقق ساخته و درصد نمرات سؤالات مورد بررسی در میان آزمودنی­ها بالاتر از سطح میانه (60%) بوده است در پایان نیز چندین پیشنهاد از جمله ایجاد یك ساختار مددكاری گسترده با اهرم­های قدرتمند قانونی – قضایی ارائه گردید.

واژه­های كلیدی : خشونت، جرایم، علل ارتکاب، نظم اجتماعی ، مجازات

مقدمه

چنانچه میزان ابتلاء جوامع بشری به یك موضوع خاص را یكی از معیارهای اهمیت آن موضوع بدانیم به جرأت می­توان ادعا كرد كه پرخاشگری و خشونت از جمله مسائل عمده و با اهمیتی است كه انسان­ها از گذشته­های دور تاكنون به صورت گسترده­ای با آن سرو كار داشته و دارند. نگاهی گذرا به آمار خیره كننده و روز افزون جنایات و درگیری­هایی كه در جوامع انسانی به وقوع می­پیوندد – كه بخش عمده­ای از آنها ناشی از رفتارهای پرخاشگرانه است- مؤید این ادعا است.

به جاست در این جا گفتار یكی از نویسندگان (مونتاگو‏، 1976) را ذكر نماییم كه می­گوید: «اغلب معتقدند كه پرخاشگری انگیزه­ای است كه باید درباره آن بیش­تر بدانیم؛ ما به یكدیگر حمله می­كنیم، آسیب می­رسانیم، و گاهی هم دیگر را می­كشیم، در واقع ما با دشنام دادن یا كوشش در جهت بی­آبرو كردن دیگران به صورت كلامی پرخاشگری می­كنیم..»

به موازات پیشرفت صنایع و علوم و متحول شدن زندگی بشری، روابط انسانی نیز نسبت به قبل پیچیده­تر شده است. در این راستا، مشكلات و معضلات روحی و روانی فراوانی در جوامع انسانی به وقوع پیوسته كه این امر ضرورت بررسی گسترده و دقیق موضوعات روان شناختی نظیر پرخاشگری را ایجاب نموده است. به طوری كه امروزه پرداختن به موضوع پرخاشگری منحصر به كتب روان­شناسی نیست بلكه در دیگر حوزه­های علمی هم چون روان پزشكی، آسیب شناسی روانی، روان شناسی اجتماعی و حتی جرم شناسی كه یكی از شاخه­های حقوق كیفری است، از جهات متفاوت مورد بررسی قرار گرفته است.

خشونت و پرخاشگری به یكی از مسایل اجتماعی مهم و در خور توجه جوامع تبدیل شده است. افراد و گروه­های زیادی به دلایل و بهانه­های گوناگون با درگیر شدن در فرآیندهای خشونت آمیز آسیب­های فراوانی را به خود و سایرین وارد می­كنند. در بسیاری از درگیری­های خشونت آمیز، لاجرم نیروی انتظامی مداخله می­كنند و خشونت و درگیری وارد مرحله متفاوتی می­شود.

مواردی نیز به دنبال مداخله پلیس و خاتمه درگیری­ها، پدیده خشونت جمعی در زمان­ها و مكان­های دیگری و گاه در ابعادی بسیار گسترده­تر بروز می­كند كه نتیجه آن، تخریب اموال عمومی، صدمات جانی و مالی افراد ماجراجو و حتی بی­طرف و یا عابران و غیره است. از این رو، شناخت همه جانبه پدیده خشونت، بویژه از ابعاد روان شناسی اجتماعی و جامعه شناختی، به منظور دستیابی به راهكارهای اصولی برای پیشگیری و نیز كنترل آن از دغدغه­های اساسی جوامع دموكراتیك است.

عوامل متعددی می­توانند در شكل گیری رفتارهای مختلف جوانانم كه صورت خشونت به خود می­گیرند مؤثر و نقش آفرین باشند. شناخت علمی این عوامل به منظور رسیدن به یك درك جامع از ماهیت این مسأله بسیار مهم است. همچنین، ضروری است عواملی كه می­توانند بستری مناسب برای مراقبت و حمایت از جوانان در جهت احتزاز از خشونت فراهم آورند به خوبی شناسایی شوند.