بند3-مقایسه ی عملکرد این نهادها با شورای نگهبان…………………………………………………………………………….37

بند4-قدرت ابطال نمایندگی یا ابطال انتخابات……………………………………………………………………………………..39

بند5-عدم پاسخ گویی مرجع نظارتی به هیچ نهادی در مورد تصمیم اتخاذی……………………………………………39

بند6-عام و فراگیربودن نظارت(از ابتدای انتخابات تا پایای آن)………………………………………………………………40

گفتار چهارم- مباحث صورت گرفته راجع به شورای نگهبان در مذاکرات مجلس خبرگان قانون اساسی……………..40

مبحث دوم- شورای نگهبان به عنوان مفسر قانون اساسی و نهاد نظارت بر انتخابات………………………………….48

گفتار اول-شورای نگهبان به عنوان مفسر قانون اساسی و کیفیت انجام وظیفه…………………………………………..48

بند1-ضرورت تفسیر…………………………………………………………………………………………………………………49

بند2-انواع تفسیر…………………………………………………………………………………………………………………..50

بند3-صلاحیت شورای نگهبان در تفسیر………………………………………………………………………………………..51

بند4-آیین تفسیر قانون اساسی…………………………………………………………………………………………………..53

گفتار دوم-شورای نگهبان به عنوان نهاد ناظر بر انتخابات و همه پرسی……………………………………………………55

فصل سوم- برخی ابهامات و نکات مسکوت مانده در قانون اساسی راجع به وظایف شورای نگهبان

مبحث اول-ابهامات مربوط به وظیفه انطباق قوانین با شرع و قانون اساسی………………………………………………58

گفتار اول- امکان اظهار نظر شورا راجع به قوانین لازم الاجرا شده………………………………………………………….58

گفتار دوم- امکان اظهار نظر شورا راجع به عموم و اطلاق مقررات قوانین عادی و قانون اساسی………………..59

گفتار سوم- کیفیت انطباق قوانین با موازین شرعی……………………………………………………………………………….62

الف- مبنای انطباق………………………………………………………………………………………………………………64

1- فتاوی فقهاء شورا به عنوان مبنای انطباق……………………………………………………………………………………64

2-فتاوی مشهور فقهاء به عنوان مبنای انطباق………………………………………………………………………………….65

3-فتاوی مقام رهبری به عنوان مبنای انطباق……………………………………………………………………………………65

4-امکان مغایر شرع دانستن قانون با وجود انطباق آن با بعضی فتاوی معتبر……………………………………………..66

ب- بررسی شکلی و یا بررسی ماهوی؟……………………………………………………………………………………….66

1-امکان محدود بودن اختبارات شورا به بررسی شکلی قوانین……………………………………………………………….70

2-امکان مجاز بودن شورا به بررسی عواقب و نتایج اجرای یک قانون از لحاظ نقض بالقوه موازین شرعی……………70

گفتار چهارم- کیفیت انطباق قوانین با قانون اساسی…………………………………………………………………………..72

الف:انطباق شکلی یا انطباق ماهوی؟………………………………………………………………………………………73

ب:انطباق با مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام…………………………………………………………………………..75

ج:انطباق با مصوبات یا احکام حکومتی یا تصمیمات نهادهای زیر نظر ولی فقیه……………………………………….76

مبحث دوم- ابهامات مربوط به سایر وظایف شورا………………………………………………………………………………..77

گفتار اول-کیفیت نظارت شورا بر انتخابات و همه پرسی………………………………………………………………………77

بند1-مفهوم نظارت و ارکان آن………………………………………………………………………………………………………77

بند2-ضرورت نظارت بر انتخابات………………………………………………………………………………………………….78

بند3-مرجع نظارت بر انتخابات……………………………………………………………………………………………………..79

بند4-ماهیت نظارت شورای نگهبان………………………………………………………………………………………….79

بند5-نحوه نظارت……………………………………………………………………………………………………………….82

بند6-بررسی صلاحیت داوطلبان انتخاباتی…………………………………………………………………………………..83

بند7-نظارت بر همه پرسی……………………………………………………………………………………………………85

الف:اجرایی بودن یا نظارتی بودن شورا و مرز تفکیک این دو در موضوع انتخابات……………………………………87

ب:نظارت استصوابی یا نظارت استطلاعی………………………………………………………………………………….87

ج:نظارت بدون نیاز به شکایت یا نظارت در صورت وصول شکایت……………………………………………………….91

گفتار دوم- نظارت شورا بر صلاحیت نامزدهای انتخابات………………………………………………………………………92

الف:نظارت شورا بر صلاحیت نامزدهای انتخابات مجلس خبرگان………………………………………………………….93

ب:نظارت شورا بر صلاحیت انتخابات سایر مراجع قانونی…………………………………………………………………….93

ج:منابع شورا برای اعمال حق نظارت و کیفیت تضمین حقوق افراد در بحث احراز صلاحیت ها………………..94

فصل چهارم- بررسی رویه عملی شورای نگهبان در بررسی قوانین و انجام سایر وظایف خود

مبحث اول- رویه عملی شورای نگهبان در بررسی قوانین……………………………………………………………………..97

بند1-کیفیت نظارت بر قوانین و مقررات…………………………………………………………………………………………..97

بند2-اقسام نظارت…………………………………………………………………………………………………………….99

بند3-دامنه شمول نظارت……………………………………………………………………………………………………….101

بند4-الزامی بون نظارت……………………………………………………………………………………………………..103

بند5-قابلیت تفویض نظارت………………………………………………………………………………………..105

گفتار اول- برخی رویه های قابل انتقاد در رد و تائید مصوبات مجلس………………………………………………….106

الف:برخی نمونه های عملی و ذکر مستندات………………………………………………………………………………..107

ب:اشکالات ناشی از این رویه شورا………………………………………………………………………………110

گفتار دوم- اظهار نظر شورا در مورد تفسیر و یا ابطال قوانین لازم الاجراء……………………………………………..111

الف:برخی نمونه های عملی……………………………………………………………………………………………112

ب:اشکالات ناشی از این رویه شورا از لحاظ حقوقی و اجرایی…………………………………………………………….113

مبحث دوم-رویه عملی شورا از لحاظ آئین رسیدگی…………………………………………………………………………..114

گفتار اول- غیر علنی بودن جلسات و مستدل نبودن برخی تصمیمات……………………………………………………115

الف- نمونه های عملی و ذکر مستندات………………………………………………………………………………………..116

ب- اشکالات ناشی از غیرعلنی بودن جلسات و مستدل نبودن برخی تصمیمات…………………………………….116

گفتار دوم-عدم ذکر نظرات موافق و مخالف………………………………………………………………………………………118

الف-فوائد ذکر نظرات مخالف…………………………………………………………………………………………………..119

ب-فوائد ذکر تعداد آراء موافق و مخالف و نام اشخاص رأی دهنده……………………………………………………..121

گفتار سوم-آئین رسیدگی شورا از لحاظ رعایت حقوق دفاعی اشخاص ذینفع………………………………………..122

الف-نپذیرفتن اشخاص برای استماع توضیحات در جلسات شورا………………………………………………………..123

ب:ندادن مهلت کافی برای ارائه لایحه و مستندات کافی در برخی موارد………………………………………………..124

نتیجه گیری و پیشنهادها:

نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………126

پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………..128

فهرست منابع

منابع فارسی……………………………………………………………………………………………………………………….132

منابع غیر فارسی…………………………………………………………………………………………………………………..136

پیوست

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………….138

چکیده

یکی از نگرانی های عمده ای که تدوین کنندگان قانون اساسی را پس از انقلاب های عمومی و قیام های مردمی و تغییر کلی نظام حکومتی تدوین شده را همواره به خود مشغول داشته، وضع قوانین عادی مغایر با اصول و مقررات قانون اساسی توسط مجالس قانون گذاری و اجرای آن هاست. همین امر موجب شده است که معمولاً در قوانین اساسی کشورها، تمهیداتی برای جلوگیری از این موضوع ، یعنی وضع قوانین عادی مغایر با قوانین اساسی اتخاذ شود. یکی از ضروریات شورای نگهبان، حفاظت و صیانت از دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی که ساختارحکومتی و قانون اساسی است که مجلس را ملزم کرده است هیچ گونه قوانینی مخالف موازین شرعی و قانون اساسی تصویب نکند.

از طرف دیگر رویکرد شورای نگهبان در خصوص برخی از اصول، رویکرد ثابت و پایدار نبوده است. در برخی

از موارد، شورای نگهبان در خصوص مواد و احکام مشابهی که به تصویب مجلس رسیده است، رویکرد مختلف

اتخاذ کرده است(یا نسبت به اصول قانون اساسی،تفاسیر مختلفی ارائه کرده است ).از همین رو مساله ای که ذهن

را به چالش می کشاند این است که این شورا که تنها نهاد رسمی کشور برای نظارت بر قانونگذاری است آیا در

تفسیر قانون اساسی و اظهارنظر در خصوص قانونی و شرعی بودن مصوبات مجلس شورای اسلامی می تواند

نظرات چندگانه و متعارض ارائه کند؟ اساساً شورا تا چه اندازه به نظرات تفسیری خود یا اظهار نظرهای خود در

خصوص مصوبات مجلس پایبند است یا باید پایبند باشد؟

با عنایت به اینکه شورای نگهبان صلاحیت های بسیار مهمی در قانون اساسی دارد و ایفای این صلاحیت ها در عمل مسائلی را بوجود آورده که یا در زمان تصویب قانون اساسی قابل پیش بینی نبوده و یا ابعاد آن بدرستی مشخص نبوده و با عنایت به اینکه نقد و بررسی رویه عملی شورای نگهبان در تفسیر اصول قانون اساسی مخصوصا اصولی که مربوط به صلاحیت های این شورا می باشد امری کاملا ضروری، لذا جای خالی پژوهش در این زمینه همچنان محسوس است.

در طی سال های گذشته نیز عملا شاهد بوده ایم که در موارد متعددی شورای نگهبان ، مصوبات مجلس را به

علت مغایرت با موازین شرعی رد کرده و جهت اصلاح به مجلس عودت داده است. امروز امت اسلامی به

یکی از آرزوها و اهداف انقلاب خود یعنی حاکمیت اسلام بر قوانین مملکتی در حوزه های مختلف رسیده است.

در واقع دستیابی به این هدف، یکی از جلوه ها و نمادهای اسلامی بودن نظام را به نمایش گذارده است و با

توجه به اهمیت و ضرورت این موضوع سعی خواهد شد به بررسی رویه ی این شورا در طی این سال ها

بپردازیم.

هدف تحقیق حاضر استخراج خطوط اصلی و قواعد کلی حاکم بر رویه شورای نگهبان در استفاده از صلاحیت های خود با مطالعه کلیه نظریات این شورا که به نحوی در دسترس عموم قرار دارد.یافته ها نشان داده است که در مجموع، رویه عملی دیوان در نظارت بر قانونگذاری از نظر انطباق یا عدم انطباق مصوبات مجلس شورای اسلامی با شرع و قانون اساسی، تفسیر قانون اساسی با اصول مربوطه قانون اساسی همخوانی دارد