امروزه ورزش از انجام فعالیت بدنی صرف فراتر رفته و در کشورهای مختلف، بسیارتوسعه یافته است تا جایی که ورزش در بیشتر کشورها به عنوان ابزاری برای تجارت و تولید سرمایه به حساب می ­آید (13). در عصر حاضر تقریباً ورزش در زندگی افراد رسوخ كرده و در بین ورزش­ها، فوتبال به دلیل جذابیت خاص، یكی از بیشترین جمعیت­های ورزشی دنیا را تشكیل می ­دهد و جایگاه منحصر به فردی دارد، به گونه­ ای كه به پدیده فراگیر و جهانی ­بدل شده و برای آن حد و مرزی نمی توان قائل شد. این رشته به­ دلیل برخورداری از ابعاد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، به طور كامل از حالت بازی ساده خارج شده است، این نكته دلیل توجه به ارتقای این رشته ورزشی در سطح جهان را آشكار می­سازد. امروزه فوتبال با داشتن بیش از 209 عضو در فدراسیون بین المللی فوتبال،207 هزار فوتبالیست حرفه ای،245 میلیون بازیکن آماتور و 4/3 میلیارد طرفدار، یکی از رایج ترین و محبوب ترین ورزش ها در جهان محسوب می شود (59).

در جامعه ی امروز نمی توان از ورزش فوتبال دور ماند. بسیاری از مردم در این ورزش و امور مربوط به آن احاطه شده اند، به تماشای مسابقات و رویدادها می روند، در این ورزش مشارکت کرده و با دوستان خود درباره ی فوتبال بحث می کنند. به همین ترتیب این ورزش توانسته در کشور های پیشرفته ی جهان به صورت یک صنعت مهم و درآمد زا درآید که گاه رتبه ی آن در برخی کشورها بالاتر از صنایع اتومبیل سازی با بیش از 50 سال پیشینه قرار می گیرد.به طوری که به صورت یک صنعت بین المللی و جهانی درآمده و شاغلان متعددی را به طور مستقیم و غیرمستقیم به خود جذب نموده است (52).

امروزه سازمان­ها ناگزیرند به طور دائم بر رویدادهای داخلی و خارجی نظارت کنند تا بتوانند در زمان مناسب و بر حسب ضرورت، خود را با تغییرات وفق دهند. سازمان­ها بایستی به شیوه­ای اصولی این تغییرات را شناسایی کنند و خود را با آن­ها وفق دهند.در دنیای کنونی که با سرعتی سرسام آور در حال تغییر است، دیگر نمی­توان از تصمیم گیری­های یکباره و مبتنی بر قضاوت­های شهودی و تجربی استفاده کرد.امروزه سازمان­هایی موفق خواهند بود که بتوانند از علم و مدیریت استراتژیک استفاده کنند. بنابراین همة سازمان­ها ناگزیرند که عهده دار مدیریت راهبرد یا راهبردی شوند.گاهی راهبردهایی از موضع قدرت تعریف می­شوند و زمانی برای فایق آمدن بر مسائل بروز می­ کنند.

دانشمندان بسیاری اهمیت برنامه ­ریزی استراتژیک را از جنبه ­های مختلف مورد بررسی قرار داده­اند و همگی روی همبستگی برنامه ریزی استراتژیک با عملکرد مطلوب سازمان­ها توافق نظر دارند.به اعتقاد آن­ها برنامه ریزی استراتژیک فرایندی پویا و منطقی است.

فرای و استونر و فرد دیوید برنامه ­ریزی استراتژیک را ابزار مدیریتی توانمندی تعریف می­ کنند که برای کمک به سازمان­های کوچک طراحی می­ شود تا آن­ها به صورت رقابتی خود را با تغییرات پیش بینی شدة محیط تطبیق دهند. از نظر لرنر برنامه ریزی استراتژیک فرایند تغییر سازمانی مستمر و پیچیده است که نگاه به آینده دارد و بر پیش بینی آینده تمرکز می­ کند (60).

به عقیدة ماچادو[1] برنامه ­ریزی استراتژیک عنصری کلیدی برای برتری سازمانی است. این فرایند روی اهداف استراتژیک و عملیاتی، اهداف و استراتژی­ های مبتنی بر خط­ مشی­های سازمانی، برنامه ­ها و فعالیت­های تدوین شده برای دستیابی به اهداف و نتایج مورد انتظار سازمان تمرکز دارد و ابزاری بسیار مهم برای اثربخشی سازمانی است (29).

پفر[2] برنامه ­ریزی استراتژیک را فرایند ایجاد و توسعه رویه­ ها و عملیات ضروری برای دستیابی به آینده تعریف می­ کند. وی بین برنامه­ ریزی بلندمدت که به صورت واکنشی است و برنامه ­ریزی استراتژیک که سازمان را مجاز به خلق آینده­اش می­ کند، تفاوت قائل می­ شود.

برنامه ­ریزی استراتژیک باعث می­ شود تا سازمان فعالیت­ها و خدماتش را برای برآوردن نیازهای در حال تغییر محیط تطبیق دهد. این برنامه ­ریزی نه تنها چارچوبی برای بهبود برنامه­ها ارائه می­ کند بلکه چارچوبی برای ساختاردهی مجدد برنامه­ها، مدیریت و همکاری­ها و نیز برای ارزیابی پیشرفت سازمان در این زمینه ­ها ارائه می­ کند (60).

2-1- بیان مسأله

توسعه­ فوتبال، از مهم­ترین برنامه ­های کنفدراسیون­های قاره­های مختلف جهان است.از جمله­ این برنامه­ها می­توان به طرح آسیا ویژن مربوط به کنفدراسیون فوتبال آسیا اشاره کرد.این نهاد به منظور توسعه و پیشرفت فوتبال در قاره­ی آسیا اهداف مختلفی مانند امور استعدادیابی و سطوح پایه، بهبود رهبری، آموزش و تربیت پرسنل از جمله داوران و سایر کارشناسان و غیره را دنبال می کند.همچنین 11 عنصر را که به عناصر 11گانه­ی ویژن آسیا معروف است برای توسعه­ فوتبال در این قاره معرفی کرده است.این عناصر شامل فدراسیون فوتبال، بازاریابی، امور پزشکی، داوران، مربیان، رده­های سنی پایه و جوانان، فوتسال، مردان، زنان، طرفداران و رسانه ها هستند (73).

از طرف دیگر ریشه و هسته­ی اصلی توسعه­ فوتبال در درون باشگاه­ها شکل می گیرد و در واقع باشگاه­ها سازنده­ی اصلی بازیکنان برای خود، و حتی تیم­های ملی کشور خود هستند.روشن است که هرچه وضعیت باشگاه­ها در کشوری مطلوب تر و آن باشگاه­ها به معیارها یا استانداردهای حرفه ای نزدیک­تر باشند، متعاقب آن مسابقات لیگ حرفه­ای نیز از سطح بالاتر و کیفیت برتری برخوردار خواهد شد (27). چون باشگاه های حرفه ای فوتبال، بنگاه­های اقتصادی صنعت فوتبال به شمار می روند بنابراین توسعه­ باشگاه های حرفه­ای نقش مهمی در توسعه­ اقتصادی صنعت فوتبال ایفا می­ کند (11). هم­چنین فوتبال جدا از ساختار مدیریتی خود، از نیروی انسانی مهمی چون ورزشکاران، مربیان، تماشاچیان، طرفداران، داوران وغیره تشکیل شده است (38). از این رو برای بررسی وضعیت توسعه­ فوتبال در هر کشوری می توان شاخص ­های مرتبط با طرح آسیا ویژن، وضعیت باشگاه­ها و نیروی انسانی را در نظر گرفت.

ایران از جمله کشور­هایی است که فوتبال، دل مشغولی بسیاری از مردم است و پیشرفت یا عدم پیشرفت در عرصه­ فوتبال با غرور ملی، احساس رضایت، خشنودی و امیدواری آحاد مردم ارتباط نزدیکی دارد و رشد و توسعه­ این رشته نیازمند حرکتی منسجم، همراه با برنامه ریزی دقیق و متناسب بر اساس نگرش­ها و رویکردهای رایج در فوتبال جهان است.شناخت رویکردها و نگرش­های حاکم بر توسعه­ فوتبال، ما را در یافتن جهت و مسیر حرکت فوتبال کشور راهنمایی می کند و رویکرد مناسبی را برای توسعه­ فوتبال کشور بر اساس اهداف حاکم بر ورزش و تربیت بدنی به ما نشان می دهد تا دستیابی به اهداف ورزش در جامعه واقع گرایانه­تر شده و از شعارگرایی­ها و هدف­گذاری­های غیر واقعی که به تخریب ورزش، جامعه و نظام تربیتی ورزش منجر خواهد شد، اجتناب شود (59).

با توجه به اهمیت روز افزون ورزش فوتبال به عنوان پر­طرفدارترین و محبوب ترین ورزش که از آن یک پدیده­ سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی ساخته و جزء لاینفک زندگی بسیاری از افراد در سراسر جهان گشته، شناخت دلایل موفقیت یا عدم موفقیت آن در یک کشور و پیدا کردن راه حل­های مناسب برای رفع ضعف­ها و تقویت نقاط مثبت، دارای اهمیت بسیار زیادی است (19). استان گیلان به دلیل داشتن دو تیم باشگاهی مطرح در سطح اول فوتبال کشور و با توجه به معرفی بازیکنان شاخص و بزرگ، دارای جایگاه خاصی در فوتبال ایران است.با توجه به این مساله، لزوم نگاه حرفه ای وتلاش برای ارتقاء شاخص های توسعه و تدوین استراتژی مناسب به منظور پیشرفت بیشتر این ورزش اجتناب ناپذیر است.

یکی از راه­های شناخت وضعیت سازمان­ها، بررسی محیطی است، که عبارتست از نظارت، ارزیابی و نشر اطلاعات حاصله درباره محیط سازمانی میان افراد کلیدی و مؤثر سازمان؛ و ابزاری است برای جلوگیری از شوک­های راهبردی و تامین سلامتی بلند مدت سازمان.در چنین محیطی سازمان­ها با عوامل بیرونی مانند محیط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و تکنولوژیکی و عوامل درونی مانند مدیریت، بازاریابی و امور مالی سر و کار دارند.

از شیوه ­های متداول شناسایی این عوامل، استفاده از تحلیل SWOT است که معرف قوت­ها، ضعف­ها، فرصت­ها و تهدید­های سازمان است.این روش امکان مقایسهی تنگناها، تهدیدها و جنبه­ های آسیب زننده به سازمان، فرصت­ها، تقاضاها و موقعیت­های محیط بیرونی را با ضعف­ها و قوت­های سازمان به­ وجود می­آورد (29)

از این رو پژوهشگر در این پژوهش در صدد است به این سوالات پاسخ دهد که چه شاخص ­هایی را می توان برای توسعه­ فوتبال در استان گیلان در نظر گرفت؟وضعیت توسعه یافتگی فوتبال در شهرهای استان گیلان تا چه اندازه است؟و در نهایت، آیا می­توان با بهره گرفتن از وضعیت توسعه یافتگی فوتبال استان، استراتژی خاصی را برای فوتبال گیلان طراحی کرد؟

3-1- ضرورت و اهمیت تحقیق

با توجه به مسائل بیان شده، می توان گفت که شناسایی شاخص ­های توسعه­ فوتبال در استان گیلان می تواند باعث پیشرفت هرچه بیشتر این رشته ورزشی در این استان شود.ارائه­ گزارشی دقیق و کارشناسانه، از وضعیت شاخص ­های توسعه­ فوتبال در استان گیلان، می تواند به عنوان ابزاری مناسب برای برنامه ریزی هرچه بهتر این رشته در آینده، مورد استفاده قرار گیرد. این تحقیق سعی دارد با شناسایی این شاخص ها، راهنمایی برای مدیران این استان جهت تصمیم گیری های صحیح برای توسعه­ فوتبال در استان گیلان باشد.

بنابراین برای تدوین برنامه­ی واقعی و عملیاتی فوتبال استان، باید ارزیابی دقیقی از وضعیت فوتبال گیلان داشته باشیم تا با آسیب شناسی و مشخص کردن قوت­ها، ضعف­ها، فرصت­ها و تهدید­ها و تعیین موقعیت راهبردی فوتبال استان بتوانیم برای دست یابی به وضعیت مطلوب، برنامه­ی واقع گرایانه و عملی طراحی کنیم (59).

[1] Machado

[2] peiffer