همانطوری که در متون گذشته ذکر شده است آب به عنوان یکی از کهن ترین الگوه های ، بسیار قدیمی در اسطورها می باشد . در آئین کهن ایرانیان چهارعنصرآب ، خاک ، هوا و آتش بسیارمقدس و قابل ستایش بوده اند که در این میان آب به عنوان عنصر برتر انتخاب شده است بخاطری که نماد پاکی ، دوری از آلودگی وتطهیر می باشد و از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد طوری که اهمیت و ارزش آن را در شکل معابد تجلی کالبد یافته است و از آن به عنوان الهه آناهیتا نام برده شده است ، هدف اصلی این پژوهش شناخت بافت های معماری می باشد در فصل اول این پژوهش كلیات موضوع آمده است . در فصل دوم به یکسری تعاریف پرداخته شده است . فصل سوم به معرفی محوطه معبد آناهیتا پرداخته شده است . فصل چهارم به دوره های تاریخی معبد و آثار به دست آمده می‌پردازد و فصل پنجم نیز به تجزیه و تحلیل و نتیجه‌گیری اختصاص یافته است.

فصل اول: کلیات طرح

1-1- بیان مسئله

معماری ایران درتمامی گونه هایش همواره پیوندناگسستنی باآب دارد ،درمیان خانه ها ،کاروانسراها ، کاخ ها و در برابر ایوان هایمان آب حضور دارد ، رمز حضوری آب به این صورت درمعماری را می توان از اهمیت آب وتاثیرآن را دراعتقادات و زندگی گذشتگان دریافت. زمانی آب آنقدر مقدس و معنادار بوده است که آن را در قالبی خداگونه ستایش می کنیم و برای آن معبد می سازیم که بااحترام هرچه بیشتراو را ستایش کنیم طوری که آب حکم الهه پیدا می کند. این الهه که به نام آناهیتانام گذاری می شود در ایران باستان یکی از محبوبترین ایزدان آیین زرتشت است ، مهرتقدس بریک پدیده طبیعی ، حکایت از حضوراساسی و بنیادین در ذهن و باورهای انسان داردو آب در بین این عناصر چهارگانه(آب ،آتش ، هوا و خاک) مظهر پاکی و باروری می باشد طوری که امروزه نیزآن را نماد پاکی و روشنایی می دانند. بنابراین تنها در چهارچوب یک سرزمین محدود و محصور نشده است و در همه ی فرهنگ ها دارای جایگاه اعتقادی و باورپذیر است. جایگاه برجسته آب در ایران باستان در شکل معابد تجلی کالبدی یافته است.آناهیتا– ایزدبانوی آب– درسراسرایران کهن ،فرشته طهارت وپاکی است حتی قبل از زرتشتیان نیزبه پاکی آب توجه می شده و در آیین زرتشت پاک نگه داشتن آب از پلیدی یکی از ارکان دین به شمار می آمده است ، شاید بتوان در ایزدکده ایران آناهیتا، ایزدبانوی آب را دوست داشتنی ترین ایزدبانوی آیین زرتشت خواند ازیراست که پردازنده تاریخ ایران باستان ،بی اختیار می خواهد هرآنچه را که در ذهن دارد، نثار این بانوی بانوان ایران کندو بیشتر از خودآب، دل به آب روی آناهیتا سپرد .

2-1- هدف های تحقیق

این پژوهش سعی دارد به شرح ماهیت آب و پرستشگاهای ساخته شده برای این الهه مقدس بپردازد وتاثیرات آن را در زندگی گذشتگان بیان کندو با هدف شناخت آثارتاریخی دردوران اشکانیان صورت گرفته به ویژه با معبدآناهیتا درکنگاور، بیشاپور(کازرون)، وتخت سلیمان آشنا می شویم و به شناخت معابد، نوع معماری، و جایگاه این معبددر دورهای هخامنشی، اشکانیان و ساسانیان را بازگو می کنیم به شرح اشیاء کشف شده از این معبد(معبد آناهیتا کنگاور) وکاربرد این معبد می پردازیم.

3-1- اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن

نگرش ایران از دیر باز به آب مانند موجودی مقدس بوده است . آب در دین زرتشت به قدری اهمیت دارد كه به بخاطرهمین یکی از یشت های کتاب مقدس اوستا (آبان یشت) ، به ایزد آب « اردویسورآناهیته» پیشکش شده است:

– می ستایم همه آب ها را که آفریده اهورامزداست.

– و بستاییم همه آ ب های پاک را که داده اهورامزداست.

آناهیتا علاوه براساطیرمذهبی در دوران باستان ،آب در واقعه عاشورا و قبل از آن به عنوان مهریه دختر پیامبرخاتم (ص) ، در ذهن مردم ایران ماندگار وجاویدان شده است . آب از کهن الگوهای اسطوره ای در بسیاری ازجوامع است. این نماد درحماسه گیل گمش، طوفان نوح عهدعتیق، ماجرای کیخسرو افراسیاب در شاهنامه و بسیاری دیگر از مصادیق ادبیاتی آمده و ضمن تقدس ذاتی با دیگر مفاهیم مقدس مترادف شده است. از نظرتاریخی باید هرودت احتمالاً قدیمی ترین سند را ارائه داده باشد ، ایرانیان آب

را پاک نگه می داشتند طوری که بعدها آب مورد ستایش قرار می گیرد البته در جاهایی آب با حضور آتش همراه می باشد، علت ساخت پرستگاه برای آب این بود که آن را در جای مقدسی ستایش کنند و آب را نماد پاکی ، دور از آلودگی، نماد باروری وعشق و دوستی می دانند اماتوجه به آناهیتا(الهه آب ها) از دوره اردشیر دوم هخامنشی درایران مرسوم شده.و در دوره های تاریخی بعد یعنی اشکانیان و ساسانیان همواره ادامه داشته است .

باور به اینکه این ایزد را باید یکی از کهن ترین و پراهمیت ترین باورهای ایران باستان به شمارآورد ، هیچ ایزدی در اوستا وآیین زرتشت تا اندازه آناهیتا با گرمی و دلبستگی یاد نمی شود از این رو غیرایرانی بودن این الهه که گاهی چنین پنداشته شده غیر ممکن است ،تاریخ هم گواه این است که ایرانیان هرگز به پدیده ای غیرخودی مهر چندانی نداشته اند.

با این حال جداکردن آناهیتا از بدنه زرتشت ناشدنی است اما خود اوهمواره به صورت ایزدی انتزاعی متجلی می شودوهرگزبه مثابه عنصری ازپیکرآیین مزدیسنادرنمی آیدهمین ویژگی آناهیتااست که نشان از کهن بودن آن داردو نشان می دهد که ناهید کهن تر از زرتشت است وایزدیست که هم میزبان زرتشت است هم میهمان او ..

4-1- سوالات

ردپای حضور آب در تاریخ ایران از چه زمانی احساس می شود ؟

آب در بین ایرانیان از چه جایگاه و حرمتی برخوردار بوده است ؟

آب را چرا نماد پاکی و طهارت در ایران باستان و دوره های بعد می دانسته اند ؟

در کدام نقش برجسته های تاریخی آناهیتا به عنوان الهه حضور داشته است ؟

معابد آناهیتا مربوط به چه دورانی می باشد و اوج شکوفایی انها مربوط به چه دوره می باشد ؟

آناهیتا که در ایران باستان از آن به طور خاص یاد شده است به چه معنی می باشد ؟

معبد آناهیتا در ایران در کجاها قرار دارد ؟

ساختار معبد آناهیتا در كنگاور چگونه است ؟

کاربری بنای معبد آناهیتا چه بوده است ؟

معابد در بین باورها و فرهنگ های و اعتقادات مردم چه جایگاهی داشته اند ؟

طی کاوش های به عمل آمده در معبد آناهیتا ( کنگاور ) چه اشیاء تاریخی کشف شده است ؟