1-3-اهمیت و ضرورت تحقیق.. 4
1-4-بطور کلی اهداف تحقیق عبارتند از. 6
1-5-سوالات اصلی تحقیق.. 6
1-6-فرضیه های تحقیق.. 6
1-7-روش تحقیق.. 6
1-8-قلمرو زمانی تحقیق.. 7
1-9-قلمرو موضوعی تحقیق.. 7
1-10-روش جمع آوری و منابع اطلاعات.. 8
1-11-الگوهای مورد استفاده در تحقیق.. 8
1-12-ساختار تحقیق.. 10
فصل دوم: مبانی نظری و بر پیشینه تحقیق
2-1- مقدمه. 12
2-2- بخش اول: کلیات.. 13
2-2-1 اهمیت مالیات.. 13
2-2-2 نقش مالیات در جامعه: 13
2-2-3 مالیات و جایگاه آن در اقتصاد 13
2-2-4 نگاهی بر درآمدهای مالیاتی.. 14
2-3- مفهوم و تعریف مالیات و اصول وضع آن. 14
2-3-1-تعریف مالیات.. 14
2-3-2- اصول وضع مالیات.. 16
2-4- مفهوماجتناب مالیاتی.. 17
2-5-تمایزفرار مالیاتیو اجتناب مالیاتی.. 19
2-5-1- زمینه های پیدایش فرار مالیاتی.. 20
2-5-2- اندازه گیری فرار مالیاتی در ایران. 21
2-5-3- کارت بازرگانی، کد اقتصادی و فرار مالیاتی.. 22
2-5-4-ناکارآمدی نظام مالیاتی ایران، علل و زمینه ها 23
2-6- رابطه مفاهیم مالیاتی با مفاهیم حسابداری و گزارشگری.. 28
2-6-1- اختلاف بین سود حسابداری وسود مشمول مالیاتاز دیدگاه تئوری.. 28
2-6-2- اختلافات اساسی بین سود مشمول مالیات و سود حسابداری.. 29
2-6-3- اختلاف درآمد مشمول مالیات ابرازی و قطعی.. 29
2-7- مفهوم کیفیت گزارشگری مالی.. 30
2–7–1– ویژگی های مبتنی بر عملکرد 32
2–7–2– ویژگی های مبتنی بر ساختار. 32
2 – 7 – 3 –ویژگی های مبتنی بر بازار. 33
2-8- رابطه اجتناب مالیاتی با شفافیت گزارشگری.. 37
2-9-گزارشگری مالی و گزارشگری مالیاتی.. 38
2-10-تحقیقات انجام شده در مورد اجتناب مالیاتی.. 39
2-11-خلاصه و جمع بندی.. 42
فصل سوم: روش تحقیق
3 – 1 – مقدمه. 45
3 – 2 – طرح مساله. 45
3 – 3 – تدوین و استدلال فرضیه ها 45
3 – 4 – جامعه و نمونه آماری.. 46
3 – 5– قلمرو تحقیق.. 47
3 –6 – روش جمع آوری و منابع اطلاعات.. 47
3 – 7 – تعاریف عملیاتی متغیرها 48
3– 8 – تفسیر متغیرهای تحقیق.. 49
3-8-1-متغیر مستقل. 49

3-8– 2 –متغیر های وابسته. 49
3 – 9 – چگونگی بررسی فرضیه ها 50
3 – 10 – آزمون فرضیات تحقیق.. 52
3 – 11– خلاصه فصل سوم 53
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل اطلاعات
4–1– مقدمه. 55
4 –2– آمار توصیفی.. 55
4 – 3 –ضریب همبستگی بین متغیرهای تحقیق.. 57
4 – 4 –نتایج بررسی مفروضات اساسی مدل رگرسیون خطی.. 59
4 – 5 – نتایج آزمون فرضیه های تحقیق.. 60
4– 5 –1–نتیجه آزمون فرضیه های تحقیق.. 60
4– 5 –2–خلاصه نتایج آزمون فرضیه های تحقیق.. 63
4–6– خلاصه فصل چهارم 64
فصل پنجم: خلاصه، نتایج و پیشنهادها
5 – 1 – مقدمه. 66
5 – 2 –خلاصه موضوع و روش تحقیق.. 66
5 – 3 – خلاصه یافته های تحقیق.. 68
5–4–جمع بندی و تفسیر. 69
5– 5 –محدودیت های تحقیق.. 70
5–6– پیشنهادات برخاسته از تحقیق.. 70
5 – 7 – پیشنهاد برای تحقیقات آتی.. 70
5 – 8 – خلاصه فصل پنجم 70
منابع. 72
پیوست و ضمائم 72
چکیده
در تحقیق حاضر به بررسی رابطه بین اجتناب با گزارشگری مالی متهورانه در شرکت های پذیرفته بورس اوراق بهادار تهران پرداخته شده است. نمونه آماری پژوهش شامل 140 شرکت طی دوره زمانی1381 لغایت1390 بوده است. در این تحقیق رابطه اجتناب مالیاتی از طریق اثر سه عامل نرخ موثر مالیاتی نقدی، نرخ موثر مالیاتی نقدی بلند مدت واختلاف دائمی مالیات با گزارشگری مالی متهورانه بررسی می کند. دراین تحقیق از روش توصیفی از نوع همبستگی و روش تحقیق تر کیبی استفاده شده است برای آزمون فرضیه ها از الگوی رگرسیون خطی چند متغیره استفاده می شود، همچنین برای تجزیه تحلیل داده ها از نرم افزاری آماری EVIEWS استفاده شده است. یافته های تحقیق حاکی از وجود رابطه مستقیم اجتناب مالیاتی از طریق سه عامل نرخ مؤثر نقدی، نرخ مؤثر مالیاتی نقدی بلند مدت و اختلاف دائمی با گزارشگری مالی متهورانه است. یعنی به این نتیجه می رسیم که شرکت هایی که دارای گزارشگری مالی متهورانه دارند، اجتناب مالیاتی بیشتری نسبت به شرکت هایی که دارای ثبات در گزارشگری هستند را خواهند داشت.
واژه های کلیدی: اجتناب مالیاتی، نرخ موثر مالیاتی نقدی، نرخ موثر مالیاتی نقدی بلند مدت
1-1- مقدمه
این تحقیق به دنبال بررسی رابطه اجتناب مالیاتی با گزارشگری مالی متهورانه در شرکت ها می باشد. در این تحقیق به دنبال یافتن پاسخ برای این سوالات هستیم که آیا واحدهای تجاری که دارای گزارشگری مالی متهورانه هستند، اجتناب مالیاتی بیشتری نسبت به شرکتهایی که دارای ثبات در گزارشگری مالی هستند خواهند داشت؟ اما مطلب قابل تامل این است که این هزینه ها که به عهده سهامداران شرکت می باشد، همیشه به نفع آنان نیست و مخارج اجتناب از مالیات در مواردی از منافع آن بیشتر خواهد بود. زیرا هم خطر اینکه این موارد توسط وزارت دارایی کشف شده و شرکت مشمول جریمه گردد وجود دارد و هم اینکه مدیران مخارج زیادی را برای انجام این کار متحمل خواهند شد که بعضاً منافع خودشان را شامل می‎شود و هیچکدام از این هزینه ها به نفع سهامداران نیست. ثبات و کیفیت در گزارشگری مالی ممکن است موجب افزایش دقت عمومی در اطلاعات موجود درباره سرمایه گذاریهای انجام گرفته توسط مدیران و تصمیمات عملیاتی شرکت گردد. شفافیتهای برون سازمانی مثل تجزیه و تحلیل های مالی نیز نقش مهمی را در نظارت برعملکرد و رفتار مدیران شرکت ایفا می کند. بنابراینشفافیت مالیشرکتها باعث کاهش خطرات ناشی از سلب مالکیت سهامداران از ثروت خود توسط مدیران فرصت طلب می شود. برای روشن شدن بهتر رابطه میان گزارشگری مالی معقول و اجتناب مالیاتی، بطور خاص دو دلیل مربوط بیان می شود: اول اینکه وجود روابط بین گزارشگری مالی معقول و اجتناب مالیاتی ممکن است زمینه ساز آگاهی بخشی به مقامات مالیاتی شود. مدیران شرکتها فعالیتهای مختلفی را جهت اجتناب مالیاتی و کاهش مالیات شرکت انجام می دهند، انجام اینگونه فعالیتها نظیر استفاده از معافیتهای مالیاتی و یا جایزه های مالیاتی و همچنین برنامه ریزی های گسترده اجتناب مالیاتی، مقاصد تجاری خاص را برای شرکت ها فراهم نمی آورد بلکه تنها هدف مدیران، اجتناب از پرداخت مالیات است. در اقتصادهای در حال رشد که تضاد و اختلافات شدیدی میان مالکان و نمایندگان وجود دارد، فرصت خوبی برای مدیران فراهم می شود تا بتوانند زمینه فرصت طلبی و سوء استفاده از سود شرکت را فراهم کنند. دوم اینکه همانطور که از فسادهای بزرگ مالی انرون و دیگر نمونه های نظیر آن کشف شده است، پتانسیل زیادی در شرکتها برای انجام مقاصد سودجویانه و اجتناب از پرداخت مالیات به هر نحو ممکن وجود دارد. اما در این میان تنها تعداد اندکی از مطالعات انجام گرفته نشان می دهد که سرمایه گذاران به فعالیتهای اجتناب مالیاتی پاسخ منفی داده و از اینگونه فرصتها چشم پوشی کرده باشند. هدف اصلی دلالت بر این موضوع دارد که تعامل وزارت امور اقتصادی و دارایی با سازمان بورس اوراق بهادار و کمیته تدوین استانداردهای حسابداری و جامعه حسابداران رسمی کمک به تشخیص مودیان پرخطر مالیاتی خواهد نمود.
1-2- بیان مسئله
اجتناب مالیاتی که موجب کاهش خروج وجه نقد از شرکت بسوی دولت می شود، از گذشته بعنوان یک ارزش برای سهامداران تلقی میشده است. چشم انداز کلی اجتناب مالیاتی بر این نکته دلالت دارد که مدیران فرصت طلبی که بدنبال اجتناب از پرداخت مالیات هستند، بوسیله گزارشگری مالی بدنبال سوء استفاده های مالی هستند و بیشتر این کار را در جهت منافع شخصی خود انجام می دهند. کیفیت در گزارشگری مالی سبب تسهیل نظارت بر عملکرد مدیران از سوی سهامداران می شود. حال آنکه با وجود عدم کیفیت در گزارشگری مالی، کنترل و نظارت سهامداران بر مدیران کاهش خواهد یافت. همچنین مدیران فرصت طلب از سایر روشها و تکنیک ها برای پرداخت مالیات کمتر استفاده می کنند که این امر سبب تحمل هزینه هایی برای مالکان شرکت خواهد شد.عدم هماهنگی بین اصول پذیرفته شده حسابداری وقوانین مالیاتی این فرصت را برای شرکت ها فراهم می سازد که بطور همزمان سود دفتری شان را به سمت بالا وسود مشمول مالیاتشان را به سمت پایین مدیریت کنند وفعالیت های پنهان سازی مالیاتی نشان می دهد که برخی شرکت‎ها تمایل دارند در گزارشگری مالی متهورانه وارد شوند که هر دوی سود دفتری وسود مشمول مالیاتشان را در یک دوره مالی تحت تاثیر قرار دهند لذا این تحقیق بدنبال بررسی اثررابطه اجتناب مالیاتی با گزارشگری مالی متهورانه در شرکت هامی باشد، این تحقیق به این سوال می پردازد که آیا شرکت هایی که دارای گزارشگری مالی متهورانه هستند اجتناب مالیاتی بیشتری دارند یا خیر؟ برای سنجش گزارشگری مالی متهورانه از مدل کیفیت گزارشگری مالی کوهن (2006) استفاده می شود.
1-4-اهمیت و ضرورت تحقیق
شرکت ها برای در اختیار قرار گرفتن منابع سرمایه گذاران باید قادر باشند انتظارات آنها را برآورنده سازند و همچنین بر طبق قانون باید حقوق دولت را که یکی از مهم ترین آن ها مالیات است، پرداخت کنند. بر این اساس چون با پرداخت مالیات میزان بازده مالکان کاهش پیدا می کند، این موضوع منجر به کاهش انگیزه‎ی سرمایه گذاران جهت خرید سهام و سرمایه گذاری می گردد. عدم توجه مدیریت به کاهش هزینه های ناشی از تحمیل مالیات و عدم تلاش در تعیین درآمد مشمول مالیات، باعث انتقال منابع از مالکان به دولت خواهد شد. با این توصیف انتظار مالکان این است که جهت جلوگیری از انتقال ثروتشان به دولت، مدیریت اقدام به انجام فعالیت هایی نماید که سود حسابداری را محافظه کارانه تر شناسایی کنند، در این میان قیمت سهام شرکت نیز نه تنها کاهش نداشته باشد، بلکه افزایش هم داشته باشد. به همین منظور مدیران شرکت ها برای برآورده شدن انتظارات سرمایه گذاران به دنبال راه کارهایی هستند تا از آن طریق بتوانند مالیات پرداختنی واحد اقتصادی را کاهش دهند و از کاهش بازده شرکت نیز جلوگیری کنند. یکی از این ابزارها اجتناب مالیاتی می باشد که جهت انجام هرچه بهتر آن و دست یابی به هدف اصلی آن که افزایش شرکت و ثروت مالکان است، باید کیفیت گزارشگری را به همراه فعالیت های اجتناب مالیاتی افزایش دهند.
از جمله دلایل و اهمیت بررسی رابطه ی بین اجتناب مالیاتی و گزارشگری مالی متهورانه شرکت ها دو موضوع می باشد:
1- بررسی رابطه ی بین گزارشگری مالی متهورانه و اجتناب مالیاتی که ممکن است منجر به روشن شدن رابطه بین اجتناب مالیاتی و سوء استفاده افراد درون سازمانی شود. مدیریت ممکن است انواع گوناگونی از برنامه های مالیاتی را جهت کاهش هزینه مالیات تحمیل شده بر شرکت به اجرا درآورند و این موضوع تنها باعث افزایش ریسک عدم شفافیت شرکت شود و هیچ هدف اقتصادی دیگری به جز ایجاد اطمینان خاطر برای سوء استفاده ی افراد برون سازمانی وجود نداشته باشد. (دسای و دارماپالا2007)[1].
2- با آشکار شدن رسوایی ها و خراب کاری مدیریت در شرکت هایی مانند انرون و تعداد دیگری از این قبیل، مشخص گردید که پتانسیل سوء استفاده و اتلاف منابع مالکان در شرکت هایی که از فعالیت های مبهم و غیر شفاف اجتناب مالیاتی استفاده می کنند بالاست. به خاطر این که در آن موارد به بهانه ی آشکار نشدن سود واقعی شرکت، رفتارهای منفعت طلبانه ی خود را پنهان می کنند. مطالعات و تحقیقات انجام شده نیز نشان می دهد تعداد بسیار اندکی از مالکان به فعالیت های اجتناب مالیاتی با ابهام زیاد واکنش مثبت نشان می دهند. با این وجود مدارک و مستنداتی هم وجود دارد که بیان گر این نکته است که، از نظر سرمایه گذاران برنامه های اجتناب مالیاتی ارزشمند و دارای اهمیت می باشد و مهمتر اینکه، به ارزش آفرینی فعالیت های اجتناب مالیاتی برای واحد تجاری اهمیت زیادی قائل هستند. (گلیسن و میلر2002)[2].
در تحقیق حاضر سعی بر آن شده رابطه ی بین اجتناب مالیاتی و گزارشگری مالی متهورانه مورد بررسی قرار گیرد. فشار شرایط نا مساعد اقتصادی در شرایط کنونی کشور بر شرکتها و تلاش واحدهای تجاری برای حفظ بقای خود در صنعت و از دست ندادن سهم بازار، موجب این می شود که مالکان در جریانهای خروجی وجه نقد دقت داشته باشند. یکی از این جریانات خروجی، پرداخت مالیات است و با توجه به موارد پیش گفته، شرکتها بدنبال این هستند که با استفاده از راه کارهای قانونی بتوانند مالیات کمتری را پرداخت کنند. این مطالعه به بررسی این موضوع می پردازد که چگونه واحدهای تجاری بدون اینکه از راههای غیر قانونی استفاده کرده و بدنبال مالیات گریزی باشند، بتوانند مالیات کمتری پرداخت کنند.
1-4-بطور کلی اهداف تحقیق عبارتند از
– ارائه راهکارهایی جهت کاهش هزینه های نمایندگی
– کاهش مدت زمان رسیدگی به پرونده های مالیاتی
– کاهش هزینه های دولت برای اخذ مالیات از مودیان و علی الخصوص مودیان بزرگ مالیاتی
1-5-سوالات اصلی تحقیق
مالیات یکی از راه هایجریان وجوه نقداز سوی مالکان بسوی دولت می باشد و بدین طریق بخش قابل توجهی از منابع و نقدینگی مالکان به دولت انتقال پیدا می کند که این موضوع منجر به کاهش بازده سرمایه گذاران خواهد شد. مدیریت مودیان حقوقی جهت جلوگیری از انتقال منابع و کاهش بازده مالکان که نهایتاً منجر به کاهش انگیزه سرمایه گذاری آنان خواهد شد. اقدام به اجرای برنامه های اجتناب مالیاتی می نمایند تا از این طریقثروت سهامدارانرا افزایش دهند. جهت مخفی نگه داشتن درآمد مشمول مالیات واقعی، مدیران اغلب تلاش می کنند که اهداف اصلی برنامه های اجتناب مالیاتی روشن نباشد. ابهام و عدم شفافیتی که همراه با اجرای برنامه های اجتناب مالیاتی بوجود می آید می تواند برای افراد برون سازمانی یک حفاظ و فضای امنی را ایجاد کند. در این تحقیق بدنبال یافتن پاسخ برای این سوالات هستیم که آیا واحدهای تجاری که دارای گزارشگری مالی متهورانه هستند، اجتناب مالیاتی بیشتری نسبت به شرکتهایی که دارای گزارشگری مالی غیرمتهورانه هستند خواهند داشت؟
1-6-فرضیه های تحقیق
به منظور پاسخ گویی به سوالات اصلی تحقیق و در پی آن بررسی رابطه ی بین گزارشگری مالی متهورانه و اجتناب مالیاتی سه فرضیه به شرح زیر بیان شده اند:
1- اجتناب مالیاتی از طریق نرخ موثر مالیاتی نقدی با گزارشگری مالی متهورانه رابطه مستقیم دارد.
2- اجتناب مالیاتی از طریق نرخ موثر مالیاتی نقدی بلند مدت با گزارشگری مالی متهورانه رابطه مستقیم دارد.
3- اجتناب مالیاتی از طریق اختلاف دائمی مالیات با گزارشگری مالی متهورانه رابطه مستقیم دارد.
1-7-روش تحقیق
تحقیق حاضر از شاخه تحقیقات شبه تجربی¹واز نوع پس رویدادی (با استفاده از اطلاعات گذشته) است که براساس اطلاعات واقعی بازار سهام و صورت­های مالی140 شرکت­ پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای سال های1381 تا 1390 انجام گرفته است. در این تحقیق از روش توصیفی از نوع همبستگی و روش تحقیق ترکیبی استفاده شد. در تحقیق ترکیبی، مبانی نظری موضوع مورد پژوهش، از طریق مطالعات کتابخانه ای بدست می آید. همچنین برای تجزیه و تحلیل و آزمون نظریه ها و فرضیات تحقیق که در روش ترکیبی از منابع مختلف گردآوری شده است، روش همبستگی انتخاب گردیده است. علت انتخاب روش مزبور آن است که تعداد متغیرهای بازیگر در مورد موضوع مورد پژوهش زیاد بوده و تنها روش تحقیق همبستگی است که به محقق اجازه می دهد تا متغیرهای زیادی را اندازه گیری کند. و همزمان همبستگی آنها را مقایسه و در نهایت یک مدل با استفاده از آنها استخراج نماید. همچنین در تحلیل رگرسیون، برای تجزیه و تحلیل داده و بررسی رابطه بین متغیرهای مورد مطالعه، از روش پنل دیتا استفاده شد.
1-8-قلمرو زمانی تحقیق
قلمرو زمانی تحقیق حاضر مربوط به اطلاعات مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در طی سال های 1381 تا 1390می باشد که می بایست شرایط زیر را داشته باشند:
1- پایان سال مالی شرکتهای نمونه منتهی به پایان اسفند ماه باشد.
2- شرکت های هلدینگ، بانک ها، بیمه و سرمایه گذاری و واسطه گری، عضو نمونه نباشند.