ذرت متعلق به تیره یPoaceae  و از غلات مهم مناطق گرمسیر و معتدل جهان است كه از نظر تولید جهانی بعد از گندم و برنج مقام سوم را به خود اختصاص داده است. جمعیت رو به افزایش جهان با كمبود عمد‌ه ای در تولیدات گیاهی و غذای مورد نیاز مواجه است. بنابراین برای تأمین غذا به گیاهان زراعی پر محصولی مانند ذرت نیاز دارد(Alyri et al., 2000). ذرت یکی از گیاهانی است که به دلیل سازگاری بالا می تواند با گیاهان زیادی به صورت مخلوط کشت شود. گزارش شده است که 60 درصد ذرت کشت شده در مناطق گرمسیری آمریکای لاتین بصورت مخلوط انجام می شود(Francis and Decoteau, 1993). به طور معمول کشت مخلوط غلات خصوصاً ذرت با حبوبات در سطح وسیعی از جهان انجام شده و تحقیقات زیادی روی آن صورت گرفته(Seran and Brintha., 2010). مطالعات نشان داده است که در کشت مخلوط ذرت و سویا، ذرت عملکرد بیشتری نسبت به سیستم تک کشتی تولید کرده است (Marchiol et al., 1992). ذرت به دلیل قدرت سازگاری بالا می تواند با گیاهان زیادی به صورت مخلوط كشت گردد و به علت داشتن مواد قندی، نشاسته و عملكرد علوفه زیاد یكی از مهمترین گیاهان جهت تولید علوفه سبز، سیلو و دانه محسوب می شود(Yazdani et al., 2009). 60 درصد کشت ذرت در مناطق گرمسیری آمریکای لاتین به صورت زراعت مخلوط انجام می شود(Francis and Decoteau,1993). كشت مخلوط غلات – بقولات و بویژه كشت ذرت با حبوبات یكی از معمو ل ترین انواع زراعت مخلوط است (مظاهری، 1372). ذرت و لوبیا از جمله گیاهانی هستند كه سطح زیر كشت بالایی را در كشور دارند و در اكثر مناطق به صورت تك كشتی تولید می شوند. تحقیقات نشان داده است كه كشت مخلوط این دو گیاه متعلق به دو خانواده بقولات و غلات، موجب افزایش تولید، حداكثر كارایی استفاده از منابع و نیز افزایش بهره وری سیستم كشت می گردد (Chen et al , 2004).

1-2- تاریخچه و اهمیت اقتصادی

ذرت  با نام علمی Zea mays L گیاهی یک ساله از خانواده گندمیان است که تاریخ دقیق پیدایش و کشت و کار آن کاملا مشخص نیست و اظهار نظرهای متعدد در مورد منشاء آن ابراز شده است (تاج بخش، 1375). نورمحمدی و همکاران (1376) به نقل از Brandoliny (1967) دو مرکز اولیه ذرت را در آمریکا نام برده‌اند:

الف- ناحیه‌ی شمالی خط استوا (آمریکا، مکزیک، آمریکای مرکزی، کلمبیا و ونزوئلا)، یعنی نواحی که در آنجا اکثراً فرم های اولیه مکزیکی و گوآتمالایی دیده می شود.

ب- ناحیه‌ی جنوب خط استوا (اکوادور، پرو، بولیوی، پاراگوئه، برزیل و آرژانتین)، یعنی نواحی که در آنجا اکثر فرم‌های اولیه‌ی پرو و بولیوی دیده می شود.

مهمترین کشف در رابطه با منشاء ذرت در دهه 1950 بود که فسیل گرده ی ذرت در عمق 70 متری در بلاس آرتس واقع در مکزیک یافته شد و کارشناسان قدمت این دانه‌های گرده را 60 تا 80 هزار سال تخمین زده‌اند (میرهادی، 1380). درباره مبدأ و تکامل ذرت هرگونه بحثی می شود، باید رابطه نزدیک بین ذرت، Tripsacum و Euchlaena در نظر گرفته شود.

پس از کشف قاره‌ی آمریکا توسط کریستف کلمب در 1443، ذرت وارد اسپانیا شد و از آنجا به ایتالیا، پرتغال و سایر کشورهای اروپایی گسترش یافت. پرتغالی‌ها در اوایل قرن شانزده میلادی ذرت را وارد اندونزی، آفریقا، هندوستان و چین کردند. در اواخر قرن شانزده میلادی زراعت ذرت در چین صورت می‌گرفت، ذرت به دلیل ویژگی‌های زیاد خود به ویژه به دلیل قدرت سازگاری با شرایطی اقلیمی گوناگون بسیار زود در تمام دنیا گسترش یافت و مکان سوم را بعد از گندم و جو و برنج از نظر سطح زیر کشت به خود اختصاص داد (نورمحمدی و همکاران.، 1376). در مورد ورود این گیاه به ایران دو احتمال وجود دارد: الف- با حمله‌ مهاجمان پرتغالی به جزیره‌ هرمز و بندرعباس و تسلط بر نوار جنوبی ایران که در قرن دهم هجری شمسی و در زمان شاه اسماعیل صفوی رخ داد و بیشتر جنبه‌ی تجاری و فروش فرآورده‌های کشاورزی داشت، این گیاه به ایران وارد و در نواحی جنوبی که شرایط مساعد برای پرورش آن فراهم بود، پراکنده شد.

ب- اطلاق کلمه‌ی (گندم مکه) به این گیاه در آذربایجان و بسیاری دیگر از مناطق ایران شاید به دلیل این است که زائران خانه خدا در بازگشت از مکه این گیاه را به عنوان ره آورد به ایران آورده باشند و در مناطق مختلف پراکنده شده باشد (میرهادی، 1380). با وجود اینکه کشت ذرت در ایران سابقه ی نسبتاً طولانی دارد، ولی تا مدت‌ها مورد توجه قرار نگرفته و همیشه به صورت محصول حاشیه‌ای که ارزش چندانی نداشته کشت می‌گردید. ذرت برای اولین بار در سال 1352 در سطحی معادل 4 هزار هکتار به وسیله‌ی اداره‌ی کل مهندسی زراعی به منظور تأمین خوراك دام و طیور کشت گردید (نورمحمدی و همکاران.، 1376). بیش از 500 نوع فرآورده‌های گوناگون از ذرت به دست می‌آید. موارد مصرف ذرت در تغذیه‌ی انسان و دام و طیور و مصارف صنعتی مانند نان آرد ذرت همراه با آرد گندم، دانه‌ی بو داده، کورن فلیکس، بلغور، کنسرو بلال و دانه‌ی ذرت، شربت قند، دکسترین، گلوتن خوراکی و خشک، آرد، چوب بلال جهت تغذیه دام و طیور، علوفه به شکل‌های مختلف و سیلو، کنجاله دانه، کنجاله‌ی جوانه‌ی ذرت، مالت و تهیه‌ی الکل های اتیلیک، بوتیلیک و پروتیلیک، استالدئید، اسید لاکتیک، استون و گلیسرول است. همچنین ذرت در صنایع پارچه بافی، عایق سازی، ساخت کاغذ دیواری و مقواسازی هم کاربرد دارد (میرهادی، 1380). از یک صد کیلوگرم دانه‌ی ذرت بعد از جدا کردن جنین، 77 کیلوگرم آرد یا 44 لیتر الکل یا 63 کیلوگرم نشاسته و یا 71 کیلوگرم گلوکز بدست می‌آید. مضافاً اینکه از جنین همین مقدار دانه 8/ 1کیلوگرم تا 7/2 لیتر روغن و 6/3 کیلو گرم کنجاله به دست می‌آید (نورمحمدی و همکاران.، 1376). از چوب بلال ذرت سلولز به دست می‌آید که در ساخت پارچه فیبری، فیلم عکاسی، فیبر سلوفان و مواد پلاستیکی مصرف دارد (میرهادی، 1380). ازچوب بلال آن جهت تولید قطران زغال سنگ و فورفورال که در صنایع رنگ و لاستیک سازی به کار می‌رود استفاده می شود (نورمحمدی و همکاران 1376).

1-3- مشخصات گیاه شناسی

ذرت دارای ریشه‌های افشان قوی و انبوه و در عین حال سطحی است که می تواند به استقامت گیاه کمک کند. ریشه اولیه ذرت که بعد از جوانه زدن بذر تولید می گردد، 3 تا 5 عدد است و در عمق 3 تا 5 سانتی‌متر خاك ریشه‌های ثانویه به تعداد زیاد و در حدود 20 عدد از گره‌های در عمق خاك خارج می گردند (بحرانی، 1384). همچنین از گره‌هایی که در سطح خاك قرار دارند، ریشه‌هایی خارج شده و وارد خاك گشته و بنابراین مجموعه ریشه‌ها بطرف عمق زمین و اطراف پراکنده شده و بتدریج بر طول آن‌ ها اضافه می گردد که ممکن است تا عمق 2 تا 3 متری خاك نفوذ نماید (کریمی، 1386). ساقه ذرت مانند سایر گیاهان تیره غلات بندبند و بدون انشعاب است. این ساقه‌ها راست و دارای ارتفاع 2 تا 5 متر بوده که در شرایطی ممکن است تا 6 متر نیز برسند. فاصله بین گره‌های ساقه متفاوت و ممکن است 6 تا 20 سانتی‌متر باشد. بطور کلی طول آن به رقم یا زودرسی آن مربوط است. قطر ساقه ذرت حدود 3 سانتی‌متر است و حدود 8 تا 12 میان گره دارد که میان گره پایین ساقه کوتاه‌تر و میان گره بالای ساقه بلندتر است. برگ ذرت از محل گره‌ها خارج شده و از دو قسمت پهنک و غلاف تشکیل شده که غلاف به دور ساقه پیچیده شده است. پهنک برگ بطول 30 تا 80 سانتی‌متر بوده و عرض آن در حدود 10 سانتی‌متر و ضخامت آن 2 میلی متر می باشد. تعداد برگ‌های ذرت بطور متوسط 12 تا 18 عدد است. ارقام زودرس تعداد برگ کمتر و ارقام دیررس برگ بیشتری دارند(Ficher and Palmer.,1984) . گل‌های نر و ماده در ذرت جدا از هم ولی بر روی یک پایه قرار دارند و بنابراین ذرت گیاهی یک پایه است. آرایش گل‌های ماده در محل گره‌ها و در کنار برگ و گل‌های نر در انتهای ساقه قرار دارند، سنبله ماده از یک محور اصلی قطور تشکیل شده که روی آن سنبلک‌ها در ردیف‌های منظمی قرار گرفته‌اند (Duncan, 1984). هر سنبلک دارای دو گل است که فقط گل بالایی بارور می شود. مجموعه گل‌های ماده بوسیله غلافی که پوست بلال نامیده می شود، پوشیده شده است. از محل تخمدان گل‌ها میله بلند و باریکی به نام خامه خارج و از رأس پوسته دور بلال خارج می گردند. این میله‌ها که به کاکل ذرت معروف می‌باشند، برای تولید به مدت زمانی حدود 5 تا 10 روز احتیاج دارند. تعداد بلال‌ها در هر بوته بر حسب رقم متفاوت و از یک تا 12 عدد می باشد که طول هر بلال بین 1/5 تا 60 سانتی‌متر (بحرانی، 1384). گل‌های نر بصورت خوشه مرکب در انتهای ساقه اصلی قرار داشته که در روی خوشه‌های متعدد آن دو سنبلچه بلند و کوتاه بصورت منظم قرار گرفته و هر سنبلچه دارای دو گل و هر گل دارای 3 پرچم است. گرده افشانی بصورت دگرگشنی انجام می شود و درصد کمی نیز ممکن است خودگشنی صورت گیرد. پرچم‌ها می توانند مقدار زیادی گرده تولید کنند، که بوسیله باد به گل‌های ماده همان گیاه یا سایر پایه‌ها منتقل می گردند و بلافاصله بعد از قرار گرفتن روی کلاله شروع به جوانه زدن نموده و پس از 20 دقیقه فقط یک میله گرده به تخمدان می‌رسد (Ficher and Palmer, 1984). دانه ذرت میوه‌ای است گندمه و رنگ آن بسته به ارقام مختلف متفاوت و از سفید، زرد،