قرآن کریم کتاب هدایت بشر تا قیامت است، لذا از هیچ یک از امور مهم و تأثیرگذار در زندگی انسان فروگذار نکرده است. تغذیه از اموری به شمار می‌رود که مورد توجه ویژه قرآن کریم است. این کتاب شریف علاوه بر توجه به اصول کلی و اساسی تغذیه، از بعضی غذاها نام برده است که دانشمندان اهمیت و ارزش غذایی و درمانی آن‌ ها را یادآور شده‌اند و کتب و مقالات متعددی در موردشان نگاشته اند و حتی در برخی موارد ادعای اعجاز کرده اند.

اشاره قرآن به مباحث تغذیه، نشان دهنده اهمیت تغذیه در زندگی بشر می باشد. از طرفی بررسی و بازگویی غذاهای قرانی به همراه یافته های قطعی علمی سبب دید نو افراد به دین و قرآن شد. و از سویی نیز به کار بستن این آموزه ها، به خصوص در بخش غذا درمانی قران، بسیاری از مشکلات را در این رابطه حل خواهد کرد. خوراکی های گوناگون در کنار تأمین نیاز غذایی بدن، به دلیل برخورداری از خواص متفاوت در درمان پیشگیری از امراض نیز نقش دارد.

در قرآن مجید آمده است؛ «فلینظر الانسان الی طعامه»انسان باید به غذا و خوراکش دقت کند که آیا پاک و پاکیزه است؟ به همین خاطر و به دلیل نقش مهمی که غذای پاک در روحیه و اخلاق انسان ها دارد. در دین اسلام توجه زیادی به بحث خوراکی ها و آشامیدنی ها شده، و حتی در فقه کتابی تحت عنوان «اطعمه و اشربه» قرار داده شده است. تا احکام حلال و حرام خوردنی ها و آشامیدنی ها در آن بیان شده. علاوه بر این، سفارش قرآن کریم به استفاده از غذاهای پاکیزه و حلال، نهی از تحریم طیّبات، نهی از غذاهای غیر بهداشتی و پرخوری، دقت در نوع غذای مصرفی، توجه به آفریدگار هنگام مصرف غذا، امساک و روزه و… زمینه مناسبی برای سلامتی انسان فراهم می كند.(کالیندو،۱۳۷۶،۱۵).

علاقه به لذت خوردن و آشامیدن یک امر فطری است برای این مطلب شواهد زیادی از آیات کریمه قرآن می توان به دست آورد که به نمونه ای از آن ها اشاره می نماییم:

آیاتی که نعمت‏های مختلفی از گیاهان و حیوانات دریایی و خشکی را که برای رزق و روزی انسان آفریده شده ذکر می‏فرماید. نظیر این آیه: و زمین مرده که ما آن را زنده کردیم و دانه‏اى از آن خارج ساختیم که از آن مى‏خورند، براى آنان نشانه‏اى است بر امکان معاد و در آن باغ‏هایى از درختان خرما و انگور قرار دادیم و در آن چشمه‏ها شکافته و روان ساختیم. (یس/۳۳،۳۴).

آیاتی که در آن به استفاده از مأکولات و مشروبات امر شده، نظیر: سوره اعراف آیه ی ۱۶۰که خداوند متعال می فرماید: از پاکیزه‏هایى که روزى شما کرده‏ایم، بخورید، منتها این گونه امرها فقط جواز و رخصت استفاده از آن ها را می‏رساند.

یعنی خوردنی‏ها و آشامیدنی‏هایی به خاطر ضرری که به بدن یا روح وارد می‏سازند، ممنوع می‏شود؛ پس باید به اندازه‏ای خورد یا چیزی را باید خورد که به سلامتی لطمه نزند و هم چنین خوراک هایی که ضرر روحی و معنوی دارد بر فرض که ضرر بدنی هم نداشته باشد، نیز باید پرهیز شوند. مثل شراب و گوشت خوک، یا چیزهایی که بدون نام خدا ذبح شده‏اند:« وَ لا تَأْکُلُوا مِمّا لَمْ یُذْکَرِ اسْمُ اللَّهِ عَلَیْهِ» و از آنچه نام خداوند بر آن برده نشده، نخورید. انعام/۱۲۱

چون خودِ استفاده از حیوانات و گرفتن جان آنها یک نوع تصرف در مخلوقاتی است که خدا به آنها حیات داده و حکمت الهی اقتضا می‏کرده که آنها زنده باشند و حیات داشته باشند. شما حیات را از اینها می‏گیرید و در واقع تصرفی در مملوکات خدا و مخلوقات خدا انجام می‏دهید که باید به اذن و نام او باشد، اگر انسان آن قدر غافل باشد و توجه به معنویات دراو ضعیف باشد که حتی در موقع کشتن حیوان توجهی به خدای جان آفرین نکند حق ندارد از چنین چیزی تناول کند.

« یا اَیُّهَا الَّذِینَ امَنُواْ لَا تَاْکُلوُا الِرَبّواْ اَضْعافاً مُضَاعَفه » اى کسانى که ایمان آورده‏اید، ربا را با سود چندین برابر مخورید. آل عمران/۱۳۰

برخلاف آن چه درقالب ذهن ها وجود دارد كه فكر می كنند تنها شیعه و سنی با هم در احكام شرعی در مواردی آراء فقهاشان متفاوت است. با دقت در کتب فقهی مذاهب پنج گانه مسلمانان به این نکته می رسیم که مذهب سنی هم با یکدیگر تفاوت هایی دارند.

نگارنده ضمن احترام به مشترکات میان مسلمانان از جمله: توحید، نبوت، معاد، دین، کتاب آسمانی و روایات معصومین(ع)، برآن است که به لطف الهی و مدد اساتید گرانقدر و اهل فهم و فن پس از بررسی اجمالی اقوال فقها پیرامون تعریف اطعمه و اشربه، به صورت تفصیلی به بررسی آراء فقهای مذاهب خمسه پیرامون احکام اطعمه و اشربه پرداخته و نتایج حاصل از پژوهش خود را در اختیار جویندگان علم و دانش قرار دهد.

با وجود زحمات زیادی که نگارنده در این راه مصروف داشته است؛ این اثر را خالی از نقص نمی داند. لذا رجاء واثق دارد که خوانندگان و پژوهندگان عزیز ضمن پذیرش عذر تقصیر، حقیر را از نظرات عالمانه ی خویش محروم نفرمایند.

1-کلیات

۱-۱- بیان مسئله

تغذیه در اسلام و تأثیری كه این امر بر سلامت انسان ها دارد. در متون اسلامی اعم از قران و حدیث و طب اسلامی از یک سو بر اهمیت تغذیه تاكید كرده و از سوی دیگر ارزش استفاده از غذاهای سالم و سازگار با طبع انسانی رعایت اصول بهبود تغذیه در اجتماع مورد توجه خاص قرار گرفته است. دین اسلام درمسئله تغذیه از روشی مستقل كه ریشه در عدالت اجتماعی و اقتصادی دارد پیروی می كند. برآن است كه انسان ها در بهره وری از رزق حلال و طیب درحد كفاف و عفاف مساوی باشند. چنان كه خداوند متعال در سوره ی بقره آیه ی 168 می فرماید: «یا اَیُّهَا الْنّاس كُلُوا مِمّا فِی اْلاَرضِ حَلالَا طَیِّبا» ای مردم از آن چه كه روی زمین است به صورت حلال و پاكیزه بخورید و بهره مند شوید. اطعمه و اشربه در لغت به معنای خوردنی ها و نوشیدنی ها می باشد.(محقق حلی،۱۰۹۸، ج۳‍‍، ۱۲۰تا۱۲۴ ). برای اَطْعَمه معنای دیگری نیز قایل شده اند: به معنای خوردنی، خوراک، غذا و در بعضی نقاط فارسی زبان به معنای نمک بکار می رود. (نجومی،۱۳۶۸ ،۲۰۸،۲۴۸). در فرهنگ بزرگ جامع نوین فارسی به معنای: خوردنی گندم، بعضی گندم و بعضی تمام حبوب گندم، خوردنی را گویند.(جُرّ،۱۳۶۷،ج۲، ۱۲۵۶،۱۲۵۷).

     با مشاهده ی فرهنگ  جامع عربی ـ فارسی، اطعَمَه از ریشه الطَّعم به معنای : طعم، مزه غذایی که مورد اشتها واقع می شود معنا می شود. (اردستانی، بی تا، ۶۴۸). و همچنین به معنای: شیرینی و تلخی و شوری و نمکین چشیدن و از ریشه الطُّعْم : دانه جهت صید پرنده و ماهی می باشد. (الابجدی، بی تا،۵۷۹). درفرهنگ لغت عمید: فرو بردن غذا از گلو، چیزی در دهان گذاشتن معنا می شود.