تولید محصولات زراعی و تغذیه­ی جمعیت­های انسانی از هر زمانی در گذشته مسائل پیچیده­تری را در پی دارد. همراه با افزایش جمعیت جهان، بهبود سطح تغذیه، گسترش دامداری­های صنعتی و افزایش مصرف پروتئین، تلاش برای دستیابی به منابع جدید تولید روغن گیاهی افزایش یافته است. دانه­ های روغنی برآورنده­ی بسیاری از نیازهای امروز جامعه­ ما به ویژه غذای مورد نیاز انسان است. کلزا در میان دانه­ های روغنی از جایگاه ویژه­ای برخوردار است و رشد و گسترش آن در ایران می ­تواند تا اندازه­ زیادی کمبودها را در زمینه­ فراهمی روغن خوراکی در کشور جبران نماید. روغن کلزا همانند آفتابگردان، سویا و ذرت به­خاطر داشتن اسیدهای چرب اشباع نشده و بدون کلسترل از ارزش تغذیه­ای فراوانی برخوردار است. این گیاه علاوه بر داشتن ویژگی­های مثبت تغذیه­ای با وجود ارقام پاییزه و بهاره در بسیاری از نقاط جهان از عرض­های جغرافیایی بالا تا عرض­های جغرافیایی پایین­تر کشت می­ شود، در حالی که اغلب گیاهان روغنی تابع شرایط خاص آب و هوایی می­باشند. میزان زیاد روغن در دانه­ های کلزا و همچنین ترکیب مناسب اسیدهای چرب اصلاح شده موجب تسلط آن بر بازارهای روغن جهانی شده است. بهره­مندی از این ویژگی­ها و موارد مصرف فراوان، اهمیت کلزا نسبت به سایر محصولات روغنی را نشان می­دهد (فتحی و همکاران، 1389).

1-1 بیان مسئله و ضرورت اجرای تحقیق

با افزایش گرم شدن كره زمین، تنش گرمایی می ­تواند به عنوان یک مشكل عمده در اراضی كشت كلزا (و همچنین سایر گیاهان زراعی با خصوصیات تحمل به تنش گرمای مشابه) پدیدار شود. دماى هوا یكى از عوامل مهم توزیع گیاهان زراعی در مناطق مختلف جهان است. دما میزان فتوسنتز و تنفس گونه­ هاى گیاهى را كنترل كرده و بر گل­دهی، توزیع مواد فتوسنتزی و رسیدن آن­ها موثر است. حدود بالا و پایین دما تأثیر نامطلوبی بر فرایندهای فیزیولوژیكی داشته و مانع از رشد گیاه می شود، اگرچه در یک محدوده دمای مناسب، با افزایش دما رشد گیاهان به شرط محدودكننده نبودن سایر عوامل، سریع­تر می­ شود. تأثیر دما بر عملكرد به مرحله رشد گیاه كه در طی آن دما تغییر می­كند، بستگی دارد. با افزایش دما سرعت نمو گیاه بیشتر شده و از این راه بر عملكرد اثر می­گذارد. در گیاهان زراعى مختلف، حساسیت مراحل نمو زایشی به تنش گرما مورد توجه قرار گرفته است (فرجی، 1391). تأثیر تنش گرما در طی گل­دهی بر خصوصیات كمى و كیفى گیاهان زراعى مانند كلزا) ناتال[1] و همكاران، 1992، آنگادی[2] و همكاران، 2000)، گوجه        (ساتو[3] و همكاران، 2002)، لوبیا (شانارد و گیپس[4]، 1994)، گندم (ساینی[5] وهمکاران، 1983) و ذرت        (کارسون[6]، 1990) به خوبی بررسی شده است. دماى بالاى هوا طی دوره زایشی سبب كاهش باروری و عملكرد دانه در گندم (ساینی و همکاران، 1983)، ذرت (اسکاپر[7] و همکاران، 1987؛ میچل و پتولینو[8]، 1988)، پنبه (كیتاك[9] و همكاران، 1988)، لوبیا چشم بلبلی (احمد و هال[10]، 1993) و نخود فرنگی (گویلیونی[11] و همکاران، 1997) شد.

عملکرد در شرایط تنش تحت تأثیر عوامل محیطی و زراعی قرار می­گیرد و حفظ و بهبود آن مستلزم تدابیر به­زراعی و به­نژادی است. در روش­های به­زراعی با بهره گرفتن از نهاده­های مرغوب­، اعمال مدیریت­های زراعی مناسب، می­توان عملکرد در واحد سطح را افزایش داد، ولی در روش­های به­نژادی با بهره گرفتن از انتخاب و اصلاح گیاهان، می­توان عملکرد در واحد سطح بالاتری تولید کرد (مظاهری و مجنون­حسینی، 1384). یکی از نیازهای مهم در برنامه ­ریزی زراعی به منظور حصول عملکرد بالا و با کیفیت مطلوب مخصوصاً در شرایط تنش، توجه به تغذیه گیاه است. تغذیه صحیح گیاه یکی از عوامل مهم در بهبود کمی و کیفی محصول به­شمار می ­آید (اکبری­نیا و همکاران، 1382). در تغذیه صحیح گیاه نه تنها باید هر عنصر غذایی به اندازه کافی در دسترس گیاه قرار گیرد، بلکه ایجاد تعادل و رعایت نسبت میان همه عناصر غذایی از اهمیّت زیادی برخوردار است (ملکوتی،1372). کودها با بهبود شرایط خاک و کنترل میزان عناصر ضروری، باعث افزایش رشد، عملکرد و همچنین بهبود کیفیت در نباتات، به ویژه گیاهان زراعی می­شوند (بی­نام ، 2001).

بُر یکی از عناصر غذایی کم­مصرف برای رشد گیاهان است که برای رشد طبیعی گیاه ضروری بوده و کمبود آن سبب توقف رشد و کاهش عملکرد می­گردد (هو و براون[12]، 1997). بُر نقش عمده­ای در فعالیت­های حیاتی گیاهی دارد و در تقسیم سلولی بافت­های مریستمی، تشکیل جوانه­های برگ و گل، ترمیم بافت­های آوندی، متابولیسم قند و مواد هیدروکربن­دار و انتقال آن­ها، تنظیم مقدار آب و هدایت آن در سلول، انتقال کلسیم در گیاه و تنظیم نسبت کلسیم به پتاسیم در بافت­های گیاهی، سنتز پروتئین، رشد ریشه، متابولیسم چربی و سنتز پکتین دیواره سلولی و نقل و انتقال مواد محلول در بین سلول­ها نقش مهمی ایفا می­ کند. همچنین این عنصر، مقاومت گیاهان را نسبت به سرما و بیماری­ها افزایش می­دهد (ملکوتی و تهرانی، 1378). کاربرد بُر همراه با نیتروژن، پروتئین دانه را کاهش داده و درصد روغن را زیاد می­ کند که در این زمینه به نظر می­رسد کاربرد بُر، موجب کاربری بیشتر نیتروژن در جهت افزایش روغن دانه می­ شود (ناتال[13] و همکاران، 1987). رشد و استقرار اولیه بهتر ریشه­ها در کلزا از اثر این عنصر است (استنگولیس[14] و همکاران، 2000).

1-2 اهداف

1. بررسی تأثیر تنش گرمایی آخر فصل بر صفات و فعالیت­های فیزیولوژیکی گیاه کلزا

1. بررسی تأثیر مصرف بُر بر رشد، عملکرد و اجزای عملکرد کلزا در تاریخ­های کاشت دیر هنگام

فصل دوم

فصل دوم

بر پژوهش­های انجام شده

2-1 کلزا و اهمیت آن

تجربه­های تاریخی نشان داده است که وابستگی به واردات مواد غذایی در بلند مدت یکی از    مخاطره­آمیزترین انواع وابستگی است. بخش عمده­ای از درآمدهای ارزی کشور به جای سرمایه ­گذاری و تقویت بنیادهای اقتصادی و تامین امکانات زیربنایی کشور، صرف واردات مواد غذایی می­ شود (ملکوتی، 1379). بیش از 90 درصد مصرف روغن­های خوراکی مصرفی کشور از طریق واردات تامین می­گردد (زاهدی، 1383). از این نظر لزوم برنامه ­ریزی بلندمدت و منسجم، با هدف نیل به خودکفایی در تولید روغن خوراکی ضروری است.

کلزا به­عنوان مهم­ترین گیاه دانه روغنی زراعی در مناطق معتدله و دومین محصول مهم دانه روغنی جهان پس از سویا به شمار می­آید. ارقام قدیمی این گیاه به دلیل وجود مواد ضد تغذیه­ای در روغن و بافت اندام­های مختلف گیاه هیچ گونه کاربرد مواد خوراکی برای انسان و دام نداشتند. با کاهش میزان اسید اروسیک[15] در روغن دانه و همچنین کاهش چشمگیر ماده­ی ضد تغذیه­ای گلوکوزینولات در بافت­های گیاه از طریق کارهای ژنتیکی در دهه­ 1970 میلادی، مصرف تغذیه انسانی از روغن و مصرف علوفه دام از اندام­های گیاه و حتی بقایای روغن کشی این محصول گسترش فراوانی یافته است. ارقامی از کلزا که دارای مقدار اسید اروسیک کمتر از 2 درصد در روغن دانه و نیز گلوکوزینولات کمتر از 30 میکرومول بر گرم در کنجاله هستند را در اصطلاح کنولا یا کلزای “دو صفر”می­گویند. کنولا[16] یا ارقام دارای مقادیر اندک اسید اروسیک[17] در مقایسه با ارقام دارای مقادیر اسید اروسیک فراوان[18] به عنوان ارقام خوراکی کلزا به شمار می­آورند. اصطلاح کنولا اولین بار در سال 1987 پس از انجام سال­ها کارهای پژوهشی به عنوان روغن کانادایی، با اسید اندک[19] که منظور همان اسید اروسیک بود، به کار برده شد (انجمن بی­نام کانادا، 2000 و فتحی و همکاران، 1389).

2-2 سطح زیر کشت کلزا

سطح زیر کشت جهانی کلزا حدود 31 میلیون هکتار و کل محصول تولیدی کلزا در جهان حدود 62 میلیون تن دانه برآورد شده است (فائو[20]، 2009). سطح زیر کشت کلزا در کشور حدود 86 هزار هکتار برآورد و حدود 164 هزار تن دانه­ی کلزا در کشور تولید شده است (مرادی تلاوت و سیادت، 1391).

2-3 تنش گرما

وقوع تنش گرما طى دوره­هاى زایشى كلزا، مانند دوره گل­دهى و پر شدن دانه، به­عنوان یک مشكل عمده در بسیارى از اراضی تحت كشت این گیاه استراتژیک پدیدار شده كه احتمالاً با افزایش گرم شدن كره زمین در طى سال­هاى آتى، اهمیت و نقش منفى آن در كاهش عملكرد مى­تواند دو چندان شود. دما میزان فتوسنتز و تنفس گونه­ هاى گیاهى را كنترل كرده و بر گل­دهی، توزیع مواد فتوسنتزی و رسیدن آن­ها موثر است. به­ طور كلی تأثیر تنش گرما در طی دوره­هاى زایشی در كلزا را می­توان به سه صورت كاهش تعداد گل­ها قبل از گرده افشانی، كاهش باروری گل­ها به دلیل عقیم شدن دانه­ های گرده و یا خسارت تخمدان و كاهش ظرفیت بوته به­منظورحفظ ­خورجین­ها و دانه­ های تولیدی در بعد از تلقیح طبقه بندی كرد. مطالعات نشان داده است كه كاهش تعداد دانه در بوته­ های كلزایی كه تحت تنش گرما هستند،      مى­تواند به خاطر كاهش عمل یا باروری گامتوفیت­ها صورت گیرد. تنش گرما سبب كاهش قابلیت حیات دانه گرده شده كه این مسأله مى­تواند سبب نمو غیر طبیعی مگاگامتوفیتی و در نتیجه كاهش تشكیل دانه شود. دماهای بالای تنش­زا می ­تواند به تخمدان خسارت وارد كرده و سبب كاهش تعداد تخمك­های بارور و در نتیجه كاهش تعداد دانه در خورجین گردد. این یافته­ ها مؤید این مسأله است كه كلزا بهترین سازگاری را به نواحی خنك داشته بنابراین به­منظور كشت در نواحی كه دوره تشكیل و رشد دانه با دماهاى بالا و خسارت­زا مواجه می­ شود سازگار نیست. به نظر می­رسد که قابلیت تحمل گونه خردل زراعی نسبت به گرما بیش از گونه­ های دیگر جنس براسیكا باشد، اگرچه در این مورد نتایج ضد و نقیضى گزارش شده است. به هر حال تعداد خورجین در بوته و تعداد دانه در خورجین به وسیله توانایی گیاه كلزا به­منظور فراهم شدن كربن مورد نیاز برای گل آذین­ها برای دوره سه هفته بعد از گرده افشانی تنظیم می­گردد. نتایج حاصل از آزمایشات مختلف نشان می­دهد كه افزایش تحمل به تنش گرما در كلزا، مانند بسیارى از گونه­ هاى زراعى دیگر، صفت بسیار مهمی بوده كه باید براى برنامه ­های اصلاحی آینده مورد توجه بیشترى قرار گیرد   (فرجی، 1391).

[1] Nuttal

[2] Angadi

[3] Sato

[4] Shonnard and Gepts

[5] Saini

[6] Carlson

[7] Schoper

[8] Mitchell and Petolino

[9] Kittock

[10] Ahmed and Hall

[11] Guilioni

[12] Hu and Brown

[13] Nuttal

[14] Stangoulis

[15] Erucic Acid

[16] canola

[17] Low Erucic Acid Rapeseed(LEAR)

[18] High Erucic Acid Rapeseed

[19] Canadian Oil,Low Acid (Canola)

[20] Fao stat. org

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

 با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

موجود است