3-1-2-1 قافیه بدیعی …………………………………………………………………………………………………………………………49

3-1-2-2 قافیه متوازی ………………………………………………………………………………………………………………………..51

3-1-2-3 قافیه میانی …………………………………………………………………………………………………………………………..51

3-1-2-4 همسانی قافیه و ردیف ………………………………………………………………………………………………………….52

3-1-2-5 تکرار قافیه ………………………………………………………………………………………………………………………….54

3-1-2-5-1 ردالقافیه …………………………………………………………………………………………………………………….55

3-1-3 عیوب قافیه …………………………………………………………………………………………………………………………………..57

3-1-4 ردیف …………………………………………………………………………………………………………………………………………..61

3-1-4-1 ردیف در دیوان اوحدی…………………………………………………………………………………………………………63

3-1-4-2 کاربرد ردیف در اشعار اوحدی …………………………………………………………………………………………….63

3-1-4-3 انواع ردیف در اشعار اوحدی ………………………………………………………………………………………………..65

3-1-4-4 ردیف آغازی ………………………………………………………………………………………………………………………70

3-1-4-5 ردیف میانی ………………………………………………………………………………………………………………………..72

3-1-4-6 ردیف از نظر کوتاهی و بلندی………………………………………………………………………………………………..72

3-1-4-7 ردیف از نظر موسیقایی و بلاغی …………………………………………………………………………………………….74

3-1-4-7-1تکرار در ردیف …………………………………………………………………………………………………………..74

3-1-4-7-2 ردیف و واج آرایی ……………………………………………………………………………………………………..75

3-1-4-7-3 تناسب در ردیف…………………………………………………………………………………………………………76

3-1-4-7-4 ردیف و تضاد ……………………………………………………………………………………………………………76

3-1-5 هنجارگریزی ردیف ……………………………………………………………………………………………………………………….77

فصل چهارم: موسیقی درونی اشعار اوحدی

4-1 موسیقی درونی ………………………………………………………………………………………………………………………………………..81

4-2 موسیقی درونی در اشعار اوحدی ……………………………………………………………………………………………………………….81

4-2-1 تکرار…………………………………………………………………………………………………………………………………………….81

4-2-1-1 تکرار کلمه…………………………………………………………………………………………………………………………..81

4-2-1-1-1 رد العجز علی الصدر ……………………………………………………………………………………………………82

4-2-1-2تکرار حروف یا آهنگ کلام……………………………………………………………………………………………………..83

4-2-1-3 تکرار واج یا واج واج آرایی ………………………………………………………………………………………………….84

4-2-2جناس …………………………………………………………………………………………………………………………………………..84

4-2-2-1 جناس اشتقاق……………………………………………………………………………………………………………………….85

4-2-2-2 جناس شبه اشتقاق ………­……………………………………………………………………………………………………….85

4-2-2-3 جناس تام ……………………………………………………………………………………………………………………………86

4-2-2-4 جناس خط یا مصحف …………………………………………………………………………………………………………87

4-2-2-5 جناس زاید یا افزایشی…………………………………………………………………………………………………………..87

4-2-2-6 جناس قلب …………………………………………………………………………………………………………………………88

4-2-2-7 جناس لاحق ……………………………………………………………………………………………………………………….89

4-2-2-8 جناس مضارع …………………………………………………………………………………………………………………….89

4-2-2-9 جناس مرکب ………………………………………………………………………………………………………………………90

4-2-2-10جناس ناقص یا محرّف ………………………………………………………………………………………………………..90

فصل پنجم: موسیقی معنوی اشعار اوحدی

5-1 موسیقی معنوی………………………………………………………………………………………………………………………………………..93

5-2 موسیقی معنوی در اشعار اوحدی ………………………………………………………………………………………………………………93

5-2-1 ارسال المثل (تمثیل) ………………………………………………………………………………………………………………………93

5-2-2 استخدام ……………………………………………………………………………………………………………………………………….95

5-2-3 ایهام (توریه) …………………………………………………………………………………………………………………………………96

5-2-3-1 ایهام تناسب ………………………………………………………………………………………………………………………..97

5-2-3-2 ایهام تضاد …………………………………………………………………………………………………………………………..98

5-2-4 تجاهل العارف ………………………………………………………………………………………………………………………………98

5-2-5 تجرید ………………………………………………………………………………………………………………………………………….99

5-2-6 تضاد (طباق) ……………………………………………………………………………………………………………………………….100

5-2-7 تلمیح ………………………………………………………………………………………………………………………………………..101

5-2-8 تنسیق الصفات ……………………………………………………………………………………………………………………………114

5-2-9 جمع ………………………………………………………………………………………………………………………………………….115

5-2-9-1 جمع با تفریق …………………………………………………………………………………………………………………..115

5-2-9-2 جمع با تقسیم ……………………………………………………………………………………………………………………116

5-2-10 حسن تعلیل ……………………………………………………………………………………………………………………………..117

5-2-11 حسن مطلع ………………………………………………………………………………………………………………………………117

5-2-12 حسن مقطع ………………………………………………………………………………………………………………………………118

5-2-13 سیاقة الاعداد (اعداد) ………………………………………………………………………………………………………………….118

5-2-14 سوال و جواب ………………………………………………………………………………………………………………………….119

5-2-15 لف و نشر ………………………………………………………………………………………………………………………………..120

5-2-16 مراعات النظیر …………………………………………………………………………………………………………………………..121

نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………………………..123

فهرست منابع …………………………………………………………………………………………………………………………………………124

فهرست جداول

2-2-4) گلدمن و نقد جامعه شناختی رمان ……………………………………………………………………………………………………. 25

2-2-5) نظریة بازتاب واقعیت …………………………………………………………………………………………………………………….. 29

2-2-6) جایگاه تیپ و شخصیت در رمان ……………………………………………………………………………………………………… 30

2-3) جمع بندی ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 34

فصل سوم: تلخیص داستان ها…………………………………………………………………………………………….. 36

3-1) بخش اول: مجموعة خانة فلزی ………………………………………………………………………………………………………….. 37

3-1-1) دفتر اول ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 37

3-1-1-1) در پای درخت نارنج …………………………………………………………………………………………………………………… 37

3-1-1-2) چل منبر …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 39

3-1-1-3) نقش …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 40

3-1-1-4) شمع های مومی ………………………………………………………………………………………………………………………… 41

3-1-1-5) از هیچ شروع شد ……………………………………………………………………………………………………………………….. 42

3-1-2) دفتر دوم ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 43

3-1-2-1) نیاز ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 43

3-1-2-2) آدم زیادی …………………………………………………………………………………………………………………………………. 44

3-1-2-3) تصویر ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 45

3-1-2-4) خانة فلزی …………………………………………………………………………………………………………………………………. 45

3-1-2-5) شاخه های كور ………………………………………………………………………………………………………………………….. 47

3-1-2-6) تهوع …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 47

3-1-2-7) ف نفی می كند ………………………………………………………………………………………………………………………….. 48

3-1-2-8) چپاول ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 49

3-1-2-9) سقوط ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 49

3-1-2-10) شبانه ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 51

3-2) بخش دوم: مجموعة طرح ها و كلاغ ها …………………………………………………………………………………………………. 51

3-3) بخش سوم: مجموعة كاكا ……………………………………………………………………………………………………………………. 53

3-3-1) كاسبكار ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 54

3-3-2) كاكا ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 54

3-3-3) كار به خانة ما آمد ………………………………………………………………………………………………………………………….. 55

3-3-4) نگاه به خوشحالی بود ……………………………………………………………………………………………………………………… 56

3-3-5) شب برفی زمستان چهل و دو …………………………………………………………………………………………………………… 57

3-3-6) یك جیپ دولتی در كوه های الموت ………………………………………………………………………………………………… 58

3-3-7) اقرار ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 59

3-4) بخش چهارم: مجموعة صدای شیر ……………………………………………………………………………………………………….. 60

3-5) بخش پنجم: مجموعة آن سال برفی ………………………………………………………………………………………………………. 62

3-5-1) زغال پزان ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 64

3-4-2) هشت و نیم ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 65

3-5-3) پروانه …………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 66

3-5-5) مینا ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 67

3-5-6) آن سال برفی ………………………………………………………………………………………………………………………………… 67

3-5-7) پالتو ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 67

3-5-8) كج كلاه خان ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 68

3-5-9) رزماری ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 69

3-5-10) باقالی به چند من ………………………………………………………………………………………………………………………….. 69

3-5-11) تخت روان ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 70

3-5-12) شمعدانی ها …………………………………………………………………………………………………………………………………. 70

3-5-13) درختزاران برگ خاطره ریخته ………………………………………………………………………………………………………… 72

3-5-14) باد با ما نیست ……………………………………………………………………………………………………………………………… 72

3-5-15) كلت …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 73

3-5-16) شیروانی در باد ……………………………………………………………………………………………………………………………… 73

3-5-17) پنگوئن ها ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 74

3-6) بخش ششم: رمان سینما ……………………………………………………………………………………………………………………….. 76

3-7) جمع بندی …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 82

فصل چهارم: نقد جامعه شناختی داستان ها………………………………………………………………………….. 84

4-1) مروری بر نظریات مهم در نقد جتمعه شناختی ادبیات ……………………………………………………………………………… 85

4-1-1 )بخش اول: نقد مجموعة خانة فلزی ………………………………………………………………………………………………… .88

4-1-1-1) نقد داستان چل منبر …………………………………………………………………………………………………………………….. 89

4-1-1-2) نقد داستان شمع های مومی ………………………………………………………………………………………………………….. 91

4-1-1-3) نقد داستان نیاز ……………………………………………………………………………………………………………………………. 93

4-1-1-4) نقد داستان آدم زیادی ………………………………………………………………………………………………………………….. 93

4-1-1-5) نقد داستان خانة فلزی ………………………………………………………………………………………………………………….. 95

4-1-1-6) نقد داستان تهوع ………………………………………………………………………………………………………………………… 95

4-1-1-7) نقد داستان سقوط …………………………………………………………………………………………………………………………96

4-1-2) بخش دوم: نقد مجموعة طرح ها و كلاغ ها ………………………………………………………………………………………… 97

4-1-3) بخش سوم: نقد مجموعة كاكا …………………………………………………………………………………………………………. 104

4-1-3-1) نقد داستان كاسبكار ……………………………………………………………………………………………………………………105

4-1-3-2) نقد داستان كاكا …………………………………………………………………………………………………………………………. 106

4-1-3-3) نقد داستان كار به خانة ما آمد …………………………………………………………………………………………………….. 107

4-1-3-4) نقد داستان نگاه به خوشحالی بود ………………………………………………………………………………………………… 109

4-1-3-5) نقد داستان یك جیپ دولتی در كوه های الموت …………………………………………………………………………… 110

4-1-4) بخش چهارم: نقد مجموعة آن سال برفی ………………………………………………………………………………………….. 111

4-1-4-1) نقد داستان زغال پزان ………………………………………………………………………………………………………………… 111

4-1-4-2) نقد داستان آن سال برفی …………………………………………………………………………………………………………… 113

4-1-4-3) نقد داستان كج كلاه خان ……………………………………………………………………………………………………………. 114

4-1-4-4) نقد داستان رزماری ……………………………………………………………………………………………………………………. 116

4-1-4-5) نقد داستان باد با ما نیست …………………………………………………………………………………………………………… 117

4-1-4-6) نقد داستان كلت ……………………………………………………………………………………………………………………….. 118

4-1-4-7) نقد داستان پنگوئن ها ………………………………………………………………………………………………………………… 119

4-1-5) بخش پنجم: نقد رمانِ رمان سینما ……………………………………………………………………………………………………. 120

2-1-1-6- تاریخ بردگی اسیران.. 23

2-1-2- رفتار با بردگان درجاهلیت… 26

2-1-2-1- جایگاه اجتماعى بردگان.. 26

2-1-2-2- نقش بردگان در اقتصاد.. 28

2-1-2-3- استفاده نظامى از بردگان.. 30

2-1-2-4- سوءاستفاده جنسى از بردگان.. 31

2-1-2-5- تنبیه و شكنجه بردگان.. 32

2-1-2-6- آزاد كردن بردگان در عصر جاهلى.. 33

2-1-2-7- «ولاء» و گونه هاى آن در عصر جاهلى.. 34

2-2- بردگى از نظر اسلام… 36

2-2-1- موانع لغو دفعى بردگى… 36

2-2-2- اقدامات رسول خدا(ص) در حذف نظام برده دارى… 38

2-2-2-1- مبارزه ی بنیادین با برده دارى.. 38

2-2-2-2- محدود كردن اسباب و عوامل بردگى.. 39

2-2-2-3- گشودن درهاى آزادى به روى بردگان (عتق).. 41

2-2-2-4- شیوه ی اسلامى بهترین راه كار در امر بردگى.. 45

2-2-2-5- مقابله به مثل و مجازات كفار حربى.. 52

2-3- جمع بندی… 53

فصل سوم: بردگی در حقوق بین الملل

3- بردگی در حقوق بین الملل 56

2-1- پیشینه بردگی… 56

2-1-1- اکتشافات دریایی و آغاز بردگی… 56

2-1-2- اصل آزادی دریانوردی و داخل شدن دیگر کشورهای اروپایی در امر تجارت برده 60

2-1-3- برده و تجارت مثلث… 61

2-1-4- داغ کردن برده… 62

2-1-5- بارگیری… 63

2-1-6- بسته بندی محموله… 63

2-1-7- پایان سفر دریایی و ورود بردگان به آمریکا و چگونگی رفتار با آنان 64

2-1-8- فروش در آمریکا… 65

2-1-9- بردگی پلانتاسی (کشتزارهای روستایی)… 67

2-2- پاره ای از نظرات حقوق دانان غربی راجع به بردگی… 67

2-3- علل و موجبات الغای و امحای بردگی… 68

2-3-1- اقدامات و استناد به حقوق طبیعی جهت لغو بردگی… 71

2-3-2- جنبش ضد بردگی در صحنه بین المللی… 73

2-4- قیام ها و شورش های بردگان آفریقایی بین قرن های شانزدهم و نوزدهم 75

2-5- بردگی در متون حقوق بین الملل… 80

2-5-1- اعلامیه ی جهانی حقوق بشر… 80

2-5-2- کنوانسیون بین المللی حقوق مدنی و سیاسیسازمان ملل متحد 81

2-5-3- جنایات علیه بشریت درمنشور نورنبرگ… 83

2-5-4- اساسنامه ی دیوان بین‏المللی کیفری… 86

2-5-5- بردگی در تعهدات بین المللی… 89

2-6- جمع بندی… 90

بحث و نتیجه گیری 92

نتیجه گیری… 92

پیشنهادات… 96

فهرست منابع 101

چكیده

اسلام در محیطى ظهور یافت كه در آن برده دارى با سابقه اى طولانى رایج بود. نظام برده دارى از اركان اجتماعى قبایل عرب به حساب مى آمد و بردگى از عوامل مهم تقسیم طبقاتى بود. عواملى، نظیر اسارت در جنگ ها و غارت ها، فقر و ندارى، بدهكارى، آدم ربایى و تجارت از اسباب عمده ی بردگى در جاهلیت بود و اساساً هر فرد به هر طریقى كه بر فرد دیگر تسلط و غلبه مى یافت او را به بردگى مى كشاند. بردگان پست ترین و پایین ترین طبقه ی اجتماعى عرب را تشكیل مى دادند. آن ها در ردیف حیوانات به شمار مى رفتند و از همه ی حقوق انسانى و مزایاى اجتماعى محروم بودند. اسلام بردگى اسیران جنگى و افرادى را كه در بازارها خرید و فروش مى شدند، به افراد كافر منحصر كرد و درباره ی اسیران جنگى كافر در مواردى كه رهبر و حاكم اسلامى صلاح بداند، برده گیرى آن ها را مجاز دانست. تجارت برده شامل تمام اقدامات مربوط به اسیر كردن انسان، تملك یا فروش او با قصد كشاندن او به بردگی است؛ و شامل تمام اقدامات مربوط به تملك یك برده با هدف فروش یا مبادله اوست؛ هم چنین شامل تمامی اقدامات اعمال اختیارات مالكانه ی فروش یا مبادله بر برده داری است كه با هدف فروش یا مبادله به دست آمده و به طور كلی شامل هر گونه اقدام به تجارت یا انتقال بردگان است. پس از جنگ جهانی دوم اسناد مهم حمایت از حقوق بشر ممنوعیت بردگی و برده داری را به عنوان تعهدی برای دولت ها مشخص كردند: اعلامیه ی جهانی حقوق بشر (ماده 4) میثاق بین الملی حقوق مدنی و سیاسی ( ماده 8) كنوانسیون اروپایی حقوق بشر ( ماده 4) كنوانسیون آمریكایی حقوق بشر ( ماده 6) منشور آفریقایی حقوق بشر و ملت ها ( ماده 5) و اخیراً اساسنامه دیوان كیفری بین الملل ( ماده 7 بند c ).

واژه های كلیدی: فقه امامیه، بردگی، حقوق بین الملل.

مقدمه

انسان مملوک و سنّت مالکیت انسانی بر انسانی دیگر. رسم برده داری که مطابق آن یک انسان موضوع مالکیت انسان دیگر قرار می گرفته، با سابقه ای دیرین در تمدن بشری، در فرهنگ و تمدن اسلامی نیز مطرح بوده است.

لفظ رایج برای «برده» در زبان عربی، «عَبد» است، (شایعترین صیغه ی جمع آن در این معنی «عَبید» است؛ با این همه، در قرآن کریم، نور: 32، «عِباد» آمده است. )، و به تعبیر دقیق تر، برای «برده ی مرد» بوده است، و به «برده ی زن»، «اَمَة» (جمع آن: اِماء) می گفته اند. هر دو لفظ از واژگان سامی باستان اند و در زبان عبریِ تورات نیز در همین معنی به کار رفته اند. در زبان ادبی عربی، اسم جنس «رقیق»، بر «برده»، در مفرد و مذکّر و مرجوع کنید به نث و در اسم جمع، اطلاق می شود. این لفظ، در قرآن کریم نیامده است، اما به جای آن لفظ «رَقَبَه» (به معنای «گردن، قفا») به کار رفته است (از جمله در سورة مائده: 89) و قرآن عبارت کنایی «ما مَلَکَت اَیمانُکُم» (مثلاً در سوره ی نساء: 36) را به کار می برد؛ «عَبداً مَملوکاً» (نحل: 75) به معنای برده، ناظر به همین عبارت کنایی است. بی گمان، صورت اسمی یافتن «مملوک» به معنای «برده» (بعداً به معنای «برده ی خانه زاد») از همین تعبیر ناشی شده است.

پیش از اسلام، بردگی در عربستان، مانند دیگر سرزمین های جهان باستان و پیش از عصر میانه، رایج بوده است. اما با معلومات پراکنده ای که درباره ی این دوره در دست است، نمی توان با اطمینان به بیش تر مسایل این نهاد اجتماعی پاسخ داد.

در آستانه ی هجرت، اکثریت بردگان عربستان غربی، یعنی کالایی بازرگانی که در مکّه فراوان بود و سوداگرانی چون عبدالله جُدعان از فروش آن ثروت می اندوختند، زنگیان حبشی بودند که عده ای از آنان بعداً هسته ی پاسداران مکّه به نام «احابیش» را تشکیل دادند. بلال، نخستین اذان گوی اسلام، از همین بردگان بود. بی گمان کاروانیان عرب، بردگان سفیدپوستِ عرب نژاد را، که شمارشان بسی کم تر بود، باخود می آوردند یا بادیه نشینان عرب این گونه بردگان را به اسیری می گرفتند. برای نفی وجود بردگان عرب نژاد هیچ دلیلی در دست نیست، هر چند بازخرید اسیران در میان قبایل بادیه نشین کاملاً رواج داشته است. شاهد مثال موثّق آن، زید بن حارثه ی کَلبی است که بعدها پسرخوانده ی حضرت محمد (ص) شد. اما درباره ی برده گرفتن افراد در ازای دَین یا فروش کودکان به دست اولیای آنان شاهدی در دست نیست؛ روایات متأخّر و نادری که این قبیل حوادث در آن ها نقل شده. در رسم و عادت عامّه ی عرب پیش از اسلام، احتمالاً میان دو طایفه از بردگان تمایزی وجود داشته که دارای ریشه ای سامی و بسیار کهنسال است و چه بسا هیچ گاه در قانونی مدوّن انعکاس نیافته باشد، و قرآن به دفعات، آزاد کردن برده را کاری پُر ارج (بِرّ) می خواند (بقره: 177؛ بلد: 13)، مصرف زکات را در این راه روا می شمارد (توبه: 60) یا کفّاره ی برخی از گناهان مانند قتل غیرعمد (نساء: 92) و سوگند دروغ را آزاد کردن بردگان قرار می دهد (مائده: 89). به مکاتبه (آزاد کردن برده با قرارداد) باید به آسانی رضا داد (نور: 33). با برده ای که آزاده نشده باشد باید با احسان رفتار کرد (نساء: 36). علاوه بر این ها، شرف انسانی برده در احکامی که با مناسبات اجتماعی از نوع روابط جنسی پیوند دارند جلوه گر است. پیش از این به حرمت واداشتن زنان برده به خودفروشی (نور: 33) اشاره کردیم؛ زن یا شوهر دادن بردگانِ «صالح» تکلیف اخلاقی صاحبان آنان است (نور: 32)؛ حتی ازدواج مرد یا زن مسلمان آزاد با برده ی مسلمان، اگر لازم باشد، جایز است (بقره: 221؛ نساء: 25)؛ برده ی زن که با مرد آزاد، البته با اجازه ی صاحبش، ازدواج کند حق «صداق مناسب» دارد.

آزادسازی برده در بسیاری از حالات ستوده شده است و به عنوان کفّاره ی برخی از گناهان، به برده دار پیشنهاد گردیده و به هنگام وقوع خسوف و کسوف به عنوان صدقه سفارش شده است.

اجر اخروی مضاعف به کسی وعده داده شده است که کنیز خود را سواد آموزد، وی را آزاد سازد و او را به زنی بگیرد. در حدیثی مشهور چنین آمده است: «آن که برده ی «مسلمان» خود را آزاد سازد، خداوند او را، عضو در اِزای عضو، از دوزخ می رهاند.» در مقابل، برده مکلّف است که صادقانه خدمت کند. وی «نگهبان دارایی خواجه ی خویش» است و باید در عقبی حساب آن را پس بدهد.

بیان مسأله

یکی از شبهاتی که دشمنان اسلام در ذهن جوانان پدید آورده اند موضوع برده داری است.

می گویند اگر اسلام یک دین جهانی است و برای تمام اعصار شایستگی دارد چرا بردگی را مباح شمرده است؟

گر چه پیامبر(ص) و امامان(ع) برده داری را ظاهرا پذیرفته اند و به طور صریح تحریم نفرموده اند، ولی اسلام به طور تدریجی طرح خاصی برای آزادی بردگان ارایه داده است. آن چه غالبا مورد توجه مردم قرار نمی گیرد این است که، اگر نظام غلطی در بافت جامعه ای وارد گردد، ریشه کن کردن آن نیاز به زمان بندی دارد، و هر حرکت حساب نشده ای نتیجه ی معکوس خواهد داشت، درست مانند انسانی که به یک بیماری خطرناک مبتلا شده و بیماریش کاملا رشد نموده است، و یا مانند شخص معتادی که ده ها سال به اعتیاد خو گرفته، در این گونه موارد، برای نجات آنان، باید از برنامه های زمان بندی شده استفاده کرد.

حال اگر اسلام طی یک فرمان عمومی دستور می داد همه ی بردگان آن زمان را آزاد کنند، چه بسا بیش تر آنان تلف و نابود می شدند در حالی که بخش مهمی از جامعه آن روز را بردگان تشکیل می دادند، آن ها نه کسب و کار مستقلی داشتند و نه خانه و کاشانه ای و نه وسیله ای برای ادامه ی زندگی. اگر در یک زمان همه آزاد می شدند یک جمعیت عظیم بیکار در جامعه ظاهر می گشت که هم زندگی خودش به خطر می افتاد و هم ممکن بود نظم جامعه مختل گردد و نیز به هنگام احتیاج و محرومیت، به همه جا حمله ور می شدند و کشت و کشتار راه می افتاد. (تفسیر نمونه، ج 21، ص 416 ).

طرح اسلام برای آزادی بردگان:

این طرح در چند ماده به طور خلاصه عرضه می گردد:

اصل اول: بستن سرچشمه های بردگی.

زیرا در طول تاریخ از راه های متعددی مردم را به بردگی می کشاندند:

1- اسرای جنگی

2- بدهکارانی که قدرت پرداخت ندارند

3- زور و غلبه مجوز برده گیری بوده است

4- کشورهای قدرتمند افراد خود را به همراه سلاح به کشورهای عقب مانده می فروختند.

اسلام جلو تمام این راه ها را جز اسیران جنگی که آن هم جنبه ی الزامی ندارد گرفته است، و اسیران را هم بی قید و شرط و یا با پرداخت فدیه و با سواد کردن چند نفر آزاد می کرده است.

اصل دوم: گشودن دریچه های آزادی.

یکی از مصارف زکات را آزادی بردگان قرار داده است.

مکاتبه ی بین مولا و برده (قرار داد کتبی) جهت آزادی راه دیگر آزادی می باشد.

اسلام آزادی بردگان را یک عبادت الهی شمرده است، و پیشوایان اسلام مانند حضرت علی(ع) که هزار برده را با دست رنج خود آزاد کرده است، در این راه پیش قدم بوده اند.

پیشوایان اسلام برده خود را با کم ترین بهانه ای آزاد می کرده اند تا سرمشقی برای دیگران باشند تا آن جا که حضرت امام باقر(ع) به جهت تشویق از انجام کار نیکی، برده اش را آزاد کرده و فرموده است: “انت حر” تو آزادی.

در برخی روایات آمده است که برده پس از هفت سال خود به خود آزاد است.

اگر مالک برده ای، بخشی از او را آزاد کرده بقیه ی او هم آزاد است.

مالک از کنیز خود صاحب فرزند گردد، فروختن آن کنیز جایز نیست و از سهم الارث فرزند آزاد می گردد.

کفاره ی بسیاری از تخلفات آزادی بردگان است.

پاره ای از مجازات های سخت را اگر مالک نسبت به برده اش اعمال کند برده آزاد می گردد.

اصل سوم: احیای شخصیت بردگان است.

2-5- انواع استخر …………………………………………………………………………………………………………..21

2-5-1- استخر شنای سرپوشیده ……………………………………………………………………………………….21

2-5-2- استخر شنای روباز ……………………………………………………………………………………………..21

2-6- طبقه بندی استخرها بر اساس نوع کاربردی ………………………………………………………………..21

2-6-1- استخرهای خردسالان ………………………………………………………………………………………….21

2-6-2- استخرهای آموزشی …………………………………………………………………………………………….22

2-6-3- استخرهای شنای تفریحی …………………………………………………………………………………….22

2-6-4- استخرهای شنای حرفه ای و مسابقات ……………………………………………………………………22

2-6-5- استخرهای معلولین ……………………………………………………………………………………………..23

2-6-6- استخرهای چند منظوره ……………………………………………………………………………………….24

2-7- فضاهای جنبی استخر ……………………………………………………………………………………………..24

2-7-1- رخت کن …………………………………………………………………………………………………………24

2-7-2- دوش ها …………………………………………………………………………………………………………..25

2-7-3- سرویس های بهداشتی ………………………………………………………………………………………..25

2-7-4- اتاق ناجیان ………………………………………………………………………………………………………25

2-7-5- اتاق کمک های اولیه …………………………………………………………………………………………26

2-7-6- تصفیه خانه ……………………………………………………………………………………………………..26

2-7-7- انبار ……………………………………………………………………………………………………………….26

2-8- بهداشت ……………………………………………………………………………………………………………..27

2-8-1- تعریف بهداشت ……………………………………………………………………………………………….27

2-8-2- بهداشت ورزشی ………………………………………………………………………………………………27

2-8-3- بهداشت و ایمنی اماکن ورزشی ………………………………………………………………………….27

2-9- بهداشت استخرهای شنا …………………………………………………………………………………………27

2-9-1- بهداشت آب استخر …………………………………………………………………………………………..28

2-9-2- آب استخر و شیوع بیماری ها ………………………………………………………………………………28

2-10- گندزدایی آب……………………………………………………………………………………………………..29

2-10-1- انواع گندزدایی ……………………………………………………………………………………………….29

2-10-1-1- استفاده از کلر برای گندزدایی استخر شنا …………………………………………………………30

2-10-1-2- گندزدایی آب با استفاده از ازون …………………………………………………………………….31

2-11- شیمی آب استخر …………………………………………………………………………………………………31

2-11-1- PH آب …………………………………………………………………………………………………………32

2-12- سیستم تصفیه و گردش آب ……………………………………………………………………………………32

2-13- ایمنی استخرهای شنا …………………………………………………………………………………………….33

2-13-1- طرح امنیت فضاهای ورزشی……………………………………………………………………………….34

2-13-2-ایمنی در ساختمانهای ورزشی……………………………………………………………………………….35

2-14- موقعیت استخر شنا ………………………………………………………………………………………………..37

2-15- نیروی انسانی ………………………………………………………………………………………………………..37

2-15-1- مدیر استخر ………………………………………………………………………………………………………37

2-15-2- منجی غریق ………………………………………………………………………………………………………38

2-15-3- مسئول فنی استخر ………………………………………………………………………………………………39

2-16- تعریف استاندارد ……………………………………………………………………………………………………39

2-16-1- اهداف و دستاوردهای استاندارد …………………………………………………………………………..39

2-16-2- سطوح استاندارد ………………………………………………………………………………………………..40

2-16-3- پیدایش استاندارد اماکن ورزشی …………………………………………………………………………..40

2-16-4- استاندارد تجهیزات …………………………………………………………………………………………….41

2-16-5-استاندارد تجهیزات استخرهای شنا………………………………………………………………………….42

2-16-6- سطوح قابل قبول خطر در ورزشها………………………………………………………………………..50

2-17- پیشینه تحقیق ………………………………………………………………………………………………………..51

2-17-1- تحقیقات انجام شده در داخل کشور …………………………………………………………………….51

2-17-1-1– استخرها………………………………………………………………………………………………………..51

2-17-1-2– اماکن ورزشی………………………………………………………………………………………………..54

2-17–2- تحقیقات انجام شده در خارج از کشور …………………………………………………………………56

2-18- جمع بندی ……………………………………………………………………………………………………………61

فصل سوم

3-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………64

3-2- روش تحقیق …………………………………………………………………………………………………………..64

3-3- جامعه و نمونه آماری ……………………………………………………………………………………………….64

3-4- ابزار گردآوری اطلاعات …………………………………………………………………………………………..64

3-4-1- پرسشنامه ویژگی های دموگرافیک ………………………………………………………………………….65

3-4-2- چک لیست ایمنی و بهداشت …………………………………………………………………………………65

3-4-2-1- اجزای اصلی چک لیست ………………………………………………………………………………….65

3-4-2-1-1- فرم اطلاعات عمومی استخر ………………………………………………………………………….65

3-4-2-1-2- سؤالات چک لیست …………………………………………………………………………………….66

3-4-2-2- روش امتیاز گذاری …………………………………………………………………………………………72

3-4-2-3- روایی و چک لیست ایمنی و بهداشت ………………………………………………………………..72

3-4-2-3-1- روایی چک لیست ………………………………………………………………………………………72

3- 5- شیوه اجرای تحقیق ……………………………………………………………………………………………….73

3-6- روش آماری …………………………………………………………………………………………………………73

فصل چهارم

4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………..75

4-2- توصیف آماری استخرهای استان گیلان…………………………………………………………………………75

4-3- توصیف آماری ویژگیهای انسانی استخرها…………………………………………………………………….76

4-3-1- بررسی وضعیت ناجیان استخرهای استان گیلان………………………………………………………….77

4-3-2- بررسی وضعیت مدیران و مسئولان فنی استخرهای استان گیلان…………………………………….78

4-4- بررسی اطلاعات عمومی استخرهای استان گیلان……………………………………………………………79

4-5- بررسی طبیعی بودن توزیع متغیرها……………………………………………………………………………….82

4-5-1- بررسی طبیعی بودن وضعیت بهداشت استخرهای استان گیلان و ابعادآن…………………………82

4- 5-2- بررسی طبیعی بودن وضعیت ایمنی استخرهای استان گیلان و ابعادآن……………………………83

4- 5-3- بررسی طبیعی بودن وضعیت امکانات معلولین، وسایل ایمنی و نجات و ویژگیهای مسابقه ای استخرهای استان گیلان………………………………………………………………………………………………………83

4- 5 -4- بررسی طبیعی بودن وضعیت میزان کلر آب( بر حسب ppm)، میزان ph آب ومیزان درجه حرارت آب استخرهای استان گیلان……………………………………………………………………………………..84

4- 5 – 5 بررسی طبیعی بودن وضعیت ناجیان استخرهای استان گیلان……………………………………….84

4-6- آزمون فرضیه های تحقیق……………………………………………………………………………………………85

4-6-1- فرضیه اول…………………………………………………………………………………………………………..85

4-6-2- فرضیه دوم…………………………………………………………………………………………………………..87

4-6-3- فرضیه سوم………………………………………………………………………………………………………….88

4-6-4- فرضیه چهارم……………………………………………………………………………………………………….89

4-6-5- فرضیه پنجم…………………………………………………………………………………………………………89

4-6-6- فرضیه ششم…………………………………………………………………………………………………………90

4-6-7- فرضیه هفتم…………………………………………………………………………………………………………91

فصل پنجم

5-1 – مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………….93

5-2 – خلاصه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………93

5-3 – بحث و بررسی………………………………………………………………………………………………………..95

5-3-1- وضعیت بهداشتی آب استخرها………………………………………………………………………………..95

5-3-2 – میزان بهداشت استخرها(سرویسهای بهداشتی، محوطه رختکن و محوطه داخلی استخرها 100

5-3-3- وضعیت ایمنی استخرها……………………………………………………………………………………….101

5-3-4 – میزان امتیاز امکانات معلولین……………………………………………………………………………….103

5-3-5- وسایل ایمنی و نجات…………………………………………………………………………………………….103

5-3-6- میزان ویژگیهای مسابقه ای استخرها………………………………………………………………………..103

5-3-7- وضعیت نیروی انسانی (مدیران-مسولان فنی و ناجیان)……………………………………………..104

5-4- پیشنهادهای تحقیق………………………………………………………………………………………………….105

5-4-1- پیشنهادهای کاربردی…………………………………………………………………………………………..105

5-4-2- پیشنهادهای پژوهشی…………………………………………………………………………………………..107

(منابع)………………………………………………………………………………………………………………………….109

چکیده:

هدف از این پژوهش، بررسی وضعیت بهداشتی، ایمنی و نیروی انسانی استخرهای سرپوشیده استان گیلان و مقایسه آن با استانداردهای موجود است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی- مقایسه ای است که از طریق پرسشنامه و مشاهده حضوری محقق در استخرها انجام شده است. از میان کلیه استخرهای سرپوشیده استان گیلان (27 استخر)،21 استخر که در زمان جمع آوری اطلاعات فعال بودند به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات تحقیق حاضر از چک لیست محقق ساخته استفاده شد که در مجموع 116 سوال، پس از اعتباریابی و پایایی، سوال های چک لیست را در سه بخش بهداشت، ایمنی و نیروی انسانی تشکیل دادند.

اعتبار محتوا از طریق تکنیک دلفی تعیین شد بعد از جمع آوری اطلاعات بدست آمده از چک لیست از روش های آمار توصیفی برای تعیین میانگین و هم چنین گزارش یافته ها در قالب جداول و از آمار استنباطی برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شد. جهت بررسی توزیع طبیعی داده ها از آزمون کالموگراف – اسمیرنوف استفاده شد و به دلیل نرمال بودن داده ها، جهت بررسی تفاوت میان متغیرهای مورد بررسی و استانداردها از آزمون T ( تک گروهی ) استفاده شد. تجزیه و تحلیل اطلاعات با بهره گیری از نرم افزارSPSS (VERSIO 13) انجام شد.

نتایج تحقیق نشان داد که هیچکدام از مدیران استخرها و 95٪ مسئولین فنی استخرها در دوره های آموزشی مدیریت و نگهداری استخر شرکت نکرده اند. وضعیت بهداشتی آب استخرها (میزان کلر و ph) در حد استاندارد قرار نداشت، وضعیت بهداشتی سرویسهای بهداشتی، رخت کن و محوطه داخلی و وضعیت ایمنی سرویسهای بهداشتی، رخت کن و محوطه داخلی استخرها هم پایین تر از حد استاندارد قرار داشت. در مجموع، وضعیت بهداشتی، ایمنی و نیروی انسانی استخرهای سرپوشیده استان گیلان نسبت به استاندارهای جهانی دارای وضعیت مناسبی نمی باشند.

فصل اول: طرح تحقیق

1-1- مقدمه

ورزش به عنوان یک پدیده اجتماعی فراگیر، بهترین ساز و کار تامین سلامت جسمانی و بهداشت روانی محسوب می گردد. لذا سرمایه گذاری در آن موجب کاهش هزینه ها دربخش بهداشت و درمان و مراکز مبارزه با مفاسد اجتماعی و پایین آوردن سطح ناهنجاری های فردی و اجتماعی می شود. ایجاد ارتباط بین کشورها و افزایش تفاهم و همزیستی مسالمت آمیز بین ملت ها از دیگر دستاوردهای مهمی است که از طریق توجه به مقوله ورزش در عرصه های سیاسی و فرهنگی عاید دولت ها و جوامع می شود. ورزش در بهره وری ملی نیز نقش به سزایی داشته و متضمن تاثیرات بسیار برتولید ناخالص ملیکشور می باشد [17] .

اجرای مطلوب برنامه های تربیت بدنی و ورزشی مستلزم فراهم آوردن مجموعه ای از شرایط و امکانات است و از جمله مهمترین این شرایط استفاده از فضاها و تجهیزات و وسایل استانداردی است که بر اساس معیارهای بین المللی و قوانین مصوب فدراسیون های ورزشی در هر رشته طراحی شده است و به عبارتی ایجاد زمینه بهتر تحقیق اهداف تربیت بدنی ضرورت توجه به امکانات، فضاها و تاسیسات و آگاهی از دانش مدیریت تاسیسات ورزشی در جهت حفظ و نگهداری و استفاده بهینه از این امکانات بیش از پیش مطرح است و بر اهمیت موضوع می افزاید. در حقیقت می توان گفت کلید توسعه تربیت بدنی و ورزش در اثربخشی فعالیت های ورزشی است و به دنبال آن پویایی و رشد جامعه در گرو استفاده صحیح از امکانات موجود و توسعه سطح کیفی و کمی این امکانات با توجه به استانداردهای جهانی است [25] .

لذا در جهت افزایش سلامت جسمانی و از بین بردن مشکلات روانی و اجتماعی افراد جامعه و تحقق اهداف تربیت بدنی ، مدیران و مسئولان در سازمان های مختلف، از جمله، مدیران سازمان تربیت بدنی، آموزش و پرورش و دانشگاه ها و نهادهای خصوصی، مسئولیت خطیری را در ایجاد فضاهای مناسب ورزشی برابر با استانداردهای کشوری و جهانی بر عهده دارند [23] .

یکی از فضاهای ورزشی مهم استخرها می باشند که با توجه به علاقه مردم در دهه اخیر به ورزش های آبی، روزانه تعداد زیادی از افراد جامعه و ورزشکاران به فعالیت، به خصوص ورزش شنا در این مکان ورزشی می پردازند، این تمایل و علاقمندی نیازهای جدیدی را برای مدیران و برنامه ریزان تاسیسات و اماکن ورزشی، تربیت بدنی و تفریحات اعلام کرده که توجه به آنها از اهم مسائلمدیریت ورزشیدر این حوزه می باشد [37] .

استخرها به منظور جلوگیری از انتقال بیماری ها و بروز حوادث باید محلی باشد که از لحاظ بهداشت و ایمنی، مکانی امن و سالم باشد توجه به پیشگیری از بروز هرگونه حادثه احتمالی از وظایف مسئولین استخرها است که پیش بینی های لازم باید در این زمینه ها صورت بگیرد. بهداشت و ایمنی اماکن ورزشی در سطح بین المللی و جهانی از توجه ویژه ای برخوردار است . دولت ها بخصوص در کشورهای پیشرفته قوانین خاص در مورد مکان های ورزشی به خصوص استخرهای شنای سرپوشیده که مکان حساس در ارتباط با مسائل ایمنی و بهداشتی می باشد اعمال می کنند. در زمان ساخت و ساز این استخرها امروزه در کشورهای پیشرفته، شرایط کمی و کیفی استخرهای سرپوشیده طوری در نظر گرفته می شود که تحت آن شرایط نیازمندی های اساسی جسمی و روحی استفاده کنندگان تامین می گردد و از بروز حوادث و انتقال بیماری های واگیردار جلوگیری می شود [28] .

اماکن ورزشی بستر اجرای فعالیت­های ورزشی هستند و کیفیت آنها بر روی اجرای تمرینات و برگزاری مسابقات و رقابت های ورزشی تأثیر مستقیم دارد. ساخت اماکن ورزشی نیازمند دقت و درایت فراوان است، به­طوری­که اشتباه و غفلت در برنامه ریزی، طراحی، ساخت و تجهیز تأسیسات باعث به هدر رفتن وقت، انرژی و بودجه می­شود و این امر می­تواند در برنامه های آینده­ی یک کشور در زمینه­های ورزش و تفریحات سالم، تأثیر نامطلوب بگذارد ]31 [.

اجرای مطلوب برنامه­های تربیت بدنی و ورزش مستلزم فراهم آوردن مجموعه­ای از شرایط و امکانات است و از جمله مهم­ترین این شرایط استفاده از فضا­ها و تجهیزات و وسایل استانداردی است که بر اساس معیار­های بین­المللی و قوانین مصوب فدراسیون­های ورزشی در هر رشته طراحی شده است و به عبارت دیگر، برای ایجاد زمینه بهتر تحقق اهداف تربیت بدنی ضرورت توجه به امکانات، فضاها ، تأسیسات و آگاهی از دانش مدیریت تأسیسات ورزشی در جهت حفظ و نگهداری و استفاده بهینه از این امکانات بیش از پیش مطرح است و بر اهمیت موضوع می افزاید ]23[.

بحث ایمنی اماکن ورزشی در رابطه با این موضوع است که چگونه می­توان از اماکن و تأسیسات ورزشی در جهت رشد و توسعه تمام جوانب ورزش استفاده نمود تا مطابق استاندارد­های جهانی باشد . با توجه به گرایش اقشار مختلف جامعه به ورزش، در نظر گرفتن راهکارهای مدیریتی مناسب برای ایجاد فضای ورزشی مناسب هم از نظر علمی و هم از نظر عملی در سراسر کشور ضروری به نظر می­رسد . پایین بودن سرانه ورزشی کشور و عدم وجود ایمنی در اماکن ورزشی می­تواند به عنوان عواملی بازدارنده در مشارکت افراد جامعه تلقی گردند. به­طور قطع، عدم توجه به وضعیت ایمنی اماکن ورزشی موجب بروز حوادثی برای کاربران این اماکن خواهد­ شد.

در اکثر کشورهای پیشرفته در مورد رعایت استانداردهای ایمنی و بهداشتی کار شده است و مراجعه به سایتهای اینترنتی در این زمینه، چاپ کتاب ها و فیلم های مسابقات شنا، گواه این مقوله است. متاسفانه در ایران این مسئله جدی گرفته نشده است. این پژوهش در نظر دارد وضعیت بهداشتی، ایمنی و نیروی انسانی استخرهای سرپوشیده استان گیلان را توصیف و آن را با استانداردهای جهانی مقایسه نماید.

2-1- بیان مسئله

ورزش و فعالیت بدنی به عنوان نمودی اجتماعی باید همگام با تغییرات و تحولات تدریجی توسعه یابد. یک جنبه مهم در ارتقا سطح کمی و کیفی عملکردهای ورزشی، وجود امکانات و زیرساخت های ورزشی مناسب و توسعه یافته است. در کشور ما به موازات افزایش علاقه عموم به ویژه نوجوانان و جوانان به ورزش و تربیت بدنی در سالهای اخیر، تمایل و رغبت سرمایه گذاران اعم از بخش خصوصی و دولتی نیز در بخشهای مختلف ورزش افزایش یافته است[16]. اماکن و فضاهای ورزشی نیز از این مقوله جدا نبوده و سالانه میلیاردها ریال صرف ساخت اماکن ورزشی جدید یا تجهیز اماکن ورزشی قدیمی می شود [10] . اما به نظر می رسد مسئله ای که کمتر مورد توجه قرار گرفته، وجود فرایند کنترل و متعاقب آن رعایت استانداردهای معین در مورد اماکن و فضاهای ورزشی است[5]. به طور عام پس از هرگونه سرمایه گذاری، وجود فرایند کنترل لازم و ضروری است. تعیین استانداردها یا الگوهای مطلوب، یکی از مهمترین مراحل فرایند کنترل به شمار می رود، چراکه مبنای مقایسه بین آنچه هست با آنچه باید باشد، همین استانداردها هستند[4].

2-2-5 اپیدمیولوژی آسیب شانه در ورزشکاران پرتاب از بالای سر……………… 31

2-2-6 کاهش فضای تحت اخرمی…………………………….. 32

2-2-7 کینماتیک مجموعه شانه و ریتم اسکاپولوهومرال………………………….. 33

2-2-8 اثرات مشارکت در فعالیت های ورزشی پرتاب از بالای سر بر کینماتیک کتف…….. 37

2-2-9 تغییرات کینماتیک کتف……………………………… 38

2-2-10 نقص عملکردی اسکاپولوتراسیک در ورزشکاران بالای سر با درد شانه……. 41

2-2-11 تغییر الگوی فراخوانی عضلات…………………………….. 42

2-2-12 روش های اندازه گیری کینماتیک مجموعه شانه……………………………. 44

2-2-12-1 تحلیل استاتیک دوبعدی…………………………….. 44

2-2-12-1-1 رادیوگرافی…………………………….. 44

2-2-12-1-2 گونیامتر و اینکلینومتر……………………………. 46

2-2-12-2 تحلیل دوبعدی دینامیک……………………………… 47

2-2-12-2-1 دیجیتال فلوروسکوپی…………………………….. 47

2-2-12-3 تحلیل سه بعدی استاتیک……………………………… 47

2-2-12-3-1 Roentgen stereophotogrammetry analysis (RSA)……………….

2-2-12-3-2 Electromechanical, electromagnetic, and active optical digitizers…….

2-2-12-3-3 تکنولوژی پیشرفته تصویربرداری…………………………….. 49

2-2-12-4 تحلیل سه بعدی دینامیک……………………………… 50

2-2-12-4-1 Electromagnetic and active optical tracking with bone pins……….

2-2-12-4-2 Electromagnetic and active optical tracking with skin sensors……

2-2-12-4-3 passive video-based motion capture………………………..

2-3 پیشینه تحقیق…………………………….. 55

2-3-1 پوزیشن استراحت کتف……………………………… 55

2-3-1-1 پوزیشن استراحت کتف در آزمودنی­های سالم………………………….. 55

2-3-1-2 پوزیشن استراحت کتف در بیماران با گیرافتادگی شانه…………….. 57

2-3-1-3 پوزیشن استراحت کتف در بیماران با ناپایداری گلنوهومرال……… 57

2-3-2 حرکات کتف در طی الویشن شانه……………………………. 57

2-3-2-1 حرکات کتف در طی الویشن در آزمودنی های سالم………………….. 57

2-3-2-2 حرکات کتف در بیماران با گیرافتادگی شانه………………………….. 59

2-3-2-3 حرکات کتف در طی الویشن شانه در افراد با ناپایداری گلنوهومرال……. 60

2-3-3 کینماتیک کتف و ریتم اسکاپولوهومرال……………………………. 61

2-3-4 کینماتیک کتف و ریتم اسکاپولوهومرال در شانه برتر و غیر برتر………… 62

2-3-5 تأثیر بار خارجی بر کینماتیک کتف و ریتم اسکاپولوهومرال……………… 63

2-3-6 بررسی الگوی فراخوانی و فعالیت عضلات شانه نرمال در طی ابداکشن شانه…….. 64

2-3-7 فعالیت و الگوی فراخوانی در بیماران با نشانه های گیرافتادگی شانه و ناپایداری گلنوهومرال…. 65

2-3-7-1 سطح فعالیت عضلانی در بیماران با گیرافتادگی شانه……………….65

2-3-7-2 سطح فعالیت عضلانی در افراد با ناپایداری گلنوهومرال………… 66

2-3-7-3 الگوی فراخوانی عضلات در افراد با گیرافتادگی شانه…………….. 66

2-3-8 هم انقباضی عضلات مجموعه شانه……………………………. 67

2-3 نتیجه گیری کلی…………………………….. 71

2-3-1 نتیجه گیری کلی مرور مقالات در مورد پوزیشن استراحت کتف و حرکت آن در طی الویشن……… 71

2-3-2 نتیجه گیری کلی مرور مقالات در مورد الگوی فراخوانی و سطح فعالیت عضلات شانه در طی الویشن……. 73

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

3-1 مقدمه……………………………. 79

3-2 روش پژوهش………………………………. 79

3-2-1 جامعه آماری…………………………….. 79

3-2-2 نمونه آماری…………………………….. 79

3-2-2-1 روند گزینش آزمودنی ها ……………………………80

3-2-2-2-1 شرایط ورود به مطالعه……………………………. 80

3-3 متغیرهای پژوهش………………………………. 80

3-3-1 متغیر مستقل…………………………….. 80

3-3-2 متغیر وابسته……………………………. 80

3-4-3 ابزار تحقیق…………………………….. 81

3-5 روش جمع­آوری اطلاعات…………………………….. 82

3-5-3 مرحلۀ اول جمع­آوری اطلاعات…………………………….. 82

3-5-3-1 روش اندازه­گیری قد……………………………. 82

3-5-3-2 روش اندازه­گیری جرم……………………………. 82

3-5-1-3 روش اندازه گیری حداکثر قدرت ایزومتریک ابداکتورها………….83

3-5-2 مرحله دوم جمع­آوری اطلاعات…………………………….. 84

3-5-2-1 آزمون های پایایی ابزارهای اندازه گیری…………………………… 84

3-5-2-1-1 پایایی آزمون های EMG……………………………..

3-5-2-1-2 پایایی آزمون های چرخش بالایی کتف برای محاسبه ریتم اسکاپولوهومرال………. 85

3-5-2-2 اطلاعات الکترومیوگرافی…………………………….. 85

3-5-2-2-1 محل قرارگیری الکترودها…………………………… 86

3-5-2-2-1-1 دلتوئید میانی…………………………….. 86

3-5-2-2-1-2 دلتوئید قدامی…………………………….. 86

3-5-2-2-1-3 عضله تحت خاری…………………………….. 87

3-5-2-2-1-4 ذوزنقه فوقانی…………………………….. 88

3-5-2-2-1-5 ذوزنقه میانی…………………………….. 88

3-5-2-2-1-6 ذوزنقه تحتانی…………………………….. 89

3-5-2-2-1-7 دندانه ای قدامی…………………………….. 89

3-5-2-2-1-8 پشتی بزرگ……………………………… 90

3-5-2-3 روش جمع آوری و تجزیه وتحلیل اطلاعات الکترومیوگرافی…….. 90

3-5-2-4 روش اندازه گیری MVIC عضلات…………………………….. 95

3-5-2-5 روش اندازه گیری ریتم اسکاپولوهومرال………………………. 96

3-5-2-5-1 اندازه گیری ریتم اسکاپولوهومرال با تکنیک عکس گرفتن………. 97

3-5-2-5-2 روش اندازه گیری ریتم اسکاپولوهومرال با استفاده از اینکلینومتر……… 98

3-5-4 روش آماری…………………………….. 100

3-5-4-1 آمار توصیفی……………………………. 100

3-5-4-2 آمار استنباطی…………………………….. 100

فصل چهارم: نتایج

4-1 مقدمه……………………………. 102

4-2 آمار توصیفی…………………………….. 102

4-2-1 اطلاعات و ویژگی های دموگرافیک آزمودنی­های تحقیق…………… 102

4-2-2 اطلاعات مربوط به حداکثر قدرت ایزومتریک ابداکتورها در گروه های مختلف تحقیق……….. 103

4-2-3 اطلاعات مربوط به میزان چرخش بالایی کتف در زوایای مختلف ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن……… 104

4-2-3-1 اطلاعات مربوط به میزان چرخش بالایی کتف در زوایای مختلف ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن با اندازه گیری های انجام شده توسط اینکلینومتر……………………………. 104

4-2-3-2 اطلاعات مربوط به میزان چرخش بالایی کتف در زوایای مختلف ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن با اعمال بار خارجی با اندازه گیری های انجام شده توسط اینکلینومتر………………….. 105

4-2-3-3 اطلاعات مربوط به ریتم اسکاپولوهومرال در زوایای مختلف ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن با اندازه گیری های انجام شده توسط اینکلینومتر……………………………. 105

4-2-3-4 اطلاعات مربوط به ریتم اسکاپولوهومرال در زوایای مختلف ابداکشن بازو در شرایط اعمال بار خارجی با اندازه گیری های انجام شده توسط اینکلینومتر……………………. 106

4-2-3-5 اطلاعات مربوط به میزان چرخش بالایی کتف در زوایای مختلف ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن با استفاده از تکنیک عکس گرفتن…………………………….. 107

4-2-3-6 اطلاعات مربوط به میزان چرخش بالایی کتف در زوایای مختلف ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن با اعمال بار خارجی با تکنیک عکس گرفتن…………………………….. 108

4-2-3-7 اطلاعات مربوط به ریتم اسکاپولوهومرال در زوایای مختلف ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن با تکنیک عکس گرفتن……..108

4-2-3-8 اطلاعات مربوط به ریتم اسکاپولوهومرال در زوایای مختلف ابداکشن بازو در شرایط اعمال بار خارجی با تکنیک عکس ­گرفتن……………………………109

4-2-4-1 اطلاعات مربوط به الگوی فراخوانی عضلات مجموعه شانه­ی گروه های مختلف تحقیق در طی ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن……………………………110

4-2-4-2 اطلاعات مربوط به الگوی فراخوانی عضلات مجموعه شانه­ی گروه های مختلف در طی ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن در شرایط اعمال بار خارجی…………………………….. 111

4-2-4-3 اطلاعات مربوط به سطح فعالیت عضلات مجموعه شانه (برحسب درصد MVC) گروه های مختلف تحقیق در زوایای مختلف ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن………………….. 112

4-2-4-3-1 اطلاعات مربوط به سطح فعالیت عضلات مجموعه شانه­ی گروه های مختلف تحقیق در طی ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن ……………………………113

4-2-4-3-2 اطلاعات مربوط به سطح فعالیت عضلات مجموعه شانه­ی گروه های مختلف در زوایای مختلف ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن (حالت نگه داری پوزیشن، ایستا) …………………116

4-2-4-4 اطلاعات مربوط به نسبت هم انقباضی عضلات مجموعه شانه­ی گروه های مختلف در طی ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن……………………………120

4-2-4-4-1 اطلاعات مربوط به نسبت هم انقباضی عضلات مجموعه شانه­ی گروه های مختلف تحقیق در طی ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن…………………………….. 120

4-2-4-4-2 اطلاعات مربوط به نسبت هم انقباضی عضلات مجموعه شانه­ی گروه های مختلف تحقیق در حالت نگه­داری ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن…………………………….. 124

4-2-4-4-2-1 اطلاعات مربوط به نسبت هم انقباضی عضلات مجموعه شانه­ی گروه های مختلف تحقیق در زوایای مختلف ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن…………………………….. 124

4-3 آمار استنباطی…………………………….. 128

4-3-1 پایایی ابزارهای تحقیق…………………………….. 128

4-3-1-1 پایایی اندازه گیری چرخش بالایی کتف با استفاده از اینکلینومتر………… 128

4-3-1-2 پایایی اندازه گیری چرخش بالایی کتف با تکنیک عکس­ گرفتن…………….. 129

4-3-1-3 روایی اندازه گیری چرخش بالایی کتف با استفاده از اینکلینومتر و تکنیک عکس گرفتن……… 130

4-3-1-4 پایایی آزمون های مربوط به حداکثر انقباض ایزومتریک اختیاری عضلات (MVIC)………..

4-3-1-5 پایایی آزمون های مربوط به الگوی فراخوانی عضلات مجموعه شانه…………………………….132

4-3-1-6 پایایی آزمون های مربوط به سطح فعالیت عضلات مجموعه شانه در طی ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن……….134

4-3-2 آزمون های تعیین نرمال بودن توزیع داده های تحقیق…………………………….. 142

4-3-2-1 آزمون های تعیین نرمال بودن توزیع داده های چرخش بالایی کتف با استفاده از اینکلینومتر………. 142

4-3-2-2 آزمون های تعیین نرمال بودن توزیع داده های چرخش بالایی کتف با استفاده از تکنیک عکس گرفتن……….143

4-3-2-3 آزمون های تعیین نرمال بودن توزیع داده های الگوی فراخوانی عضلات مجموعه شانه…………… 144

4-3-2-4 آزمون های تعیین نرمال بودن توزیع داده های سطح فعالیت عضلات مجموعه شانه………………. 146

4-5 آزمون فرضیه ­های تحقیق…………………………….. 153

4-5-1 فرضیه اول…………………………….. 154

4-5-2 فرضیه دوم……………………………. 159

4-5-3 فرضیه سوم……………………………. 172

4-5-4 فرضیه چهارم……………………………. 185

4-5-5 فرضیه پنجم……………………………. 196

فصل پنجم: بحث و نتیجه­ گیری

5-1 مقدمه……………………………. 205

5-2 چکیده پژوهش………………………………. 205

5-3 بحث و بررسی…………………………….. 216

5-3-1 نقش سیستم حسی حرکتی…………………………….. 217

5-3-1-1 مکانیسم­های مسئول پایداری عملکردی مفصل…………………………….. 221

5-3-1-1-1 هم انقباضی عضلات گلنوهومرال و اسکاپولوتراسیک……………….221

5-3-1-1-2 ثبات رفلکسی…………………………….. 222

5-3-1-1-3 انقباض اولیه عضلانی…………………………….. 223

5-4 مقایسه نتایج تحقیق حاضر با مطالعات قبلی………………….. 225

5-4-1 الگوی فراخوانی عضلات…………………………….. 225

5-4-2 سطح فعالیت عضلات…………………………….. 228

5-4-3 نسبت هم انقباضی عضلات مجموعه شانه……………. 234

5-4-4-1 پوزیشن استراحت کتف……………………………… 245

5-4-4-2 حرکت کتف در طی الویشن…………………………….. 247

5-5 محدودیت­های تحقیق حاضر……………………………251

5-6 نتیجه گیری کلی…………………………….. 252

5-6 پیشنهادهای پژوهشی…………………………….. 253

5-7 پیشنهادهای کاربردی…………………………….. 253

چکیده:

هدف از مطالعه حاضر بررسی و مقایسه فعالیت الکترومیوگرافی منتخبی از عضلات کمربند شانه­ای و ریتم اسکاپولوهومرالبازیکنان هندبال، تنیس، شناگران و افراد غیر ورزشکار طی الویشن بازو در سطح اسکاپشن در شانه­ی برتر و غیر برتر در شرایط اعمال بار (25 درصد حداکثر قدرت ایزومتریک ابداکتورها) و بدون اعمال بار بود. تعداد 30 نفر ورزشکار مرد شاغل در لیگ های اصلی کشور (10 نفر شناگر، 10 نفر بازیکن هندبال، 10 نفر بازیکن تنیس) و 10 نفر غیر ورزشکار به صورت داوطلبانه در این تحقیق شرکت کردند. فعالیت الکترومیوگرافی عضلات شانه (دلتوئید میانی و قدامی، ذوزنقه فوقانی، میانی و تحتانی، تحت خاری، پشتی بزرگ و دندانه­ای قدامی) در پارامترهای الگوی فراخوانی، سطح فعالیت و نسبت هم انقباضی طی ابداکشن بازو (در زوایای 45- 0 درجه به مدت 1 ثانیه، 90-0 درجه به مدت 2 ثانیه، 135-0 درجه به مدت 3 ثانیه،160 -0 درجه به مدت 4 ثانیه) و نگه­داری آن (در زوایای 45، 90، 135 درجه به مدت 3 ثانیه) در سطح اسکاپشن با استفاده از دستگاه الکترومیوگرافی سطحی و همچنین ریتم اسکاپولوهومرال در دامنه­های مختلف ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن با استفاده از اندازه­گیری­های انجام شده با اینکلینومتر و تکنیک عکس گرفتن در شانه­ی برتر و غیر برتر با اعمال بار خارجی و بدون اعمال بار خارجی درون و بین این گروه ها مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج مطالعه نشان داد که بار خارجی تأثیر معنی­داری بر الگوی فراخوانی عضلات مجموعه شانه طی ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن دارد اما الگوی فراخوانی عضلات در شانه­ی برتر و غیر برتر طی ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن مشابه بود همچنین تفاوت معنی­داری در الگوی فراخوانی عضلات بین گروه های مختلف تحقیق طی ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن مشاهده نشد (05/0 p<). از طرف دیگر نتایج نشان داد که بار خارجی، برتر یا غیر برتر بودن دست و زاویه ابداکشن بر سطح فعالیت و نسبت هم انقباضی عضلات مجموعه شانه در طی ابداکشن بازو (ابداکشن دینامیک) و نگه­داری آن (ابداکشن ایستا) در سطح اسکاپشن تأثیرگذار است و تفاوت معنی­داری در سطح فعالیت و نسبت هم انقباضی عضلات مجموعه شانه طی ابداکشن بازو و نگه­داری آن در سطح اسکاپشن بین گروه های تحقیق وجود دارد (05/0 p<) همچنین طی ابداکشن بازو در سطح اسکاپشن ریتم اسکاپولوهومرال در شانه­ی برتر مقدار کمتری از شانه­ی غیر برتر داشت و بازیکنان هندبال در مقایسه با افراد غیر ورزشکار ریتم اسکاپولوهومرال کمتری داشتند (05/0 p<). پیشنهاد می­شود که کلنیسین­ها باید آگاه باشند که بعضی از تفاوت­ها در مجموعه شانه ورزشکاران پرتاب از بالای سر با افراد غیرورزشکار ممکن است معمولی باشد و نباید به عنوان نشانه های پاتولوژی شانه در نظر گرفته شوند بلکه باید به دلیل سازگاری شانه آن ها با تمرینات و استفاده بیش ازحد اندام فوقانی­شان در نظر گرفته شود.

فصل اول: مقدمه

1-1- مقدمه

بیومکانیک مفصل شانه یک زمینه تحقیقی جالب است که موردتوجه محققین زیادی قرارگرفته است. توانایی شانه جهت انجام حرکات وسیع، بر اساس تعامل ساختارهای فراوانی است که به محرک مکانیکی واکنش نشان می دهند و بر طبق آن سازگار می شوند. پایداری استخوانی مفصل شانه زیاد قابل توجه نیست زیرا عدم تطابق کامل میان سطوح مفصلی پروکسیمال بازو و حفره گلنوئید[1] وجود دارد. اضافه شدن لابروم فیبری غضروفی، همچنین حضور کپسول مفصلی و لیگامنت­های مفصل گلنوهومرال پایداری مفصل شانه را افزایش می دهند. پایداری مفصل شانه علاوه بر ساختارهای تثبیت کننده ایستا، بیشتر توسط عضلات اطراف کمربند شانه حمایت می شود که پایداری دینامیکی شانه را تأمین می کنند. درواقع تثبیت­کننده­های دینامیکی و استاتیکی مفصل شانه در مقابل نیروهای اعمال شده بر مفصل شانه واکنش نشان می دهند تا پایداری را در پوزیشن­های گوناگون، در طی حرکات مختلف مفصل شانه ایجاد کنند (Lugo et al, 2008).

حرکات پیچیده کمپلکس شانه شامل حرکات هماهنگ در مفاصل اخرمی ترقوه­ای[2]، جناغی ترقوه­ای[3]، گلنوهومرال[4] و کتفی سینه­ای[5] است. شکل مفصل گلنوهومرال و تحریک پذیری کتف در ارتباط با قفسه سینه، مسئول اصلی میزان تحریک پذیری این مجموعه مفصلی (کمپلکس شانه) است (Forte et al, 2009). میزان مشارکت مفصل اسکاپولوتراسیک[6] در کینماتیک مجموعه ی شانه ی نرمال اولین بار توسط کاتچارت (1884) توصیف شده است (Cathcart, 1884). کادمن (1934) تعامل کینماتیکی بین کتف و بازو را به عنوان ریتم اسکاپولوهومرال[9] تعریف کرد (Codman,1934). پس از کادمن، این تعریف به صورت روشی معتبر برای تحلیل حرکات دینامیکی مجموعه ی شانه با نسبت 2:1 شناخته شده است (در طی ابداکشن کامل بازو به ازای هر دو درجه حرکت در مفصل گلنوهومرال یک درجه حرکت در مفصل اسکاپولوتراسیک صورت می­گیرد. به عبارتی دیگر، در 180 درجه ی ابداکشن شانه، 120 درجه حرکت در مفصل گلنوهومرال و 60 درجه در مفصل اسکاپولوتوراسیک صورت می­گیرد) (Inman et al, 1994). این چنین یکپارچگی (هماهنگی) اجازه می­دهد تا کتف یک سطح پایدار برای حرکات گلنوهومرال ایجاد کرده همچنین امکان انجام حرکت بهینه بازو در طی دامنه حرکتی کامل را فراهم می سازد (Lugo et al, 2008). اگر پوزیشن کتف تغییر کند این الگوی نرمال حرکات یکپارچه ممکن است تحت تأثیر قرار ­گیرد. به این دلیل ریتم اسکاپولوهومرال به عنوان یک شاخص حرکتی کمپلکس شانه در بررسی­های کلینیکی در نظر گرفته می شود (Hebert et al, 2002, Myers et al, 2005, Ludewig et al. 2009).

مطالعات نشان داده اند که ریتم طبیعی اسکاپوهومرال نیازمند فعالیت مناسب چرخش دهنده­های بالایی کتف است (De Mey et al, 2009, Luime et al,2004). چرخش دهنده­های بالایی کتف عضلات ذوزنقه بالایی، ذوزنقه پایینی و دندانه­ای قدامی می باشند (De Mey et al, 2009, Luime et al,2004). به طورکلی این عضلات در دستیابی به دامنه کامل فوروارد فلکشن و ابداکشن شانه مهم هستند (Ekstrom et al, 2003).

تصور بر این است که در طی الویشن بازو در صورت کینماتیک مناسب کتف، حجم فضای تحت اخرمی به حداکثر می رسد بنابراین کاهش شیوع گیرافتادگی داخلی و خارجی عضلات روتیتور کاف اتفاق می افتد Lehman et al, 2007, Lukasiewicz et al, 1999)). مطالعات نشان داده­اند که بزرگ ترین خطر برای گیرافتادگی زمانی است که کتف به داخل بچرخد، تیلت قدامی و کاهش چرخش بالایی داشته باشد این خطر زمانی که ابداکشن در سطح اسکاپشن با چرخش داخلی انجام شود، افزایش می یابد (Escamilla et al, 2009). وارنر و همکارانش (Warner et al, 1990) مدارکی در جهت ارتباط گیرافتادگی شانه با کتف بالی شکل و نقص عملکردی کتف گزارش کردند. همچنین محققین گزارش کرده اند که عضله دندانه­ای قدامی که چرخش بالایی، تیلت خلفی و چرخش خارجی در کتف تولید می­کند و باعث حفاظت از فضای تحت اخرمی می شود، (Ludewig et al, 2004) ضعف این عضله می تواند مرتبط با پاتولوژی­های شانه باشد (Tsai et al, 2003, Glousman et al, 1988).

از طرف دیگر تحلیل­های الکترومیوگرافی نشان دادند که بیماران با گیرافتادگی شانه، افزایش فعالیت در ذوزنقه بالایی اما کاهش فعالیت در دندانه­ای قدامی در طی الویشن بازو دارند (Ekstrom et al, 2003). افزایش فعالیت الکترومیوگرافی در ذوزنقه بالایی می­تواند فاکتوری در جهت تیلت قدامی و الویشن بیش ازحد کتف و نهایتاً منجر به باریک شدن فضای تحت اخرمی شود. به همین جهت حفظ ریتم طبیعی اسکاپولوهومرال نیازمند تمریناتی است که تعادل ذوزنقه بالایی، میانی، تحتانی و دندانه ای قدامی را برقرار کند (Ekstrom et al, 2003).

به طورکلی مشارکت فعال و متعادل عضلات روتیتورکاف و اسکاپولوتراسیک برای تولید حرکات کارآمد و ثبات کمربند شانه ضروری است (Bertelli & Ghizoni, 2005). به طوری که تراپیست­ها برنامه­های تمرینی را بر این اساس پیشنهاد می­کنند (Ballantyne et al, 1993). طبق نظر گلوسمن مطالعات الکترومیوگرافی در جهت ارزیابی فعالیت عضلات و تهیه پروتکل های تمرینی و توان بخشی اطلاعات مفیدی فراهم کرده است (Glousman, 1993). هرچند تعیین یک برنامه توان بخشی مناسب کمپلکس شانه در بازگشت سریع بیمار به حرفه و فعالیتش حیاتی است و تعیین برنامه­هایی با بیشترین مزیت برای بیماران خاص با پاتولوژی­های شانه، یکی از بهترین راهکارهای درمانی است، توصیه­های تمرینی جهت جلوگیری از پاتولوژی­های شانه بخصوص در ورزشکاران و افرادی که از اندام فوقانی­شان به صورت مکرر استفاده می­کنند از اهمیت بیشتری برخوردار است.

رشته­های ورزشی شنا، هندبال و تنیس به عنوان فعالیت های پرتاب از بالای سر[12] طبقه­بندی می شوند. باوجوداین، حرکات انجام شده در این رشته­های ورزشی ازنظر کینماتیک، عمل عضله و تعداد تکرارها متفاوت است (Bak & Faunl, 1997, Borsa et al, 2005). اصل سازگاری خاص به نیاز تحمیلی بیان می­کند که بدن به طور ویژه با نیازهایی که بر آن واقع می شود سازگار می شود (Sale & MacDougall, 1981). بر اساس این اصل، انتظار می رود که شانه­ی ورزشکاران رشته­های شنا، تنیس و هندبال باوجوداینکه در ادبیات کلینیکی به عنوان یک گروه (ورزشکاران بالای سر) در نظر گرفته می شوند، اختلافات معنی­داری در ویژگی های فیزیکی شانه داشته باشند.

ازآنجایی که در ورزش­های بالای سر درد شانه مشکلی رایج می باشد (Ranson & Gregory, 2008) و مطالعات میزان متفاوتی از صدمات شانه در ورزشکاران رشته های مختلف پرتاب از بالای سر گزارش کرده­اند (مطالعه­ای گزارش کرده است که 66 درصد از شناگران در مقایسه با 57 درصد بازیکنان حرفه­ای بیسبال، 44 درصد از بازیکنان والیبال دانشگاهی، 29 درصد از پرتاب کنندگان نیزه دانشگاهی و 7 درصد از گلف بازان حرفه­ای، صدمات شانه دارند) (Johnson, 1988) و ازآنجایی که نقص ریتم طبیعی اسکاپولوهومرال می تواند فرد را به پاتولوژی های مفصل گلنوهومرال مستعد کند و به دلیل نقش مهمی که عضلات کمربند شانه در تولید و کنترل حرکات شانه دارند و نقص و تخریب این عضلات می تواند حرکت کتف، ترقوه یا بازو را تغییر دهد (Lugo et al, 2008) و مطالعات قبلی صورت گرفته در این زمینه، بیشتر به بررسی ریتم اسکاپولوهومرال در افراد آسیب دیده و غیر ورزشکار پرداخته­اند و مطالعات درزمینه ورزشکاران بالای سر به صورت یک گروه صورت گرفته و رشته­های مختلف ورزشی بالای سر با افراد غیر ورزشکار مقایسه نگردیده و همچنین مقایسه فعالیت الکترومیوگرافی عضلات مجموعه شانه ورزشکاران رشته های مختلف پرتاب از بالای سر و افراد غیر ورزشکار در طی ابداکشن شانه در پارامترهای مختلف الگوی فراخوانی، سطح فعالیت و نسبت هم انقباضی عضلات بین شانه­ی برتر و غیر برتر در شرایط اعمال بار و بدون اعمال بار تاکنون صورت نگرفته، در این تحقیق سعی بر این است تا به بررسی و مقایسه فعالیت الکترومیوگرافی (الگوی فراخوانی، سطح فعالیت و نسبت هم انقباضی) منتخبی از عضلات کمربند شانه­ای و ریتم اسکاپولوهومرال بازیکنان هندبال، تنیس، شناگران و افراد غیر ورزشکار در طی الویشن بازو در سطح اسکاپشن در دست برتر و غیر برتر در شرایط اعمال بار و بدون اعمال بار خارجی پرداخته شود.

نتایج این مطالعه ممکن است کاربردهای زیر را در برداشته باشد:

1- مطالعه اینکه آیا ورزشکاران رشته­های مختلف پرتاب از بالای سر الویشن بازوی برتر و غیر برترشان را ازلحاظ کینماتیکی به روش مشابهی انجام می­دهند می­تواند برای ارزیابی و درمان اختلالات شانه اطلاعات مفیدی برای تراپسین­ها فراهم کند.

2- تعیین سهم مشارکت مفصل اسکاپولوتراسیک و مفصل گلنوهومرال در ریتم اسکاپولوهومرال در زوایای مختلف الویشن بازو، همچنین مطالعه فعالیت الکترومیوگرافی عضلات شانه (الگوی فراخوانی، سطح فعالیت و هم انقباضی) در شانه­ی برتر و غیر برتر ورزشکاران رشته­های مختلف پرتاب از بالای سر، می­تواند به تراپیسین­ها در ارزیابی، درمان و توان بخشی اختلالات شانه و مربیان ورزشی در جهت تهیه پروتکل­های تمرینی کمک کند.

3- بررسی پیامد سازگاری مفصل شانه (برتر و غیر برتر) در رشته­های مختلف پرتاب از بالای سر به دلیل ماهیت هر رشته ورزشی، می­تواند توصیه ­های تمرینی (تقویتی و انعطاف پذیری) جهت پیشگیری از آسیب­های ­مجموعه شانه فراهم نماید.

4- نتایج این مطالعه ممکن است در تعیین استعدادیابی رشته­های ورزشی هندبال، تنیس و شنا مفید واقع شود.

5- نتایج این مطالعه ممکن است زمینه­ای برای انجام مطالعات بیشتر درزمینه عملکرد و توان بخشی مفصل شانه در ورزشکاران رشته ­های مختلف پرتاب از بالای سر و افراد غیر ورزشکار فراهم کند.

2-1- بیان مسأله

اصل سازگاری خاص به نیاز تحمیلی بیان می­کند که بدن به طور ویژه با نیازهایی که بر آن واقع می شود، سازگار می­شود (Sale & MacDougall, 1981). بر اساس این اصل، انتظار می رود که شانه ورزشکاران رشته­های شنا، تنیس و هندبال باوجوداینکه در ادبیات کلینیکی به عنوان یک گروه (ورزشکاران بالای سر) در نظر گرفته می شوند اختلافات معنی­داری در ویژگی های فیزیکی شانه داشته باشند.

هنگام بررسی نیازها و اهداف هر ورزش، باید میزان نیرو و تکرار حرکات را در نظر گرفت. به عنوان مثال پرتاب کردن توپ در بیسبال یک حرکت انفجاری برای به حداکثر رساندن سرعت توپ است؛ بنابراین پرتاب کننده در بیسبال تکرارهای نسبتاً کمی (1000 پرتاب هر هفته) (Johnson, 1988) با سرعت زاویه­ای حدود 7000 درجه بر ثانیه دارد (Dillman et al, 1993). برعکس، شنا کردن نیاز به شانه برای اجرای کار در مدت زمان بیشتر و بنابراین تکرار بیشتر دارد. شناگران معمولاً تکرارهای زیاد حدود 1147000گردش هر هفته (Johnson, 1988) در سرعت زاویه ای حدود 80 درجه بر ثانیه انجام می­دهند (Johnson, 1988) در مقابل بازیکنان تنیس حرفه­ای حدود 1000 گردش هر هفته و پرتاب کنندگان نیزه دانشگاهی حدود 300 گردش هر هفته انجام می دهند (Johnson, 1988). وقتی ازنظر کمی به عنوان مثال عمل ضربه زدن (حرکت دست) در شنا را با پرتاب کردن توپ در هندبال مقایسه می کنیم تفاوت هایی به طور روشن مشاهده می­کنیم. یک ضربه شنا شامل کشش بازو در آب به منظور پیشروی بدن به سمت جلو است در مقابل، در پرتاب کردن توپ در هندبال، بازو مانند یک شلاق برای شتاب بخشیدن به توپ استفاده می شود. این اختلافات درحرکت از نیاز برای اجرای اهداف مختلف نشأت می گیرد. به طور ساده، هدف شنای کرال سینه به حداکثر رساندن حجم آب جابه جا شده با یک ضربه، بنابراین افزایش سرعت شناگر می باشد. درحالی که هدف پرتاب کردن توپ در هندبال به حداکثر رساندن سرعت توپ با افزایش سرعت زاویه­ای بازو در زمان رهایی توپ می باشد.

از طرف دیگر دامنه حرکتی موردنیاز برای اجرای فعالیت در این رشته های ورزشی با یکدیگر قابل قیاس نیست. به عنوان مثال، در طی هر ضربه در شنا، شناگر دست هایش را با ابداکشن کامل به جلو جهت ضربه زدن در آب و پیشروی بیشتر پرتاب می کند (Yanai et al, 2000). این پوزیشن به دلیل اینکه دست مقاومت آب را دریافت می کند یک بازوی گشتاوری بزرگ در مفصل شانه ایجاد می کند (Yanai et al, 2000). این نیرو باعث می شود که شانه با دامنه حرکتی فعال بیشینه، ابداکشن حداکثر را انجام دهد. رسیدن به ابداکشن کامل بازو برای هر ضربه نیاز به هماهنگی خوب و کارایی انرژی حرکات کتف و گلنوهومرال دارد. در مقابل، در طی پرتاب کردن توپ در مرحله مقدماتی، بازو ابداکشن 110-90 درجه و با حداکثر چرخش خارجی قرار دارد که با تغییر حرکت به حداکثر چرخش داخلی موجب پرتاب قوی و سریع توپ می شود (Dillman et al, 1993).

در ضربه شنا (حرکت دست) و بیشتر حرکات انجام شده در تنیس و هندبال، نیروی تولیدی در اندام فوقانی به طور اصلی توسط میانگین چرخش داخلی و اداکشن بازو تولید می­شود (Kennedy et al,1987 Dillman et al, 1993، Burkhart et al, 2003). همچنین پرتاب کردن توپ، شامل پرتاب کردن بازو برای شتاب بخشیدن و به حداکثر رساندن سرعت آن در طی فاز شتاب و سپس کاهش شتاب آن به صفر درجه بر ثانیه در طی مرحله کاهش شتاب و دنبال کردن حرکت می باشد (Dillman et al, 1993،Burkhart et al, 2003). عضلات چرخش دهنده خارجی بازو همراه با عضلات تثبیت کننده کتف و گلنوهومرال مسئول آهسته کردن حرکت بازو به صورت اکسنتریک در طی این فاز می باشند (Kibler,1998, Burkhart et al, 2003). در شنا، مقاومت آب سرعت چرخش داخلی را به حدود 80 درجه بر ثانیه می رساند (et al, 1997 Bak، Yanai et al, 2000)؛ بنابراین، نیاز به گروه عضلات چرخش دهنده­های خارجی بازو و تثبیت کننده­های کتف برای کاهش شتاب بازو در طی فاز ضربه دست[4] زیاد بالا نیست. این نبود مرحله کاهش شتاب ممکن است برجسته ترین اختلاف میان اعمال شنا کردن و پرتاب کردن توپ در هندبال و ضربه تنیس باشد. این نیاز در هنگام درمان این ورزشکاران گزارش شده است زیرا تصور بر این است که مرحله کاهش شتاب در پرتاب کردن در ارتباط با تغییر در دامنه حرکتی و سفتی خلفی شانه در بازیکنان هندبال و بیسبال است (Burkhart et al, 2003، Donatelli et al,2000).

با توجه به کمبود اطلاعات در مورد کینماتیک و فعالیت الکترومیوگرافی رشته­های مختلف پرتاب از بالای سر و ازآنجایی که در بررسی­های کلینیکی، ورزشکاران مختلف رشته­های پرتاب از بالای سر معمولاً به عنوان یک گروه در نظر گرفته می شوند و مطالعه­ای تاکنون به بررسی و مقایسه فعالیت الکترومیوگرافی (الگوی فراخوانی، سطح فعالیت و نسبت هم انقباضی) عضلات کمربند شانه­ای و ریتم اسکاپولوهومرال شانه­ی برتر و غیر برتر بازیکنان هندبال، تنیس، شناگران و افراد غیر ورزشکار در طی الویشن بازو در سطح اسکاپشن در شرایط اعمال بار و بدون اعمال بار پرداخته نشده است در این مطالعه محقق قصد بررسی این موضوع را دارد.

[1] specific adaptation to imposed demand (SAID) principle

[2] revolution