3-1-1- عروض ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد. 55

3-1-2- وزن چند شعر دیگر فروغ. 61

3-2-ابداعات و ابتکارات فروغ. 102

3-3-انواع جناس در اشعار فروغ. 120

3-4- وضع واژه های بسامدی در اشعار فروغ-موسیقی درونی……123

3-5- واج آرایی.. 131

فصل چهارم: بررسی قوافی در اشعار فروغ

4- 1-قافیه در اشعار فروغ. 138

4-1-1- تشخصی که قافیه به کلمات خاص هر شعر می بخشد : 142

4-1-2-زیبایی معنوی یا تنوع در عین وحدت : 144

4-1-3-استحکام شعر : 147

4-1-4-جدا کردن و تشخص مصراعها : 150

4-2-تداعی معانی : 152

4-3-توجه دادن به زیبایی ذاتی کلمات : 153

4-4-تناسب و قرینه سازی : 154

4-5- القاء مفهوم از راه آهنگ کلمات : 156

فصل پنجم: برر سی قوالب شعر فروغ فرخ زاد

5-1-قالب در شعر فروغ فرخ زاد. 181

5-1-1-قالب نیمه سنتی.. 181

5-1-2-قالب چهارپاره نو. 187

5-1-3- (عامی-آهنگی) 191

5-1-4-نیمایی.. 193

5-1-5- نیمایی نو(سبک شخصی فروغ) 193

فصل ششم

نتیجه ­گیری ….206

منابع: 215

چکیده

زبان فروغ زبانی است آهنگین و ملایم و صمیمانه و روان، شاید نزدیک ترین زبان ادبی به طبیعت، کلام عادی باشد که آن همه نیما به آن سفارش می کرد و همین زبان است که بیشتر موسیقی خود را از موسیقی مکالمه و روایت گرفته است تا از عروض.

و گاهی «فروغ» برای حفظ این آهنگ طبیعی، قوانین عروض رسمی را به صورت طبیعی رعایت نکرده است. این زبان از طرف دیگر زبانی است سخت عاطفی و مؤثر، چون از دل برآمده و بوی صداقت و صمیمت می دهد، همان که خودش می گفت : «شعر صمیمانه نه فاضلانه».

زبان شیرین فروغ، زبانی است منبعث از مکالمات روزانه مردم و گفتگوهای عادی در محیط طبیعی زندگانی. و موسیقی شعر برگرفته از زبان است و باید موسیقی مأنوس مردم همان روزگار باشد. به همین دلیل است که اشعار زیبا و دلنشین فروغ، در ما احساسی به وجود می آورد که اشعار بسیار عالی تر دوره های قدیم از ایجاد آن قاصرند.

خودِ فروغ به زبان خاص خود و اصولاً اهمیت زبان در انتقال احساس و ایجاد موسیقی توجه داشت و گفتگوهای وی در توضیح مطلب فوق مهر تأکید را می کوبد :

«اگر دید، دید امروزی باشد، زبان هم کلمات خودش را پیدا می کند و وقتی زبان یکدست و صمیمی شد، وزن خودش را با خودش می آورد و به وزن های متداول تحمیل می کند. (شمیسا، 1376 : 98 – 96) آنچه معلوم است این است که فروغ برای عروض و وزن ارزشی قائل نیست و می گوید : «لازم نیست وزن و قافیه را رعایت کنی. سعی کن با ریتم کلمات، یک حرکت کلی به وجود بیاوری که شنیدنی باشد، یعنی در گوش تبدیل به یک نوع شود. »

فروغ، با ذوق و قریحه خدادادی خود مؤفق به ابداع چندین وزن عروضی تازه شد و نیز چند وزن نادر دارد با اینکه می گفت : «من هیچ اوزان عروضی نخوانده ام».

واژگان کلیدی : فروغ- موسیقی – عروض – قافیه.

«فــصل اول»

کلیات تحقیــق

1-1-مقدمه:

در این رساله موسیقی شعر فروغ فرخ­زاد، با نگاهی سبک شناسانه مورد بررسی قرار گرفته­است. با توجّه به اینکه طبیعی بودن، جزء مؤلفه­های اساسی در همة­ عناصر شعری اوست، موسیقی نیز در بافتی کاملاً طبیعی و حسّی ارائه شده که در این نوشتار برجستگی و تمایز وزن شخصی ( موسیقی بیرونی) شعر او و نیز به نقش قافیه و ردیف به عنوان ارکان موسیقی کناری و برجستگی خاص موسیقی درونی، علی الخصوص تکرار در همه سطوح، پرداخته شده­است.

فروغ شاعر زندگی است و گوشه­های بکر آن را زیسته و سروده است، پس طبیعی است در شعر او همه چیز طبیعی باشد. از جمله موسیقی که کارکرد درست آن از جنبه­های قدرتمند شعرهایش است. وزن عروضی و نیمایی، آشکارترین شکل موسیقی در شعر فارسی است که مبنای وزن عروضی، همسانی و تساوی ارکان عروضی و اساس وزن نیمایی، مبتنی بر عدم لزوم همگونی مصراع­هاست. یکسانی زحاف در رکن آخر وزن، در همة مصراع­های یک شعر در عروض سنتّی لازم است و در شعر نیمایی به دلیل شکستن وزن و عدم تساوی ارکان، زحاف رکن آخر در مصراع­های شعر می­تواند متغیّر باشد. البته هر ابزاری را که شاعر در شعر استفاده کند تا کلام را از سیاق طبیعی نثر خارج سازد و در آن طنین و تناسب ایجاد کند، از گونة موسیقی شعر محسوب می­شود.

اگر بخواهیم شاعران طراز اول شعر فارسی را از بدو پیدایش تاکنون، به اعتبار سبک های مختلف شعر فارسی برشماریم، بدون شک ناگزیر به اقرار این حقیقت خواهیم شد که چند تن از بزرگان شعر فارسی در قرن حاضر می زیسته اند و یکی از ایشان «فروغ فرخ زاد» است.

خوشبختانه «فروغ» در مورد شعر، ذهنی باز و بدون تعصب داشت و درباره اشعار خود انتقادهای تندی دارد. یک جا می گوید : «می خواهم بگویم که حتی بعد از خواندن نیما هم، من شعرهای بد خیلی زیاد گفته ام»

موسیقی و آهنگ شعر محدود به قالب عروضی و بحر شعر نیست. بلکه در نوع پیوستگی کلمات با یکدیگر و ایقاعهای شعر، موسیقی شگفت انگیزی احساس می شود که کم از موسیقی وزن شعر نیست. زیرا موسیقی شعر دامنه پهناوری دارد و می توان آن را در چهار صورت مورد بررسی قرار داد :

• موسیقی بیرونی که همان وزن عروضی است بر اساس کشش هجاها و تکیه ها.

• موسیقی کناری که قافیه و ردیف را شامل می شود و آنچه در حکم آن است و تکرارها.

• موسیقی داخلی یا درونی که عبارتست از هماهنگی و نسبت ترکیبی کلمات و طنین خاص هر حرفی در مجاورت با حرف دیگر. به بیان دیگر مجموعة هماهنگی هایی که از طریق وحدت و تضاد صامت ها و مصوت های کلمات یک شعر پدید می آید مانند انواع جناس ها.

• موسیقی معنوی که ارتباط هایی پنهانی یک مصراع یا لخت از رهگذر انواع تضادها و تقابل ها پدید می آید.

• 

وزن، موسیقی بیرونیِ شعر را ایجاد می کند و ایقاعهای کلمات موسیقی درونیِ آن را البته موسیقی داخلی را با موازین عروضی نمی توان سنجید و همان است که استاد لامبورن lamborn می گوید : موسیقی درونی که در شعر پیدا می شود از وزن و نظم وسیعتر است و چه بسا شعرهایی که از نظر نت موسیقی مساوی هستند و از نظر موسیقی اصوات کلمات و موسیقی درونی متفاوت اند و حتی هر بیت از یک شعر ممکن است موسیقی خاصی داشته باشد که با موسیقی درونیِ بیت دیگر متفاوت باشد»

این پایان نامه به برررسی و نقد موسیقی فروغ و توضیحی در مورد جنبه های شاعری او و همچنین به بحث های عروضی شعر فروغ می پردازد.

مقصود و منظور نگارنده از انتخاب این موضوع قرار دادن اطلاعاتی تازه و نو در اختیار خوانندگان گرامی است. هر چند که این رساله باز هم جای بحث و گفتگو و جستجو دارد.

در ابتدا کل دیوان فروغ را تقطیع نموده و سپس از منابع مختلف یاری جستم. این رساله شامل 6 فصل می باشد که فصل اول آن مربوط به کلیات تحقیق است. فصل دوم که شامل 3 بخش در مورد زندگینامه، شعر و اندیشة فروغ است.

فصل سوم که شامل5 بخش بوده و به بررسی اوزان کل دیوان فروغ می پردازد.

درفصل چهارم به بررسی قوافی اشعار فروغ پرداختم.

فصل پنجم اختصاص دارد به قوالب شعری فروغ که مورد بررسی قرار گرفته است.

و در نهایت فصل ششم نتیجه گیری از کل این فصول است.

با تمام تلاشی که در این زمینه انجام داده ام، به یقین این رساله هنوز هم ناقص بوده و باز هم جای بحث و گفتگو و ادامه را دارد. امید آن است که خوانندگان محترم هرگونه کمی و کاستی در این رساله را به دیده اغماض بنگرند.

1-2-بیان مساله:

موسیقی شعر، دامنة پهناوری دارد. گویا نخستین عاملی که مایة رستاخیز کلمه ها در زبان شده و انسان ابتدایی را به شگفتی واداشته است، همین کاربرد موسیقی در نظام واژه ها بوده است.

هر مجموعۀ گفتار از مقداری عناصر آوایی و صوتی به وجود آمده است و این مجموعه آوایی و صوتی ممکن است با یکدیگر یا بعضی از آنها، با بعضی دیگر، توازنها یا تناسب هایی داشته باشند و در رابطه ای که اجزایش – بلحاظ انواع تناسب ها – با یکدیگر می توانند داشته باشند دارای انواع موسیقی های زبانی نیز می تواند باشد و ما بعضی از این انواع شناخته شدۀ تناسب ها را به اختصار در ذیل مورد اشاره قرار می دهیم :

الف ) وزن : اهل هر زبانی وزن شعر خود را در تناسب هایی خاص احساس می کنند که اهل زبان دیگر ممکن است آن تناسب را احساس نکنند.

ب ) قافیه : همان مجموعه آوایی، گذشته از وزن، بلحاظ اشتراک صامتها و مصوتها، در مقاطع خاصی – وسط یا آخر و حتی اول هر قسمت – می توانند تناسب دیگری هم داشته باشند که خود صورت دیگری از موسیقی شعر است و آن را قافیه (به معنی عام کلمه که شامل قافیه های میانین هم می شود) می خوانیم.

ج) ردیف : شکل دیگری از موسیقی شعر است که در حقیقت تکمیل موسیقی قافیه است یا شکل غنی تر شدة قافیه هاست.

د) هماهنگی های صوتی : همان مجموعة عناصر آوایی، بلحاظ اشتراک صامتها و مصوتهای موجود در داخل سراسر زنجیرةگفتار، و نه در مقاطع خاصی، امکان تناسب های دیگری هم در آن می رود مثل اینکه مصوت «او» یا «آ» یا «ای» و مثلاً صامت سین یا شین یا میم اگر به تناسب خاصی تکرار شود خود جلوة دیگری از موسیقی شعر است و عاملی در رستاخیز کلمه ها. سهم بسیار عمده ای از موسیقی شعر در همین بخش هماهنگی های صوتی عبارات نهفته است که اندکی از آن را قدما در مباحث مربوط به انواع جناسها مطرح کرده اند.

هیچ ملّتی را نمی شناسیم که از موسیقی بی بهره باشد پس باید بپذیریم که موسیقی پدیده ای در فطرت آدمی است. عواملی که آدمی را به جستجوی موسیقی می کشانده است همان کششهایی است که او را وادار به گفتن شعر می کرده است و پیوند ایندو سخت استوار است. زیرا شعر در حقیقت موسیقی کلمه ها و لفظ هاست و غنا، موسیقی الحان و آهنگها.

از آنجایی که بحث درباره موسیقی بیرونی، کناری، داخلی و معنوی در اغلب کتابها آمده است در همین راستا سعی خواهد شد در این رساله دربارة ابداعات و ابتکارات فروغ فرخ زاد در وزن شعر معاصر بحث بیشتری به میان آید.

«وزن شعر یا عروض، چیزی جدا از شعر نیست و چیزی نیست که ثابت و غیر قابل تغییر و دگرگونی باشد و باید به این نکته توجه داشت که علم عروض مقدم بر شعر نیست…» (ترابی، ضیاء الدین، 1375 : 36).

هر اثر هنری، منطقی خاص خود دارد و هیچ شعر بزرگ و حتی خوب نمی تواند اندیشه ای را در خود نپرورده باشد. شعر فروغ، جدای از وزن و عروض و موسیقی، شعری است که فکر کردن و نگاه کردن و حس کردن و دیدن را به ما یاد می دهد.

شعر فروغ، شعری است دارای ساختی استوار و جوهری ناب که همواره خواننده را از پنجره های تصاویر گوناگون و بر جاده های مصراع های رنگارنگ به تماشا و حرکت وا داشته و وا می دارد.

آنچه مسلم است همه وزن هایی که با الهام مصراع اول به ذهن شاعر می گذرد و او را به رعایت وزن الهام شده مجبور می کند، از جریان ناخودآگاهی سرچشمه می گیرد که با تمامی احساسهای شدید و هیجانات روحی و ذهنی که نتیجة برخورد حواس اوست با اشیاء و تصاویر آنی و فرار، رابطه مستقیم دارد و همین است که وزنها تندند و گاهی حتی تندتر از آن که بتوان آنها را به همان کیفیت که در مصراع نخست شکل گرفته اند، دنبال کرد و ادامه داد. این است که جویبار کلمات مترنّم از مسیر عروضی خود می گریزند و منحرف می شوند.

تمام روز در آئینه گریه می کردم

که آغازی است صاف و بی سکون یا سکته. اما بعد :

که چون حبابهای کف صابون

که در صورت کشش «که» آغاز مصراع، درست است اما در غیر از وزن مصراع آغاز «یا»

و از شکافهای کهنه، دلم را به نام می خواند.

که سکته ای تند دارد و گریز آن از چهارچوب اوزان عروضی پیداست و نشان دهندة اینکه فروغ نمی تواند همة این تصاویر تند و فرار و همه آن حرفهایی را که در این آب و خاک، در عالم شعر تازگی دارد، در شکلهای عروضی اوزان بگیرد و بپرورد. (حقوقی، 1387 : 336 – 308)

اگر بتوانیم به گفتة محمد حقوقی – در هم ریختگی اوزان عروضی را «حسی» یا گفتاری بنامیم، مشروط بر اینکه بهانه ای به دست ناآگاهان ندهد، موسیقی کلام فروغ با همه آشفتگی های وزنی، گوهری ناب و با ارزش به شمار می آید، وچه بسا اینکه اگر اجل به وی مهلت می داد، به یقین یکی از پرچمداران شعر نیمایی می شد.

1 – 3- پرسش های تحقیق:

در این پژوهش به سئوالات زیر پاسخ داده می شود :

• آیا اشعار فروغ از ساختی استوار و منطقی برخوردار است؟

• آیا می­توان تلاش فروغ در آفرینش موسیقی جدید در کلام و نوآوری در پهنة موسیقی زبان را ناشی از عدم توان وی در برخورد با وزن عروض تلقی کرد؟

• آیا وزن شعر چیزی جز حرکت کلی و آهنگین کلمات است؟

• آْیا شاعر می­تواند در صورت داشتن ذهن موسیقایی با استفاده از امکانات موجود در زبان به خلق اوزان جدید بپردازد؟

• آیا می­توان علاوه بر آخر مصراع، در اول و وسط مصراع­ها نیز توسع اعمال گردد؟

• اشعار فروغ فرخ­زاد در چه وزن و بحرهایی سروده شده است؟

1- 4- اهمیت و ضرورت تحقیق :

این تحقیق به دلیل نشان دادن توان شاعری فروغ در پرداختن به وزن عروضی و نیز ابداع و نوآوری های وی در محدودة قواعد عروضی با استفاده از کلید اختیارات مجاز شاعری و کلیة زحافات رایج و حتی غیرمتداول ولی قابل تصور و وقوع افاعیل عروضی و ترکیب دو یا چند وزن و با بهره گیری از امکان تکرار افاعیل یا برخی از آن در قسمت های مختلف هر مصراع، به خوانندگان محترم است.

1- 5 -پیشینه تحقیق :

تاکنون رسالة مستقلی در این رابطه نوشته نشده است.

1 – 6- اهداف تحقیق :

1- هدف از تنظیم و تدوین رساله این است که در تقطیع شعر فارسی چه کل و چه نو باید این واقعیت را در نظر داشت که اولاً موسیقی شعر تنها محدود به آن نیست که به وزن عروضی مشهور شده و اساس وزن شعر فارسی را تشکیل داده است. ثانیاً زبان فارسی، زبانی است هجایی که از نظر ساخت و ترکیب با قوالب یا همان افاعیل عروض شعر که از زبان و شعر عرب اقتباس شده، دقیقاً قابل تطبیق نیست.

2 – پس از انجام این رساله، خوانندگان محترم می توانند اطلاعاتی را در مورد عنوان این رساله دریافت نمایند و دریابند که فروغ به سرودن شعری مؤفّق شده که از همة امکانات نهفته در بعد موسیقایی و وزن و آهنگ شعر استفاده کرده است.

3 – این تحقیق از آن جهت که مطالبی را در مورد اختیارات بدیع شاعری بازگو می کند، دارای اهمیت است.

1- 7 – فرضیه های تحقیق:

• اشعار فروغ در عین سادگی و روانی از ساختن استوار و منطقی برخوردار است. اشعار با بیانی ساده و به گونة خاطره نگاری آغاز می­شود و دارای لحنی روایی است.

• امکان نوآوری در وزن شعر وجود دارد.

• وزن، چیزی نیست جز حرکت کلی و آهنگین کلمات که در نهایت در گوش شنونده به نوعی وزن و موسیقی منتهی می­شود.

• وزن شعر صرفاً محدود به اوزان شناخته شدة پیشین و مذکور در کتابهای عروض شعر نیست.

• فروغ بیش از هر چیز در پی توسعه بخشیدن به وزن در اول و وسط و پایان مصراع است.

• اکثر اشعار فروغ در بحر مضارع و مجتث است.

1-8 -تعاریف واژه های کلیدی :

فروغ: فروغ فرخ زاد در سیزدهم(پانزدهم) دی ماه سال 1313 از حاصل پیوند سرهنگ محمد فرخ زاد و توران وزیری تبار که زندگی مالی متوسطی داشتند، در تهران چشم به جهان گشود. او دو برادر به نام های امیر و فریدون و یک خواهر به نام پوران داشت.

…………….. 19

2 – 4 خصوصیات ژئومتری حوضه………………………………………………………………………………………. 20

2-4-1 مساحت حوضه……………………………………………………………………………………………………. 20

2 – 4 – 2 محیط حوضه…………………………………………………………………………………………………… 20

2 – 4 – 3 طول آبراهه اصلی……………………………………………………………………………………………… 21

2 – 4 – 4 شكل حوضه……………………………………………………………………………………………………. 21

2 – 4 – 4 – 1 ضریب شكل (روش هورتن)……………………………………………………………………….. 21

2– 4– 4 – 2 ضریب فشردگی…………………………………………………………………………………………… 21

2 – 4– 4 – 3 ضریب شیوم یا ضریب تطویل یا نسبت طولی…………………………………………………….. 22

2 – 4 – 4 – 4 ضریب شكل (Shape index)……………………………………………………………………. 22

2 – 4 – 4 – 5 نسبت دایره ای………………………………………………………………………………………….. 22

2 – 4 – 4 – 6 ضریب گردی (میلر)………………………………………………………………………………….. 23

2 – 5 بررسی وضعیت ارتفاعی حوضه…………………………………………………………………………………. 23

2 – 5– 1 ارتفاع متوسط حوضه………………………………………………………………………………………….. 23

2 – 5 – 2 منحنی های ارتفاعی…………………………………………………………………………………………… 23

2– 5– 2 – 1 منحنی هیپسومتری………………………………………………………………………………………… 24

2 – 5 – 2 – 2 نمودار آلتی متری حوضه………………………………………………………………………………. 24

2 – 6 بررسی شیب حوضه………………………………………………………………………………………………… 24

2-6–1 شیب ناخالص رودخانه اصلی…………………………………………………………………………………… 25

2-6-2 شیب اراضی حوضه………………………………………………………………………………………………… 25

2 – 7 زمان تمركز……………………………………………………………………………………………………………. 25

2-7-1 روش كرپیچ…………………………………………………………………………………………………………. 26

2-7-2 زمان تمركز به روش كالیفرنیا……………………………………………………………………………………. 26

2-7-3 روش چاو…………………………………………………………………………………………………………… 26

2-7-4 روش جیاندوتی…………………………………………………………………………………………………….. 27

2 -8 پدیده های ژئومورفولوژی…………………………………………………………………………………………… 27

2 -8 -1 خط الراسها………………………………………………………………………………………………………… 27

2 -8- 2 دامنه…………………………………………………………………………………………………………………. 27

2 -8-2-1 انواع دامنه ها……………………………………………………………………………………………………. 28

2 -8 -2-2 بریدگی شیب یا تغییر ناگهانی شیب دامنه ها…………………………………………………………… 29

2 -8-2-3 پرتگاه ها…………………………………………………………………………………………………………. 29

2 -8-2-4 فرسایش دامنه ها………………………………………………………………………………………………. 29

2 -8-3 مخروط افكنه………………………………………………………………………………………………………. 31

2 -8-4 دلتا……………………………………………………………………………………………………………………. 31

2-9 دره های کارستی……………………………………………………………………………………………………….. 32

2 -10 غار……………………………………………………………………………………………………………………… 33

2-11 نگرش سیستمی در ژئومورفولوژی……………………………………………………………………………….. 33

2-12 مورفومتری (ریخت سنجی)……………………………………………………………………………………….. 34

2-13 سیستم فرسایش رودخانه ای………………………………………………………………………………………. 34

2 -14 ژئومورفولوژی……………………………………………………………………………………………………….. 34

2 -14-1 مئاندر………………………………………………………………………………………………………………. 35

2-14-2 كانیون……………………………………………………………………………………………………………….. 35

2 -14-3 دره رود………………………………………………………………………………………………………….. 35

2 -14-4 آبشار……………………………………………………………………………………………………………….. 36

2 -14-4-1 طرز تشکیل آبشار……………………………………………………………………………………………. 36

2 -14-4-2 انواع آبشار…………………………………………………………………………………………………….. 37

2-15 نقشه ژئو مورفولوژی………………………………………………………………………………………………… 38

2-16 برنامه ریزی ژئومورفیک…………………………………………………………………………………………….. 38

2-17 مرفولوژی………………………………………………………………………………………………………………. 39

2-18 هیدروژئومورفولوژی…………………………………………………………………………………………………. 39

2-19 رسوب………………………………………………………………………………………………………………….. 40

فصل سوم : ویژگیهای جغرافیایی محدوده تحقیق

3-1 موقعیت…………………………………………………………………………………………………………………… 42

3-2 تقسیم بندی حوضه به زیر حوضه ها و واحد های هیدرولوژیکی مناسب………………………………… 44

3-3 زمین شناسی و چینه شناسی…………………………………………………………………………………………. 46

3-4 خاک………………………………………………………………………………………………………………………. 50

3-5 تعیین خصوصیاتفیزیوگرافی………………………………………………………………………………………. 53

3-5- 1 مساحت و محیط………………………………………………………………………………………………….. 53

3-5-2 پستی و بلندی………………………………………………………………………………………………………. 53

3-5-2–1 حداقل و حداکثرارتفاع حوضه………………………………………………………………………………. 55

3-5-2 -2 ارتفاع متوسط حوضه………………………………………………………………………………………… 55

3-5-2 -3 ارتفاع با بیشترین سطح (مد ارتفاعی)……………………………………………………………………. 55

3-5-2 -4 ارتفاع میانه………………………………………………………………………………………………………. 56

3-5-2 -5 توزیع ارتفاع نسبت به سطح و هیپسومتری حوضه……………………………………………………… 58

3-5-3 شیب حوضه………………………………………………………………………………………………………… 60

3-5-3 -1 شیب متوسط حوضه…………………………………………………………………………………………… 61

3-5-3- 2 تعیین سطح کلاس های شیب و تهیه جداول توزیع شیب با سطح و منحنی……………………… 62

3-5-4 شبکه هیدروگرافی…………………………………………………………………………………………………. 63

3-5-4-1 شکل شبکه هیدروگرافی یا شبکه زهکشی…………………………………………………………………. 65

3-5-4-1-1 رتبه آبراهه ها یا ترتیب آبراهه ها………………………………………………………………………… 65

3-5-4-1-2 نسبت انشعاب یا ضریب دو شاخه شدن………………………………………………………………. 65

3-5-4-1-3 تراكم شبكه آبراهه ها یا تراكم زهكشی…………………………………………………………………. 65

3-5-5 پروفیل طولی آبراهه اصلی……………………………………………………………………………………….. 69

3-5-6 شیب آبراهه اصلی………………………………………………………………………………………………….. 69

3-5-7 زمان تمركز…………………………………………………………………………………………………………. 71

3-5-7- 1 رابطه برانزبای – ویلیامز……………………………………………………………………………………… 71

3-5-7- 2 روش جیاندوتی………………………………………………………………………………………………… 71

3-5-7- 3 روش كرپیچ…………………………………………………………………………………………………….. 71

3-5-7-4 روش چاو (CHAV)……………………………………………………………………………………….. 72

3-5-7-5 روش كالیفرنیا……………………………………………………………………………………………………. 72

3-5-8 پارامترهای مشخصه شكل حوضه……………………………………………………………………………….. 74

3-5-8 -1 ضریب فشردگی …………………………………………………………………………………………….. 74

3-5-8 -2 ضریب فرم حوضه ………………………………………………………………………………………….. 75

3-5-8 -3 ضریب گردی ………………………………………………………………………………………………… 75

3-5-8 -4 ضریب كشیدگی حوضه………………………………………………………………………………………. 76

3-5-8 -5 مستطیل معادل………………………………………………………………………………………………….. 76

3-5-8 -6 قطر دایره همسطح…………………………………………………………………………………………….. 76

فصل چهارم : یافته های تحقیق

4-1 اقلیم………………………………………………………………………………………………………………………. 79

4-1-1 شبکة ایستگاههایهواشناسیو انتخاب ایستگاه مبنا………………………………………………………… 79

4-1 -2 جمع آوری آمار و اطلاعات و انتخاب دورة زمانی مشترک……………………………………………… 80

4-1 -3 بارش سالانه………………………………………………………………………………………………………… 81

4-1-4 کنترل کیفیت داده ها (آزمون همگنی)………………………………………………………………………… 81

4-1 -5 بازسازی، تکمیل و تطویل آمار…………………………………………………………………………………. 82

4-1- 6 بررسی رژیم بارندگی…………………………………………………………………………………………….. 85

4-1-7 گرادیان بارندگی……………………………………………………………………………………………………. 86

4-1-8 مشخصات بارندگی سالانه حوضه و زیرحوضه های آن……………………………………………………. 87

4-1- 9 بررسی تواتر ریزشهای جوی سالانه…………………………………………………………………………… 88

4-1-10 توزیع بارندگی ماهانه…………………………………………………………………………………………….. 90

4-1-11 بارش فصلی……………………………………………………………………………………………………….. 91

4-1-12 حداکثر بارندگی 24 ساعته………………………………………………………………………………………. 93

4-1-13 دما……………………………………………………………………………………………………………………. 94

4-1-14 رژیم حرارتی منطقه………………………………………………………………………………………………. 95

4-1-15 رطوبت نسبی………………………………………………………………………………………………………. 98

4-1-15-1 بررسی رطوبت نسبی در منطقه…………………………………………………………………………….. 98

4-1-16 روزهای یخبندان………………………………………………………………………………………………….. 102

4-1-17 ساعات آفتابی و ابرناکی………………………………………………………………………………………… 103

4-1-18 ساعات آفتابی……………………………………………………………………………………………………… 103

4-1-19 ابرناکی………………………………………………………………………………………………………………. 103

4-1-20 تبخیر و تعرق…………………………………………………………………………………………………….. 106

4-1-20-1 تبخیر از طشت………………………………………………………………………………………………… 107

4-1-20-2 تبخیر و تعرق پتانسیل (ETO )…………………………………………………………………………. 109

4-1-20-3 تبخیر و تعرق حقیقی………………………………………………………………………………………… 111

4-1-21 باد……………………………………………………………………………………………………………………. 112

4-1-21-1 سرعت و جهت باد منطقه…………………………………………………………………………………… 113

4-1-22 نوع اقلیم……………………………………………………………………………………………………………. 114

4-1-22-1 طبقه بندی اقلیمی دومارتن………………………………………………………………………………….. 114

4-1-22-2 طبقه بندی اقلیمی آمبرژه…………………………………………………………………………………….. 115

4-1-22-3 منحنی آمبروترمیك……………………………………………………………………………………………. 117

4-2 هیدرولوژی………………………………………………………………………………………………………………. 118

4-2– 1 برآورد رواناب سالانه با استفاده از « روشهای منطقه‎ای »…………………………………………………. 118

4-2 -2 شبکة ایستگاههای هیدرومتری………………………………………………………………………………….. 119

4-2-3 انتخاب پایة زمانی مشترک (دورة شاخص آماری)…………………………………………………………. 122

4-2 -4 بررسی کیفیت داده های آماری…………………………………………………………………………………. 122

4-2-5 بازسازی، تکمیل و تطویل آمار………………………………………………………………………………….. 123

4-2 -6 دبی ویژه یا رواناب خالص……………………………………………………………………………………… 126

4-2 -7 ضریب رواناب…………………………………………………………………………………………………….. 126

4-2 -8 رواناب ماهانه………………………………………………………………………………………………………. 128

4-2 -9 رواناب فصلی……………………………………………………………………………………………………… 131

4-2 -10 رژیم جریان……………………………………………………………………………………………………….. 133

4-2 -11 برآورد دبی پایة آبراهة اصلی و زیرحوضه ها……………………………………………………………. 133

4-2 -12 بیلان آبی………………………………………………………………………………………………………….. 135

4-2 -13 ژئوموفولوژی……………………………………………………………………………………………………… 136

4-2 -13-1 چین ها…………………………………………………………………………………………………………. 136

4-2 -13-2 گسل ها …………………………………………………………………………………………………… 137

4-2 -14 بررسی حساسیت كمی سنگها به فرسایش آبی……………………………………………………………. 139

4-2 – 14-1 واحد های زمین شناسی بافرسایش پذیرینسبی كم……………………………………………… 142

4-2 – 14-2 واحدهای زمین شناسی با فرسایش پذیری متوسط………………………………………………….. 142

4-2 – 14-3 واحدهای زمین شناسی با فرسایش پذیری متوسط تا زیاد………………………………………… 142

4-2–14-4 واحدهای زمین شناسی با فرسایش پذیری خیلی زیاد……………………………………………….. 142

4-2–15 بررسی منشاء رسوبات و اثرات عوامل جابجائی آنها…………………………………………………….. 145

4-2 –16 بررسی نفوذپذیری تشكیلات زمین شناسی و تأثیرات كمی وكیفی آن بر منابع آب………………. 146

4-2 – 16-1 واحدهای زمین شناسی با نفوذپذیری نسبی زیاد……………………………………………………… 146

4-2–16-2 واحدهای زمین شناسی با نفوذپذیری متوسط……………………………………………………………. 147

4-2–16-3 واحدهای زمین شناسی با نفوذپذیری نسبی كم…………………………………………………………. 147

4-2–16-4 بررسی پایداری پهنه های لغزشی و ریزشی…………………………………………………………….. 148

4-2–17 بررسی علل تغییرات ژئومورفولوژی در حوضه شامل علل آب و هوا، تكتونیك و فعالیتهای

انسانی………………………………………………………………………………………………………………………….. 150

4-2– 18 بررسی نقش رسوبزایی هر یك از رخساره های ژئومورفولوژی………………………………………. 151

4-2–18-1 تیپ آهكی – سیلتستونی (Kln)…………………………………………………………………………. 151

4-2–18-2 تیپ آهكی (p)……………………………………………………………………………………………….. 154

4-2–18-3 تیپ شیلی-ماسه سنگی (سازند شمشك)……………………………………………………………….. 156

4-2 – 18-4 تیپ كوارتزیتی-شیلی-سیلتستونی………………………………………………………………………. 159

4-2–18-5 تیپ فیلیتی – اسلیتی………………………………………………………………………………………… 160

4-2– 18-6 تیپ آبرفتی……………………………………………………………………………………………………. 161

. 4-2– 19 بررسی نقش ژئومورفولوژی منطقه در تشدید پدیده های طبیعی……………………………………. 163

4-2–19-1 بررسی موارد خاص تأثیرگذار در حوضه (مناطق بهمن گیر، معادن و. . . )……………………… 163

4-2– 19-2 بررسی پایداری، پهنه های لغزشی و ریزشی…………………………………………………………… 163

4-2-20 آبشار……………………………………………………………………………………………………………….. 167

فصل پنجم : نتیجه گیری، پاسخ به فرضیات و ارائه پیشنهادات

5-1 نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………. 172

5-2 پاسخ فرضیه…………………………………………………………………………………………………………….. 174

منابع و مأخذ …………………………………………………………………………………………………………………. 178

چكیده

این تحقیق با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی همراه با مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و مشاهدات میدانی به بررسی هیدروژئومورفولوژی حوضه ی ماسوله رودخان با تأکید بر آبشارهای منطقه پرداخته و به شرح زیر می باشد. حوضه مورد مطالعه با مساحت 46/4195 هكتار جزیی از حوضه آبخیز ماسوله رودخان بوده و از سر شاخه های این حوضه می باشد. واحد های زمین شناسی آن شامل سنگهای دگر گونی پالئوزوئیك و سنگهای رسوبی ژوراسیك و كرتاسه (مزوزوئیك) می‎باشد. پی سنگ شهر ماسوله بر روی سنگهای فیلیتی و اسلیتی قرار گرفته و به جز ارتفاعات منطقه كه دارای پوشش مرتعی و دچار تخریب شده اند سایر مناطق زیر پوشش جنگلی و مرتعی است. به لحاظ حساسیت به فرسایش واحد های آهكی پرمین(P) و سنگهای كوارتزیتی واحد (Pzs) در رده كم، سنگهای پالئوزوئیك شامل فیلیت، اسلیت و كنگلومرا در رده متوسط وتناوب آهكهای متوسط تا نازك لایه و سیلتستون كرتاسه (Kln) وسازند شمشك با لیتولوژی شیلی، ماسه سنگی در رده زیاد قرار دارند. از نظر نفوذ پذیری واحد های آهكی و سیلتی كرتاسه و كوارتزیت پالئوزوئیك در رده متوسط، واحد شیلی و ماسه سنگی سازند شمشك، سنگهای دگرگونی پالئوزوئیك (فیلیت، اسلیت و كنگلومرا) و واحد آهكی پرمین در رده كم قرار دارند. به لحاظ پتانسیلهای لغزشی و ریزشی با توجه به شرایط اقلیمی و تكتونیكی حائز اهمیت بوده ودر حاشیه شهر ماسوله پدیده های لغزش و ریزش به وضوح قابل مشاهده است. هم چنین مصالح رسی در محدوده كنار شهرداری ماسوله و مخلوط همگن در ارتفاعات دولی چال و در قسمت غربی ایستگاه هشدار سیل وجود دارد. ژئومورفولوژی منطقه كاملا كوهستانی بوده و شامل 6 تیپ لیتولوژیكی و 18رخساره ژئومورفولوژی شامل رخساره های خاكدار، انواع رخنمونهای سنگی و مناطق ریزشی و لغزشی است. به طور كلی می توان گفت شیب منطقه زیاد بوده و سنگ كف در بستر مسیل ها بالاست هم چنین رخساره های فرسایشی در مناطق بالادست وجوددارد (آندره، دولی چال و خلل دشت) و به همین دلیل به هنگام بارندگی خطر سیل مناطق پایین دست و خصوصا شهر تاریخی ماسوله را مورد تهدید قرار می دهد. در این حوضه شش آبشار وجود دارد که نوع خاک و جنس زمین همراه با شرایط اقلیمی در پیدایش آنها نقش دارند.

واژگان کلیدی: بررسی هیدروژئومورفولوژی، حوضه، آبشار، ماسوله رودخان

مقدمه

با پیشرفت دنیای مترقی و تكنولوژی پدیده فرسایش و رسوب در حوضه های آبخیز یكی از عوامل اصلی محدودیت در روند طبیعی اكوسیستمهای موجود می باشد. بطوریكه امروزه كمتر نقاطی از عرصه های آبخیز را می توان یافت كه در معرض تخریب و فرسایش خاك قرار نگرفته باشد. با بررسی بیشتر روی علل مؤثر در وقوع این پدیده دیده می شود كه عامل اصلی آن به بهره برداری از طبیعت و در واقع به انسان برمی‎گردد. انسان در زندگی اجتماعی و با افزایش جمعیت روز افزون خود دائم در پی افزایش بهره برداری جهت تأمین نیازهای غذایی و مایحتاج زندگی می باشد، در نتیجه بهره برداری بیشتر از حد توان از اراضی، مدیریت غلط منابع طبیعی باعث ایجاد فرایندهای فرسایشی بسیار شدیدی در سطوح اراضی شده است. .

مطالعات حوضه ماسوله استان گیلان، با هدف بررسی هیدروژئومورفولوژی حوضه ی ماسوله رودخان با تأکید بر آبشارهای منطقه با بررسی مباحث مختلف در زمینه اقلیم، زمین شناسی، هیدرولوژی و منابع آبی حوضه صورت گرفته است. در بخش ژئومورفولوژی و بحث فرسایش و رسوب با هدف شناسایی و بررسی اشكال موجود فرسایش حوضه، بررسی علل مؤثر در فرسایش و مقدار كمی و ارزیابی از میزان فرسایش و رسوب خاك به این موارد پرداخته است. با اجرای برنامه های جامع آبخیزداری در مسیر حفاظت آب و خاك، كنترل سیلاب و روانابهای فصلی می توان تا حد قابل قبولی از شدت فرسایش خاك د راین حوضه كاست و از زیان و خطرات ناشی از آن نیز در امان بود. این امر زمانی موفقیت آمیز خواهد بود كه با مشاركت و دخالت ساكنین حوضه ها وآموزش های صحیح بهره برداری از منابع نیز توأم باشد. این تحقیق با توجه به موارد فوق به پنج فصل زیر تقسیم می گردد:

فصل اول :کلیات تحقیق

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

فصل سوم : بستر طبیعی تحقیق

فصل چهارم :یافته های تحقیق

فصل پنجم : نتیجه گیری، پاسخ به فرضیات و ارائه پیشنهادات و در نهایت منابع و مآخذ می باشد.

1 -1 بیان مسئله

بررسی جامع حوضه های آبریز از نظر هیدروموفولوژی یک راه حل اساسی برای مدیریت اکوسیستم است که منجربه حفاظت بهتر منابع طبیعی خواهد شد تغییرات کاربری اراضی و نوسانات اقلیمی از جمله عواملی هستند که بر چرخه طبیعی آب در اکوسیستم اثر می گذراند. شیب دامنه هاو طبقه بندی آنها ، شیب بستر،پوشش گیاهی، نوع و شکل زمین و نوع محصول کاشت شده در زمین، رژیم های جریانی و یا نحوه جریان رژیم قشری، رژیم عمقی، رژیم دائمی و فصلی، لیتوژی و ضخامت سازنده ها و نوع سازنده و روان آبهای موجود در یک حوضه به همراه شکل حوضه از جمله مواردی هستند که در هیدرومورفولوژی مورد مطالعه قرار می گیرند.

کشور ایران در مقیاس جهانی با توجه به شرایط موجود ازجمله نوادر سرزمین هایی است که از تواناییها و تنوع های بسیار با ارزشی برخوردار است. به منظور امکان بهره برداری مناسب از این توانایی ها، شناخت محدودیتها و حساسیت های محیط طبیعی در این سرزمین از اهمیت فراوانی برخوردار است. مطالعات ژئومورفولوژی که نتایج دخال فرایندهای زمین شناسی و هیدرولوژی و اقلیم شناسی را منعکس می سازددر این شناسایی نقشی تعیین کننده دارد.

استان گیلان با دارا بودن شرایط خاص جغرافیایی و منحصر به فردخود، بخصوص با دارابودن جنگل های انبوه و بارش فراوان این امکان را بوجود آورده تا حوضه های رودخانه ای بدلیل انواع فرسایش دستخوش تغییر ات شده و به مرور زمان پدیده های ژئومورفولوژی در آن نمایان گردد.

حوضه ماسوله رودخان در غرب گیلان از ارتفاعات کوههای شاه معلم سرچشمه مى گیرد و با نام ماسوله در منطقهٔ سرایان به «زیگل» و «لیکوند» تغییر نام مى دهد. حداکثر ارتفاع حوزهٔ رود ماسوله ۳۰۰۰ متر است. ماسوله رودخان در «چومثقال» وارد تالاب انزلى مى شود. لذا این تحقیق در نظر دارد تا به بررسی هیدرو موفولوژی حوضه ی ماسوله رودخان پرداخته و این حوضه را از نظر هیدرولوژی و مورفولوژی مورد ارزیابی قرار دهد.

1- 2 سوالات تحقیق

آیا در حوضه ماسوله رودخان آبشار وجود دارد؟

عوامل موثر در بروز و پیدایش آبشار در حوضه ماسوله رودخان کدامند؟

آیا نوع خاک و جنس زمین در پیدایش آبشارهای حوضه نقش دارند؟

آیا شرایط اقلیمی وبارندگی در پیدایش آبشار حوضه نقش دارند؟

1-3 فرضیه تحقیق

در تعریف فرضیه می توان گفت: فرضیه عبارت است از حدس یا گمان اندیشمندانه درباره ماهیت، چگونگی و روابط بین پدیده ها، اشیاء و متغیرها، که محقق را در تشخیص نزدیک ترین و محتمل ترین راه برای کشف مجهول کمک می نماید ؛ بنابراین، فرضیه گمانی است موقتی که درست بودن یا نبودنش باید مورد آزمایش قرار گیرد. (حافظ نیا، 1382، 110)

فرضیه یک تصور، گمان یا حدس آگاهانه درباره نتایج احتمالی تحقیق است. فرضیه، یک راه حل فرضی و یا نظریه ای است که باید ثابت شود و جوابی معقول برای مسئله تحقیق ارائه کند. در اصل، فرضیه و مسئله تحقیق با یکدیگر بسیار مرتبط هستند و اساس الگو و بررسی های تحقیق را تشکیل می دهند (علیجانی، 1380، 174)

فرضیه، توجیه و تبیین های حدسی معینی را درباره واقعیات عرضه می کند و پژوهشگران را در بررسی این واقعیات و تجارب کمک و هدایت می کند. فرضیه یک پیشنهاد توجیهی و به زبان دیگر راه حل مسئله است که هم به یافتن نظم و ترتیب در بین واقعیات کمک می کند و هم باعث استنتاج می شود. یافته های علمی دانشمندان هر یک در پی یک فرضیه و حدس و گمان علمی مقدور شده است. آنها ابتدا به صورت بنای فرضیه اقدام کرده ان و سپس در مورد آن به تحقیق و جستجو پرداخته اند (حافظ نیا، 1382، 110)

موفقیت و استحکام هر تحقیق بشر بسته به استحکام فرضیات آن است. رد یا اثبات فرضیات در تحقیق تفاوت چندانی ندارد و رسیدن به هر یک از دو نتیجه با ارزش می باشد. فرضیه را نباید معادل نظریه پنداشت. چرا که فرضیه نظریه ای به اثبات نرسیده است. (نادری و سیف نراقی، 1382، 39)

فرضیات مطرح شده در پژوهش حاضر عبارتند از :

به نظر می رسد در حوضه آبریز ماسوله رودخان آبشار وجود دارد.

به نظر می رسد نوع خاک و جنس زمین در پیدایش آبشارهای حوضه نقش دارند.

به نظر می رسد شرایط اقلیمی وبارندگی در پیدایش آبشار حوضه نقش دارند.

1 -4 اهداف تحقیق

پژوهشگر برای اینکه بتواند کار تحقیقی خودش را را حت تر شروع نماید باید هدف تحقیق را فراوری خود داشته باشد (ودیعی، 1384، 40). پژوهشگر هدف نهایی خود را بیان می کند. این موضوع هر چند که در عنوان پایان نامه به صورتی عنوان شده است ولی بهتر است در این بخش به تفصیل و روشن تر ذکر شود. (خدابخش، 1383، 11)

اهداف تعیین می کند که محقق از چه دیدی به مسئله نگاه می کند و چه چیزی را می خواهد نشان دهد، به عبارتی می توان گفت اهداف تحقیق نشان می دهد دیدگاه، افکار، تیزبینی، هوش و همچنین میزان تلاش محقق چقدر است؟ (سادات، رضوی، 1384، 55).

حوضه های آبریز بخش اصلی چشم اندازهای رودخانه ای هستند و در نتیجه، بخش وسیعی از پژوهش‎ها بر روی مشخصات آنها متمرکز شده است. این پژوهش ها شامل موقعیت جغرافیایی شبکه های رودخانه ای و شرح کمّی بافت، طرح، شکل و ارتفاع حوضه آبریز می شود. (آبراهامز، 1984)

هدف این تحقیق بطور کلی شناسایی قابلیتها و محدودیتهای مکانی و ارائه راهکارهایی در جهت تقویت قابلیت ها و کاهش محدودیتها می باشد که این تحقیق نیز در خارج از این محدوده نبوده و اهداف آن بطور عمده به شرح زیر است.

بررسی هیدروژئومورفولوژی حوضه ماسوله رودخان با تاکید بر آبشار

شناسایی اشکال تاثیر گذار در پیدایش آبشار در حوضه

ارائه راهکارهای مناسب برای مدیریت محیط و استفاده بهینه از آبشار های موجود

1 -5نوع روش تحقیق

روش اصلی در این تحقیق روش تحلیلی – توصیفی و بر پایه مشاهدات میدانی است. روش تحقیق به معنای تبیین و تفسیر حرکت جهت رسیدن به حقایق مربوط به موضوع تحقیق ماست. (حافظ نیا، 1382، 19). روش تحقیق در این پایان نامه مبتنی بر روش تجربی و نیز دوروش استقرایی(حرکت از جزء به کل) وعلّی قیاسی (بررسی علت و معلول) می باشد. درراستای انجام این پژوهش از مواد و تکنیک های زیر نیز کمک گرفته شده است:

پس از انتخاب موضوع پایان نامه و طرح پرسش ها و فرضیات تحقیق، اطلاعات کتابخانه ای مورد نیاز گردآوری شد. با توجه به روش تحقیق که از نوع بررسی علت و معلول می باشد پدیده ها و فرم های ژئومورفیک(معلول) براساس فرایندهای ژئومورفولوژی (علت) مورد تحلیل و بررسی قرار گرفتند. در مرحله بعد اطلاعات به دست آمده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و پس از تهیه نقشه ها و سایر اطلاعات مورد نیاز، نتیجه گیری و آزمون فرضیات انجام شده است.

علاوه بر این، از تعدادی از مدل های کمّی ژئومورفولوژیکی نیز بر حسب نیاز در قسمت های مختلف پایان نامه استفاده گردیده است. در این مورد می توان به مدل استرالر برای رتبه بندی آبراهه ها اشاره کرد. همچنین در مورد برآورد فرسایش و رسوب مدل فورنیه مورد استفاده قرارگرفته شده است.

1 -6روش گردآوری اطلاعات

روش گردآوری اطلاعات به صورت زیر می باشد:

روش کتابخانه ای:

روش های کتابخانه ای در تمامی تحقیقات علمی مورد استفاده قرار می گیرد، ولی در بعضی از آنها در بخشی از فرایند تحقیق از این روش استفاده می شود. (حافظ نیا، 1382، 164) برای فراهم نمودن اطلاعات، آمار و داده های مورد نیاز پژوهش از آثار مکتوب موجود در کتابخانه ها، فایل های آماری، سالنامه ها، نقشه‎ها وغیره استفاده شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. این اطلاعات به صورت کتاب، مقاله، پایان نامه، انواع سند و سیستم های اطلاع رسانی رایانه ای، آمارنامه ها و. . . در دسترس می باشد.

روش میدانی:

2-8-1- معیارهای عملکرد حسابداری————- 21

2-8-1-1- نسبت بازدهحقوق صاحبان سهام——— 21

2-8-1-2- نسبت بازده دارایی ها- 22

2-8-3- معیارهای عملکرد اقتصادی————— 23

2-9- سود حسابداری——— 25

2-9-1- اهداف گزارشگری سود حسابداری——— 26

2-9-2- سودمندی سود——- 27

2-10- نرخ بازده دارایی ها(ROA)————— 28

2-10-1- محاسبه نرخ بازده دارایی ها(ROA)——- 28

2-10-2- ایرادات وارد بر نرخ بازده دارایی ها(ROA)– 29

2-11- تئوری ها و مدل ها—– 30

2-11-1- مدل(DEA) پوششی داده ها————- 30

2-12- رتبه بندی با استفاده از مدل ابركارایی——– 30

2-13- پیشینه تحقیق———- 33

2-13-1- تحقیقات داخلی—– 33

2-13-2- تحقیقات خارجی—– 35

فصل سوم. روش اجرای تحقیق

3-1- مقدمه—————- 46

3-2- روش تحقیق———– 47

3-3- جامعه آماری———– 48

3-4- محاسبه حجم نمونه—– 48

3-5- روش گردآوری اطلاعات– 48

3-6- روش تجزیه و تحلیل داده ها—————- 49

فصل چهارم. تجزیه و تحلیل داده ها————— 50

4-1- مقدمه—————- 51

4-2- نتایج تحلیل پوششی داده ها- 52

فصل پنجم. نتیجه گیری و پیشنهادها

5-1- مقدمه—————- 68

5-2- نتایج تحقیق———– 69

5-3- پیشنهادات بر اساس یافته های تحقیق———- 74

5-4- پیشنهادات به محققین آتی- 74

5-5- محدودیت های تحقیق—- 75

منابع-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 76

پیوست-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 80

چکیده

مسأله اصلی تحقیق: ارزیابی عملکرد سازمان ها در جهت گیری تصمیمات استراتژیک آتی آن ها نقش اساسی دارد و به دلیل اهمیت این موضوع، تحقیق حاضر به آن می پردازد.

هدف اصلی تحقیق: هدف این تحقیق ارزیابی عملکرد مالی بانک ها با استفاده از روش های غیرپارامتری(تحلیل پوششی داده ها) دربانک کشاورزیاستان اردبیل می باشد.

سؤال اصلی تحقیق: تا چه اندازه عملکرد نسبی بانک های کشاورزی در استان اردبیل را می توان با استفاده از تکنیک غیرپارامتری تحلیل پوششی داده ها اندازه گیری کرد.

متغیرهای اصلی تحقیق: در این تحقیق نسبته ای مالی و متغیرها برای ارزیابی عملکرد شامل نقدینگی، ساختار دارایی، سودآوری، كفایت سرمایه است.

روش تحقیق: در این تحقیق از روش تحلیل پوششی داده ها، از مدل تركیبیDEA- TOPSIS برای ارزیابی كارایی مالی شعب بانك ها و رتبه بندی آن ها استفاده شده است. این روش از دو واحد تصمیم گیری مجازی A واحد تصمیم گیری و i واحد تصمیم گیری، برای تعیین بهترین و بدترین میزان كارایی نسبی هر واحد تصمیم گیری استفاده خواهیم كرد. از دو مقدار به دست آمده برای كارایی، به كمكروش TOPSISبرای ایجاد یك شاخص به نام نزدیكی نسبی(RC) به I واحد تصمیم گیری استفاده می كنیم. این تحقیق از نظر هدف یا ماهیت کاربردی است. روش گردآوری داده ها به صورت اسناد کاوی بوده است.

جامعه آماری: حجم جامعه آماری این تحقیق جامعه آماری در این پژوهش، شامل شعب بانک کشاورزی استان اردبیل است.

روش جمع آوری داده ها: داده های خام مورد نیاز این تحقیق از طریق مراجعه به گزارش های مالی شعب بانک کشاورزی اردبیل و از طریق بانک های اطلاعاتی مربوط به اطلاعات بازار سرمایه استخراج می گردد.

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات: روش تجزیه و تحلیل اطلاعات با استفاده از تحلیل های توصیفی برنامه ریزی ریاضی است. اجرای مدل ها از طریق نرم افزار LINGO صورت خواهد گرفت.

کلمات کلیدی: نقدینگی، ساختار دارایی، سودآوری، كفایت سرمایه، تحلیل پوششی داده ها

1-1- مقدمه

شرکت ها دارای منابعی هستند که برای عملکرد مالی قوی و مزیت رقابتی حیاتی هستند. نخستین نوع از این منابع دارایی های مشهود چون اموال، ماشین آلات و تکنولوژی های فیزیکی دارای جانشین هستند که می توانند به آسانی در بازارهای آزاد، خرید و فروش شوند. نوع دوم دارایی های نامشهود، باارزش، کمیاب، بدون جانشین و استراتژیکی هستند که برای ایجاد مزیت رقابتی و عملکرد مالی برتر، توانا هستند(نمازی و ابراهیمی، 1390).

از طرفی، توسعه اطلاعات و پیشرفت سریع فناوری در دهه اخیر تحولی عظیم در تمام جنبه های زندگی و فعالیت های بشر ایجاد کرده و باعث حرکت به سمت اقتصاد دانش محور و منجر به تغییر پارادایم حاکم بر اقتصاد صنعتی شده است(همتی و همکاران، 1389).

مدیران باید از صورت های مالی بانک ها و شركت ها آگاهی داشته باشند تا بتوانند آینده بانک ها و شركت ها را پیش بینی و تصمیمات آگاهانه ای اتخاذ كنند. پس شناسایی و ارزش گذاری درست و صحیح صورت های مالی بانک ها و شركت ها هم برای مدیران و هم برای استفاده كنندگان از صورت های مالی امری ضروری می باشد كه روز به روز بر اهمیت آن افزوده می شود(رحیمیان و همکاران، 1391)

1-2- بیان مسأله

ارزیابی عملکرد سازمان ها در جهت گیری تصمیمات استراتژیک آتی آن ها نقش اساسی دارد(بحیرایی، 1391).

امروزه شرکت ها با رقابت قوی تری نسبت به گذشته مواجه اند و عملکرد مالی هدف اصلی هر نهادی است. پس هر سازمانی می خواهد با روش های مختلف عملکرد مالی خود را افزایش دهد(احمدخان و همکاران[1]، 2012).

در سال های اخیر، مزیت رقابتی محور استراتژی های رقابتی قرار گرفته است. شرکت ها برای بهبود عملکرد و مقابله با رقبا، باید دارای مزایای رقابتی باشند تا بتوانند در شرایط پیچیده، عملکردی برتر داشته و خود را در بازارها حفظ نمایند. بنابر دیدگاه مبتنی بر منابع، عملکرد برتر شرکت ها می تواند از منابع منحصر به فرد آن ها، یکپارچگی منابع و یا توانایی پاسخگویی به محیط ناشی شود. بر اساس این دیدگاه، تفاوت عملکرد شرکت ها به دلیل این است که سازمان های موفق دارای منابع استراتژیکی(فیزیکی، انسانی و سازمانی) هستند که رقبای آن ها فاقد آن منابعند.

بانك های تجاری و تخصصی موسسات مالی هستند كه وجوه راكد مردم را جمع آوری كرده و به تجار، صاحبان صنایع و سایر متقاضیان تسهیلات اعطاء می كنند. در واقع، بانك با عملیات خود موجبات انتقال منابع را از اشخاصی كه به علل مختلف مانند: فقدان دانش و تخصص، كمبود سرمایه و ترس از ریسك سرمایه گذاری، نمی خواهند یا نمی توانند در فعالیت های اقتصادی مشاركت نمایند، به اشخاصی كه برای سرمایه گذاری به منابع مالی محتاج اند، فراهم می سازد و از آن جایی كه هدف بانك تجاری كسب سود است، طبیعی است بانك بایستی منابع را هرچه ارزان قیمت تر جذب كرده و با حداكثر نرخ سود به متقاضیان تسهیلات دهد. از این رو، هدف اولیه و اساسی بانك همانند سایر سازمان های انتفاعی، حداكثر كردن ثروت صاحبان آن می باشد. در افزایش ثروت صاحبان سهام مدیریت بانك باید تصمیم بگیرد كه آیا دارایی ها با كیفیت پایین تر و درآمد بیشتر و یا دارایی ها با كیفیت بالاتر و ریسك كمتر را كسب كند و یا آیا بانك باید سرمایه گذاری كند و تسهیلات با سررسیدهای طولانی اعطاء نموده و نقدینگی اش را كاهش دهد و یا دارایی هایی با سررسیدهای كوتاه مدت تر را انتخاب و درجه بالایی از نقدینگی را تأمین نماید؟ این ها سؤالاتی هستند كه مدیران بانك ها همیشه با آن ها درگیر هستند(كریمی، 1385).

پاسخ به سؤالات فوق نیاز به ارزیابی عملكرد مالی را بااهمیت تر ساخته تا از این طریق بانك ها عملكردشان را از لحاظ سودآوری، كفایت سرمایه، ساختار دارایی و نقدینگی نسبت به بانك های رقیب مورد بررسی قرار دهند تا بتوانند موقعیت خود را سنجیده و نسبت به بهبود و ارتقاء عملكرد خود اقدام نمایند.

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

امروزه شرکت ها با رقابت قوی تری نسبت به گذشته مواجه اند و عملکرد مالی هدف اصلی هر نهادی است. پس هر سازمانی می خواهد با روش های مختلف عملکرد مالی خود را افزایش دهد(احمدخان و همکاران، 2012).

در سال های اخیر، مزیت رقابتی محور استراتژی های رقابتی قرار گرفته است. شرکت ها برای بهبود عملکرد و مقابله با رقبا، باید دارای مزایای رقابتی باشند تا بتوانند در شرایط پیچیده، عملکردی برتر داشته و خود را در بازارها حفظ نمایند. بنابر دیدگاه مبتنی بر منابع، عملکرد برتر شرکت ها می تواند از منابع منحصر به فرد آن ها، یکپارچگی منابع و یا توانایی پاسخگویی به محیط ناشی شود. بر اساس این دیدگاه، تفاوت عملکرد شرکت ها به دلیل این است که سازمان های موفق دارای منابع استراتژیکی(فیزیکی، انسانی و سازمانی) هستند که رقبای آن ها فاقد آن منابع اند. نتایج تحقیق حاضر می تواند در بانک ها مورد استفاده قرار گیرد. همچنین در استانداردگذاری و تدوین استانداردهای حسابداری می توان نگاهی به این تحقیق داشت و در موارد لزوم، برای تدوین استاندارد از آن بهره برد. در ضمن، دانشگاه ها و مراكز تحقیقاتی جهت امور آموزش و پژوهش می توانند از این جمله باشند و همچنین شركت های سرمایه گذاری یا كارگزاری های وابسته به بازار سرمایه و یا هر سرمایه گذار كه از نتایج تحقیق جهت تصمیم گیری می تواند استفاده نماید. ارزیابی عملکرد بانک های کشاورزی در استان اردبیل موضوع این پایان نامه است و تا آن جا که مطلع هستیم، تاکنون هیچگونه تحقیقی با این ماهیت در بانک کشاورزی صورت نگرفته است. از جهت نوع مطالعه و محل اجراء، این تحقیق جدید است

1-4- چارچوب نظری تحقیق

چارچوب نظری مبنایی است که تمام تحقیق بر روی آن قرار داده می شود. چارچوب نظری یک شبکه منطقی، توسعه یافته، توصیف شده و کامل بین متغیرهایی است که از طریق فرایندهایی مانند مصاحبه، مشاهده و بررسی ادبیات موضوع(پیشینه تحقیق) فراهم آمده است(خاکی، 1387).

روش های مختلفی برای ارزیابی عملكرد وجود دارد، كه در میان آن ها اندازه گیری كارایی(شیوه اندازه گیری نسبت ارزش كل خروجی ها به ارزش كل ورودی های یك واحد) می تواند در رسیدن به اهداف پژوهش كمك مؤثری داشته باشد. تحلیل پوششی داده ها یك روش اندازه گیری كارایی است و برای اندازه گیری كارآیی واحدهای تصمیم گیرنده كه دارای چندین ورودی و چندین خروجی می باشند، به كار می رود. در این روش فرض بر این است كه واحد تصمیم گیری های كارآ همیشه بهتر از واحد تصمیم گیری های ناكارآ عمل می نمایند.

1-4-1- مبانی نظری تحلیل پوششی داده ها

کارآیی به معنای خوب کارکردن است و تحت تأثیر شاخص های درون سازمانی مثل سود هر واحد، فروش هر واحد و یا رضایتمندی ناشی از یک واحد و از این قبیل قرار دارد؛ که به صورت نسبت خروجی به ورودی بیان می شود:

ورودی/خروجی= کارآیی

روش های پارامتری و غیرپارامتری اندازه گیری کارآیی

تکنیک هایی برای محاسبه میزان کارآیی و مقدار مناسب افزایش در خروجی و کاهش در ورودی به منظور رسیدن به کارآیی صددرصد در سال های اخیر ایجاد شده اند که عموماً به دو دسته تکنیک های پارامتری و تکنیک های ناپارامتری تقسیم می شوند.

در روش های پارامتری شکل خاصی را برای یک تابع تولید در نظر می گیرند، سپس به وسیله روش های آماری و اقتصادسنجی به برآورد ضرایب مجهول تابع(پارامترها) می پردازند؛ چون در این روش پارامترها(ضرایب) از تابع برآورد می شود به آن روش «پارامتری» می گویند.

در روش های غیرپارامتری هیچ فرم تابعی برای تابع تولید در نظر گرفته نمی شود و تابع تولید بوسیله خود واحدها تعیین می شود(مهرگان، 1383).

شکل1-1- روش های پارامتری و غیرپارامتری تحلیل پوششی داده ها(کوک[2]، 2001)

روش تحلیل پوششی داده ها[3] یکی از روش های ارزیابی عملکرد با استفاده از سنجش کارآیی واحدها است. در این روش واحدهای تصمیم گیرنده مورد بررسی واحدهایی مستقل اند که ورودی های مشابهی را برای تولید خروجی های مشابه به کار می برند. لزوم همگونی ورودی ها و خروجی ها شرط اول در انتخاب واحدهای مورد ارزیابی است. تحلیل پوششی داده ها از جمله روش های غیرپارامتری ارزیابی کارآیی است.

به طورکلی تحلیل پوششی داده ها در دو قالب کلی مدل هایBCC و CCRمطرح می شود. این دو مدل با مبنا قراردادن رابطه زیر که توسط «فارل» برای اندازه گیری کارآیی پیشنهاد شد، شکل گرفته اند(فارل[4]، 1997).

در سال 1984 «بنکر»[5]، «چارنز» و «کوپر» با تغییر در مدل CCR مدل جدیدی را عرضه کردند که با توجه به حروف اول نام آنان به مدل BCC شهرت یافت. مدل BCC مدلی است که به ارزیابی کارآیی نسبی واحدهایی با بازده متغیر نسبت به مقیاس می پردازد(بنکر، 2000)

1-5- فرضیه تحقیق

• عملکرد نسبی بانک های کشاورزی در استان اردبیل را می توان با استفاده از تکنیک غیرپارامتری تحلیل پوششی داده ها اندازه گیری کردک

1-6- اهداف تحقیق

• ارزیابی عملکرد مالی بانک های کشاورزی استان اردبیل،

• تمایز بین بانک های کارآمد و غیرکارآمد و رتبه بندی شعب کارآمد،

• تعیین خط مشی برای شعب ناکارآمد جهت بهبود عملکرد آن ها.

1-7- تعریف متغیرها

• عملکرد مالی:

اندازه گیری پولی نتایج فرایندها و عملیات شرکت مانند بازگشت سهام، دارایی، سرمایه گذاری و غیره(احمدخان و همکاران، 2012).

• نسبت بازده دارایی ROA(معیار عملکرد مالی): یک شاخص از چگونگیسودآوری شرکتوابسته به کل دارایی های آن شرکت می باشد. ROA یک ایده درباره مدیریت کارآمد در رابطه با استفاده از دارایی ها در جهت تولید سود(دارایی های مولّد) به ما می دهد که از طریق تقسیم سود سالیانه به کل دارایی شرکت محاسبه می شود. ROA به صورت درصد بیان می شود و بعضی اوقات به بازده سرمایه گذاری[6] اشاره دارد(تهرانی، 1391).

متغیرهایی که برای ارزیابی عملکرد مالی در بانک های اردبیل استفاده شده است بصورت زیر است:

جدول 2-1- نسبت های مالی و متغیرها برای ارزیابی عملکرد(رستمی و همکاران، 1390)

ی نوشته‌ها

1-2) بیان مساله …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

4

1-3) سوالات تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

6

1-4) اهمیت و ضرورت تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………………………………

7

1-5) اهداف تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

8

1-6) چارچوب نظری تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………….

9

1-7) فرضیات تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

10

1-8)تعاریف نظری و عملیاتی متغیرهای تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………..

11

1-9)قلمرو تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

15

1-9-1) قلمرو موضوعی …………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

15

1-9-2) قلمرو مکانی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

15

1-9-3) قلمرو زمانی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

15

فصل دوم : مبانی نظری تحقیق

2-1) مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

17

2-2) رفتار مصرف کننده ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

18

2-3) روانشناسی رفتار مصرف کننده ………………………………………………………………………………………………………………………………

19

2-4) اهمیت درک رفتار مصرف کننده …………………………………………………………………………………………………………………………..

21

2-5) انواع رفتار خرید مصرف کننده …………………………………………………………………………………………………………………………………

26

2-5-1) رفتار واکنشی عادی …………………………………………………………………………………………………………………………………………….

26

2-5-2) مشکل گشایی مجدد …………………………………………………………………………………………………………………………………………..

27

2-5-3) مشکل گشایی گسترده …………………………………………………………………………………………………………………………………………

28

2-6) فرآیند تصمیم گیری به خرید مصرف کننده ………………………………………………………………………………………………………….

28

– شناخت مشکل ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

29

– جمع آوری اطلاعات ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

29

– ارزیابی گزینه ها ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

31

– تصمیم گیری درباره خرید …………………………………………………………………………………………………………………………………………………

32

– ارزیابی پس از خرید ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

33

2-7) رفتار مصرف‏کننده در محیط دیجیتال …………………………………………………………………………………………………………………….

34

– مدل شكل‏گیری و تأثیر ساختار ذهنی ……………………………………………………………………………………………………………………………

36

– رفتار ارتباطی مصرف‏كنندگان در محیط دیجیتال …………………………………………………………………………………………………………..

38

2-8) آمیخته بازاریابی دیجیتال …………………………………………………………………………………………………………………………………………

40

2-9) انواع کالا در خرید و فروش اینترنتی …………………………………………………………………………………………………………………..

41

2-10) عوا مل موثر بر تصمیم خرید در خرید ﺍﻳﻨﺘﺮﻧﺘﻲ …………………………………………………………………………………………………

44

2-10-1) ﻭﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻱ ﺧﺮﻳﺪﺍﺭﺍﻥ ﺍﻳﻨﺘﺮﻧﺘﻲ ………………………………………………………………………………………………………………………..

45

2-10-2) شرایط تحویل کالا ……………………………………………………………………………………………………………………………………………

47

2-10-3) خدمات مشتری ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

48

2-10-4) عوامل مربوط به كیفیت اطلاعات …………………………………………………………………………………………………………………….

49

2-10-5) تمایل یا نگرش مصرف کننده …………………………………………………………………………………………………………………………

50

2-10-6) عوامل برانگیزاننده …………………………………………………………………………………………………………………………………………..

52

2-10-7) جنبه تجربی خرید …………………………………………………………………………………………………………………………………………

52

2-10-8) عوامل موقعیتی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

54

2-10-9) قیمت ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

55

2-10-10) کیفیت …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

56

2-10-11) امكانات پشتیبانی سایت …………………………………………………………………………………………………………………………….

57

2-10-12) اعتماد الكترونیكی یا اعتماد به وب سایت …………………………………………………………………………………………………

58

2-10-12-1) اعتماد الكترونیك و توسعه تجارت الكترونیك ……………………………………………………………………………………….

60

2-11) پیشنه پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

63

الف) پیشینه داخلی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

63

ب) پیشینه خارجی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

65

2-12) خلاصه فصل ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

70

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

 

3-1) مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

72

3-2) روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

73

3-3)جامعه و نمونه آماری ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

74

3-4)روش ها و ابزار جمع آوری داده ها …………………………………………………………………………………………………………………………

77

3-5) روایی و پایایی ابزار گردآوری داده ها …………………………………………………………………………………………………………………..

78

3-5-1)روایی ابزار گردآوری داده ها ……………………………………………………………………………………………………………………………….

78

3-5-2) پایایی ابزار گردآوری داده ها ……………………………………………………………………………………………………………………………..

79

3-6) روش تجزیه و تحلیل داده ها …………………………………………………………………………………………………………………………………

80

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

 

4-1) مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

83

4-2) توصیف متغیرهای جمعیت شناختی ……………………………………………………………………………………………………………………..

84

4-2-1) جنسیت پاسخگویان …………………………………………………………………………………………………………………………………………

84

4-2-2) سن پاسخگویان ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

85

4-2-3) میزان تحصیلات پاسخگویان ……………………………………………………………………………………………………………………………

86

4-3) توصیف متغیرهای تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………………………….

87

4-3-1) توصیف متغیر خواسته­های فردی مصرف کننده ……………………………………………………………………………………………..

87

4-3-2) توصیف متغیر نگرش مصرف کننده …………………………………………………………………………………………………………………

88

4-3-3) توصیف متغیر قیمت محصولات ……………………………………………………………………………………………………………………….

89

4-3-4) توصیف متغیر کیفیت محصول ………………………………………………………………………………………………………………………..

90

4-3-5) توصیف متغیر اعتماد به وب سایت ………………………………………………………………………………………………………………….

91

4-3-6) توصیف متغیر تصمیم خرید آنلاین ………………………………………………………………………………………………………………….

92

4-3-7) توصیف متغیر تکرار رفتار خرید ……………………………………………………………………………………………………………………..

93

4-4) بررسی نرمال بودن توزیع متغیرها …………………………………………………………………………………………………………………………

94

4-5) آزمون فرضیه های پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………………

95

4-5-1) فرضیه اول: بین قیمت محصولات و تصمیم خرید آنلاین مشتریان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد ……….

95

4-5-2) فرضیه دوم: بین کیفیت محصول و تصمیم خرید آنلاین مشتریان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد ………..

97

4-5-3) فرضیه سوم: بین اعتماد به وب سایت و تصمیم خرید آنلاین مشتریان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد …

98

4-5-4) فرضیه چهارم: بین نگرش مصرف کننده و تصمیم خرید آنلاین وی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد ……..

99

4-5-5) فرضیه پنجم: بین خواسته مصرف کننده و تصمیم خرید آنلاین وی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد …….

100

4-5-6) فرضیه ششم: تصمیم و تمایل به خرید آنلاین تاثیر مثبت و معناداری بر تکرار رفتار خرید مشتریان دارد ……

101

4-6) سایر یافته های پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………………………

102

4-7) خلاصه فصل …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

107

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها

 

5-1) مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

109

5-2) نتایج آمار توصیفی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

110

5-2-1) یافته های توصیفی …………………………………………………………………………………………………………………………………………….

110

5-3) آمار استنباطی … …………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

114

بررسی فرضیه اول …. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

114

بررسی فرضیه دوم ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

115

بررسی فرضیه سوم …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

115

بررسی فرضیه چهارم ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

116

بررسی فرضیه پنجم ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

117

بررسی فرضیه ششم …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

117

5-4) پیشنهادات پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

119

الف) پیشنهادات بر اساس یافته های پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………

119

ب) پیشنهادات برای تحقیقات آتی ………………………………………………………………………………………………………………………………..

122

5-5 محدودیتهای پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..

123

منابع …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

125

ضمائم………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

133

چکیده

ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺷﺒﻜﻪ ارﺗﺒﺎط ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮی ﻧﻮع ﺟﺪﻳﺪی از ﺧﺮﻳﺪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺧﺮﻳﺪآﻧﻼﻳﻦ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ. در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ، ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه ﻗﺼﺪ ﺧﺮﻳﺪآﻧﻼﻳﻦ اهمیت ویژه ای یافته است. لذا پژوهش حاضر نیز با توجه به اهمیت و ضرورت موضوع درصدد شناسایی عوامل موثر بر خرید آنلاین مشتریان برآمده است. روش تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر جمع آوری اطلاعات توصیفی از نوع همبستگی می باشد.در این راستا دانشجویان دانشگاه آزاد واحد رشت شامل 11471 نفر به عنوان جامعه آماری انتخاب و با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه برابر با 372 نفر از دانشجویان تعیین گردید. داده های پژوهش از طریق ابزار پرسشنامه جمع آوری و با استفاده از نرم افزارSpssو آزمون رگرسیون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل حاکی از مورد تائید واقع شدن کلیه فرضیه های پژوهش بود. بطوریکه که مشخص گردید متغیرهای نگرش، تقاضا (فاکتورهای ذهنی)، قیمت، کیفیت و اعتماد (فاکتورهای عینی) رابطه مثبت و معناداری با متغیر تصمیم به خرید آنلاین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت داشته بطوریکه متغیر کیفیت محصول و یا خدمت ارائه شده و اعتماد به وب سایت ارائه دهنده کالا و خدمات بیشترین تاثیر را دارا بوده اند و پس از آنها میزان تامین خواسته ها و انتظارات فرد، نگرش و قیمت قرار داشته اند.

کلید واژه ها : خواسته های فردی، نگرش مصرف کننده، قیمت کالا، کیفیت کالا، رفتار خرید آنلاین

-1) مقدمه

ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ رﺷﺪ ﻓﻨﺎوری، زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ، ﻓﻀﺎی ﺗﺠﺎرت و ﻛﺴﺐوﻛﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮار داده اﺳﺖ . ﻳﻜﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎی ﻧﻔﻮذ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ، رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺧﺮده ﻓﺮوﺷﻲ اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﻲ و ﺧﺮﻳﺪ آﻧﻼﻳﻦ (MummalaneniandMeng,2009)، ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﺎدات ﺧﺮﻳﺪ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن (Wang et al, 2007) و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮش ﻛﺎرﺑﺮان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ آﻧﻼﻳﻦ اﺳﺖ (TariqandEddaoudi,2009) . ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮدن اﻟﮕﻮﻫﺎی رﻓﺘﺎر ﺧﺮﻳﺪآﻧﻼﻳﻦ در ﻗﻴﺎس ﺑﺎ ﺧﺮﻳﺪ ﺳﻨﺘﻲ، ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ درك رﻓﺘﺎر ﺧﺮﻳﺪ در ﻣﺤﻴﻂﻫﺎی آﻧﻼﻳﻦ و ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋه ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎ و ﻋﻼﺋﻖ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﺑﺮای ﺗﺪوﻳﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋی ﻫﺎی ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ از اﻫﻤﻴﺖ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮی ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ (Wang et al, 2007). زیرا ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﺷﺪن اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻟﮕﻮی ﺧﺮﻳﺪ و ﭘﺬﻳﺮش ﻓﻨﺎوری ﻧﻮ در ﻋﺮﺻﻪ ﺗﺠﺎرت، ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰی، در وﻫﻠﻪ اول ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﻳﺠﺎد اﻋﺘﻤﺎد در ﻛﺎرﺑﺮان و ﺣﺲ اﻣﻨﻴﺖ و اﻃﻤﻴﻨﺎن در آﻧﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ اﺛﺮﮔﺬار ﺑﺮ آن ﻧﻴﺰ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺗﺎرﻧﻤﺎی اراﺋﻪ دﻫﻨﺪه ﺧﺪﻣﺎت ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﮔﺮدد. ﺑﺮوز ﺳﺮﻗﺖ ﻫﺎی اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﻲ در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺮﻳﺪ آﻧﻼﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ از اﻳﻦ دارد ﻛﻪ ﻛﺎرﺑﺮان ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰی ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻃﻤﻴﻨﺎن در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺧﺮﻳﺪ آﻧﻼﻳﻦ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ. در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن – ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﺟﻮاﻣﻌﻲ ﻛﻪ ﻧﺮخ اﺷﺎﻋﻪ ﻓﻨﺎوری در آﻧﻬﺎ ﻛﻨﺪ اﺳﺖ – ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺎﻣﺎﻧﻮس ﺑﻮدن ﺑﺎ ﺧﺮﻳﺪ آﻧﻼﻳﻦ ﻧﮕﺮان ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻣﻨﻴﺘﻲ و اراﺋﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ. اﻳﻦ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ درك ﺷﺪه از ﺗﺎرﻧﻤﺎی ﺳﺎزﻣﺎن ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ (خائف الهی و همکاران، 1391). از این رو با توجه به اهمیت ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﺮﻳﺪ اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﻲ در اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﻮر و اﻫﻤﻴﺖ درك ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﭘﺬﻳﺮش و ﻗﺼﺪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻨﺎوری ﺧﺮﻳﺪآﻧﻼﻳﻦ در این مطالعه به بررسی عوامل تاثیر گذار بر قصد خرید آنلاین پرداخته شده است. در این فصل پس از بیان مساله تحقیق، اهمیت و ضرورت تحقیق، اهداف، فرضیات، روش تحقیق و تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای مورد مطالعه ارائه شده است.

1-2) بیان مساله

در دهه های اخیر میزان استفاده از اینترنت چند برابر شده است. تعداد كاربران اینترنت در دنیا درحال افزایش است، به طوری كه اینترنت به یكی از ضرورت های زندگی تبدیل شده است (Greenfield, 2000). همزمان با گسترش استفاده از اینترنت در حوزه های مختلف، تعداد مصرف کنندگان و خریداران کالاها و خدمات الکترونیک نیز افزایش چشمگیر داشته است. بطوریکه در کشوری توسعه یافته نظیر آمریکا تا سال 2013 حدود 213 میلیارد دلار برآورد می شود (Evans, 2009). در کشور ما نیز میزان مبلغ کالا و خدمات الکترونیکی طی چهار ماهه نخست سال 90، به 74 میلیارد ریال رسیده که نسبت به زمان مشابه در سال گذشته 68 درصد رشد داشته است (خبرگزاری مهر، 1/6/1390). مرکزمدیریت توسعهملی اینترنت نیز در آخرین گزارش خود، شمار کاربران اینترنت در ایران را تا پایان 6 ماهه نخست سال 91 بالغ بر 45 میلیون و 5 هزار و 644 نفر و ضریب نفوذ اینترنت در کشور را 59.5 درصد اعلام کرده است. همچنین بر اساس گزارشات این مرکز 3 درصد کاربران اینترنت در ایران را نیز را گروه سنی 1 تا 10 سال، 10 درصد کاربران را گروه سنی 10 تا 19 سال ، 40 درصد را گروه سنی 20 تا 29 سال، 30 درصد را گروه سنی 30 تا 44 سال، 15 درصد کاربران را گروه سنی 45 تا 59 سال، و 2 درصد را گروه سنی بالای 60 درصد تشکیل می دهند (خبرگزاری مهر،31/1/1392). از طریف دیگر استفاده از تکنولوژیهای اطلاعاتی و ارتباطی برای انجام مبادلات الکترونیکی با سرعت فزاینده ای در حال رشد است. این در حالی است که پذیرش این نوع تکنولوژی ها جهت انجام مبادلات تجاری و خریدهای آنلاین، با موانع بسیاری مواجه می باشد که این امر در کشور ما ایران نیز که به لحاظ میزان آمادگی الکترونیکی در سال 2006 در رتبه 54 از میان 60 کشور قرار داشت، نمود بیشتری پیدا کرده است. از این رو كسب و كارهای اینترنتی برای سودآوری بیشتر می­بایست از اولویت­های مشتریان خود نسبت به كاركردها و خدمات ارائه شده توسط فروشگاه باخبر باشند (نظری و همکاران، 1391). شاوپ و بلنگر (2005)، با بررسی فرایند خرید مدعی شدند تسهیلات، اعتماد و تحویل كالا، كیفیت درك شده از محصول و یا خدمت مورد معامله، امنیت و قابلیت به كارگیری وب سایت، از ویژگی اصلی تأثیرگذار بر تجربه خرید هستند .(Shaup and Belanger, 2005). چرا که قصد خرید اینترنتی به منزله متغیر مهمی كه تعیین كننده رفتار خرید نهایی است، خود پیامد ارزیابی معیارهایی شامل كیفیت پایگاه اینترنتی، جستجوی اطلاعات و ارزیابی محصول توسط مشتری است (Poddar et al., 2009; Shaup and Belanger, 2005). درحقیقت قصد خرید اینترنتی انعكاس دهنده تمایل مشتری به خرید از طریق پایگاه اینترنتی است (نظری و همکاران، 1391). اگرچه فروشگاههای اینترنتی رایجترین نمود تجارت الكترونیك هستند، اما بسیاری از پایگاه های اینترنتی در كمك به بنگاه ها در رسیدن به اهداف سودآوری خود ناموفق عمل كرده اند. كرنی[1] (2001)، دریافت كه 82 درصد خریداران اینترنتی بدون نهایی كردن سفارش، فرآیند خرید اینترنتی خود را نیمه كاره رها می­كنند. كین[2] (1999) نیز بیان داشته، پایگاه های اینترنتی در ارائه تجربه خرید رضایت بخش، ناتوان هستند(نظری و همکاران، 1391).

از این رو مطالعه رفتار خرید و عوامل موثر بر ترغیب مشتریان به انجام خرید آنلاین با توجه به رشد فزاینده نفوذ اینترنت و تکنولوژیهای اطلاعاتی و ارتباطی میان جوامع اهمیت ویژه ای یافته است. از این رو پژوهش حاضر بررسی رفتار خرید مشتریان و عوامل موثر بر آن را هدف قرار داده و از مدل پیشنهادی چئوک مان[3] (2012) بهره گرفته است همچنین با توجه به آمارهای منتشر شده بیشترین قشر استفاده کننده از اینترنت در کشور را افراد گروه سنی بین 20-29 (40%) و 30 تا 44 (30%) بوده گروه های مختلف تحصیلات عالی (دانشجویان) به عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شده است.

1-3) سوالات پژوهش

• آیا بین قیمت محصولات و تصمیم خرید آنلاین دانشجویان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد؟

• آیا بین کیفیت محصول و تصمیم خرید آنلاین دانشجویان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد؟

• آیا بین اعتماد به وب سایت تصمیم خرید آنلاین دانشجویان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد؟

• آیا بین نگرش مصرف کننده (دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت) و تصمیم خرید آنلاین آنها رابطه مثبت و معناداری وجود دارد؟

• آیا بین خواسته های مصرف کننده (دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت) و تصمیم خرید آنلاین آنها رابطه مثبت و معناداری وجود دارد؟