در رابطه با مسیرهای تشکیل مواد مؤثره گیاهان دارویی، نظرات متفاوتی ارائه گردیده است. به عنوان مثال سنتز مواد مؤثره گیاهان ناشی از دو گروه فرآیندهای متابولیسمی متفاوت و در عین حال مرتبط با هم می­باشند که عبارتند از:

1-2-1- فرآیندهای متابولیسمی عام[9]

این فرآیندها در تمامی موجودات زنده در سطوح مختلف عمومیت دارند و لذا در کلیه گیاهان چه دارویی و چه غیر دارویی به وقوع می­پیوندند.

1-2-2- فرآیندهای متابولیسمی خاص[10]

این فرآیندها در گیاهان دارویی که فرآورده­های خاصی تولید می­کنند، بیشتر به وقوع می­پیوندند (بقالیان و همکاران، 1379).

باید دانست که عام یا خاص بودن فرآیندها و ترکیب­های مربوط به آنها یک مفهوم نسبی است. تقسیم­بندی مواد مؤثره (دارویی) گیاهان که امروزه مورد تأیید می­باشند شامل 4 گروه اصلی، روغن­های فرار (اسانس­ها)، آلکالوئیدها، گلیکوزیدها و سایر مواد مؤثره هستند. منظور از سایر ترکیبات مؤثره، گروهی از ترکیباتی است که به دلیل ناهماهنگی و گستردگی ساختمان­های شیمیایی در سه گروه قبلی قرار نمی­گیرند (بقالیان و همکاران، 1379).

1-3- اسانس­ها

اسانس­ها طبقه­ای از روغن­های گیاهی هستند که از مخلوط ترکیب­های شیمیایی آلی فرار، سنگین و چربی تشکیل یافته­اند. در اصل وجود آنها، مسئول وجود بوی خوش یا مزه در گیاه می­باشد. اسانس­ها با توجه به نوع تیره­هایی که دارای روغن فرار می­باشند عبارتند از: تیره کاج[11] ، برگ بو[12] ، نارنج[13] ، مورد[14] ، چتریان[15] ، نعنائیان[16] و کاسنی[17]. اسانس­ها ممکن است به طور مستقیم توسط پروتوپلاسم به وسیله تجزیه مواد رزینی غشاء سلولها یا از هیدرولیز بعضی از گلیکوزیدها حاصل شوند.

آویشن شیرازی، حنا، زنجبیل، میخک، هل، اکالیپتوس، بابونه، رزماری و مریم­گلی از جمله گیاهان دارویی هستند که دارای مواد ثانویه بویژه اسانس، روغن و ترکیبات فنلی هستند که در صنایع غذایی و آرایشی کاربرد زیادی دارند(Cowan, 1999; Alamet al, 2007; Rodriguezet al, 2005; Muyima, 2004; Azlanet al, 2003). دانشمندان معتقدند که این مواد ممکن است یا به صورت مستقیم از تغییرات پروتوپلاسم و یا در اثر تجزیه شدن لایه­های رزینی شده دیواره سلولی و یا در اثر هیدرولیز بعضی از گلیکوزیدهای مشخصی بوجود می­آیند. درجه پخش این روغن­ها در گیاهان متفاوت می­باشد. به عنوان مثال در گیاهان تیره مخروطیان در تمام بافت­های گیاهی وجود دارد، در صورتی که در گلسرخ فقط در گلبرگ و در دارچین در پوست و برگ و در میوه چتریان فقط در پریکارب و در نعنائیان در تارهای ترشح کننده و برگها و سرانجام در یک نوع نارنج در گلبرگ و در نوع دیگر در پوست آن یافت می­شوند (میرزا و همکاران، 1375).

اسانس­ها با اینکه از نظر ترکیب­های شیمیایی متفاوت هستند، ولی در بعضی از خواص فیزیکی مشترک می­باشند. اسانس­ها بویی مشخص و ضریب شکستی قوی دارند و در اکثر موارد روی نور پلاریزه موثر می­باشند. قدرت چرخش اسانس­ها اغلب وسیله مناسبی جهت تشخیص آنها می­باشند. به طور مثال دراسانس نعناعترکیب منتول طبیعی چپ گرد است، ولی نوع مصنوعی آن راسمیک است و همچنین ترکیب کامفور طبیعی چپ گرد است. ولی کامفور طبیعی راسمیک می­باشد. وزن مخصوص اسانس­ها کمتر از آب است و فقط تعداد محدودی از اسانس­های گیاهی وزن مخصوصی بیشتر از آب دارند. به طور کلی اسانس­ها با آب غیر قابل اختلاط می­باشند، ولی می­توانند بوی خود را به آب انتقال دهند و ایجاد آبهای مقطر مختلف نمایند (مومنی و همکار،1377).

اسانس­ها در الکل، اتر و اغلب حلالهای آلی محلول هستند. اسانس­ها به علت تبخیر در اثر مجاورت هوا در حرارت عادی، روغن­های فرار، روغن­های اتری یا اسانس­های روغنی نامیده می­شوند. اسانس­ها به طور کلی بیرنگ هستند، بویژه هنگامی که تازه تهیه شده باشند. ولی رنگ آنها در اثرزمان به علت اکسیداسیون و رزینی شدن تیره می­گردند. بنابراین توصیه شده است برای جلوگیری از این تغییرات اسانس­ها باید در مکان خشک، ظرف­های سربسته و پر و از جنس شیشه به رنگ دودی نگهداری شوند. ساختمان شیمیایی آنها مخلوطی از استرها، آلدئیدها، الکلها، ستنها و ترپن­ها می­باشد. اسانس_­­ها اغلب متعلق به گروه شیمیایی ترپن­ها، سسکویی­ترپن­ها، الکل­ها، استرها، آلدئیدها، فنل­ها و پراکسیدها هستند، ولی ممکن است با موادی مثل رزین­ها و صمغ­ها همراه گردند که در این صورت ترکیب­های شیمیایی حاصل بسیار پیچیده می­باشند (بقالیان و همکاران،1379).

روغن­های فرار از نظر بعضی ویژگی­های شیمیایی و فیزیکی با روغن­های ثابت[18] اختلاف دارند که اهم آنها عبارتند از: روغن­های فرار قابل تقطیر شدن هستند و از این جهت به راحتی می­توان آنها را از طریق روش­های تقطیر استخراج نمود. ساختمان شیمیایی روغن­های فرار برخلاف روغن­های ثابت با قلیایی­ها صابونی نخواهد شد.

روغن­های فرار برخلاف روغن­های ثابت فاسد و ترش نگشته بلکه در مجاورت هوا و نور اکسیده و رزینه شکل خواهد شد. اسانس­ها شامل ترکیبات فرار یا مواد چربی دوست[19] که ازهیدروکربن­ها و یا ترکیب­های تک وظیفه­ای[20] که از سوخت و ساز مونوترپن­ها، سسکوئیترپن­ها، فنل پروپانوئید، اسیدهای آمینه (ترکیب­های چرب با جرم کم) و اسیدهای چرب ( ترکیب­های چرب با زنجیره بلند) مشتق می­شوند.

کیفیت محصولات طبیعی به وضعیت جغرافیایی محل رویش آنها بستگی دارد. اسانس­ها که توسط گونه­ها متفاوت گیاهان تولید و در اندام­های مختلف ذخیره می­گردند رابطه مستقیمی با بیوسنتز، متابولیسم و فعالیت­های بیولوژیکی گیاه دارند که تابع شرایط اقلیمی محیط زیست گیاه هستند. عوامل مختلفی مانند زمان برداشت محصول، نحوه جمع­آوری، طریقه خشک کردن، بسته­بندی و نگهداری در انبار در کیفیت و کمیت اسانس­های گیاهی موثر هستند. ترکیب­های معطر در سیتوپلاسم گیاهی شکل می­گیرند، به ویژه در اندام­هایی مانند بشره نازک، غده ترشحی و مجرای رزینی جمع می­شوند. از آنجایی که غلظت­های آنها در اندام گیاه بسیار کم است، بنابراین استخراج بسیاری از آنها از طریق مکانیکی ( به طور مثال از پوست مرکبات ) امکان­پذیر است. بعضی از ترکیب­های معطر با ارزش که در گلها بیشتر موجود است، با غوطه­ور کردن در حلالها ( هگزان یا بنزول) استخراج می­گردند. پس از تبخیر حلال، کانکریت آن باقی می­ماند که این روغن فقط مقدار کمی اسانس در بر دارد و ترکیب­های اصلی آنها چربی و موم­ها هستند.

به طور معمول مواد خام از اندام­های مختلف گیاه به طور مثال شکوفه، جوانه، میوه، پوست، بذر، برگ و غیره استخراج می­شوند. در اغلب گونه­های تک محصولی روغن مورد نظر به یک اندام تک محدود است، ولی در بعضی حالات روغن­ها توسط اندام­های مختلف دیگر تولید می­شوند. اگرچه باید تفاوتی بین روغن­ گل­های طبیعی که از طریق جداسازی با حلال بدست می­آید و اسانس قائل بود که از طریق تقطیر بدست می­آید. روغن_­های تقطیر شده ممکن است برخی از ترکیب­های خود را طی فرآیند از دست بدهند، مانند اسانس رز که فنیل اتل الکل خود را از دست می­دهد. اسانس­های طبیعی شامل مخلوطی از یک، دو یا چند ترکیب از لحاظ مقدار و یا شدت عطر نسبت به ترکیب­های دیگر فزونی گرفته­اند. ولی فقط عده محدودی از این اسانس­ها از یک ترکیب شیمیایی ساخته شده­اند مثل روغن بادام تلخ بنزآلدئید و روغن سبززمستانه[21] متیل سالیسیلات. به غیر از اسانس­هایی که از گلیکوزیدها مشتق شده­اند، روغن خردل و روغن بادام تلخ، به طور معمول ساختمان شیمیایی اسانس از هیدروکربن­ها و ترکیب­های اکسیژنه­ای که از هیدروکربن­ها مشتق می­باشند ساخته شده­اند. در بعضی روغن­ها مثل روغن تربانتین قسمت عمده ساختمان شیمیایی آن از هیدروکربن و مقدار کمی از ترکیب­­های اکسیژنه ساخته شده است و در روغن­های دیگر قسمت آنها از ترکیب­های اکسیژنه تشکیل یافته­اند، مثل اسانس خردل که 93 درصد آن از آلیل ایزو- سیانات و اسانس میخک که 85 درصد آن از مواد فنیلیک مثل اوژنول تشکیل شده است. اسانس­ها در کل مخلوطی از 2500 نوع ترکیب هستند که تا کنون شناسایی شده­اند که از 100 عدد آنها بیشتر استفاده می­شود. در طی قرون گذشته، استفاده از اسانس­ها و عصاره­های گیاهی گسترش فراوانی یافته است. امروزه با استفاده از دستگاه­های پیشرفته نظیر کروماتوگرافی گازی (GC)، کروماتوگرافی گازی متصل به طیف­سنج جرمی (GC/MS) و کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا (HPLC)، اجزای تشکیل دهنده اسانس­ها و عصاره­های گیاهی شناسایی شده­اند (خوشخوی و همکاران، 1376؛ زرگری، 1376).

کروماتوگرافی یک روش جداسازی توانمند است که در تمام شاخه­های علوم کاربردهایی دارد. کمی بعد از شروع قرن بیستم، کروماتوگرافی توسط گیاه­شناس روسی، میخاییل تسوت[22] ابداع و نامگذاری شد. کروماتوگرافی در بر گیرندۀ گروهی از روش­های مهم و گوناگونی است که به دانشمندان اجازه می­دهد تا اجزای نزدیک به هم یک مخلوط پیچیده را از یکدیگر جدا کنند. یک دسته­بندی اساسی روش­های کروماتوگرافی بر پایۀ انواع فازهای متحرک و ساکن و انواع تعادلهای درگیر در انتقال مواد حل شده بین فازها بنا شده است. سه گروه عمومی کروماتوگرافی مایع، کروماتوگرافی گازی و کروماتوگرافی سیال ابر بحرانی تقسیم شده است. علاوه بر جداسازی گونه­های شیمیایی بسیار نزدیک به یکدیگر برای شناسایی کیفی و اندازه­گیری کمی گونه­های جداشده به کار برد (سلاجقه،1383). روش­های استخراج اسانس­ها عبارتند از تقطیر جزء به جزء، تقطیر با آب و بخار، تقطیر با بخار مستقیم، روش آنزیمی و استخراج با حلال­های شیمیایی می­باشند (عیوضی، 1390).

1-4- دلایل رویکرد به گیاهان دارویی

امروزه رویکرد وسیع جهانیان به استفاده از داروهای طبیعی موجب ایجاد دگرگونی قابل توجهی در کلیه کشورهای جهان نسبت به شناسایی و تهیه مواد طبیعی و گیاهی و بازگشت به طبیعت شده، به طوری که اکثر کشورهای جهان دانش طب گیاه درمانی[23] در دستور کار پژوهش­های مجامع علمی قرار گرفته است (موسوی، 1382).

موادّ دارویی مصنوعی (شیمیایی) البته به­طور سریع اثر می­بخشند، و دارای یک تأثیر مشخص نیز می­باشند (ممکن است صرفاً مسکن باشند یا فقط تب­بر و یا…) ولی اکثر آنها عوارض جانبی نامطلوبی بر بدن انسان بر جای می­گذارند. در حالی که موادّ دارویی حاصل از گیاهان با آنکه بتدریج تأثیر می­بخشند، ولی اثرهای مفید جانبی داشته و فواید زیادی از نظر دوامسلامت بدندارند.

موادّ مؤثرة گیاهان، بخصوص عطریات و اسانس­ها، موارد استفاده متعدّد و متفاوتی در صنایع لوازم آرایشی، صنایع موادّ شیمیایی خانگی (نظیر شامپو، صابون، عطر، ادوکلن، خوشبوکننده­های هوا و امثال آنها) دارند، به­طوری که بدون حضور موادّ مؤثرة مذکور، ساخت و تهیة بسیاری از محصولات یاد شده امکان­پذیر نخواهد بود (ساخت و تهیة بسیاری از اسانس­ها به طریق شیمیایی امکان­پذیر نیست). استفاده از موادّ مؤثرة گیاهان دارویی در صنایع غذایی، رشد روزافزون دارد. اگرچه استفاده از موادّ مذکور در صنایع غذایی از گذشته معمول بوده، ولی اکنون در صنایع نوپای نوشابه­سازی، کنسروسازی، شیرینی­­سازی و… از موادّ مؤثرة گیاهان دارویی برای بهتر شدن طعم و رنگ و بوی محصولات در سطح دقیق­تر و حساب شده­تری استفاده می­شود (امیدبیگی، 1374).

1-5- تاریخچه کاشت اکالیپتوس در جهان و ایران

از زمانی که دانشمندان علوم گیاهی ابراز علاقه جهت استفاده از اکالیپتوس­ها به عنوان گونه غیر بومی در اروپا، شبه قاره هند و کشورهای همجوار، آفریقا، آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی نمودند، در حدود 200 سال می­گذرد. در این مدت قابل توجه، توالی گونه­های جدید موجب جلب توجه به کیفیت مفید و تزیینی تعدادی از اکالیپتوس­ها به صورت کنجکاوی گردید. البته جریان تشکیل گونه­های جدید متوقف نشده است. اکالیپتوس­ها به صورت گسترده در نواحی گرمسیری، نیمه­گرمسیری و معتدل دنیا کشت شده­اند، به نحوی که تا سال 2000 میلادی مساحتی بالغ بر بیش از ده میلیون هکتار را پوشانده­اند. اکالیپتوس­ها به صورت عمده به عنوان منبع تولید چوب کاغذسازی، هیزمی، ذغال چوب، تیرهای تونلی، تخته خرده چوب و اسانس­های روغنی مورد کشت قرار می­گیرند. درختان اکالیپتوس جزء گونه­های جنگلی سریع­الرشد هستند که بومی اقیانوسیه، به ویژه استرالیا می­باشند. در حدود 200 سال است که در کشورهایی غیر از استرالیا که رویشگاه طبیعی آن است، کشت شده­اند. میزان جنگل­کاری اکالیپتوس در جهان تا سال 1360 در حدود چهار میلیون هکتار گزارش شده­ است (عصاره و همکار، 1386).

اکالیپتوس بیش از یکصد سال پیش به ایران وارد گردید و در جنوب کشور که محیط مناسبی برای آن بود، کشت گردید. در حدود سال 1310 گونه­های مختلفی از اکالیپتوس به ایران وارد شدند و در شمال کشور کشت گردیدند و به زودی درختانی را به وجود آوردند، ولی اکثر درختان در اثر سرما و برف در سالهای 1327 و 1328 از بین رفتند. در سال 1330 نیز چند گونه از بذرهای مقاوم به سرما، به وسیلة پروفسور گائوبا به ایران ارسال شدند و در خزانة چمارسرای رشت کشت شدند. در بهار 1335 نیز تعداد 18 گونة اکالیپتوس مقاوم به سرما از استرالیا و مراکش وارد شدند و در خزانة باغ اکولوژی نوشهر کشت شدند و سپس به قطعات آربراتوم باغ مذکور انتقال یافتند. در سال 1342 بیش از 30 گونة مختلف توسط آقای دکتر ثابتی در اختیار سازمان جنگلها و مراتع کشور قرار گرفتند تا نتیجة رشد و مقاومت آنها در شرایط مختلف کشور مورد مطالعه قرار گیرد. پس از آزمایش­های سازگاری که توسط مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور انجام شد، بتدریج تعدادی از گونه­های مناسب ترویج شدند (ثابتی، 1373).

عصاره و نجفی در سال 1372 تعداد 40 گونه اکالیپتوس با توجه به خصوصیات نزدیک به شرایط اکولوژیک مناطق گرمسیری ایران، از ایالت­های جنوب و جنوب غرب استرالیا وارد کشور نموده و آزمایش­های سازگاری آنها را در جنوب ایران انجام دادند که تعدادی از آنها برای جنگلکاری، احداث پارکها و فضای سبز و استحصال مواد معطر بسیار مناسب تشخیص داده شدند.

1-6- خصوصیات گیاه­شناسی درختان اکالیپتوس

هر گونه اکالیپتوس با خصوصیاتی مانند شکل کلی و ابعاد، پوست تنه در مرحله بلوغ، نهال، برگ­های تازه و بالغ و حد فاصل، شاخه­های جوان، گل آذین، شکل جوانه، پرچم­ها، میوه­ها و دانه­ها قابل شناسائی است.

1-6-1- پوست

پوست اولیه اغلب صاف و پیوسته است، اما هنگامی که این لایه از فعالیت باز ماند، لایه­ای جدید پایین­تر از لایه قبلی شکل می­گیرد که برای یک­سال دیگر یا چندین سال ادامه می­یابد.

به طور کلی، پوست شاخه­های جوانی که به یک درخت بالغ تعلق دارند، صاف است، در حالی که در قسمت­های پایین­تر تنه و تا چند متری سطح زمین، بشره کم و بیش پایدار و همراه با شیارهای عمیق دیده می­شود.

………………….. 9

1ـ15ـ برداشت……………………………………………………………………………………………………….. 10

1ـ16ـ زمان جمع آوری……………………………………………………………………………………………… 10

1ـ17ـ ترکیبات شیمیایی……………………………………………………………………………………………. 10

1-18- موارد مصرف و کاربرد دارویی………………………………………………………………………… 11

1-19- کاربردهای بالینی و سنتی پنیرک………………………………………………………………………… 12

1-20- نکات قابل توجه……………………………………………………………………………………………. 12

1-21- خشکی……………………………………………………………………………………………………….. 13

1-22- تنش در گیاهان دارویی…………………………………………………………………………………… 14

1-23- انواع تنش خشکی…………………………………………………………………………………………. 16

1-24- نشانه های کمبود خشکی………………………………………………………………………………….. 17

1-25- انواع مکانیسم‎های مقاومت به خشکی در گیاهان…………………………………………………… 18

1-25-1- فرار از خشکی………………………………………………………………………………………….. 18

1-25-2- اجتناب از خشکی……………………………………………………………………………………….. 18

1-25-3- تحمل به خشکی……………………………………………………………………………………….. 19

1-26- اثرات تنش خشکی بر گیاهان مختلف…………………………………………………………………. 19

1-26- هگزاکونازول………………………………………………………………………………………………… 20

فصل دوم: بررسی منابع

2ـ1ـ بررسی منابع……………………………………………………………………………………………………. 22

2-2- ختمی خبازی (پنیرک)……………………………………………………………………………………… 23

2-2-1 ختمی خبازی به عنوان علف­هرز……………………………………………………………………….. 24

2ـ2ـ2کاربرد ختمی خبازی در پزشکی………………………………………………………………………….. 25

2ـ2ـ3 کاربرد ختمی خبازی در کشاورزی……………………………………………………………………… 27

2ـ3 تاثیر تنش خشکی بر رشد گیاهان………………………………………………………………………….. 28

2ـ4ـ هگزاکونازول…………………………………………………………………………………………………… 38

فصل سوم: مواد و روش ها

3ـ1ـ مواد و روش ها………………………………………………………………………………………………… 43

3ـ2ـ نحوه انجام تحقیق…………………………………………………………………………………………….. 44

3ـ3ـ اندازه گیری صفات……………………………………………………………………………………………. 45

3ـ3ـ1ـ تعداد برگ و طول ریشه…………………………………………………………………………………. 45

3ـ3ـ2ـ وزن تر و خشک…………………………………………………………………………………………… 46

3ـ3ـ3ـ سطح برگ…………………………………………………………………………………………………… 46

3ـ3ـ4ـ اندازه­گیری مقدار کلروفیل و کاروتنوئیدها به روش آرنون (1967)…………………………….. 46

3ـ3ـ5ـ پرولین……………………………………………………………………………………………………….. 47

3ـ3ـ6ـ اندازه‎گیری میزان کل قندهای محلول برگ…………………………………………………………… 48

3ـ3ـ7ـ استخراج عصاره برای اندازه­گیری پروتئین و فعالیت کمی و کیفی آنزیم……………………… 49

3-3ـ8 اندازه­گیری کمی آنزیم پراکسیداز به روش چنس و ماهلی (1955) …………………………….. 49

3ـ3ـ9 اندازه­گیری کمی آنزیم کاتالاز به روش ایسینگ و گرهاردت (1989) ………………………….. 49

3ـ3ـ10 سنجش پروتئین به روش لووری و همکاران (1951) ……………………………………………. 49

3ـ4ـ محاسبات آماری………………………………………………………………………………………………. 50

فصل چهارم: نتایج

نتایج…………………………………………………………………………………………………………………….. 53

4ـ1ـ تعداد برگ……………………………………………………………………………………………………… 53

4ـ 2ـ سطح برگ…………………………………………………………………………………………………….. 53

4ـ3ـ طول ساقه و ریشه…………………………………………………………………………………………….. 54

4ـ4ـ نسبت ریشه به ساقه………………………………………………………………………………………….. 55

4ـ5ـ وزن تر و خشک……………………………………………………………………………………………… 56

4ـ6ـ کلروفیل…………………………………………………………………………………………………………. 58

4ـ7ـ کاروتنوئید………………………………………………………………………………………………………. 60

4ـ8ـ غلظت پرولین………………………………………………………………………………………………… 61

4ـ9ـ غلظت قندهای محلول……………………………………………………………………………………….. 62

4ـ10ـ فعالیت کمی آنزیم پراکسیداز…………………………………………………………………………….. 63

4ـ11ـ فعالیت کمی آنزیم کاتالاز…………………………………………………………………………………. 64

4ـ12ـ فعالیت کمی پروتئین………………………………………………………………………………………. 65

4ـ13 همبستگی صفات…………………………………………………………………………………………….. 66

فصل پنجم: بحت و نتیجه گیری کلی

5- 1- تعداد برگ……………………………………………………………………………………………………. 68

5- 2- سطح برگ……………………………………………………………………………………………………. 70

5- 3- طول ساقه…………………………………………………………………………………………………….. 71

5- 4- طول ریشه……………………………………………………………………………………………………. 73

5- 5- نسبت ساقه به ریشه………………………………………………………………………………………… 74

5- 6- وزن تر و خشک……………………………………………………………………………………………. 76

5- 7- کلروفیل­ها……………………………………………………………………………………………………. 77

5- 8- کاروتنوئید…………………………………………………………………………………………………….. 79

5- 9- پرولین………………………………………………………………………………………………………… 80

5- 10- قندهای محلول…………………………………………………………………………………………….. 82

5- 11- فعالیت کمی آنزیم پراکسیداز…………………………………………………………………………… 83

5- 12- فعالیت کمی آنزیم کاتالاز……………………………………………………………………………….. 84

5- 13- فعالیت کمی پروتئین…………………………………………………………………………………….. 86

نتیجه­گیری کلی……………………………………………………………………………………………………….. 88

پیشنهاد…………………………………………………………………………………………………………………. 88

منابع…………………………………………………………………………………………………………………….. 89

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………………98

چکیده:

تنش کم آبی یکی از شایع ترین تنش های غیر زیستی است که رشد گیاه را در مناطق خشک و نیمه خشک محدود می کند. هگزاکونازول از ترکیبات تریازولی، انواع جدیدی از مواد شیمیایی هستند که با جلوگیری از سنتز جیبرلین منجر به کاهش رشد رویشی و افزایش رشد زایشی می­گردند. به منظور ارزیابی تاثیر تیمار هگزاکونازول بر خصوصیات رشدی گیاه ختمی خبازی (Malva sylvestris) تحت تنش خشکی، آزمایشی بصورت فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی با 4 تکرار در شهرستان نیشابور انجام شد. در مرحله رشد فنولوژیک گیاه، در مرحله چهار تا پنج برگی، تنش آبی در شاهد و 50 درصد ظرفیت زراعی و تیمار هگزاکونازول در سه سطح 0، 15 و 25 میلی گرم در لیتر به صورت اسپری برگی اعمال شد. نتایج نشان داد که تیمارها موجب کاهش طول ساقه، ریشه و سطح برگ و افزایش نسبت ریشه به ساقه، وزن تر و خشک و غلظت پرولین و آنزیم های کاتالاز و پراکسیداز گردید و همچنین مشاهده شد که تیمارها تاثیری بر روی تعداد برگ، کلروفیل a، b، کل و پروتئین نداشته است.

واژه های کلیدی: تنش های غیر زیستی، صفات رشدی، تریازول، محلول­پاشی.

1ـ1ـ مقدمه

گیاهان دارویی در طول تاریخ همیشه با انسان قرابت خاص داشته و آثار دارویی و موارد استفاده آن بر هیچکس پوشیده نیست. اگرچه علاقه، همدمی و توجه به این گیاهان مفید، در سال های گذشته ناچیز بوده، ولی خوشبختانه اخیراً مورد عنایت و توجه بیشتری قرار گرفته است. علاقمندان به گیاهان دارویی معتقدند همانطور که گیاهان در باغ نباتات خوب رشد می کنند، باید سعی شود زمینه علاقمندی به این گیاهان در قلب های انسان ها نیز فراهم و افزون گردد. گیاهان دارویی یکی از منابع غنی کشور بوده که امکان صادرات آن نیز وجود دارد. زیرا وقتی به ارقام واردات کشورهای اروپایی مثل آلمان غربی و فرانسه توجه شود، معلوم می گردد که گیاهان دارویی بازار بزرگی در جهان داشته و کشور ما می تواند به یکی از مهم­ترین صادرکنندگان گیاهان دارویی تبدیل شود. ایران از لحاظ آب و هوا، موقعیت جغرافیایی و زمینه رشد گیاهان دارویی یکی از بهترین مناطق جهان محسوب می گردد و در گذشته هم منبع تولید و مصرف گیاهان دارویی بوده است. دانشمندان ایرانی مانند ابوریحان، ابن سینا، رازی و دیگران کتاب های مفصلی درباره گیاهان دارویی نوشته اند که مورد توجه جهانیان نیز بوده است. لذا علاوه بر اهمیت روز افزون گیاهان دارویی در سطح جهان که به سرعت می رود تا جانشین بسیاری از داروهای شیمیایی شود، صادرات این گیاهان نیز می تواند منبع بزرگی از درآمد ارزی برای کشور باشد. مواردی که برای صادرات این گونه کالاها وجود دارند شامل شکل رقابت، تهیه گیاهان استاندارد، خشک کردن، بسته­بندی، بازاریابی و غیره می­باشند (فتاحی و فتاحی، 1389).

متاسفانه با وجود این گونه منابع در کشور، ما به اهمیت این گیاهان واقف نبوده و بسیاری از این مواد اولیه را بلااستفاده گذاشته یا دور ریخته می­شود. رویکرد جهانی به سمت استفاده های مختلف درمانی، غذایی، صنعتی و … از گیاهان دارویی و معطر، موجب تبدیل صنعت تولید و فرآوری این گیاهان به یکی از صنایع سودآور و مهم در سراسر دنیا گشته است. صنعتی که از مراحل انتخاب و اهلی سازی گیاهان دارویی تا کشت و فرآوری آن را شامل شده و رشته های مختلف علمی را در درون خود جای داده است (نجفی و همکاران، 1391).

کشور پهناور ایران با سابقه تاریخی در طب سنتی و داشتن شرایط متفاوت اکولوژیکی و زیستی و دارا بودن بیش از 7500 گونه گیاهی که حدود 10 تا 15 درصد آن دارویی شناخته شده­اند، دارای پتانسیل بالقوه ی بسیار بالا برای تولید، فراوری و صادرات گیاهان دارویی می باشد و این لازمه مدیریت صحیح و ایجاد سیستم یکپارچه بین بخش های مختلف کشاورزی، منابع طبیعی، صنایع دارویی، مراکز تحقیقاتی، دانشگاهی و بازرگانی است (ابراهیمی، 1380). با توجه به اثرات سوء داروهای شیمیایی و سنتزی بشر از اواخر قرن بیستم رویکری مثبت به سمت جایگزین کردن فراورده های دارویی گیاهان به جای داروهای شیمیایی داشته است، به همین دلیل گیاهان دارویی از اهمیت اقتصادی بالایی برخوردارند (ستایش مهر و گنجعلی، 1391).

گیاهان دارویی یكی از منابع غنی كشور است كه امكان صادرات آن نیز وجود دارد. ایران از نظر آب و هوا در زمینه رشد گیاهان دارویی یكی از بهترین مناطق جهان محسوب می­شود، به همین دلیل صادرات آن می تواند منبع بزرگی از درآمد برای كشور باشد (شریعت، 1382).

1ـ2ـ اهمیت گیاهان داروئی:

برای بیان اهمیت تولید گیاهان دارویی باید به دلایل کاربرد گیاهان داروئی معرفی گیاهان داروئی و خواص آن ها، تولید گیاهان داروئی، اهمیت اقتصادی گیاهان داروئی و عوامل اکولوژیکی پرداخت و بررسی مختصر از گیاهان دارویی از ابتدا تا امروز نشانگر این است که تا اوایل قرن بیستم نقش مواد سنتزی بخصوص در داروسازی بسیار کم بوده و در گذشته دورتر اصلاً وجود نداشته است. بشر مواد دارویی لازم برای رفع دردها را از منابع طبیعی بدست می آورد و اکثر مشکلات پزشکی را با توسل به مواد طبیعی که قسمت اعظم آن ها را با منابع گیاهی تشکیل می دهد، حل می کرده است (معاونی، 1388).

بر اثر گذشت زمان عوامل مختلفی از جمله پیشرفت علوم، افزایش احتیاجات مردم و از همه مهم تر مسائل اقتصادی باعث بوجودآمدن مواد سنتزی شد. زیرا در بسیاری از موارد قیمت مواد طبیعی خیلی گران­تر از مواد سنتزی است و عامل دیگر سهولت استفاده از این مواد می باشد. زیرا مصرف یک قرص بسیار راحت است و یک ثانیه طول می کشد، ولی تهیه یک محصول گیاهی به صورت جوشانده، خیسانده و یا طرق دیگر با زحمت بیشتر و دقت بیشتر همراه است. با مصرف مواد سنتزی، اثرات جانبی شان نیز آشکار شد. اثبات وجود برخی از اثرات جانبی احتیاج به زمان طولانی و آمار زیاد دارد. بنابراین مسئله خطر داروهای سنتزی در یک یا چند سال مشخص نمی شود، ولی در حال حاضر، که بیش از هر زمان دیگر از عمر این مواد می گذرد، مشخص شده است که کمتر ماده ی سنتزی وجود دارد که دارای اثرات جانبی نباشد یا اکثر این مواد دارای، اثرات جانبی بوده و حتی مواد خالص شده گیاهی نیز کم و بیش دارای اثرات ثانوی هستند. اما مجموعه موادی که از طبیعت و گیاه به دست می آید، دارای حداقل اثرات جانبی بوده و اثرات جانبی مواد سنتزی به مراتب بیشتر از مواد گیاهی است و در بسیاری از موارد این آثار حتی به نسل های بعدی هم انتقال پیدا می کنند. به همین دلیل جوامع پیشرفته به فکر استفاده از منابع طبیعی و یا گیاهی هستند از جمله این کشورها می توان ژاپن، سوئیس، سوئد، آمریکا، انگلیس و بعضی از کشورهای قاره آسیا را نام برد (معاونی، 1388).

1ـ3ـ اهمیت کشت و تولید گیاهان داروئی

با توجه به پیشرفت­های چشمگیری که در صنعت داروسازی به خصوص در دهه های اخیر روی داده، ممکن است تصور ­شود که از اهمیت گیاهان داروئی کاسته شده است. ولی آماری که در سال های اخیر در مورد مصرف داروهای گیاهی ارائه شده نشان می دهد که این تصور، چندان صحیح نبوده و با وجود ارائه داروهای شیمیایی مشابه با مواد موثره گیاهان داروئی نه تنها از میزان کشت و تولید این گیاهان در کشورهای پیشرفته کاسته نشده، بلکه تولید و مصرف آن ها نیز افزایش یافته است. آمار جهانی نیز نشان می­دهد که مواد موثره حدود پنجاه درصد داروهای عرضه شده به بازار دارای منشأ طبیعی بوده و در برخی از کشورها این رقم به 90 درصد رسیده است. به علاوه استفاده از گیاهان داروئی و معطر در بین مردمان کشورهای توسعه یافته نیز به شدت در حال افزایش است، به طوری که هم اکنون 90% از مردم این کشورها از داروهایی با منشأ گیاهی استفاده می کنند (فتاحی و فتاحی، 1389).

رویشگاه های طبیعی ایران به عنوان ذخایر ارزشمند توارثی می توانند منشاء تهیه و تولید گیاهان، به خصوص گیاهان دارویی در طبیعت و مزارع، که به طبع از سازگاری مناسبی برخوردار خواهند بود، مورد توجه قرار گیرند (شوشتریان و همکاران، 1389). گیاهان دارویی برخلاف عموم محصولات زراعی و باغی كه در اثر تنش­های محیطی لطمه می­بینند، مواد موثره آنها می توانند تحت تاثیر تنش­های تنظیم شده و هدفمند، بر محصول بیوشیمیایی افزوده و مواد موثره ویژه ایجاد گردد، كه در این صورت بازدهی اقتصادی آنها افزایش خواهد یافت (امیدبیگی و طباطبایی، 1387). امروزه رویکرد گسترده جهانیان به استفاده از داروهای طبیعی موجب ایجاد دگرگونی قابل توجهی در کلیه کشورهای جهان نسبت به شناسایی و تهیه مواد طبیعی و گیاهی و بازگشت به طبیعت گشته، به طوری که در اکثر کشورهای جهان دانش طب گیاه درمانی در دستور کار پژوهش های مجامع علمی قرار گرفته است (موسوی، 1383). خشكی، شوری و گرما از جمله فاكتورهای محیطی محدودكننده رشد گیاهان است. باید به گیاهان دارویی مناطق گرم و خشك توجه ویژه­ای شود، زیرا خشكی و گرما می­تواند تا حدودی تركیبات دارویی را در این گیاهان افزایش داده و موجب بهبود كیفیت این گیاهان شود (رشیدی، 1390).

برخلاف دیگر محصولات زراعی، گیاهان دارویی گیاهانی هستند كه كیفیت مواد در مقایسه با كمیت آنها به مراتب مهم تر و ضروری تر می باشد. لذا جهت رسیدن به حداكثر كیفیت، علم و آگاهی از عوامل موثر بر رشد و نمو گیاهان دارویی بسیار حائز اهمیت می باشد. شناخت عوامل محیطی، گیاهی و زراعی نقش مهمی در موفقیت كشت گیاهان دارویی دارد. از مهم­ترین عوامل محیطی مؤثر بر رشد و نمو و تولید گیاهان دارویی و معطر، می توان نور، دما، آبیاری، ارتفاع محل رویش، خاك و موجودات زنده و غیر زنده پیرامون گیاه را بر شمرد (ابراهیم پور و عیدی زاده، 1390).

اثرات کمبود رطوبت در عملکرد و تغییرات مواد موثر گیاهان دارویی دارای ویژگی های خاصی است که باید به طور کامل مورد بررسی قرار گیرد. به نظر می رسد که گیاهان دارویی واکنش­های متفاوتی نسبت به تنش خشکی در عملکرد و مواد موثره تولیدی داشته باشند. برای درک این ویژگی­ها تحقیقات گسترده بر روی گیاهان با ارزش دارویی و اعمال تیمارهای مختلف نیاز می­باشد (لباسچی و عاشورآبادی، 1383).

1ـ4ـ مشخصات مهم تیره پنیرک[1]:

این گیاهان شامل ۸۰ جنس و ۱۵۰۰ گونه­اند. در اغلب نواحی کره ی زمین نیز به استثناء مناطق قطبی پراکندگی دارند. از مشخصات آنها این است که در خارجکاسه ی گل آنها کاسبرگ های کوچک و فرعی به نام کالیکول مرکب از ۳ تا ۱۲ تقسیم آزاد و یا متصل به هم در قاعده قرار دارد که در واقع بیرونی ترین پوششگل به حساب می آید (زرگری، 1375). این گیاهان غالبا علفی و برخی از آن ها به صورت درختچه ای یا درختی هستند. برگ ها متناوب، ساده یا منقسم، داراى گوشواره و معمولاً بلند و چوبى مى باشند. گل ها معمولا دو جنسی و منظم، دارای 5 کاسبرگ آزاد یا پیوسته و 5 گلبرگ آزاد می باشند. پرچم های آن ها مرکب از 2 ردیف حلقوی 5 تایی است، با این تفاوت که حلقه خارجی پرچم ها غالباً رشد پیدا نمی کند، در حالیکه پرچم های حلقه داخلی بر اثر انشعاب تکثیر می یابند و از اتصال میله آن ها به یکدیگر لوله ای به وجود می آید که تخمدان و خامه مادگی را کاملاً فرا می گیرد. در رأس لوله مذکور و یا در قسمت­های فوقانی طول آن، بساک پرچم ها به وضع مجتمع دیده می شود. مادگی چندبرچه ای است (امیدبیگی، 1390). میوه آنها خشک و مرکب از چند پوشینه و محتوی دانه هایی است که گاهی پوشیده از کرک های پنبه ای است. اکثر گیاهان این تیره حاوی ترکیبات موسیلاژی هستند که از آن ها دارو های متفاوتی ساخته می شود. پوست ساقه عده ای از گیاهان این تیره دارای الیاففیبرقابل استفاده در نساجی است. دانه بعضی از آنها مانند پنبه دارای روغن فراوان است (زرگری، 1375).

1ـ5ـ خصوصیات گیاه­شناسی ختمی خبازی:

پنیرک با نام علمی .Malva sylvestrisL از تیره پنیرکان می باشد. پنیرک گیاهی یک ساله، دوساله و یا به ندرت چندساله است (رضوی و همکاران[2]، 2010(.

شکل 1- 1 اندام هوایی گل پنیرک

منشا این گیاه آسیای میانه گزارش شده است و تقریبا در تمام نقاط جهان می روید (شوشتری، 1389). ریشه پنیرک کم و بیش منشعب، مخروطی شکل، مستقیم و ضخامت آن 5/1 تا 5/2 سانتی متر است. برگ ها بر روی ساقه به طور متناوب قرار دارند. دمبرگ و پهنک این گیاه کرک دار است. گل ها صورتی رنگ است که از زاویه بین برگ ها و ساقه ظاهر می شود. کاسبرگ ها رگه دار و بنفش رنگ هستند. میوه پنیرک مسطح و ده قسمتی است. بذر پنیرک لوبیایی شکل و قهوه ای رنگ است. گل ها و برگ های این گیاه حاوی مواد موسیلاژی، تانن[3]، مواد تلخ و مواد رنگی آنتوسیانین[4] است (امیدبیگی، 1390؛ ارضی و همکاران، 1391). پنیرک گیاه خزنده پایایی به ارتفاع 10 تا 15 سانتی متر با ساقه های کرک دار منشعب است. برگ های آن دارای پایه های دراز، قلوه ای شکل یا تا اندازه ای گرد با 5 تا 7 لوب و کرک دار است. رنگ گل ها صورتی تا سرخ و قطر آن ها 15 میلی متر است (توکلی­صابری و صداقت، 1384). گل ها بخش مهم دارویی گیاه را تشکیل می دهند و حاوی ماده موثره موسیلاژ است که در اثر هیدرولیز آن گالاکتوز[5]، آرابینوز[6]، گلوکز[7]، رامنوز[8]، اسید گالاکتورونیک[9] حاصل می شود (زرگری، 1375؛ شوشتری، 1389).

شکل 1- 2 بذر، گل و برگ پنیرک

1ـ6ـ زیستگاه و جمع­آوری:

گونه های این گیاه در محل های مرطوب، کنار جاده ها و مزارع یافت می شوند. پنیرک را در ماه های خرداد تا مرداد جمع­آوری کرده به سرعت در سایه می خشکانند (رضوی، 1388).

1ـ7ـ پراکنش:

14-2- براسینواستروئید: 22

1-14-2 تاریخچه: 23

2-14-2 براسینو استروئید ها و اثرات آنها در گیاهان: 24

3-14-2 اثرات براسینواستروئیدها بر روی اسیدهای نوکلئیک و سنتز پروتئینها: 27

4-14-2- نقش براسینواستروئیدها در افزایش تحمل گیاهان به تنشهای محیطی. 31

1-4-14-2 اثر براسینواستروئیدها بر تنش گرما 32

2-4-14-2 اثر براسینواستروئیدها بر تنش خشکی: 32

3-4-14-2 اثر براسینواستروئیدها بر تنش شوری: 33

5-14-2 اثر هورمون براسینواستروئید بر مؤلفههای فیزیولوژیکی: 34

1-5-14-2 رنگیزههای فتوسنتزی: 34

2-5-14-2 فنول ها : 35

2-5-14-2 قندهای محلول: 35

3-5-14-2 اثر هورمون براسینواستروئید روی پارامترهای رشدی و مورفولوژیکی: 36

فصل سوم. 38

مواد و روشها 38

1-3 زمان انجام تحقیق: 39

2-3 محل انجام تحقیق: 39

3 ـ 3 مشخصات اقلیمی و جغرافیایی محل تحقیق: 39

4-3- روش انجام تحقیق: 39

5-3- آماده سازی بستر کشت: 40

6-3تهیه محلول و محلول پاشی با هورمون براسینو استروئید: 42

7-3 اندازه گیری مقدار کلرفیل a ,b; وکلروفیل کل: 45

8- 3 اندازه گیری شاخص سطح برگ : 46

9-3 اندازه گیری آنزیم لیپوکسی ژناز: 47

10-3-روش تجزیه وتحلیل اطلاعات: 47

فصل چهارم. 48

نتایج وبحث.. 48

4- نتایج.. 49

4-1- نتایج اثر محلول پاشی با غلظت های مختلف هورمون براسینو استروئیدبر شاخص سطح برگ: 49

4-1-1-تاثیر هورمون براسنیو استرویید برشاخص سطح برگ: 49

4-1-2- تاثیر ژنوتیپ های مختلف برشاخص سطح برگ: 50

4-2-3- اثر متقابل هورمون براسینو استروئید وژنوتیپ بر شاخص سطح برگ: 51

4-2- نتایج اثر محلول پاشی با غلظت های مختلف هورمون براسینو استروئید بر کلرفیل فلورسنس اولیه((FO: 52

4-2-1 – نتایج اثر محلول پاشی با غلظت های مختلف هورمون براسینو استروئید بر کلرفیل فلورسنس((FO: 52

4-2-2 – نتایج اثر ژنوتیپ بر کلرفیل فلورسنس((FO: 52

4-2-3 – نتایج اثرمتقابل محلوپاشی با هورمون براسینو استروئیدو ژنوتیپ بر کلرفیل فلورسنس اولیه((FO: 53

4-3- نتایج اثر محلول پاشی با غلظت های مختلف هورمون براسینو استروئید بر کلرفیل فلورسنس حداکثر((fm: 54

4-3-1-اثر محلول پاشی هورمون براسینواستروئید بركلرفیل فلورسنس حداکثر((fm: 54

4-3-2- اثر ‍ژنوتیپ بركلرفیل فلورسنس حداکثر((fm: 54

4-3-3-اثر متقابل محلول پاشی هورمون براسینواستروئید ژنوتیپ و بركلرفیل فلورسنس حداکثر((fm: 55

4-4- نتایج اثر محلول پاشی با غلظت های مختلف هورمون براسینو استروئید بر کلرفیل فلورسنس متغیر((fv: 55

4-4-1-اثر محلول پاشی هورمون براسینواستروئید بركلرفیل فلورسنس متغییر((fv: 55

4-4- 2-اثر ژنوتیپ بركلرفیل فلورسنس متغیر((fv: 55

4-4-3-اثر متقابل محلول پاشی هورمون براسینواستروئید ژنوتیپ و بركلرفیل فلورسنس متغیر((fv: 55

4-5- نتایج اثر محلول پاشی با غلظت های مختلف هورمون براسینو استروئید بر کلرفیل فلورسنس متغیر به حداکثر((fv/fm: 56

4-5- 1-اثر محلول پاشی هورمون براسینواستروئید بركلرفیل فلورسنس متغیر به حداکثر((fv/fm: 56

4-5-2-اثرژنوتیپ بركلرفیل فلورسنس متغیر به حداکثر (fv/fm) : 56

4-5- 3-اثر متقابل محلول پاشی هورمون براسینواستروئید ژنوتیپ و بركلرفیل فلورسنس متغیر به حداکثر (fv/fm) 56

4-6- نتایج تأثیر هورمون براسینواستروئید بر میزان کلروفیل دانهال پسته: 57

4-6-1- اثر هورمون براسینو استروئید بررنگیزههای فتوسنتزی کلروفیل a: 57

4-6-2- اثر ژنوتیپ بررنگیزههای فتوسنتزی کلروفیل a: 57

4-7- نتایج تأثیر هورمون براسینواستروئید بر شاخصهای فیزیولوژیکی کلروفیل b دانهال پسته: 59

4-8- نتایج تأثیر هورمون براسینواستروئید بر شاخصهای فیزیولوژیکی کلروفیل كل دانهال پسته: 59

4-8-1- اثر هورمون براسینو استروئید بررنگیزههای فتوسنتزی کلروفیل كل: 59

4-8-2- اثر ژنوتیپبررنگیزههای فتوسنتزی کلروفیل كل : 59

4-8-3- اثر متقابل محلول پاشی هورمون براسینواستروئید ژنوتیپبررنگیزههای فتوسنتزی کلروفیل کل: 60

4-9- نتایج تأثیر هورمون براسینواستروئید بر ارتفاع دانهال پسته: 61

4-9-1- تأثیر غلظتهای مختلف هورمون براسینواستروئید بر ارتفاع دانهال پسته: 61

4-9-2- تأثیر ژنوتیپ بر ارتفاع دانهال پسته: 61

4-9-3- اثر متقابل محلول پاشی هورمون براسینواستروئید ژنوتیپبر ارتفاع دانهال پسته: 62

4-10- نتایج تأثیر هورمون براسینواستروئید بر وزن تر اندامهای هوایی پسته: 63

4-10- 1- تأثیر هورمون براسینواستروئید بر وزن تر اندامهای هوایی پسته: 63

4-10- 2- تأثیر ژنوتیپ بر وزن تر اندامهای هوایی پسته: 64

4-10-3اثرمتقابل محلول پاشی هورمون براسینواستروئید ژنوتیپ بر وزن تر اندامهای هوایی دانهال پسته: 65

4-12-3- اثرمتقابل محلول پاشی هورمون براسینواستروئید ژنوتیپ بر وزن تر ریشه دانهال پسته: 67

4-13- نتایج تأثیر هورمون براسینواستروئید بر وزن خشک ریشه دانهال پسته: 69

4-13- 1- تأثیر هورمون براسینواستروئید بر وزن خشک ریشه دانهال پسته: 69

4-13- 2- تأثیر ژنوتیپ بر وزن خشک ریشه دانهال پسته: 69

4-13-3- اثرمتقابل محلول پاشی هورمون براسینواستروئید ژنوتیپ بر وزن خشک ریشه دانهال پسته: 69

4-14- 2- تأثیر ژنوتیپ بر وزن خشک ریشه دانهال پسته: 70

نمودار16-4- اثر ژنوتیپ بر روی انزیم لیپوکسی ژنازدر پسته. 71

2

1-1-2 تاریخچه گیاهان دارویی ………………………………………………….

3

1-2 به لیمو ……………………………………………………………………

5

1-2-1 تاریخچه و معرفی به­لیمو…………………………………………………..

5

1-2-2 به­لیمو (Lemon verbena) از نظر رده­بندی گیاهی ………………………………..

6

1-2-3 گیاه­شناسی به­لیمو ……………………………………………………….

6

1-2-4 نام­های دیگر به­لیمو ………………………………………………………

6

1-2-5 گونه های دیگر به لیمو …………………………………………………….

6

1-2-6 منشأ و پراکنش به­لیمو در ایران …………………………………………….

7

1-2-7 اهمیت اقتصادی به­لیمو ……………………………………………………

8

1-2-8 روش پرورش گیاه به­لیمو …………………………………………………

8

1-2-9 زمان جمع­آوری به­لیمو ……………………………………………………

9

1-2-10 خواص دارویی و كاربردهای به­لیمو ………………………………………..

10

1-2-11 مواد تشكیل­دهنده اسانس به­لیمو …………………………………………..

10

1-2-12 فرمول­های شیمیایی و شكل نمایی از برخی مواد تشكیل دهنده­ی اسانس به لیمو ……..

11

1-3 كشت بافت ………………………………………………………………

12

1-3-1 کشت کالوس …………………………………………………………..

14

1-3-2 تولید متابولیت­های ثانویه …………………………………………………

14

1-3-3 باززایی گیاه ……………………………………………………………

15

1-4 کشت بافت گیاهان دارویی …………………………………………………..

15

1-5 اهمیت تكثیر به­لیمو از طریق كشت­بافت ………………………………………..

17

1-6 اهداف تحقیق …………………………………………………………….

17

فصل دوم:ی بر تحقیقات انجام شده

2-1 گیاهان دارویی ……………………………………………………………

18

2-2 کشت بافت به­لیمو …………………………………………………………

20

2-3 کشت بافت در سایر گیاهان ………………………………………………….

21

2-4 میزان ماده موثره به­لیمو ………………………………………………………

22

2-5 خواص ضدمیکروبی به­لیمو ………………………..…………………………

23

2-6 تغذیه و کودهای زیستی …………………………………………………….

24

فصل سوم: مواد و روش ها

3-1 زمان و مكان انجام آزمایش …………………………………………………..

30

3-2 مواد گیاهی ………………………………………………………………

30

3-3 عملیات كشت بافت ………………………………………………………..

30

3-3-1 ترکیبات هورمونی بکار رفته در محیط کشت­ ………………………………….

30

3-3-2 طرز تهیه محلول های ذخیره ای تركیبات محیط كشت ……………………………

31

3-3-3 آماده­سازی تنظیم کننده­های رشد گیاهی ………………………………………

32

3-3-3-1 تهیه محلول پایه BAP ………………………….………………………

32

3-3-3-2 تهیه محلول پایه كینتین …………………………….……………………

32

3-3-3-3 تهیه محلول پایه2,4-D …………………………….…………………..

32

3-3-3-4 تهیه محلول پایه NAA……………………………..……………………

32

3-3-4 آماده سازی محیط کشت های مختلف ………………….………………………

32

3-3-4-1 آماده سازی محیط کشت جامد ……………………………….……………

34

3-3-4-2 آماده سازی محیط کشت مایع …………………………….………………

34

3-3-5 تهیه و سترون سازی ریزنمونه­های به­لیمو …………………………………….

34

3-3-6 كشت ریزنمونه­های به­لیمو ………………………………………………..

35

3-3-7 روش یادداشت­برداری و صفات مورد مطالعه ………………………………….

35

3-3-8 تجزیه­ و تحلیل آماری ……………………………………………………

36

3-4 كشت آزمایش مزرعه ای به لیمو ……………………………………………….

36

3-4-1 آماده­سازی مزرعه ………………………………………………………..

36

3-4-2 آزمایش خاك ……………………………………………………………

37

3-4-3 تهیه و انتقاال نهال­های به­لیمو ………………………………………………

37

3-4-5 آبیاری مزرعه ……………………………………………………………

37

3-4-6 اعمال تیمارهای كودی …………………………………………………….

37

3-4-7 یادداشت­برداری صفات مورد مطالعه …………………………………………

38

3-4-8 روش برداشت و خشك­كردن به­لیمو …………………………..…………….

38

3-4-9 اسانس­گیری ……………………………………………………………

39

3-4-10 تجزیه و تحلیل آماری طرح مزرعه ………………………………………….

40

فصل چهارم: نتایج و بحث

4-1 نتایج حاصل از کشت ریزنمونه­های به لیمو برروی محیط کشت­های MS حاوی 4 نوع ترکیب هورمونی NAA و BAP …………………………………………..………………

41

4-2 نتایج حاصل از کشت ریزنمونه­های به لیمو برروی محیط کشت­های MS حاوی 6 نوع ترکیب هورمونی NAA و 2,4-D وBAP و كینتین ……………………………………………

45

4-3 نتایج حاصل از کشت ریزنمونه­های به لیمو برروی محیط­کشت­های MS حاوی 5 نوع ترکیب هورمونی NAA و BAP ………………………………………………..…………

48

4-4 نتایج بهترین حالت‎های کشت بافت برای گیاه به لیمو در شرایط آزمایشگاهی………………….

52

4-5 نتایج حاصل از بررسی تاثیر كودی بر عملكرد و خصوصیات مورفولوژیكی به­لیمو در شرایط مزرعه ……………………………………………………………………….

52

4-4-1 آزمون خاك ……………………………………………………………

52

فصل پنجم: نتیجه گیری

5-1 نتیجه گیری و جمع بندی ……………………………………………………..

55

5-2 نتایج آزمایش های درون شیشه ای ……………………………………………..

55

5-2-1 آزمایش اول ……………………………………………………………

55

5-2-2 آزمایش دوم ……………………………………………………………

58

5-2-3 آزمایش سوم ……………………………………………………………

60

5-3 آزمایش مزرعه ای ………………………………………………………….

61

5-4 پیشنهادات ………………………………………………………………..

63

فهرست منابع …………………………………………………………………

64

چکیده انگلیسی ……………………………………………………………….

69

چکیده

جنسLippiaدارای بیش از 200 گونه است كه در این بین گونهLippiacitriodoraL. دارای ارزش بالای دارویی می­باشد. این گیاه به دلیل اهمیت فراوان اقتصادی در صنایع غذایی، داروسازی و عطرسازی در قسمت های مختلفی از ایران كشت و كار می­شود و گونه­های بومی­ نیز از جنسLippiaدر مناطق گرمسیری و نیمه­گرمسیری كشور وجود دارد. بدین منظور دو آزمایش جداگانه در شرایط درون شیشه ای و مزرعه ای انجام شد. در شرایط آزمایشگاهی سه آزمایش جداگانه با استفاده از طرح کاملا تصادفی با 4 تکرار انجام شد و در آن اثر 13 تیمار مختلف هورمونی (BAP، NAA، 2,4-D و كینتین) و اثر زمان بر میزان كالوس زایی و باززایی ریزنمونه های به لیمو بررسی گردید. با توجه به نتایج تجزیه واریانس در آزمایش درون شیشه ای در غلظت‎های مختلف هورمونی، صفت‎های ریشه‎زایی، ساقه‎زایی، کالوس‎زایی، تغییررنگ، تغییرشکل در سطح یك درصد معنی دار شدند. در مقایسه ی میانگین بین تیمارهای مورد بررسی مشخص شد كه محیط کشت MS12 حاوی 3/0 میلی گرم بر لیتر اكسین NAA بدون سیتوكنین برای صفت های ریشه زایی، كالوس زایی، زنده مانی، تغییر رنگ و تغییرشكل به ترتیب با 8/63، 6/91، 100، 2/97 و 2/92 درصد بهترین تیمار هورمونی بود، ولی در مورد ساقه زایی، محیط كشت MS بدون هورمون با 3/68 درصد بیشترین تعداد نوساقه ها را ایجاد نمود. در آزمایش مزرعه ای نیز از بین چهار سطح كودی مختلف شامل صفر، 50 و 100 كیلوگرم در هكتار ازته و غلظت سه در هزار NPK بر روی صفات مورفولوژیكی و میزان عملكرد گیاه به­لیمو، تیمار 50 كیلوگرم در هكتار كود ازته بهترین نتایج را در بر داشت.

کلید واژه: به لیمو، كالوس زایی، ساقه زایی، ریشه زایی، ترکیبات هورمونی، کود ازته.

1-1 گیاهان دارویی

1-1-1 اهمیت كشت گیاهان دارویی

با ظهور داروهای شیمیایی و بیولوژیك، نقش و اهمیت گیاهان دارویی در تأمین سلامت بشر، در معرض فراموشی قرار گرفت. اما با گذشت زمان، استقبال از گیاهان دارویی با رشد قابل توجهی روبرو شده است. به­نظر می­رسد مردم جهان از یك سری نارسایی­های طب مدرن خسته شده­اند و به طور روز افزون به سمت داروهای گیاهی روی می­آورند. اصولاً زمانی كه قانون ابن­سینا را در غرب به آتش كشیدند و ادعا كردند شیمی، مولكول و فیزیولوژی را شناخته­اند، طب به انحراف كشیده شد. به­طوری كه هم­اكنون طب مدرن توانایی حل بسیاری از مشكلات بشر را ندارد و طی سال­های اخیر در كتب درسی به این موضوع اعتراف كرده­اند. به­همین دلیل، امروزه حدود 50 درصد داروهای تولید شده در جهان منشاء طبیعی دارند كه با تغییراتی به­عنوان دارو مورد استفاده قرار می­گیرند. كه نیمی از این مقدار از منابع معدنی، حیوانی و باكتریایی بدست می­آید و نیمی دیگر منشاء گیاهی دارد. برای مثال، تمام هورمون­های مصرفی گیاهی هستند و از گیاهان مختلفی نظیر سیب­زمینی مكزیكی، شنبلیله و غیره به­دست می­آیند. همچنین تركیباتی مثل وین­بلاستین و وین­كریستین كه از داروهای ضدسرطان هستند از گیاه بدست می­آیند و یا گلیكوزیدهای قلبی از جمله این گروه داروها محسوب می­شوند (قاسمی دهكردی و همكاران، 1380).

گیاهان دارویی یكی از مهم ترین منابع دارویی می­باشند كه از هزاران سال پیش كاربرد داشته­اند. سازمان بهداشت جهانی تخمین زده است كه بیش از 80 درصد از مردم به­صورت سنتی و یا مدرن از گیاهان دارویی استفاده می­كنند. بعلاوه برخی از داروهای شیمیایی نیز با الگوبرداری از مواد گیاهی ساخته شده­اند (تریپاتی[1] و تریپاتی، 2003).

در قرن اخیر دانشمندان به زیان­های ناشی از سموم شیمیایی، مواد افزودنی، اسانس و طعم­دهنده­های مصنوعی كاملاً پی­برده­اند و بروز انواع سرطان­ها و بیماری­های مختلف تأییدكننده این موضوع می­باشند. بر این اساس كشورهای پیشرفته كه دارای امكانات تحقیقاتی گسترده ای در مورد شناسایی این مواد مضر بوده اند، تصمیم گرفته­اند كه در چند سال اخیر كلیه­ی مواد مصرفی شیمیایی را از مواد غذایی، دارویی، آرایشی و بهداشتی بتدریج حذف نموده و بجای آن از منابع گیاهی استفاده كنند .كشور ما دارای غنی­ترین منابع گیاهی از نظر مقدار و تنوع در سطح جهان می­باشد .هم­اكنون كشورهای پیشرفته پی به ارزش گیاهان دارویی و صنعتی برده و درصدد كشت و پرورش آنها در سایر كشورهای فقیر شده­اند. شناسایی گیاهان اسانس­دار گامی مهم در جهت اهلی كردن و ترویج شیوه­های صحیح بهره­برداری و استفاده از این گیاهان می‎باشد. گیاهان دارویی اسانس­دار نقش مهمی در زندگی انسان دارند و در ایران از سابقه طولانی برخوردار می­باشند (موسویان و بصیری، 1378).

در گذشته گیاهان دارویی جمع­آوری شده از طبیعت برای رفع نیازهای بازار كافی بود، طی سالیان گذشته تعدادی از گونه­های پرمصرف در خطر انقراض قرار گرفته­اند، برای رفع نیازهای فزاینده به داروهای گیاهی، گیاهان بایستی كشت شوند، علاوه بر اطمینان از منابع كافی كشت گیاهان دارویی باعث تولید مواد خام دارویی با كیفیت یكنواخت و خصوصیات شناخته شده می­گردد. از سوی دیگر تامین مواد اولیه برای صنایع داروسازی نیاز به افزایش تولید محصول در واحد سطح دارد كه علمی­ترین و اقتصادی­ترین روش دستیابی به­این مهم افزایش كارایی نهاده­های مورد استفاده در زراعت گیاهان دارویی می­باشد (توماس[2]، 2000).

كشت یك گیاه دارویی از نظر اقتصادی وقتی مقرون به­صرفه است كه متابولیت­های ثانویه آن به­حد مطلوب رسیده باشد، با شناخت عوامل محیطی موثر در تولید و انتخاب ارقام گیاهی مناسب می­توان به­حد اكثر مقدار محصول دست یافت (امیدبیگی، 1386). در مناطقی مثل ایران وجود نور فراوان یكی از منابع مهم و بالقوه در تولید گیاهان دارویی است كه باید یا مناسب­ترین روش­ها از آن استفاده كرد (امیدبیگی، 1386). در شرایطی كه هیچ­گونه محدودیت عوامل محیطی وجود نداشته باشد، تولید ماده خشك گیاهی با مقدار نور جذب شده متناسب است (مونتیس[3]، 1994).

1-1-2 تاریخچه گیاهان دارویی

با نظری اجمالی به فرهنگ مصرف داروهای گیاهی در ایران می­توان متوجه میراث با ارزش این گیاهان در طب غنی سنتی ایران شد. از طرفی فلات وسیع ایران از اقلیم­ها و محیط­های گوناگون برخوردار است، به­همین دلیل بیش از 7500 گونه گیاهی مختص به ایران است. از این رو به­حق، فلور ایران یكی از منابع داروخیز جهان محسوب می­شود. از آنجایی كه گیاهان وحشی در محدوده­های جغرافیایی گسترده­ای یافت می­شود، جمع­آوری و دسترسی به آنها از نظر اقتصادی مقرون به­صرف نیست و استفاده از گیاهان وحشی جوابگوی صنایع داروسازی نخواهد بود و چنین استفاده­ی انبوه از گیاهان طبیعت مسلماً موجب نابودی آنها خواهد شد. از این رو نسبت به كشت این گیاهان در سطوح زراعی اقدامات مفیدی در سطح كشور انجام شده است. گزارش شده است كه انسان دیر و یا زود چاره­ای به­جز بازگشت به طبیعت خود نخواهد داشت. از این رو، در كشورهای توسعه یافته اقدامات وسیعی را در توسعه و پیشرفت كشت و استفاده از گیاهان دارویی انجام شده است. امید است در كشور ما با تربیت نیروی متخصص و فرهنگ­سازی استفاده از گیاهان دارویی، از این نعمت الهی بی­نصیب نمانیم (ابراهیم­پور و عیدی­زاده، 1388).

ابن­سینا، دانشمند و پزشك نامدار ایرانی در سال­های 428-370 هجری مطابق با 980-1037 میلادی كه در غرب او را به­نام آویسینیا می شناسد و پس از انقراض تمدن یونان او را بزرگ ترین دانشمند جهان و به اشتباه، عرب دانسته­اند (چون كتاب­های او به عربی نوشته شده است). در جلد دوم كتاب قانون فی­الطب بیش از 800 نمونه گیاه طبی و غذایی را نام می­برد كه از آن میان 541 گیاه و مشتقات آنها دارای توصیف كاربردی و صفات ریخت­شناختی هستند. او اختلاف شكل و صفات گیاهان مشابه یا نزدیك به هم را (برای اجتناب اشتباه آنها از یكدیگر) با توجه خاصی در كتاب “قانون” توضیح می­دهد و در مورد چگونگی استفاده از مشتقات گیاهان دارویی و كاربرد آنها، با ترتیبی خاص، معین و نظام یافته به شرح و تفصیل آنها می­پردازد (زارع­زاده، 1383).

آلبرت ماگنیوس[4] این كشیش كه در نوشته ها به آلبرت بوستادت بیشتر معروف است، در سال های 1193-1280، بعد از ابن­سینا و بیرونی در ایام و بحران فكری قرون وسطی اروپا، درباره طب و تاریخ طبیعی و همچنین گیاه­شناسی كتابی به نام رستنی­ها، دو وژتابلیس[5] را نوشت. محتویات و نحوه نگارش این كتاب، به خوبی نشان می­دهد كه آلبرت كبیر نیز تحت تأثیر شدید تئوفراست و دیگر دانشمندان و قدمای رم و یونان مورد قبول كلیسا قرار داشت و در عین حال، برخی مشاهدات خود را نیز در این كتاب آورده است (زارع­زاده، 1383).

ایرانیان از دیرباز و حتی پیش از دیگران در زمینه گیاهان دارویی و كاربرد درمانی آنها از دانش پیشرفته ای برخوردار بوده­اند. نمونه بارز آن كتاب باستانی اوستاست .در«وندیداد» یكی از پنج كتاب تشكیل­دهنده اوستا (كه در مجموع دست­كم 2500 سال پیشینه دارد)، بخش­های پرشماری به گیاه درمانی، معرفی گیاهان دارویی و كاربرد آنها اختصاص یافته است. اما متأسفانه در لشكركشی اسكندر مقدونی، كتابخانه مشهور اسكندریه در آتش­سوزی عمدتاً نابود شد و بیشتر منابع و آثار و كتاب­های جمع­آوری شده در آن سوخت و خاكستر شد. بدین ترتیب، سوابق گیاه­شناسی شرق كهن در دو تمدن ایران و مصر بر اثر این آتش­سوزی­ها، فاقد هر گونه مدرك دیرینه شناخت گیاهان دارویی و خواص آنها گردید. متأسفانه بعدها نیز بر اثر تخریب قلاع فرقه اسماعیلیه و آتش زدن كتابخانه­های آن بوسیله هلاكوخان مغول، بقیه آثار مكتوب گیاهان دارویی، كه توسط این فرقه جمع­آوری شده بود، از میان رفت، تا اینكه در قرن هشتم و نهم میلادی، اطباء ایرانی رونق خاصی به طبابت ایران و جهان بخشیدند. بطوریكه با پیدا شدن دانشمندان و نوابغی نظیر ابوعلی­سینا و محمد زكریای رازی با انشار كتاب­های معروف خود (قانون و الحاوی) پیشرفت­های زیادی نصیب ملت ایران و جهانیان گردید. این پیشرفت­ها همچنین در قرون بعد نیز ادامه یافت. در قرن 13 میلادی، ابن­بیطار، اختصاصات متجاوز از 14700 گیاه را كه خود شخصاً می­شناخت را در كتابش شرح داد (دوازده امامی، 1386؛ زارع­زاده، 1383).

1-2 به لیمو

1-2-1 تاریخچه و معرفی به­لیمو

گیاه به­لیمو (شکل 1-1) با نام علمیLippiacitriodoraاز خانواده شاه­­پسند (Verbenaceae) (مظفریان، 1389؛ زرگری، 1375)، این گیاه بومی آمریکای جنوبی است (زرگری، 1375) و به­نام پزشک گیاه­شناسی موسوم به Lippi که در سال­های 1678 تا 1704 میلادی می­زیسته و در حبشه به­قتل رسید، نامگذاری شده است (زرگری، 1375). در فرهنگ گیاه­درمانی ایران، برگ­های این گیاه به­صورت دم­کردنی به­منظور آرامبخش، ضدتشنج و برطرف­کننده تپش قلب و سرگیجه مصرف دارد (امین، 1388). تا 100 سال پیش فقط به­عنوان یك گونه زینتی شناخته می­شد، ولی امروزه به­دلیل اهمیت فراوان اقتصادی آن در صنایع غذایی و عطرسازی در اكثر كشورها از جمله در ایران و به ویژه در استان گلستان كشت شده و به خوبی پرورش می­یابد. امروزه این گیاه در شمال كشورمان كشت و كار می­شود و گونه­های بومی آن از جنسLippiaدر مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری كشورمان وجود دارد (امین، 1370).

1-2-2 به­لیمو (Lemonverbena) از نظر رده­بندی گیاهی

به لیمو از سلسله­ی Planta، شاخه­ی Magnoliophyta، رده­ی Magnoliopsida، راسته­ی Lamiales، خانواده Verbenaceae، جنس Aloysia، و گونه­یA.triphylla، است(آنونیموس[6]، 2007).

1-2-3 گیاه­شناسی به­لیمو

به­لیمو درختچه­ای کوچک به ارتفاع تا 90-100 سانتیمتر، با شاخه­های شیاردار و کم و بیش زبر برگ­ها در چرخه­های 3 یا 4 تایی، سرنیزه­ای، به­طول 5- 5/7 سانتیمتر، با دمبرگ کوتاه، کامل یا در میانه دندانه­دار، بدون کرک، در سطح تحتانی به­انبوهی پوشیده از کرک­های غده­دار (منقوط)، با بوی لیمو سنبله­ها چرخه­ای و محوری یا مجتمع شده در پانیکول­های انتهایی اغلب 3 تایی. گلها سفید، به طول 5/4- 5 میلیمتر، شکوفا و گل­دهنده در تابستان و پاییز. کاسه گل به انبوهی کرکدار. لوله جام گل بلندتر از کاسه (زرگری، 1375).

1-2-4 نام­های دیگر به­لیمو

برای به لیمو نام های دیگری نیز در منابع ذكر شده است كه به تعدادی از آن ها اشاره می شود.

Lippia citriodoraKunth (آزادبخت، 1378؛ زرگری، 1371؛ كریمی، 1381؛ یزدانی و همكاران، 1383)Lippia citriodoraH.B.U.K (راشدی، 1380؛ كریمی، 1381)

Lippia triphylla(راشدی، 1380؛ صمصام شریعت، 1374)

Verbena triphyllaL Herit (رضایی و همكاران، 1380؛ یزدانی و همكاران، 1383)

Aloysia citriodoraorteg (رضایی و همكاران، 1380؛ یزدانی و همكاران، 1383)

7

1-5- تهیه و تولید چای (صنعت چای) ………………………………………………………………………………

8

1-6- ارزش غذایی و دارویی چای……………………………………………………………………………………..

8

1-7- اهمیت نماتدهایانگل گیاهیبه ویژه نماتدهای مولد زخم ریشه…………………………………..

9

1-8- مشخصات جنس 1936PratylenchusFilipjev,. ………………………………………………………

10

1-9- نماتد مولد زخم ریشه چای (Tea root lesion nematode) ………………………………………….

11

1-9-1- مشخصات گونهPratylenchus loosiLoof, 1960…………………………………………………

11

1-9-2- دامنه میزبانی نماتد مولد زخم ریشه چای (P. loosi) ……………………………………………….

13

1-9-3- علائم آلودگی نماتد مولد زخم ریشه چای (P. loosi) ……………………………………………..

14

1-9-4- انتشار و بقای نماتد مولد زخم ریشه چای در خاک………………………………………………….

16

1-9-5- زیست شناسی نماتد مولد زخم ریشه چای………………………………………………………………

16

1-9-6- همبستگی دما و رطوبت با دینامیک جمعیت نماتد مولد زخم ریشه چای…………………….

17

1-9-7- راهكارهای مدیریت مبارزه با نماتد مولد زخم ریشه چای…………………………………………

19

1-10- میزان برداشت عناصر غذایی توسط گیاه چای…………………………………………………………….

20

1-11- عناصر غذایی و اهمیت آن در چای …………………………………………………………………………

20

1-12- نقش جداگانه هر یک از عناصر غذایی………………………………………………………………….

23

1-12-1- نیتروژن……………………………………………………………………………………………………………

23

1-12-2- پتاسیم………………………………………………………………………………………………………………

23

1-12-3- فسفر……………………………………………………………………………………………………………

23

1-13- تعریف مسأله و بیان اهداف اصلی تحقیق………………………………………………………………….

24

فصل دوم:ی بر مطالعات انجام شده

2-1- تحقیقات صورت گرفته در زمینه ارتباط نماتدها با عناصر غذایی …………………………………..

26

2-2- مطالعات انجام شده روی نماتد مولد زخم ریشه چای…………………………………………………..

29

2-2-1- مطالعات انجام شده در دنیا……………………………………………………………………………………

29

2-2-1-1- روش های زراعی موثر در کنترل نماتد مولد زخم ریشه چای…………………………………

30

2-2-1-2- انتخاب ارقام متحمل و مقاوم ……………………………………………………………………………

31

2-2-1-3- روش های شیمیایی موثر در کنترل نماتد مولد زخم ریشه چای………………………………

31

2-2-1-4- همبستگی بافت، pH و درصد ماده آلی خاک با جمعیت نماتد مولد زخم ریشه چای

31

2-2-1-5- همبستگی عناصر غذایی با جمعیت نماتد مولد زخم ریشه چای…………………………….

32

2-2-2- مطالعات انجام شده در ایران………………………………………………………………………………….

32

فصل سوم: مواد و روش ها

3-1- نمونه برداری برای بررسی میزان جمعیت نماتد مولد زخم ریشه چای و انجام آزمون خاک..

36

3-2- استخراج نماتد مولد زخم ریشه چای (از خاک و ریشه) ………………………………………………

39

3-2-1- استخراج نماتد از خاک…………………………………………………………………………………………

40

3-2-2- استخراج نماتد از ریشه گیاه…………………………………………………………………………………..

40

3-3- شمارش میزان جمعیت نماتد مولد زخم ریشه چای (در خاک و ریشه)…………………………..

41

3-4- انجام آزمون خاک (اندازه گیری عناصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم) ……………………………………

43

3-4-1- اندازه گیری ازت كل در خاک………………………………………………………………………………..

43

3-4-2- اندازه گیری فسفر قابل جذب در خاک…………………………………………………………………….

44

3-4-3- اندازه گیری پتاسیم قابل جذب در خاك…………………………………………………………………..

44

3-5- آنالیز داده ها……………………………………………………………………………………………………………..

45

فصل چهارم: نتایج

4-1- میزان آلودگی و فراوانی نماتد مولد زخم ریشه چای در مناطق نمونه برداری شده…………..

46

4-2- نتایج همبستگی جمعیت نماتد با ازت کل خاک……………………………………………………

49

4-3- نتایج همبستگی جمعیت نماتد با فسفر خاک…………………………………………………….

54

4-4- نتایج همبستگی جمعیت نماتد با پتاسیم خاک………………………………………………………..

60

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………….

69

پیشنهادها…………………………………………………………………………………………………………………………

69

منابع………………………………………………………………………………………………………………………………..