بر عقل و فلسفه بنا نهاده شده است.

به منظور روشن شدن مطلب و معرفی آرمان شهر مثنوی، برخی از ویژگی های آن را در مقایسه با آرمان شهر های افلاطون و فارابی، نمایندگان آرمان شهر های فرهنگ شرق و غرب، می توان مورد بررسی قرار داد.

«وجوه مشترک مدینة فاضلة فارابی با اتوپیا و از جمله با آرمان شهر افلاطون مربوط به اشتراک در تبعیت از اصول و قواعد و احکام مسلم بی چون و چرای عقل است. در مدینة فاضلة فارابی هم راز و سر وجود ندارد، یعنی هرچه هست، مسائل عقلی است که فلسفه عهده دار حل آن است» (داوری، 1365: 85).

افلاطون نیز بنای آرمان شهر خود را بر تعقل و فلسفه می نهد چنان که یکی از شروط اساسی تحقق آرمان شهر از دیدگاه او « فلسفه دانی رئیس آرمان شهر است» (موسوی بجنوردی، 1370: 185). این در حالی است که از دیدگاه مولانا بی ارزش ترین چیز ها، عقل را انکار نمی کند و از عقل کل و نیز عقل هایی که به این عقل اتصال یافته باشند، به خوبی یاد می کنند و دربارة آن می گویند:

خود خرد آن است کو از حق چرید جج نه خرد کان را عطارد آورید

(1133/4)

پیش بینی خرد تا گور بود وان صاحب دل به نفع صور بود (1134/4)

عقل دیگر بخشش یزدان بود چشمه ی آن در میان جان بود

(5691 /4)

نظرمولانا به پذیرش عقل کل همچون فلاسفه و متکلمین است ، چنانکه پیامبر با تکیه بر عقل کل ،عاقل را می ستاید و احمق را نکوهش می کند. «عقل کل یا عقل اول نخستین صادر از هستی مطلق الهی است. این عقل کل صور مثال را هم چون پیامبران برمی انگیزد و این جهان حاصل یک فکرت عقل کل است» (استعلامی، 1379، 2/332).

این جهان یک فکرت است از عقل کل عقل چون شاه است و صورت ها رسل

(189/2)

کل عالم صورت عقل کل است کوست بابای هر آنک اهل قل است

(2360/4)

پذیرش عقل کل توسط مولانا مسئله ای است که به نگاه فلسفی او برمی گردد ولی این نمی تواند نمایانگر این باشد که وی بخواهد فلسفه را به عنوان آرمان شهر قرار دهد

یعد از طرح مساله فلسفی از نگاه مولانا ،اگر بخواهیم به مثنوی و جایگاه آن بپردازیم می توان گفت که در اندیشه مولانا، نهایت وجود انسان ،رسیدن به کمال و معرفت و عشق است تا جایی که عبدالحسین زرین کوب معتقد است : «مولانا نیل به کمال را که غایت وجود انسان است، با عشق اما عشقی که در محدوده روابط جسمانی نمی گنجد، برای وی ممکن می داند، نه با عقل و با علمی که بر عقل مبتنی باشد.

البته مولانا در مثنوی هر گونه گرایش و کششی را که بین کاینات عالم هست، نوعی عشق یا محبت تلقی می کند. به علاوه هر چه اجزای هم جنس را به یکدیگر مجذوب می دارد و اضداد را در ترکیب به هم می پیوندد، نیز در مثنوی جلوه ای از عشق محسوب می شود. در هر حال این میل دو جانبه است که خاک و گیاه و باران و آفتاب و کاه و کهربا و نر و ماده را در تمام عالم به سوی هم می کشاند و عشق را نیروی محرک تمام کاینات عالم می سازد. این عشق که قانون وجود است، در همة عالم حاکم و قاهر است» (زرین کوب، 1373: 376)

«مولوی تمام درد ها و آلام انسانی را در این چند جمله خلاصه می کند.

1- جهل و نادانی. 2- نقص عقول جزوی. 3- تنهایی. 4- قیود تعلقات دنیوی. 5- نفس اماره شیطانی که سرمایه دو منشا همه اخلاق و عادات زشت است و درمان این درد ها، همه را یک کاسه شراب عشق و نیستی تشخیص داده است» (اصیل، 1371: 34).

2-1-2- مقایسه عقل با برخی عناوین— 21

2-1-2-1- عقل و عرف————– 21

2-1-2-2- عقل و علم————— 23

2-1-2-3- عقل و علوم تجربی——– 24

2-1-2-4- عقل و معرفت­های فطری— 25

2-1-2-5- عقل و بنای عقلا———- 26

2-2- تقسیمات عقل————– 27

2-2-1- عقل نظری و عملی———- 27

2-2-1-1- کلام فلاسفه ———— 27

2-2-1-2- جمع بندی کلام فلاسفه و اصولیان بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——— 28

2-2-1-3- نقد و بررسی سخنان قطب الدین رازیبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——- 28

2-2-2- دیگر تقسیمات عقل——— 30

فصل سوم: دلیل عقل، قاعده ملازمه و کشف یقینی حکم شرع

 

3-1- مستقلات عقلی————- 33

درآمد———— 33

3-1-1- مسأله در آمد حجیت مطلق قطع و یقینبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——- 33

3-1-2- قاعده ملازمه ————– 34

3-1-2-1- کُلمّا حَکَمَ بِه العقل حَکَمَ بِه الشَرع بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———- 34

3-1-2-2- مراد از عقل و حکم در قاعده ملازمه بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 34

3-1-3- پیشینه قاعده ملازمه ——– 38

3-1-4- ادله منکران و طرفداران قاعده ملازمهبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———- 39

3-1-4-1- دلیل های منکران ——— 39

3-1-4-2- پاسخ به دلیل های منکران — 40

3-1-5- ادّله­ی اثبات تلازم میان حکم عقل و شرع بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—— 42

3-1-5-1- دلیل عقلی ————– 42

3-1-5-2- دلیل بداهت ————- 43

3-1-5-3- دلیل نقلی————— 43

3-1-6- حسن و قبح عقلی———– 43

3-1-6-1- منظور از حسن و قبح چیست؟بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 44

3-1-6-2- منظور از عقلی یودن حسن و قبح چیست؟بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 45

3-2- غیر مستقلات عقلی و کاربرد آنبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 46

3-2-1- کاربرد آلی- 46

3-2-1-1- معنا و موقعیت کار برد آلی- 46

3-2-1-2- موقعیت کار برد آلی عقل نزد فقها بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———- 46

3-2-2- مواردی از کاربرد آلی عقل در اجتهادبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———– 47

3-2-2-1- اثبات شرع و شارع توسط عقلبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 47

3-2-2-2- استفاده از عقل در مفهوم گیری از ادله بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—— 47

3-2-2-3- استفاده از عقل درتشکیل قیاسبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 48

3-2-2-4- استفاده از عقل در اصول عملیهبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 48

3-2-3- کاربرد ترخیصی و تأمینی—– 49

3-2-4- کاربرد تسبیبی————– 50

3-3- قلمرو و کارایی عقل در استنباط احکامبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——- 50

3-3-1- عقل و کشف ملاک ها ——– 50

3-3-1-1- امکان کشف ملاکات احکام – 52

3-3-1-2- قلمرو استنباط احکام شرعیبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————— 53

3-3-1-3- قلمرو تشخیص مصلحت و بیان احکام حکومتی بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 54

3-3-1-4-نمونه هایی از فتواهای امام خمینی (ره) بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—— 55

3-3-2- عقل و قواعد فقهی ———- 56

فصل چهارم: نگرش تاریخی به عقل گرایی

 

4-1- سیر به کار گیری عقل نزد اهل سنتبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———- 59

4-1-1- دوره صدر اسلام ———— 59

4-1-2- دوران صحابه ————– 61

4-1-3- دوران تابعین————— 62

4-1-4- دوران مذهب فقهی ——— 64

4-1-5- دوره تقلید- 66

4-1-6- دوره ی کنونی ————– 67

4-2- سیر به کار گیری عقل نزد شیعهبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————– 69

4-2-1- دوره­ی صدر اسلام ———- 69

4-2-2- دوره­ی ائمه (ع)————- 70

4-2-3- دوره غیبت- 72

4-2-3-1- دوره نخست————– 74

4-2-3-2- دوره میانی ————– 77

4-2-3-3-دوره پایانی————— 78

فصل پنجم: عقل و قیاس

 

5-1- ماهیت قیاس—————- 83

درآمد———— 83

5-1-1-قیاس در لغت و اصطلاح —— 83

5-1-2- قیاس، رای و اجتهاد——— 85

5-1-3- قیاس و استدلال———— 87

5-2- انوع قیاس– 88

5-2-1- دسته بندی ابو اسحاق شیرازیبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————— 88

5-2-1-1- قیاس علت ————– 89

5-2-1-2- قیاس دلالت ————- 89

5-2-1-3- قیاس شباهت———— 90

5-2-2- دسته بندی آمدی———– 90

5-2-3- قیاس عکس و طرد———- 92

5-2-3-1- قیاس عکس ————- 92

5-2-3-2- قیاس طرد————— 92

5-2-4- قیاس تلازم ————— 92

5-3- قیاس و چگونگی سرایت دادن حکمبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——— 93

5-3-1- اثبات علت به ادله نقلی——- 93

5-3-2- اثبات علت به اجماع——— 95

5-3-3- اثبات علت به استنباط و طرق استدلالبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——— 96

5-3-3-1- مسلک مناسبت ———- 96

5-3-3-2- مسلک استدلال به فعل پیامبر(ص)بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———- 96

5-3-3-3- مسلک مشابهت———– 97

5-3-3-4- مسلک تنفیح مناط——– 97

5-4 – بررسی نظریات————- 98

5-4-1- اهل سنت و مسأله قیاس—– 99

5-4-2- ظاهریه و مسأله قیاس——– 101

5-4-3- شیعه و مسأله قیاس——— 102

فصل ششم: عقل و استحسان

 

6-1- ماهیت استحسان———— 107

درآمد———— 107

6-1-1- استحسان در لغت و اصطلاح— 107

6-1-1-1- استحسان در لغت ——– 107

6-1-1-2- استحسان در اصطلاح—— 108

6-1-2- استحسان و قیاس———– 109

6-1-3- استحسان و استصلاح——– 110

6-2- انواع استحسان————- 111

6-2-1- انواع استحسان به اعتبار معدول بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————– 111

6-2-2- انواع استحسان به اعتبار مستندبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————— 112

6-3 – بررسی نظریات————- 113

6-3-1- شافعی و نفی استحسان —— 115

6-3-2- شیعه و استحسان———– 116

فصل هفتم: عقل و دیگر عرصه ها و منابع

 

7-1- عقل و فرمانبری————- 120

7-1-1- عقل پشتوانه احکام شرع—— 120

7-1-1-1- شکر مُنعِم و حق الطاعه—- 120

7-1-1-2- قاعده کلما حکم به الشرع حکم به العقلبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 123

7-2- عقل و سنت—————- 124

7-2-1- عقل و حجیت سنت ——– 124

7-2-1-1- عقل و حجیت سنت پیامبر(ص)بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———— 125

7-2-1-2- عقل و حجیت سنت امامان(ع)بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————– 127

نتیجه گیری و پیشنهاد———— 129

فهرست منابع—— 133

چکیده

اگر چه در گذشته جمود گرایی، بی مهری و تفریط گروهی در باره توانایی عقل، موجب شد. میان دانشوران مسلمان. مباحث مربوط به ارزش عقل و تعیین جایگاه آن در منظومه معرفتی انسان پدید آید، ولی امروز دو امر، آنان را به اهمیت بحث در باره آن وا می دارد: از یک سو، افراط و پندار یگانه محوری عقل در منظومه معرفتی انسان موجب شده است تا با نگرش امروزین به ارزش و جایگاه آن نظر شود ؛ زیرا انسان معاصر غربی بنیاد معرفت خود را بر پایه عقل نهاده است و هیچ چیز را بدون راهنمایی آن نمی پذیرد و بر دیگر منابع معرفتی خط بطلان و خرافه کشیده است،این عقیده، باور مسلمانانی را که کتاب آسمانی خود و سنت پیامبرشان را دو منبع معرفتی می دانند، به چالش کشیده و باعث شده با نگاه به چالش های پدید آمده، میراث دینی خود را در باره ارزش و جایگاه عقل باز خوانی کنند و نسبت آن را با کتاب و سنت دریابند.

از دیگر سو، پدید آمدن پاره ای پرسش های نو پیدای فقهی که در منابع اصیل فقهی سابقه ندارند و پاسخ روشنی نمی یابند، موجب می گردد که به عقل به عنوان یکی از منابع احکام مراجعه کنند، ولی از سویی میان اهل سنت و شیعه بر سر منابع استنباط اختلافی کهن دیده می شود این در حالی است که در منابع سنیان در کنار کتاب و سنت به عنوان بنیادی ترین سر چشمه های راه یافتن به آموزه های دینی و گزاره ای فقهی، از دلایل عقلی چون قیاس، استحسان، استدلال و غیره سخن به میان می آید و از سوی دیگر در جهان اندیشه­ی شیعی پس از کتاب و سنت، سخن از دلیلی به نام دلیل عقل در میان است. در درون هر یک از دو مکتب یاد شده البته نزاع­هایی با همان گستردگی و اهمیت که میان مکتب­ها به چشم می­خورد وجود دارد.

کلید واژه ها:عقل، حسن و قبح عقلی، قاعده ملازمه، قیاس، استحسان.

مقدمه

سالهاست که دل مشغولی بسیاری ازاهل فکر و قلم بشر معاصر اندیشه، کاوش، و گفتگو درباره نسبت میان آموزه های وحیانی با نیازهای انسانی و دست آوردهای علمی و عقلی بشر است. بخش انبوهی از مقاله ها و کتاب هایی که در جامعه علمی امروز ما منتشر می شوند، به نسبت میان عقل و دین و سازگاری و ناسازگاری آن می پردازند. نگاه به نسبت یاد شده در زمینه های متفاوت فکری، عناوین گوناگونی دارد که هر یک زاویه ای از ابعاد و لایه های بحث یاد شده هستند. مسائلی چون آزادی در اسلام،مردم سالاری دینی، اسلام و حقوق بشر، عقلانیت و دین داری، علم و دین و.. گوهر مشترک این دست مباحث پرداختن به تعامل و شرایط میان دین و عقل است که هر کدام از چشم انداز ویژه خود آن را بررسی می کنند. این بحث ها نشان حقیقی بودن ریشه دین ژرفای وجود آدمی است، چرا که بشر معاصر به رغم دستاوردهای شگرف علمی، نتوانسته است خاطر خود را بابت دین آسوده کند و آن را به کناری نهد و تنها به بحث تاریخی در باره آن بسنده کند ! آیا امکان دارد چیزی حقیت نداشته باشد ولی از آغاز آفرینش آدمی، تا کنون همچنان زنده و جاری و کند و کاو در باره آن پیوسته داغ و تازه باشد؟ ! آن افسانه است که زود به پایان می رسد و دل زدگی می آورد و آنچه حقیقت است، بی کران و با طراوت خواهد ماند.

با این همه، در میراث مکتوب پیشینیان و هم در آثار پیشینیان، دو نکته عمده خود نمایی می کند:

1- می توان گفت: به همان اندازه که حقیقت عقل حقیقی ژرف و گسترده دامن است نزاع در باره میدان گشودن بر آن در عرضة باورها و برداشتها و به ویژه در برخورد با متون دینی و آموزه های آسمانی نزاعی فرا گیر و آمیخته به پیچیدگیهاست. تنها در جهان اندیشه اسلامی آن هم در قلمرو و دانش اصول و فقه، از سویی میان اهل سنت و شیعه بر سر منابع استنباط اختلافی کهن دیده می شود و در حالی­که در منابع سنیان در کنار کتاب و سنت به عنوان بنیادی ترین سر چشمه های ره یافتن به آموزه های دینی و گزاره های فقهی، از دلایلی عقلی چون قیاس، استحسان، استصلاح،استدلال و… سخن به میان می آید و از سویی دیگر درجهان اندیشه ی شیعی پس از کتاب و سنت، سخن از دلیلی به نام دلیلی عقلی در میان است.

در درون هر یک از دو مکتب یاد شده نیز البته نزاعهای با همان گستردگی و اهمیت که میان مکتب ها به چشم می­خورد وجود دارد، در این میان مکتبی که به تکیه زدن بر ادله عقلی نامور شده مذهبهای متفاوت نگرشی نا همانند به قلمرو و عقل و ادله عقلی دارند، چونان که برای نمونه در برخورد با قیاس و اینکه قلمرو آن چیست به سختی با همدیگر اختلاف می­ورزند، یا در باره ی استحسان به فراوانی همدیگر را نقد می کنند و در مکتبی که «دلایلی چهارگانه» شعار آن شده است برخی در عمل تنها از اعتبار دو منبع کتاب و سنت می گویند.

افزون بر این نزاع که در ورای کتاب و سنت است، در آن دو سر چشمه و حیانی نیز چگونگی نگریستن به کارکردهای عقلی، خاستگاه دیدگاهی متفاوت شده و از این روی در دانستن برداشت ها از متون کتاب و سنت و دامنه ی حجیت و اعتبار هر یک از این دو مسلک هایی متفاوت در پیش گرفته شده است.

2-شاید به همین سبب مسأله یاد شده و در کنار آن بر خورد احتیاط آمیز دین و برداشت های مستند به متون دینی، جایگاه عقل و حتی تفسیر واژه آن و تبین قلمرو اعتبار آن با ابهامهایی فراوانی همزاد و همپای بوده است ؛ و چه بسا که در این میان وجود این ابهامها بر دامنه نزاع افزوده و گسترش دامنه نزاع نیز در برابر، این ابهامها را دو چندان ساخته است.

به هر ترتیب باید تلاش کرد جایگاه راستین عقل باز شناخته شود و حلقة وسط این افراط و تفریط آشکار گردد؛ نه بریده از عقل و نه بریده با عقل. این حلقة میانه است که یک سر آن توانایی و سر دیگر آن ناتوانی است که از ترکیب این توانایی و ناتوانی به نتیجه مطلوب خواهیم رسید.

این پژوهش تحت عنوان:«نقش عقل در فقه شیعه و تفاوت آن با اهل سنت» مشتمل بر چکیده، مقدمه و هفت فصل به ترتیب زیر به همراه یک نتیجه­گیری است.

– فصل اوّل به طرح مفاهیم و کلیات تحقیق می­پردازد.

– فصل دوّم به طرح کلیاتی در مورد عقل به بحث و بررسی می­پردازد.

– فصل سوّم تحت عنوان «دلیل عقل، قاعدۀ ملازمه و کشف یقینی حکم شرع» به تبین و توضیح دلیل عقل و قاعده ملازمه می­پردازد.

– فصل چهارم به بررسی نگرش تاریخی عقل­گرایی در فقه اهل سنت و شیعه
می­پردازد.

– فصل پنجم به مسأله قیاس و در فصل ششم به مسئله استحسان در فقه
می­پردازد و در فصل آخر به بررسی عقل و دیگر عرصه­های می­پردازد.

فصل اول

مفاهیم و کلیات طرح تحقیق

1-1- بیان مسأله

روشن بودن ابعاد عنوان پژوهش، مهمترین گام در تحقیق است و نقطه ی آغازین هر پژوهشی با یک پرسش، چهره می نماید؛ از این رو شایسته است آن پرسش، روشن و سوگیرانه باشد، اگر چه پاسخ آن مبهم باشد، آدمی دست کم باید بداند به دنبال چیست و گم شده اش کدام است؟ اگر چه نداند کجاست! یکی از عواملی که می تواند به شفافیت عنوان پژوهش، کمکی شایان کند، روشن بودن واژگان عنوان است که آشکار می کند در جست و جوی چه چیزهایی بوده و کجا می توان آنها را یافت و پاسخ چیست؟

تبیین عنوان، پژوهشگر را از بی راهه و گاه از کج روی باز در داشته و راه را هموار می سازد. برای نمونه، جست و جوی ریشه ی لغوی واژه و پس از آن، بررسی روند دگرگونی های احتمالی آن در قلمروهای متعدد و پیوند معنای لغوی با آن دگرگونی ها و از سوی دیگر، بررسی واژگانی که نزدیک به کلمه های به کار رفته در موضوع پژوهش است، می تواند خواسته ی پژوهشگر را شفاف کرده، او را آسانتر و دقیق تر به مقصد برساند.

جست و جوهای علمی نشان داده، نگاه تاریخی به هر مسأله، امر شایسته و در برخی موارد گریز ناپذیر است. پاره ای پرسشهای علمی، بسان بیماری روانی است که درمان و چارجویی آن، در گرو گزارش گذشته آن است، زیرا پاره ای از مسائل، پروردة نیازهای هستند که در گذر زمان سر بر آورده اند و آگاهی از پیشینه آنها می تواند فروزنده روشنایی، فرا روی اکنون قرار گیرد و راه گشای بن بست ها باشد.

مسئله نقش عقل در دست یابی به احکام، در شمار این گونه مسائل است، زیرا پناه آوردن به نیروی خرد و اندیشه بدست آوردن زمان است و بدین رو نیز در پیشینه خود فراز و فرودهایی را به همراه داشته است. چنانکه لغت شناسان برای واژه عقل معانی گوناگونی ذکر کرده اند ؛ مثلاً خلیل بن احمد می گوید: « العقل نقیض الجهل» (خلیل بن احمد، کتاب العین، ص565)، یا محمد باقر مجلسی می گوید: «عقل به بند کشیدن جهل است» (مجلسی، بحار الاانوار، جلد 1، ص117).

در این نوشتار سعی بر آن است تا گزارشی از روند نقش آفرینی عقل، از گذشته تا کنون از دیدگاه اهل تسنن و تشیع، ارائه دهیم و به رخدادهای فکری اهل سنت، به ویژه عقل آشنا شویم و تفاوتش با مفهوم دلیل عقل نزد شیعه آشکار شود و هم چنین به رویدادهای اندیشه ای تشیع و جایگاه عقل در فقه امامیه می پردازیم تا روشن شود آنچه پیش رو داریم از کجا و چرا پدید آمده است ؟

این نوشتار جایگاه عقل در فقه امامیه و تفاوت آن با نظرات اهل سنت بیان می کند و با نظر به اهمیت موضوع و پیشینه کاربرد آن به پژوهش می پردازد.

1-2- سؤالات تحقیق

الف- سؤالات اصلی

1-مفهوم و ماهیت عقل فقهی چیست؟

2-آیا از نظر امامیه عقل توانایی استنباط احکام را دارد و اگر داشته باشد قلمرو آن تا کجاست ؟

3-منظور از عقل نزد اهل سنت چیست؟

4-آیا عقل به عنوان منبع استنباط حکم نزد اهل تسنن و تشیع پذیرفته شده است ؟

ب- سؤالات فرعی

1- مقصود از قیاس و استحسان چیست؟

2- با تو جه به گستردگی مباحث قیاس و استحسان در فقه اهل سنت، آیا این دو منبع در فقه شیعه به طور کلی مطرودند؟

1-3- سابقة تحقیق

2-4- رابطه جامعه با ادبیات…………………………………………………………………………………….. 22

2-5- جامعه و زندگی اجتماعی………………………………………………………………………………… 23

2-6- جامعه­شناسی……………………………………………………………………………………………….. 25

2-7- اصالت جامعه­شناسی ادبیات…………………………………………………………………………….. 25

2-8- نقد جامعه­شناختی ادبیات………………………………………………………………………………… 25

2-8-1- فایده­های نقد جامعه­شناختی ادبیات………………………………………………………………… 26

2-9- پیوند ادبیات با جامعه در عصر مشروطه……………………………………………………………… 26

2-9-1- ادبیات مشروطه………………………………………………………………………………………… 27

2-10- ویژگی­های مهم ادبیات مشروطه……………………………………………………………………… 27

2-10-1-ویژگی شعر مشروطه…………………………………………………………………………………. 28

2-11- اصول اندیشه، زبانی و ادبی شعر مشروطه…………………………………………………………. 29

2-11-1- اومانیسم………………………………………………………………………………………………… 29

2-11-2- رئالیسم…………………………………………………………………………………………………. 30

2-11-3- ناسیونالیسم…………………………………………………………………………………………….. 31

2-11-4- پرهیز از لفاظی زبانی………………………………………………………………………………… 31

2-11-5- عدم اتکا بر آرایه­ها و صنایع ادبی………………………………………………………………… 32

2-12- ادبیات و تاریخ…………………………………………………………………………………………… 33

2-13- تعریف طنز……………………………………………………………………………………………….. 34

2-13-1- طنز در دوره­ی مشروطه…………………………………………………………………………….. 34

2-13-2- شعر نسیم، طنزی ملایم اما کوبنده………………………………………………………………… 35

2-14- ادبیات عامیانه…………………………………………………………………………………………….. 36

2-14-1- مثل­ها……………………………………………………………………………………………………. 37

فصل سوم: بحث و بررسی

3-1- مضامین اشعار نسیم شمال……………………………………………………………………………….. 40

3-1-1- محتوای اجتماعی………………………………………………………………………………………. 41

3-1-1-1- ریا و تظاهر………………………………………………………………………………………….. 42

3-1-1-2- دین……………………………………………………………………………………………………. 43

3-1-1-2-1- دعوت به اتحاد اسلام………………………………………………………………………….. 52

3-1-1-2-2- روشنفکری ضدّ مذهب………………………………………………………………………… 53

3-1-1-3- تعلیم و تربیت………………………………………………………………………………………. 55

3-1-1-4- زن و اهمیت و جایگاه او در خانواده و اجتماع……………………………………………… 56

3-1-1-4-1-حق تحصیلزنان……………………………………………………………………………….. 57

3-1-4-2- ظلم و ستم نسبت به زنان………………………………………………………………………… 61

3-1-1-4-3- تأکید بر عفت، حجاب زنان………………………………………………………………….. 62

3-2-1- محتوای سیاسی…………………………………………………………………………………………. 63

3-2-1-1- اصطلاحات اجتماعی………………………………………………………………………………. 64

3-2-1-2-مفهوم آزادیدر اشعار نسیم شمال……………………………………………………………… 65

3-2-1-2-1- آزادی بیان………………………………………………………………………………………… 66

3-2-1-2-2- آزادی مطبوعات…………………………………………………………………………………. 69

3-2-1-2-3- آزادی زنان……………………………………………………………………………………….. 71

3-2-1-2-4- آزادی: رهایی از استبداد داخلی……………………………………………………………… 73

3-2-1-2-5- آزادی: رهایی از استعمار و تجاوز اجنبی………………………………………………….. 78

3-2-1-2-6- آزادی انتخابات………………………………………………………………………………….. 81

3-2-1-3- واژه وطن در ادبیات فارسی……………………………………………………………………… 82

3-2-1-3-1- مفهوم وطن در بعد سیاسی و حکومتی در دوره­ی مشروطه…………………………… 83

3-2-1-3-2- وطن در شعر دوره­ی مشروطه……………………………………………………………….. 84

3-2-1-3-2-1- وطن در اشعار نسیم شمال………………………………………………………………… 84

3-2-1-4- مشروطه و بازتاب آن……………………………………………………………………………… 86

3-2-1-4-1- بازتاب مشروطه در اشعار نسیم شمال……………………………………………………… 88

3-2-1-4-1-1- بزرگداشت مشروطه و آثار و نتایج آن…………………………………………………. 88

3-2-1-4-1-1-1- تأیید و تکریم نظام مشروطه و حاکمیت قانون……………………………………. 88

3-2-1-4-1-1-2- اجرای عدالت و رفع ستم……………………………………………………………… 89

3-2-1-4-1-1-3- آسایش و سعادت مردم………………………………………………………………… 90

3-2-1-4-1-1-4- استقبال از مجلس شورا…………………………………………………………………. 90

3-2-1-4-1-1-1-5- تشویق مردم به انتخاب وکلای لایق……………………………………………… 91

3-2-1-4-1-2- ناامیدی از استقرار مشروطه و انتقاد از مخالفان آن…………………………………… 93

3-2-1-4-1-2-1- ناامیدی از استقرار مشروطه و انتقاد از وضع نابسامان کشور…………………… 93

3-2-1-4-1-2-2- انتقاد از انحراف مشروطه………………………………………………………………. 93

3-2-1-5- انتقاد از غوغای جمهوری خواهی………………………………………………………………. 95

3-2-1-6- توجه به مسائل جهانی…………………………………………………………………………….. 97

3-3-1- محتوای اقتصادی………………………………………………………………………………………. 99

3-3-1-1- فقر و فاصله طبقاتی……………………………………………………………………………….. 102

3-3-1-2- مشاغل………………………………………………………………………………………………… 104

3-3-1-3- کسادی بازار…………………………………………………………………………………………. 105

3-3-1-4- فساد مالی……………………………………………………………………………………………. 105

3-3-1-5- وابستگی اقتصادی ایران به غرب……………………………………………………………….. 106

3-4-1- مضامین فرهنگی……………………………………………………………………………………….. 108

3-4-1-1- تعدد همسر………………………………………………………………………………………….. 108

3-4-1-2- آداب و رسوم در ایام مشهور……………………………………………………………………. 110

3-4-1-3- غربزدگی……………………………………………………………………………………………… 112

3-4-1-4- بی­سوادی…………………………………………………………………………………………….. 113

3-4-1-5- رواج خرافه و نادانی در دوره­ی مشروطه…………………………………………………….. 114

3-4-1-5-1- جهل و خرافه ستیزی در دیوان اشعار ایرج میرزا………………………………………… 115

3-4-1-5-2- جهل و خرافه ستیزی در دیوان اشعار ملک الشعرای بهار……………………………… 115

صحنه و صحنه­پردازی……………………………………………………………………………………………………………………………..79

لحن………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….82

گفتگو……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….85

فضا و رنگ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….88

سبک………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..92

فصل سوم

حاجی واشنگتن……………………………………………………………………………………………………………………………………….97

خلاصۀ داستان…………………………………………………………………………………………………………………………………………98

تحلیل ساختاری روایتِ فیلمنامۀ حاجی واشنگتن…………………………………………………………………………………99

پیرنگ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………102

شخصیت­پردازی…………………………………………………………………………………………………………………………………….109

درونمایه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………124

زاویه دید……………………………………………………………………………………………………………………………………………….124

موضوع…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..125

صحنه­پردازی…………………………………………………………………………………………………………………………………………126

لحن……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….131

فضا و رنگ…………………………………………………………………………………………………………………………………………….133

سبک……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..136

فصل چهارم

مادر……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….147

خلاصۀ داستان………………………………………………………………………………………………………………………………………148

تحلیل ساختاری روایت…………………………………………………………………………………………………………………………149

پیرنگ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………153

شخصیت­پردازی…………………………………………………………………………………………………………………………………….156

درونمایه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………187

زاویه دید……………………………………………………………………………………………………………………………………………….187

موضوع…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..187

صحنه­پردازی…………………………………………………………………………………………………………………………………………188

لحن……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….190

فضا و رنگ…………………………………………………………………………………………………………………………………………….193

سبک……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..198

فصل پنجم

دلشدگان……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 203

خلاصۀ داستان………………………………………………………………………………………………………………………………………204

تحلیل ساختاری روایت…………………………………………………………………………………………………………………………205

پیرنگ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………208

شخصیت­پردازی…………………………………………………………………………………………………………………………………….210

2- نام و عنوان………………………………………………………………………………………………………………………. 27

13-2- تنه داستان………………………………………………………………………………………………………………………. 28

1-13-2- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………….. 28

2-13-2- گره و بحران………………………………………………………………………………………………………………… 29

3-13-2- تعلیق…………………………………………………………………………………………………………………………… 30

4-13-2- کشمکش……………………………………………………………………………………………………………………… 30

5-13-2- هیجان…………………………………………………………………………………………………………………………. 31

6-13-2- اوج………………………………………………………………………………………………………………………………. 32

7-13-2- پایان……………………………………………………………………………………………………………………………. 32

14-2- حقیقت مانندی………………………………………………………………………………………………………………… 32

فصل سوم: مکتب های ادبی…………………………………………………………………………………………………………. 40-33

1-3- رئالیسم………………………………………………………………………………………………………………………………. 33

1-1-3- رئالیسم روان شناختی…………………………………………………………………………………………………….. 34

2-1-3- رئالیسم جادوئی……………………………………………………………………………………………………………… 35

3-1-3- رئالیسم انتقادی……………………………………………………………………………………………………………… 35

4-1-3- رئالیسم نو………………………………………………………………………………………………………………………. 35

2-3- رمانتیسم……………………………………………………………………………………………………………………………. 35

3-3- ناتورالیسم…………………………………………………………………………………………………………………………… 37

4-3- سوررئالیسم………………………………………………………………………………………………………………………… 38

5-3- سمبولیسم………………………………………………………………………………………………………………………….. 39

6-3- جریان سیال ذهن……………………………………………………………………………………………………………….. 40

فصل چهارم: سبک ادبی……………………………………………………………………………………………………………….. 41

فصل پنجم: تلخیص کتاب شوهر آهو خانم…………………………………………………………………………………….. 64-45

1-5- خلاصه فصل اول رمان………………………………………………………………………………………………………… 45

2-5- خلاصه فصل دوم رمان ………………………………………………………………………………………………………. 45

3-5- خلاصه فصل سوم رمان……………………………………………………………………………………………………….. 45

4-5- خلاصه فصل چهارم رمان……………………………………………………………………………………………………. 46

5-5- خلاصه فصل پنجم رمان……………………………………………………………………………………………………… 46

6-5- خلاصه فصل ششم رمان……………………………………………………………………………………………………… 47

7-5- خلاصه فصل هفتم رمان……………………………………………………………………………………………………… 48

5- خلاصه فصل هشتم رمان…………………………………………………………………………………………………….. 50

9-5- خلاصه فصل نهم رمان………………………………………………………………………………………………………… 50

10-5- خلاصه فصل دهم رمان…………………………………………………………………………………………………….. 52

11-5- خلاصه فصل یازدهم رمان………………………………………………………………………………………………… 53

12-5- خلاصه فصل دوازدهم رمان………………………………………………………………………………………………. 54

13-5- خلاصه فصل سیزدهم رمان………………………………………………………………………………………………. 56

14-5- خلاصه فصل چهاردهم رمان…………………………………………………………………………………………….. 57

15-5- خلاصه فصل پانزدهم رمان……………………………………………………………………………………………….. 58

16-5- خلاصه فصل شانزدهم رمان………………………………………………………………………………………………. 60

17-5- خلاصه فصل هفدهم رمان………………………………………………………………………………………………… 60

18-5- خلاصه فصل هجدهم رمان……………………………………………………………………………………………….. 63

فصل ششم: بررسی ویژگی های رمان در شوهر آهو خانم………………………………………………………………. 71-65

1-6- شوهر آهو خانم، رمانی دراماتیک…………………………………………………………………………………………. 65

2-6- شوهر آهو خانم، رمانی محلی………………………………………………………………………………………………. 68

3-6- شوهر آهو خانم، رمانی اجتماعی…………………………………………………………………………………………. 69

4-6- شوهر آهو خانم، رمانی روانشناختی…………………………………………………………………………………….. 69

فصل هفتم: بررسی اصطلاحات داستانی در شوهر آهو خانم………………………………………………………….. 188-72

1-7- پیرنگ شوهر آهو خانم………………………………………………………………………………………………………… 72

2-7- شخصیت و شخصیت پردازی در شوهر آهو خانم………………………………………………………………….. 75

1-2-7- شخصیت های درجه یک ……………………………………………………………………………………………….. 85

1-1-2-7- سید میران…………………………………………………………………………………………………………………. 85

2-1-2-7- هما……………………………………………………………………………………………………………………………. 95

3-1-2-7- آهو…………………………………………………………………………………………………………………………….. 105

2-2-7- شخصیت های درجه دو………………………………………………………………………………………………….. 112

1-2-2-7- خورشید……………………………………………………………………………………………………………………… 112

2-2-2-7- میرزا نبی……………………………………………………………………………………………………………………. 116

3-2-2-7- خالو کرم…………………………………………………………………………………………………………………….. 118

3-2-7- شخصیت های درجه سه…………………………………………………………………………………………………. 120

3-7- صحنه و صحنه پرداز ی در شوهر آهو خانم…………………………………………………………………………. 120

4-7- زاویه دید در شوهر آهو خانم………………………………………………………………………………………………. 129

– زاویه دید دانای کل………………………………………………………………………………………………………… 129

2-4-7- زاویه دید دانای کل مداخله گر……………………………………………………………………………………….. 130

3-4-7- زاویه دید من روایتی………………………………………………………………………………………………………. 131

4-4-7- زاویه دید دانای کل محدود…………………………………………………………………………………………….. 132

5-4-7- تک گویی……………………………………………………………………………………………………………………….. 133

1-5-4-7- تک گویی درونی………………………………………………………………………………………………………… 133

2-5-4-7- تک گویی نمایشی………………………………………………………………………………………………………. 134

3-5-4-7- حدیث نفس……………………………………………………………………………………………………………….. 134

5-7- موضوع شوهر آهو خانم……………………………………………………………………………………………………….. 135

6-7- درونمایه شوهر آهو خانم…………………………………………………………………………………………………….. 135

7-7- لحن در شوهر آهو خانم………………………………………………………………………………………………………. 139

8-7- فضا و رنگ شوهر آهو خانم………………………………………………………………………………………………….. 143

9-7- گفت و گو در شوهر آهو خانم……………………………………………………………………………………………… 150

10-7- کنش و حادثه در شوهر آهو خانم……………………………………………………………………………………… 162

11-7- توصیف در شوهر آهو خانم……………………………………………………………………………………………….. 165

12-7- نام و عنوان شوهر آهو خانم………………………………………………………………………………………………. 172

13-7- تنه داستان در شوهر آهو خانم………………………………………………………………………………………….. 173

1-13-7- مقدمه شوهر آهو خانم…………………………………………………………………………………………………. 173

2-13-7- گره و بحران در شوهر آهو خانم…………………………………………………………………………………….. 175

3-13-7- تعلیق در شوهر آهو خانم……………………………………………………………………………………………… 177

4-13-7- کشمکش در شوهر آهو خانم………………………………………………………………………………………… 179

5-13-7- هیجان در شوهر آهو خانم…………………………………………………………………………………………….. 182

6-13-7- اوج در شوهر آهو خانم…………………………………………………………………………………………………. 184

7-13-7- پایان در شوهر آهو خانم……………………………………………………………………………………………….. 186

14-7- حقیقت مانندی در شوهر آهو خانم…………………………………………………………………………………… 188

فصل هشتم: بررسی مکتب های ادبی در شوهر آهو خانم………………………………………………………………. 189

1-8- بررسی رئالیسم در شوهر آهو خانم………………………………………………………………………………………. 189

1-1-8- رئالیسم روانشناختی……………………………………………………………………………………………………….. 189

2-1-8- رئالیسم جادویی ……………………………………………………………………………………………………………. 190

3-1-8-رئالیسم انتقادی………………………………………………………………………………………………………………. 191

4-1-8- رئالیسم نو………………………………………………………………………………………………………………………. 192

2-8- بررسی رمانتیسم در شوهر آهو خانم……………………………………………………………………………………. 193

3-8- بررسی ناتورالیسم در شوهر آهو خانم………………………………………………………………………………….. 195

4-8- بررسی سوررئالیسم در شوهر آهو خانم………………………………………………………………………………… 196

5-8- بررسی سمبولیسم در شوهر آهو خانم…………………………………………………………………………………. 197

6-8- بررسی جریان سیال ذهن در شوهر آهو خانم………………………………………………………………………. 200

فصل نهم: بررسی خصوصیات سبک در شوهر آهو خانم…………………………………………………………………. 220-201

1-9- خصوصیات زبانی………………………………………………………………………………………………………………… 202

1-1-9- خصوصیات سطح واژگانی……………………………………………………………………………………………….. 202

2-1-9- خصوصیات سطح نحوی………………………………………………………………………………………………….. 207

2-9- بررسی سطح بلاغی…………………………………………………………………………………………………………….. 212

1-2-9- بررسی بلاغت در حوزه معنایی………………………………………………………………………………………… 218