2 – 2 – 1. حضور امامان معصوم:در بغداد 58

2 – 2 – 2. سازمان وکالت 59

2 – 2 – 3. نفوذ شیعیان در دستگاه خلافت 60

2 – 2 – 3 – 1. خاندان یَقطِین 61

1 – 2 – 3 – 2. بَرمَکیان 61

1 – 2 – 3 – 3. نَوبَختیان 62

2 – 2 – 4. حکومت آل بویه 63

2 – 2 – 5. حضور گسترده دانشمندان و محدثان 63

فصل سوم 65

مشاهیر مکتب بغداد و آثار حدیثی آنان 66

3 – 1. فهرست شماری از محدثان مکتب بغداد 66

3 – 2. معرّفی اجمالی مشاهیر مکتب بغداد و آثار آنان 79

3 – 2 – 1. هِشام بن حَکَم (د. 179 / 199 ق.) 79

3 – 2 – 2. علی بن یقطین (124-182ق.) 82

3 – 2 – 3. یونس بن عبدالرحمن یقطینی (د. 208 ق.) 83

3 – 2 – 4. ابواحمد محمد بن ابی عمیر زیاد بن عیسی (د. 217 ق.) 86

3 – 2 – 5. محمد بن عیسی بن عبید بن یقطین (د. 260 ق.) 89

3 – 2 – 6. ابو محمد حسن بن موسی نوبختی (د. 300 یا310 ق.) 89

3 -2 – 7. ابوسهل اسماعیل بن علی نوبختی (237 -311 ق.) 90

3 – 2 – 8. ابوعلی محمد بن هُمام کاتب اِسکافی (258 – 332 یا 336 ق.) 91

3 – 2 – 9. ابوبکر جِعابی، محمد بن عمر (د. 344 یا 355 ق.) 92

3 – 2 – 10. ابن ابی عقیل عمانی (ق 4) 93

3-2-11.

3 – 2 – 12.هارون بن موسی تَلّعُکبَرِی (د. 385 ق.) 97

3 – 2 – 13. ابن الصَّلت اهوازی (324 – 409 ق.) 98

3 – 2 – 14. شیخ مفید (336 – 413 ق.) 98

3-2-15

3 – 2 – 16. سیّد مرتضی علم الهدی (355 – 436 ق.) 102

3 – 2 – 17. سید رضی (359 – 406 ق.) 105

3 – 2 – 18. سَلاّر دیلمی (د. 448 یا 463 ق.) 108

3 – 2 – 19. ابوالفتح محمد بن علی بن عثمان کَراجَکی (د. 449 ق.) 109

3 – 2 – 20. احمد بن حسین بن عبیدالله غضائری (د. حدود 450 ق.) 110

3-2-21

3 – 2 – 22. شیخ طوسی (385 – 460 ق.) 112

3 – 2 – 22 – 1. نگاهی به آثار حدیثی شیخ طوسی: 115

– الاستبصار فیما اختلف فیه من الاخبار 116

– مصباح المتهجد و سلاح المتعبد 117

– الغیبة 118

3-2-23

فصل چهارم 120

مبانی مکتب حدیثی بغداد 121

طرح بحث 121

4 – 1. خبر و اقسام آن از دیدگاه دانشوران مکتب بغداد 122

4 – 1 – 1. تعریف خبر 122

4- 1 – 2. خبر متواتر 124

4 – 1- 2 – 1. شروط حصول تواتر 124

4 – 1- 2 – 2. شروط افاده علم 126

4 -1- 3. خبر واحد 128

4 -1 – 3 – 1. حجیّت خبر واحد از دیدگاه مکتب فقهی متکلّمان 131

4 – 1- 3- 1 – 1. ادلّۀ عدم حجّیّت خبر واحد 140

4 – 1- 3 – 1 – 2. انگیزۀ انکار خبر واحد 142

4- 1- 3 – 1- 3. ادلۀ جایگزین اخبار آحاد 143

4 – 1- 3 – 2. خبر واحد از دیدگاه مکتب فقهی شیخ طوسی 145

4 – 1 – 3 – 2- 1. ادلّۀ حجّیّت خبر واحد: 148

4 -1- 3 – 3. صفات راوی 154

4 – 1- 3 – 3 – 1. روایت راویان فرق شیعه غیر از امامیّه 156

4 – 1- 3 – 3 – 2. روایت راویان اهل سنت 157

4 – 1- 3 – 4. فایده علم رجال با توجه به مبانی خبر واحد 158

4 – 1 – 4. شیوه های برخورد با احادیث 162

4 – 1- 4 – 1. احادیث فقهی 163

4 – 1 – 4 – 2. احادیث اعتقادی 166

4 – 1- 4 – 3. احادیث تاریخی 168

4 – 1- 4 – 4. روایات تفسیری 171

4 – 1- 4 – 5. احادیث علمی 173

4 – 2. اجماع: 176

4 – 3. عقل گرایی 181

4- 3 – 1. ماهیت عقل: 183

4 – 3 – 2. کاربرد عقل در فقه: 183

4 – 3 – 4. رابطه عقل و وحی: 188

4 – 3 – 5. اختلاف شیخ مفید و سید مرتضی در باب عقل 191

4 – 3 – 6. نکته ای در باب اصطلاح قیاس و اجتهاد: 193

5 – 1.روشهای شرح و فهم حدیث 197

5 – 1 – 1. تحقیق و بررسی در صدور حدیث 199

5 – 1 – 1 – 1. تقطیع نادرست 199

5 – 1 – 1 – 2. توهم راویان در نقل متن 200

5 – 1 – 1 – 3. تصحیف 200

5 – 1 – 1 – 4. اختلاف الفاظ و تباین معانی 201

5 – 1 – 2. بررسی مورد صدور حدیث 202

5 – 1 – 3. بهره گیری از دانشهای ادبی 203

5 – 1 – 3 – 1. توجه به قواعد نحوی 204

5 – 1 – 3 – 2. توجه به معانی مختلف حروف 205

5 – 1 – 3 – 3. توجه به مدلولات لغوی و اصطلاحی 205

5 – 1 – 3 – 4 . استفاده از دلالت معانى لغوى و ادبى 206

5 – 1 – 3 – 5. بازکاوی معانی اصلی واژه ها 207

5 – 1 – 3 – 6. حمل کلام بر مجاز و کنایه 208

5 – 1 – 3 – 7. حمل کلام بر تشبیه و استعاره 209

5 – 1 – 3 – 8. حمل کلام بر مبالغه 209

5 – 2. مبانی و روشهای نقد حدیث 210

5 – 2 – 1. نقد سندی احادیث 212

–

–

–

–

–

–

5 – 2 – 1 – 2 – 1. اصطلاحات حدیث شناختی در آثار اندیشمندان بغداد 222

1 – حدیث، خبر، اثر 222

2 – خبر مسند 223

3 – حدیث موثق 223

4 – حدیث مستفیض 223

5 – حدیث مشهور 223

6 – حدیث مرسل 224

7 – حدیث مضطرب 225

8 – حدیث شاذّ 225

9 – حدیث موضوع 225

10 – حدیث معنعن 225

5 – 2 – 1 – 2 – 2. طرق تحمل حدیث 226

–

–

–

4 – وجاده 227

–

–

7 – املاء 228

5 – 2 – 2. نقد محتوایی احادیث 228

5 – 2 – 2 – 1. مبانی ترجیح روایات از دیدگاه دانشمندان مکتب بغداد 231

– ترجیح روایت بر مبنای طرق تحمل حدیث 234

– ترجیح روایت بر مبنای شرایط حدیث 235

5 – 2 – 2 – 1 – 2. مرجحات خارجی 235

1- عدم مخالفت با قرآن 235

– اخبار آحاد و تخصیص عمومات قرآن 236

– نسخ قرآن با خبر واحد 238

– نسخ سنت به سنت 239

2 – عدم تعارض با سنت 241

3 – عدم تعارض با اجماع 241

4 – عدم تعارض با عقل 242

5 – تعدّد راویان و صفات آنان 242

6 – مخالفت با عامّه 243

7 – شهرت روایی 244

8 – شهرت عملی 244

9 – عدم تعارض با احکام فقهی 244

10. عدم تعارض روایت با اصول اخلاقی 245

5 – 2 – 2 – 2. شیوه های جمع و تأویل اخبار 246

1 – بیان معانی اخبار 246

2 – حمل بر رخصت‏ 247

3 – حمل بر ضرورت‏ 248

4 – حمل اِخبار بر انشا 248

5 – حمل مجمل بر مفصل 249

6 – حمل مطلق بر مقیّد 250

7 – حمل عامّ بر خاص 250

8 – بیان دلالت الفاظ ظاهر در وجوب 251

9 – بیان دلالت الفاظ ظاهر در حرمت 252

10 – حمل بر تقیه 252

فصل ششم 255

ویژگیهای مکتب حدیثی بغداد 255

6- 1.طرح بحث 256

6-2. حضور نام آوران مکتب تشیع 257

6-3. پایه گذاری دانشهای حدیث شناختی 258

6 -4. اندیشه های تقریب گرایانه 260

6-4- 2. برپایی جلسات بحث و مناظره 262

6- 4- 3. اهتمام به فقه مقارن 264

6- 5.گسترش اندیشه های کلامی و عقل گرایانه 266

6- 5- 1. تأسیس علم کلام 267

6 – 5- 2. نگارش کتب اصولی 268

6- 5 – 3. رویكرد به فقه تفریعی 270

6- 4- 4. تدوین تفاسیر اجتهادی 272

6- 5- 5. اعتبار بخشی به علم و یقین 273

6– 5– 6. مقابله با حدیث گرایی قمیان 275

6- 5- 6- 1. سهو النبیّ 279

6- 5- 6- 2. غلوّ 284

6- 5- 6- 2- 1. نقد عقاید غلات از دیدگاه دانشمندان مکتب بغداد 286

6- 5- 6- 2- 2. اختلاف مکاتب قم و بغداد دربارۀ حدّ غلو 296

6- 5- 6- 3. عدد و رؤیت 298

خاتمـه 300

کتابنامه 306

پیشگفتار

انتخاب هدفمند موضوع پژوهشنامه به عنوان مهمترین دستاورد تلاش دانشجو در دورۀ تحصیلات تکمیلی، نقش مهمی را در شکل گیری شخصیت علمی و پژوهشی فرد ایفا می نماید. اگرچه در مرحلۀ نخست و در مطلوب ترین حالت، انتخاب موضوع بر عهدۀ پژوهشگر است، اما این مهم، امری است که به دلیل فقدان تخصص و آگاهی کافی در مراحل آغازین پژوهش امکانپذیر نیست. از این رو، برای انتخاب موضوع بهترین اقدام مشاوره با خبرگان و نخبگان علمی هر فن است.

من نیز چون انتخاب موضوع در خورِ تحقیق را از توانایی خود بیرون می دیدم و نمی خواستم تا به بیان برخی محققان تنها مدرک بگیرم و فراموشش کنم، بهترین راه را در این دیدم تا از محضر استادان ارجمندم بهرۀ وافر گیرم. از این رو، در ماههای آغازین تحصیل عزم خود را جزم کرده و به پیشنهاد استاد ارجمند جناب آقای دکتر طباطبایی، پژوهش در مکاتب حدیثی شیعه را به عنوان موضوع رسالۀ خود برگزیدم و آن را با برخی از محققان برجستۀ قم، استادان فرهیخته آیة الله جناب آقای شیخ محمد رضا جعفری، حجة الاسلام و المسلمین جناب آقای سید علی حسینی میلانی و حجة الاسلام و المسلمین جناب آقای سید محمد رضا جلالی حسینی در میان گذاشتم که بایسته است در همین جا، از آن بزرگواران که وقت گرانبهایشان را در اختیار من نهادند و در آغاز راه نکته های ارزنده ای را گوشزد کردند، تشکر و قدردانی نمایم.

اکنون که در مراحل پایانی نگارش رساله از آغاز راه تحقیق سخن می گویم ، به این نکته اذعان دارم که آنچه برخی استادان عزیز از سنگینی و گستردگی کار گوشزد می کردند، حقیقتی بود که جوانب آن را آن زمان درنیافتم. زیرا ناگفته پیداست که کاوش در باب آراء حدیثی مهمترین، گسترده ترین و کهنترین حوزۀ علمیۀ جهان تشیع با گرایشهای فقهی و کلامی و ناپیوستگی مطالب حدیثی در کتب ایشان وقت گیر و توان فرسا بود، ضمن آن که به توانمندیهای فزونتر و زمانی بیشتر نیاز داشت. امید آن دارم تا لغزشها و کاستیهای این رساله به مدد نقد ارباب معرفت ترمیم و تدارک شود.

پیش از آن که به مباحث اصلی بپردازم، بیان چند نکته ضروری می نماید:

1 – مراد از اصطلاح مکتب بغداد یا اندیشمندان آن، جامعۀ شیعی مذهب بغداد است. بنابراین، بررسی آراء حدیثی اهل سنت و مقایسه و تطبیق آن با دیدگاههای عالمان شیعه در این پژوهش مدّ نظر نبوده است.

2 – هدف ما در این پژوهش گردآوری اسامی راویان و محدّثان بغداد و شرح زندگانی آنان نیست، بلکه پس از شناسایی رجال بغداد، اساس کار، بررسی و تحلیل آراء و نظریات حدیثی و روشها و رویکردهای آنان در نقد احادیث است.

3 – با توجه به این نکته که مکتب بغداد، بیش از آن که یک مکتب حدیثی باشد، صبغۀ کلامی و تا اندازه ای فقهی دارد، بسیاری از مباحث مطرح شده در نگاه اول شاید یک موضوع اصولی یا کلامی به نظر آید، امّا به دلیل ارتباط وثیق علم حدیث با همۀ شاخه های علوم اسلامی، از جنبۀ حدیثی نیز می تواند مورد بررسی قرار بگیرد. به عنوان نمونه مباحثی همچون تعارض اخبار و حجّیّت خبر واحد با آن که در کتابهای اصولی به تفصیل مورد بحث قرار گرفته، در اصل منشأ حدیثی دارد و از این رو، پرداختن به آن لازم می نماید.

4 – در سراسر این رساله تا آن جا که در توان بوده است کوشش شده تا آراء و نظریّات حدیثی تمامی دانشمندان شیعۀ بغداد در قرن چهارم و پنجم با توجه به آثار موجود آنان مورد بررسی قرار گیرد. امّا با عنایت به محور بودن سه شخصیت برجستۀ آن عصر، شیخ مفید، سیّد مرتضی و شیخ طوسی و آثار فراوان برجای مانده از آنان، بیشترین مطالب این رساله معطوف به دیدگاههای این سه تن است. ضمن آن که آثار برجای مانده از دیگر دانشمندان مکتب بغداد، عمدتاً بازتاب دهندۀ آراء استادان بزرگوارشان بوده و با گرایش فقهی و کلامی به رشتۀ تحریر درآمده است. با این حال، مطالعۀ آثار این شخصیتها نیز از نظر دور نمانده است.

5 – بررسی دیدگاههای رجالی مکتب بغداد و مطالعه و تحلیل دقیق کتب رجالی برجای مانده از این دوره، موضوع بحث این رساله نمی باشد، اما به فراخورِ نیاز، مطالبی مختصر در توضیح دیدگاههای رجالی محدّثان و متکلّمان بغداد که دخالتی در درک بهتر دیدگاههای فقه الحدیثی و نقد الحدیثی آنان دارد ارائه کرده ایم و بررسی دقیق آراء رجالیان بغداد همچون ابن غضائری، نجاشی و نیز دیدگاههای رجالی شیخ طوسی را به پژوهشی مستقل در این باره وا می گذاریم.

6 – در بهره گیری و استناد به کتابها سعی بر آن بوده تا به کتبی که در صحّت انتساب آنها به نویسندگانشان تردید وجود دارد تا حدّ امکان استناد نشود؛ از این رو، به کتبی نظیرالمحکم و المتشابهمنسوب به سیّد مرتضی والاختصاصمنسوب به شیخ مفید استناد نشده است.

7– برای رعایت اصول ویرایشی و نگارشی و ارجاعات متن و تنظیم کتابنامه، در بیشتر موارد توصیه های کتابراهنمای نگارش و ویرایشاثر دکتر محمد جعفر یاحقّی و دکتر محمد مهدی ناصح و برای رعایت املای صحیح کلمات توصیه های کتابغلط ننویسیماثر جناب آقای ابوالحسن نجفی را به کار بسته ایم. کتابنامه نیز بر اساس اسامی اشهر مؤلّفان، مطابق با معیار مستند مشاهیر کتابخانۀ ملّی تنظیم گشته است. در حروفچینی و صفحه آرایی متن نیز «شیوه نامۀ حروفچینی رساله» که به تأیید دانشکده رسیده، مدّ نظر بوده است. همچنین ضبط صحیح کلمات بر مبنای کتابفرهنگ اعلام تاریخ اسلاماثر جناب آقای دکتر غلامرضا تهامی به دست داده شده است.

***

در ختام، خداوند متعال را شاکرم که مرا توفیق داد تا گامی هرچند خرد در جهت آشنایی با معارف ناب شیعی بردارم، باشد که راه شناسایی و شناساندن آموزه های تشیع را بر من هموار سازد. نیز ثناگوی الطاف و عنایات پیامبر اکرم 6 و ائمۀ معصومین: به ویژه ولی نعمتمان حضرت ابوالحسن علی بن موسی الرضا – علیه آلاف التحیه و الثناء – و حضرت ولی عصر – ارواحنا له الفداء – هستم که هرچه دارم از آستانشان دارم.

بایسته است که از حمایتهای بی دریغ استاد فرزانه جناب آقای دکتر سید کاظم طباطبایی، که از انتخاب موضوع تا پایان نگارش این رساله مرا مرهون لطف و عنایت خویش قرار دادند و انجام این پژوهش به پیشنهاد و با راهنماییهای ارزندۀ ایشان سامان پذیرفت، تشکر و قدردانی نمایم.

ابعاد هوش هیجانی…………………………………………………………………………………….. 48

مهارتهای هوش هیجانی………………………………………………………………………………. 50

هوش هیجانی و بهرۀ هوشی ……………………………………………………………………….. 51

نظریه­های هوش هیجانی………………………………………………………………………………. 51

نظریه­های توانایی……………………………………………………………………………………. 52

نظریه­های ترکیبی……………………………………………………………………………………. 52

مدل­های هوش هیجانی…………………………………………………………………………………. 53

مدل توانایی مایر و سالووی………………………………………………………………………. 53

مدل ترکیبی گلدمن…………………………………………………………………………………. 54

مدل ترکیبی بار آن………………………………………………………………………………….. 56

مدل هوش هیجانی دولویکس و هیگس…………………………………………………………. 59

تقویت هوش هیجانی……………………………………………………………………………………… 60

رابطه تئوری ذهن و هوش هیجانی……………………………………………………………………. 61

فصل سوم : روش پژوهش…………………………………………………………………………………. 66

روش پژوهش………………………………………………………………………………………………………..67

جامعه آماری و گروه نمونه مورد مطالعه و روش نمونه گیری……………………………….. 67

ابزار پژوهش……………………………………………………………………………………………. 67

آزمون تئوری ذهن…………………………………………………………………………………. 67

اعتبار و روایی آزمون تئوری ذهن…………………………………………………………………….68

پرسشنامه هوش هیجانی شوت…………………………………………………………………. .69

اعتبار و روایی پرسشنامه هوش هیجانی شوت…………………………………………………….70

روش اجرا ……………………………………………………………………………………………… 71

روش تجزیه وتحلیل داده­ها…………………………………………………………………………. 71

فصل چهارم: یافته های پژوهش……………………………………………………………………………72

توصیف داده­ها………………………………………………………………………………………….. 73

همبستگی­…………………………………………………………………………………………………. 79

پیش بینی هوش هیجانی بر اساس سطوح تئوری ذهن………………………………………… 80

فصل پنجم: بحث و تفسیر………………………………………………………………………………..83نتیجه گیری 84

محدودیت­های پژوهش………………………………………………………………………………. 91

پیشنهادهای پژوهش…………………………………………………………………………………… 91

پیشنهادهای کاربردی………………………………………………………………………………………92

منابع………………………………………………………………………………………………………….. 94

پیوست­ها………………………………………………………………………………………………………….104

آزمون تئوری ذهن…………………………………………………………………………………………..105

پرسشنامه هوش هیجانی شوت…………………………………………………………………………..109

فهرست جدولها

جدول1-2:مدل ترکیبی هوش هیجانی بار-آن……………………………………………………. 59

جدول1-4:توزیع فراوانی آزمودنی­ها به تفکیک جنسیت ……………………………………… 73

جدول2-4:مشخصه­های آمار توصیفی نمره­های سطوح تئوری ذهن و نمره کلی هوش هیجانی…74

جدول3-4:همبستگیهای متقابل بین هوش هیجانی و سه سطح تئوری ذهن……………….. 79

جدول4-4:خلاصه تحلیل رگرسیون برای پیش بینی هوش هیجانی بر اساس سطوح تئوری ذهن…………………… 81

جدول5-4:خلاصه تحلیل واریانس مرتبط با رگرسیون بر باقی مانده­ها برای پیش­بینی هوش هیجانی…………………….. 82

جدول6-4:ضرایب رگرسیون همزمان برای پیش­بینی هوش هیجانی بر اساس سطوح تئوری ذهن………………………. 82

فهرست شکلها

شکل 1-4:نمایش توزیع فراوانی آزمودنی­ها به تفکیک جنسیت………………………………. 74

1-1-2-2- تفسیر در اصطلاح……………………………………………………………………………. 11

1-1-2-3. جمعبندی معنای لغوی و اصطلاحی تفسیر……………………………………………………. 12

1-1-3- مفهوم شناسی تفسیر علمی………………………………………………………………………… 13

1-1-3-1. جمعبندی تعاریف اصطلاحی تفسیر علمی…………………………………………………….. 16

1-2- پیشینه عام تفسیر علمی……………………………………………………… 18

1-3- پیشینه پژوهش………………………………………………………………… 19

1-4- اقسام تفسیر علمی از نظر شیوه………………………………………………. 20

1-4-1- استخراج همه علوم از قرآن كریم…………………………………………………………………… 21

1-4-2- تطبیق و تحمیل نظریات علمى بر قرآن كریم………………………………………………………. 21

1-4-3- استخدام علوم براى فهم بهتر قرآن…………………………………………………………………. 21

1-5- نظر علامه معرفت در مورد اقسام تفسیر علمی………………………………. 22

1-6- نظر سیّد قطب در مورد اقسام تفسیر علمی………………………………….. 22

1-7- دلایل تفسیر علمی…………………………………………………………….. 23

1-7-1. دلایل موافقان تفسیر علمی………………………………………………………………………….. 23

1-7-2. دلایل مخالفان تفسیر علمی…………………………………………………………………………. 24

1-7-3. دلایل قائلان به تفصیل………………………………………………………………………………. 26

1-8- زندگینامه اجمالی علامه معرفت………………………………………………. 28

1-9- زندگینامه اجمالی سیّد قطب………………………………………………….. 34

1-10. آثار سیّد قطب…………………………………………………………………. 37

1-11- شیوه علامه معرفت در تفسیر……………………………………………….. 38

1-12- مبانی تفسیر علمی علامه معرفت…………………………………………… 38

1-13- منابع علامه معرفت در تفسیر علمی…………………………………………. 40

1-14- شیوه سیّد قطب در تفسیر علمی…………………………………………….. 41

1-15- منابع سیّد قطب در تفسیر علمی……………………………………………. 46

1-16- مهم ترین مباحث علمی علامه و سیّد قطب در تفسیر……………………… 47

1-17- نتیجه گیری کلّی بخش اول…………………………………………………… 49

بخش دوّم……………………………………………………………………………………………….. 58

نمونه های تفسیر علمی در علوم طبیعی………………………………………………..58

مقدّمه…………………………………………………………………………………. 53

2-1. قرآن و کیهان شناسی…………………………………………………………… 54

2-1-1. گسترش آسمان………………………………………………………………. 54

2-1-1-1. آیه……………………………………………………………………………………………….. 54

2-1-1-2. مفهوم شناسی……………………………………………………………………………………. 55

2-1-1-2-1- سماء………………………………………………………………………………………. 55

2-1-1-2-2- اید………………………………………………………………………………………… 56

2-1-1-2-3- موسعون…………………………………………………………………………………… 56

2-1-1-3- نکات تفسیری…………………………………………………………………………………… 57

2-1-1-4. نکات علمی……………………………………………………………………………………….. 58

2-1-1-5- دیدگاه ها………………………………………………………………………………………… 59

2-1-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 59

2-1-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب………………………………………………………………………… 60

2-1-1-6- مقایسه و بررسی و نتیجه گیری………………………………………………………………….. 60

2-1-2- ستون های آسمان ها…………………………………………………………. 61

2-1-2-1- آیات…………………………………………………………………………………………….. 61

2-1-2-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………………………… 62

2-1-2-2-1-عمد………………………………………………………………………………………… 62

2-1-2-3- نکات تفسیری…………………………………………………………………………………… 62

2-1-2-4- نکات علمی……………………………………………………………………………………… 64

2-1-2-5- دیدگاه ها………………………………………………………………………………………… 65

2-1-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 65

2-1-2-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………………. 66

2-1-2-6- مقایسه، بررسی و نتیجه گیری…………………………………………………………………… 66

2-2- قرآن و زیست شناسی…………………………………………………………. 68

2-2-1- بدن انسان از نظر رشد جنینی…………………………………………….. 68

2-2-1-1- آیه………………………………………………………………………………………………. 69

2-2-1-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………………………… 69

2-2-1-2-1- نطفه………………………………………………………………………………………. 69

2-2-1-2-1- علقه……………………………………………………………………………………….. 70

2-3-1-2-1- مضغه……………………………………………………………………………………… 70

2-2-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………………. 71

2-2-1-4. نکات علمی……………………………………………………………………………………….. 71

2-2-1-5. دیدگاه ها…………………………………………………………………………………………. 73

2-2-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 73

2-2-1-5-1- دیدگاه سیّد قطب………………………………………………………………………… 76

2-2-1-6- مقایسه، بررسی و نتیجه گیری…………………………………………………………………… 77

2-2-2- زوجیّت عمومی موجودات………………………………………………….. 78

2-2-2-1- آیه………………………………………………………………………………………………. 78

2-2-2-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………………………… 78

2-2-2-2-1- زوج……………………………………………………………………………………….. 79

2-2-2-3- نکات تفسیری…………………………………………………………………………………… 79

2-2-2-4- نکات علمی……………………………………………………………………………………… 80

2-2-2-5- دیدگاه ها………………………………………………………………………………………… 83

2-2-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 83

2-2-2-5-2- دیدگاه سیّد قطب………………………………………………………………………… 84

2-2-2-6- مقایسه، بررسی و نتیجه گیری……………………………………………………………………. 85

2-2-3- اندازه زنی و هماهنگی موجودات………………………………………….. 87

2-2-3-1- آیه………………………………………………………………………………………………. 87

2-2-3-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………………………… 87

2-2-3-2-1- قدر………………………………………………………………………………………… 87

2-2-3-2-2- شیء……………………………………………………………………………………… 87

2-2-3-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………………. 88

2-2-3-4. نکات علمی……………………………………………………………………………………….. 88

2-2-3-5. دیدگاه ها…………………………………………………………………………………………. 89

2-2-3-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 89

2-2-3-5-2- دیدگاه سیّد قطب………………………………………………………………………… 90

2-2-3-6. مقایسه و بررسی و نتیجه گیری…………………………………………………………………… 91

2-2-4- لقاح (زایا کردن ابرها و گیاهان)……………………………………………. 92

2-2-4-1- آیه………………………………………………………………………………………………. 93

2-9-2- مفهوم شناسی………………………………………………………………………………………. 93

2-2-4-2-1- لواقح………………………………………………………………………………………. 93

2-2-4-2-2- تثیر……………………………………………………………………………………….. 94

2-2-4-3- نکات تفسیری…………………………………………………………………………………… 95

2-2-4-4- نکات علمی………………………………………………………………………………………. 96

2-2-4-5- دیدگاه ها………………………………………………………………………………………… 97

2-2-4-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 97

2-2-4-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………………. 98

2-2-4-6- مقایسه، بررسی و نتیجه گیری……………………………………………………………………. 98

2-3- قرآن و علوم پزشکی………………………………………………………….. 100

2-3-1- بهداشت…………………………………………………………………….. 100

2-3-1-1- بهداشت پوششی و بدنی………………………………………………………………………… 100

2-3-1-1-1. آیات………………………………………………………………………………………. 101

2-3-1-1-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………………… 101

2-3-1-1-2-1- طهر………………………………………………………………………………. 101

2-3-1-1-3. نکات تفسیری…………………………………………………………………………….. 102

2-3-1-1-4- نکات علمی………………………………………………………………………………. 102

2-3-1-1-5- دیدگاه ها…………………………………………………………………………………. 104

2-3-1-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت……………………………………………………………… 104

2-3-1-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………. 104

2-3-1-1-6- مقایسه، بررسی و نتیجه گیری……………………………………………………………. 105

2-3-1-2. بهداشت غذایی………………………………………………………………………………….. 106

2-3-1-2-1- خوراکی های پاک………………………………………………………………………… 106

2-3-1-2-1-1- آیات……………………………………………………………………………….. 106

2-3-1-2-1-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………….. 107

2-3-1-2-1-2-1- طیّب……………………………………………………………………………. 107

2-3-1-2-1-2-2- حلال…………………………………………………………………………… 107

2-3-1-2-3. نکات تفسیری…………………………………………………………………………….. 108

2-3-1-2- 4. نکات علمی………………………………………………………………………………. 108

2-3-1-2-5. دیدگاه ها………………………………………………………………………………….. 108

2-3-1-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………. 108

2-3-1-2-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………. 109

2-3-1-2-6- مقایسه، بررسی و نتیجه گیری……………………………………………………………. 109

2-3-1-2-2- خوراکی های ناپاک……………………………………………………………………….. 109

2-3-1-2-2-1. آیه………………………………………………………………………………….. 109

2-3-1-2-2-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………….. 110

2-3-1-2-2-2-1-اهل……………………………………………………………………………… 110

2-3-1-2-2-3- نکات تفسیری……………………………………………………………………… 110

2-3-1-2-2-4- نکات علمی………………………………………………………………………… 111

2-3-1-2-2-5. دیدگاه ها……………………………………………………………………………. 112

2-3-1-2-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت……………………………………………………………. 112

2-3-1-2-2-5-2- دیدگاه سیّد قطب………………………………………………………………. 112

2-3-1-2-2-6. مقایسه، بررسی و نتیجه گیری………………………………………………………. 113

2-3-2- نقش عسل در درمان بیمارى‏ها……………………………………………. 114

2-3-2-1. آیه……………………………………………………………………………………………… 114

2-3-2-2. مفهوم شناسی………………………………………………………………………………….. 114

2-3-2-2-1- شفاء…………………………………………………………………………………….. 114

2-3-2-3- نکات تفسیری…………………………………………………………………………………. 115

2-3-2-4- نکات علمی…………………………………………………………………………………….. 116

2-3-2-5- دیدگاه ها………………………………………………………………………………………. 117

2-3-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………….. 117

2-3-2-5-2- دیدگاه سیّد قطب……………………………………………………………………….. 118

2-3-2-6. مقایسه، بررسی و نتیجه گیری…………………………………………………………………… 119

2-3-3. تنگی نفس در ارتفاع……………………………………………………….. 119

2-3-3-1. آیه……………………………………………………………………………………………… 120

2-3-3-2. مفهوم شناسی………………………………………………………………………………….. 120

2-3-3-2-1- یصَّعَّد…………………………………………………………………………………….. 120

2-3-3-3. نکات تفسیری…………………………………………………………………………………… 120

2-3-3-4. نکات علمی……………………………………………………………………………………… 121

2-3-3-5. دیدگاه ها……………………………………………………………………………………….. 122

2-3-3-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………….. 122

2-3-3-5-2- دیدگاه سیّد قطب……………………………………………………………………….. 123

2-3-3-6- مقایسه، بررسی و نتیجه گیری…………………………………………………………………. 124

2-4- نتیجه گیری کلّی بخش دوّم…………………………………………………… 125

بخش سوّم……………………………………………………………………………………………… 130

نمونه های تفسیر علمی در علوم انسانی………………………………………………..130

مقدمه………………………………………………………………………………… 129

3-1- قرآن و تربیّت…………………………………………………………………. 130

3-1-1- تربیّت، هدف بعثت………………………………………………………………………………… 132

3-1-1-1- آیات………………………………………………………………………………………… 132

3-1-1-2. مفهوم شناسی………………………………………………………………………………… 134

3-1-1-2-1- تزکیه…………………………………………………………………………………. 134

3-1-1-2-2- تعلیم…………………………………………………………………………………. 134

3-1-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 134

3-1-1-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 135

3-1-1-5. دیدگاه ها…………………………………………………………………………………….. 135

3-1-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………. 135

3-1-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………….. 136

3-1-1-6. مقایسه، بررسی و نتیجه گیری……………………………………………………………….. 137

3-2. قرآن و مسائل اجتماعی………………………………………………………. 138

3-2-1. امر به معروف و نهی از منکر، اصلاح عمومی و فرمانروایی…………………………………………… 139

3-2-1-1. آیات…………………………………………………………………………………………. 139

3-2-1-2. مفهوم شناسی………………………………………………………………………………… 140

3-2-1-2-1- امر……………………………………………………………………………………. 140

3-2-1-2-2- معروف………………………………………………………………………………. 141

3-2-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 141

3-2-1-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 142

3-2-1-5. دیدگاه ها…………………………………………………………………………………….. 143

3-2-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………. 143

3-2-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………….. 144

3-2-1-6. مقایسه، بررسی و نتیجه گیری……………………………………………………………….. 146

3-3. قرآن و حقوق…………………………………………………………………. 148

3-3-1. آزادی انسان ها…………………………………………………………………………………….. 148

3-3-1-1. آیه…………………………………………………………………………………………… 149

3-3-1-2. مفهوم شناسی………………………………………………………………………………… 149

3-3-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 149

3-3-1-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 150

3-3-1-5. دیدگاه ها…………………………………………………………………………………….. 151

3-3-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………. 151

3-3-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………….. 153

3-3-1-6. مقایسه، بررسی و نتیجه گیری……………………………………………………………….. 154

3-3-2. قانون گذاری در حکومت……………………………………………………………………………. 155

3-3-2-1. آیات…………………………………………………………………………………………. 155

3-3-2-2. مفهوم شناسی………………………………………………………………………………… 156

3-3-2-2-1- حکمت……………………………………………………………………………….. 156

3-3-2-2-2- اولی الامر……………………………………………………………………………… 156

3-3-2-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 157

3-3-2-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 159

3-3-2-5. دیدگاه ها…………………………………………………………………………………….. 161

3-3-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………… 161

3-3-2-5-2- دیدگاه سیّد قطب……………………………………………………………………. 163

3-3-2-6. مقایسه، بررسی و نتیجه گیری……………………………………………………………….. 164

3-4. قرآن و سیاست……………………………………………………………….. 165

3-4-1. اصل مشورت در حکومت…………………………………………………………………………… 166

3-4-1-1. آیات…………………………………………………………………………………………. 166

3-4-1-2. مفهوم شناسی……………………………………………………………………………….. 166

3-4-1-2-1- شوری………………………………………………………………………………… 166

3-4-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 167

3-4-1-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 167

3-4-1-5. دیدگاه ها…………………………………………………………………………………….. 169

3-4-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………. 169

3-4-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب……………………………………………………………………. 171

3-4-1-6. مقایسه، بررسی و نتیجه گیری……………………………………………………………….. 172

3-5. قرآن و اقتصاد………………………………………………………………… 174

3-5-1. ربا…………………………………………………………………………………………………. 174

3-5-1-1. آیات…………………………………………………………………………………………. 175

3-5-1-2. مفهوم شناسی………………………………………………………………………………… 175

3-5-1-2-1- الربا………………………………………………………………………………………. 175

3-5-1-2-2- یتخبط……………………………………………………………………………….. 176

3-5-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 176

3-5-1-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 178

3-5-1-5. دیدگاه ها…………………………………………………………………………………….. 179

3-5-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………. 179

3-5-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………….. 180

2-1-5-روابط انسانی.. 38

2-1-6- ارزشیابی.. 45

2-1-6-1- اهداف ارزشیابی.. 46

2-2- پیشینه پژوهش… 48

2-2-1- پژوهش های داخلی.. 48

2-2-2- پژوهش های خارجی.. 51

2-3- جمع بندی نهایی.. 53

فصل سوم:روش شناسی پژوهش

مقدمه. 55

3-1- روش پژوهش… 55

3-2- جامعه، نمونه و روش نمونه گیری.. 55

3-3- ابزار گردآوری اطلاعات.. 55

3-4- روش گردآوری اطلاعات.. 57

3-5- روش های تجزیه و تحلیل اطلاعات.. 57

فصل چهارم:یافته های پژوهش

مقدمه. 59

4-1- اطلاعات جمعیت شناختی.. 59

4-2 – سؤالات تحقیق. 64

4-2-1 سؤال اول تحقیق: آیا نقش معلمان راهنما بر بهبود شیوه ی تدریس معلمان موثر میباشد؟. 65

4-2-2 سؤال دوم تحقیق: آیا نقش معلمان راهنما در مرتفع شدن مشکلات خاص به وجود آمده برای معلمان موثر میباشد؟ 67

4-2-4 سؤال چهارم تحقیق: آیا نقش معلمـان راهنما بر بهبود شیوهی ارزشـیابی دانش آموزان موثر میباشد؟ 71

فصل پنجم:نتیجه گیری و پیشنهادها

مقدمه. 76

5-1- بحث و نتیجه گیری.. 76

5-2- تفسیر یافته ها 77

5-2-1- آیا نقش معلمان راهنما بر بهبود شیوه ی تدریس معلمان موثر میباشد؟. 77

5-2-2- آیا نقش معلمان راهنما در مرتفع شدن مشکلات خاص به وجود آمده برای معلمان موثر میباشد؟ 78

5-2-3 سؤال سوم تحقیق: آیا نقش معلمان راهنما در بهبود روابط انسانی حاکم بر فضای آموزشی موثر میباشد؟ 79

5-2-4 سؤال چهارم تحقیق: آیا نقش معلمـان راهنما بر بهبود شیوهی ارزشـیابی دانش آموزان موثر میباشد؟ 80

5-3- نتیجه گیری کلی.. 81

5-4- محدودیت های پژوهش… 82

5-4-1- محدودیت های خارج از اختیار محقق (محدودیت های کاربردی) 82

5-4-2- محدودیت های در اختیار محقق (محدودیت های پژوهشی) 82

5-5- پیشنهادهای پژوهش… 83

5-5-1- پیشنهادهای کاربردی.. 83

5-5-2- پیشنهادهای پژوهشی.. 83

فهرست منابع و مآخذ. 84

پیوست.. 92
فهرست جداول

جدول3-1: نحوه امتیازبندی سؤالات پرسشنامه. 56

جدول3-2: نتایج آزمون آلفای کرونباخ. 56

جدول 4-1 : توزیع فراوانی معلمان بر اساس جنسیت.. 60

جدول 4-2 : توزیع فراوانی معلمان بر اساس سابقه خدمت.. 61

جدول 4-3 : توزیع فراوانی مدارس محل خدمت معلمان بر اساس جنسیت.. 62

جدول 4-4 : توزیع فراوانی معلمان بر اساس تعداد مراجعات معلمان راهنما به کلاس درس آنها 63

جدول 4-5 : نتایج آزمون کولموگروف – اسمیرنوف.. 65

جدول 4-6 : نتایج توصیفی مربوط به سؤال اول تحقیق. 65

جدول 4-7 : نتایج آزمون t مربوط به سؤال اول تحقیق. 66

جدول 4-8 : نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسن مربوط به سؤال اول تحقیق. 67

جدول 4-9 : نتایج توصیفی مربوط به سؤال دوم تحقیق. 67

جدول 4-10 : نتایج آزمون t مربوط به سؤال دوم تحقیق. 68

جدول 4-11 : نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسن مربوط به سؤال دوم تحقیق. 69

جدول 4-12 : نتایج توصیفی مربوط به سؤال سوم تحقیق. 69

جدول 5-13 : نتایج آزمون t مربوط به سؤال سوم تحقیق. 70

جدول 4-14 : نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون مربوط به سؤال سوم تحقیق. 71

تاسیس و شکل گیری الازهر. 43

چند صدایی ، تولد وحدت گروی… 45

رکود پس از درخشش نخستین.. 46

الازهر در دوران ایوبیان.. 49

تعامل ایوبیان با الازهر. 50

رکود رفتارهای وحدت گرا در الازهر البته به مدت طولانی.. 51

دولت بردگان.. 54

الازهر در دوران حکومت بردگان.. 55

بازگشت رایحه هم گرایی.. 56

دوران طلایی مصر و بازگشت شکوه و جلال.. 57

خلافت عثمانی و الازهر. 58

حرکت علمی الازهر : 58

ساختار الازهر دراین سال ها 60

رابطه الازهر با قدرت و سیاست… 60

علائم روشنفکری و وحدت گروی… 61

الازهر و حمله فرانسه به مصر. 61

الازهر بعد از عثمانی.. 62

حادثه ترور فرمانده فرانسوی… 63

رفتن فرانسوی ها 64

ضعف عثمانی و قدرتمند شدن الازهر. 65

فصل چهارم :کارنامه وحدت گرایی الازهر در دوران معاصر. 67

باز تولید فضای هم گرایی مذاهب… 70

استقلال مالی نسبی.. 71

رسمی شاختن سایر شاخه های علوم. 71

رشد علمی.. 72

سید جمال الدین اسد آبادی… 72

اشغال مصر توسط بریتانیا 75

تحرکات و فعالیت های سیاسی – ملی الازهر. 76

انقلاب عرابی پاشا 76

جنگ جهانی اول.. 84

انقلا ب 1919. 85

مصر بین دو جنگ جهانی.. 89

تشدید موانع هم گرایی.. 89

ظهور چهره های هم گرا 91

جنگ جهانی دوم. 91

کودتای جدید ، عصر جدید. 93

الازهر هزار ساله و شروع پدیده جمهوریت… 93

جمال عبدالناصر و الازهر. 94

دوران انورسادات… 96

الازهر در دوران مبارک… 98

فصل پنجم : 100

همگامی مسلمانان در موج جدید بیداری اسلامی و خواب زمستانی الازهر. 100

موج جدید بیداری اسلامی چیست ؟. 102

روزشمار اعتراضات و رخدادها 103

بیداری اسلامی در مصر. 105

استفاده از گلوله های جنگی برای سرکوب مردم مصر. 105

اعلام نفرت معترضین مصر از عمر سلیمان.. 107

برپایی نماز توسط معترضین در خیابان ها 107

الازهر در انقلاب مصر چه کرد ؟. 110

چرا الازهر یک حرکت هم گرا و هماهنگ اسلامی را از دست داد ؟. 112

چرخش های الازهر وفقه سیاسیاهل سنت… 116

جایگاه الازهر در قانون اساسی جدید. 118

عوامل رخوت الازهر در بیداری هم گام اسلامی.. 121

نگاه جامع. 122

فصل ششم : تاثیر الازهر بر هم گرایی کشورهای مسلمان.. 125

هم گرایی اسلامی.. 126

کشورهای مسلمان به مثابه یک جامعه بین الملل منطقه ای… 127

کم رنگ کردن مرزهای مذهبی و رواج اندیشه تقریب… 129

الف ) غلبه نداشتن تعصبات ملی بر تعصبات دینی و پایبندی قوی به هویت و وابستگی های اسلامی.. 129

ب ) ظهور علما و بزرگانی که نسبت به مذهب شیعه احترام و اطاعت را قائل بودند. 131

نزدیکی به ایران به عنوان مهم ترین کشور شیعه. 133

تاسیس دارالتقریب… 134

حرکت به سوی جامعه بین الملل اسلامی.. 137

الازهر مرکز اعزام نیروی مذهبی بین المللی.. 137

صدور اندیشه به کشورهای مسلمان.. 140

تاثیر گذاری بر تفکر و اندیشه دولت مردان.. 141

موضع گیری های دینی اجتماعی مشترک… 141

الف )قضیه مسجد الاقصی.. 142

ب) انقلاب اسلامی ایران.. 143

ج) توهین سلمان رشدی به پیامبر مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله ) 145

علت یابی از طریق همبستگی.. 146

الف ) پیشینه فاطمی مذهب این دانشگاه. 146

ب) غلبه شافعی مذهب ها در دوران حاکمیت اهل سنت… 146

ج) رواج اندیشه های سید جمال در دوران معاصر. 147

د ) فرهنگ تساهل مدار حاکم بر مردم مصر. 147

نتیجه گیری… 147

پیشنهاد برای محققین بعدی… 147

توصیه ها : 147

ضمائم.. 147

پیوست شماره 1 تصویر فتوای شیخ شلتوت در مورد رسمیت مذهب شیعه. 147

ترجمه فتوای شیخ شلتوت : 147

پیوست شماره 2 نامه شیخ شلتوت به آیت الله بروجردی… 147

پیوست شماره 3 : تاییدیه فتوای شیخ شلتوت توسط بزرگان اهل تسنن در مصر. 147

پیوست شماره 4 : نقشه مناطق تحت نفوذ جریان بیداری اسلامی.. 147

پیوست شماره 5 : بیانیه الازهر پس از انقلاب مصر در مورد بیداری اسلامی.. 147

پیوست شماره 6 :متن کامل قانون اساسی جدید مصر : 147

النص الكامل للمسودة الأخیرة للدستور المصری… 147

منابع و مآخذ. 147

بیان مساله

شاید یکی از روزمره ترین روش های انسانی برای کسب منافع بیشتر در زندگی ، هم گام شدن باکسانی است که آن ها را برای همکاری و همیاری در مسیر موفقیت مناسب می پنداریم و به همین ترتیب فاصله گرفتن و جدایی از کسانی که مستقیم یا غیر مستقیم به منافع ما ضربه می زنند؛ امری فطری که در طول تاریخ منجر به ایجاد و یا از هم گسستن اتحاد های بسیاری در نظام بین الملل شده است . ثمره ی سال ها تجربه و تلاش عملی و فکری در این زمینه ، علاوه بر اینکه منجر به روند رو به گسترش هم افزایی و هم کاری بین دولت های مختلف دنیا گردیده، موجب نوعی نگاه فرا ملی و هم گرایانه در میان دولت مردان و حاکمان کشورهای پیشرفته دنیا شده است .

بزرگ ترین قدرت فعلی نظام بین الملل یعنی ایالات متحده ، از 50 ایالت مستقل تشکیل شده است که در بسیاری از موارد قوانین ، هنجارها و حتی هویت های متفاوتی برای خود قائلند . ایالت هایی که علی رغم داشتن منافع متعدد مخصوص به خود ، نوعی نگاه به منافع مشترک ، آن ها را به گونه ای گرد هم آورده است که با تشکیل دولت ملی واحد ، پلیس فدرال ، ارتش یک پارچه ، نظام مالیاتی سراسری و حتی مجموعه ای از هنجار ها و ارزش های ملی مشترک قدرتی برتر در دنیا را ایجاد کرده اند . زمانی که موج جنگ های داخلی بین این ایالت ها ، مجلس نمایندگان این کشور را نیز در نوردید ، این ایده بارز تر شد که جدا بودن این ایالت ها از هم نه تنها نمی تواند ابر قدرت بیافریند بلکه رقابت نا سالم و اندیشه های دیگر بودی و دشمن انگارانه در ذهن ملت ها و دولت ها می تواند ضعفی پایدار را بر این مجموعه حاکم کند .

اگر بخواهیم از نمونه ای مشخص تر نام ببریم ، اتحادیه اروپایی در زمان ما نمونه بارزی از هم گرایی است که بنا به گفته برخی صاحب نظران زمینه ساز بازگشت قدرت و شوکت به اروپا است . فراگیر شدن نوعی هویت دو لایه که مردم و سیاست مداران این منطقه را به سوی نوعی نادیده گرفتن مرز های ملی و حتی چشم پوشی از بخشی از حاکمیت ملی سوق داده است . نباید فراموش کرد که بزرگ ترین خونریزی های دنیا به دست همین کشورهای اروپایی و بین همینان آغاز گشته است . ارزش این اتحاد کنونی وقتی مشخص می شود که پتانسیل واگرائی بین آن ها از جنگ های 30 ساله گرفته تا جنگ جهانی دوم را ارزیابی کنیم . بنابر این نمی توان این تغییر در روابط بین کشورها و هنجار ها و ساختار ذهنی آنان را نوعی پیشرفت به سوی صلح، امنیت و رفاه پایدار تر ندانست . پیشرفتی که بازحمت و به بهای از دست رفتن جان میلیون ها انسان به دست آمده است و نادیده انگاشتن آن از سوی هر فرد و یا دولتی، جز نشانی از کوتاهی فکر و بسته بودن اندیشه نیست . اتحادیه نو پای آفریقا، سازمان همکاری های شانگهای، اتحادیه منطقه ای آسه آن، هر یک نمونه های دیگری از هم گرایی و اتحاد را به نمایش می گذارند .

شاید سخن گفتن از هم گرایی خیلی آسان تر از انجام آن در عمل باشد اما باید توجه کرد که میزان موفقیت در هم گرایی بسته به عواملی است که بدون در نظر گرفتن آن ها تجربیات تلخی همانند اتحادیه جماهیر شوروی درتاریخ ثبت خواهد شد. از این روست که نسخه هم گرایی یکی از بدیهی ترین و در عین حال دقیق ترین توصیه های قرن جدید به کشورها است. دنیای مدرن پس از اینکه درعهد وستفالیا با تجزیه امپراطوری ها و تشکیل دولت ملت ها سعی در تثبیت مرزهای ملی در اذهان داشت و پس از اینکه این هویت ملی را به کشورهای شرق صادر کرد، در یک چرخش تدریجی به سوی تشکیل همان امپراطوری ها گام بر می دارد با این تفاوت که ساختار های دموکراتیک را بر آن حاکم می کند و یا حداقل میل دارد که حاکم کند .

اگر درگذشته امپراطوری ها در جهت افزایش قدرت سیاسی و جهان گشایی شکل می گرفت، در دنیای جدید علاوه بر قدرت سیاسی به سوی افزایش قدرت اقتصادی، رفاهی و امنیتی گام بر می دارد و البته احترام به مرز های ملی نوعی هویت دولایه را پدید آورده است که می تواند تهدید یا فرصت – بسته به نوع نگاه و عملکرد حاکمان – باشد . حقیقت این است که پست مدرنیته سیاسی نه تنها به عنوان یک راه کار بهره وری اقتصادی و سیاسی بلکه به عنوان یک استراتژی حیاتی به هم گرایی می نگرد. همکاری های منطقه ای و فرامنطقه ای نه صرفا با مذاکرات سیاستمداران و اجبار آن ها بلکه با رشد یک روحیه فراملی گرایی در میان ملت هایی است که به حفظ موقعیت خود و هم افزایی به شکل جدی می نگرند.

کشورهای اسلامی به عنوان مجموعه ای از دولت ملت ها که کمترین اشتراک و شباهت آن ها، همسانی دینی و هم گونی فرهنگ مذهبی است گویا سال هاست که به خوابی عمیق و دردناک فرو رفته اند. فاجعه وقتی بیشتر خود نمایی می کند که بدانیم تعدادی از کشورهای اسلامی علاوه بر اشتراک در دین، دارای پیشینه تاریخی مشترک در وابستگی به یک حکومت واحد بوده اند. زمانی را از سر گذرانده اند که هر کدام از کشورهای اسلامی یا جزئی از امپراطوری بزرگ عثمانی و یا صفویه به شمار می آمده اند. و تاسف بار تر اینکه هم اکنون بسیاری از این کشورها در حوزه های جغرافیایی مشترکی که بیشترین استعدادمنطقه گراییو منافع فرا ملی را دارد می زیند اما با این حال نه از کشورهای خلیج فارس همکاری منطقه ای قابل ذکری مشاهده می شود و نه شمال آفریقا و نه منطقه شام و نه ….