شده است که وزارتخانه­ها و نهادهایی که به نوعی در محدوده مدیریت محیط زیست کشور وظایف مستقیم و غیر مستقیم به عهده دارند، می­توانند نسبت به ایجاد هسته محیط­زیست در ساختار تشکیلاتی خود اقدام نمایند به شرطی که تعداد پست های سازمانی آن ها افزایش پیدا نکند. از آن زمان تا کنون تنها چند وزارتخانه از جملهوزارت نفت، صنایع و معادن و وزارت کشاورزی، هسته های زیست­ محیطی را در ساختار تشکیلاتی خود ایجاد کرده­اند. چنین راه کاری در برنامه توسعه پنجم نیز توصیه شد. ماده 172 از لایحه برنامه پیشنهادی پنجم که مربوط به ارزیابیاثرات زیست محیطیپروژه­های عمرانی و ملزم نمودن صاحبان صنایع و بنگاه ها به اجرای استانداردهای زیست محیطی می باشد، مشابه ماده 71 از برنامه چهارم و 105 از برنامه سوم است که در هر دوره تکرار شده است (امامی میبدی، 1389). بدین صورت که، به منظور کاهش عوامل آلوده کننده و مخرب محیط زیست کلیه واحدهای بزرگ تولیدی، صنعتی، عمرانی، خدماتی و زیربنایی موظفند:

الف: طرح ها و پروژه های بزرگ تولیدی، خدماتی و عمرانی خود را پیش از اجرا و در مرحله انجام مطالعات امکان سنجی و مکان یابی بر اساس ضوابط مصوب شورای عالی محیط زیست مورد ارزیابی اثرات زیست محیطی قرار دهند.

ب: نسبت به اندازه گیری تخریب زیست محیطی خود اقدام و نتیجه را به سازمان حفاظت از محیط زیست ارائه نمایند. واحدهایی که قابلیت و ضرورت نصب و راه اندازی سیستم پایش لحظه ای را دارند باید تا پایان سال سوم برنامه، نسبت به نصب و راه اندازی سیستم های مذکور اقدام نمایند.

ج: مشخصات فنی خود را به نحوی ارتقاء دهند که با ضوابط و استانداری های شورای عالی محیط زیست در خصوص کاهش آلودگی و تخریب منابع پایه بالاخص منابع طبیعی و آب تطبیق یابد. هزینه های انجام شده با تأیید سازمان حفاظت از محیط زیست به عنوان هزینه های قابل قبول مالیاتی این واحدها منظور می گردد. متخلفین مشمول پرداخت جریمه زیست محیطی، خسارت وارده را به خزانه واریز می نمایند و معادل صد درصد وجوه حاصله در قالب بودجه سالانه کشور به صندوق ملی محیط زیست جهت سالم سازی و رفع آلودگی ها و بهره برداری پایدار از منابع زیست محیطی واریز می گردد.

1-2ضرورت تحقیق

یكی از مهم ترین چالش های پیش روی دولت ها در قرن بیست و یكم، بحران های زیست محیطی است. به همین دلیل دولت ها می كوشند تا با اتخاذ سیاست ها و برنامه های مختلف، بر مشكلات زیست محیطی از جمله آلودگی هوا فائق آیند. افزایش مصرف بی رویه سوخت های فسیلی نه تنها تهدیدی برای مصرف آینده آن هاست، بلكه آثار منفی زیست محیطی آن ها نیز به عنوان مقوله مهم مورد توجه دولت مردان است. اقتصاددانان همواره در پی شناسایی پایه هایی از مالیات هستند كه كمترین ناكارایی را بر جامعه تحمیل كند. در بین انواع مالیات ها تنها پایه مالیاتی كه چنین ویژگی را دارد، مالیات زیست محیطی (مالیات سبز) است. یكی از انواع مالیات سبز، مالیات زیست محیطی غیرمستقیم است كه بر انواع مواد سوختی بسته می شود. از طرفی در سال های اخیر به علت افزایش رشد سریع شهر نشینی در مشهد و کاهش کیفیت تولید بنزین در داخل به علت افزایش سطح تحریم های بین الملی سطح آلودگی هوای این استان به شدت افزایش یافته است. به گونه ای که سازمانهواشناسیاین استان بیان داشته در بیش از 120 روز سال سطح آلودگی این استان در مرز هشدار قرار گرفته است؛ لذا اجرای سیاست مالیات بر کربن می تواند در کاهش سطح تولید آلودگی نقش موثری را ایفاء نماید.

1-3 تعریف مساله:

بررسی عملكرد بسیاری از سازمان های حفاظت محیط زیست در جهان در چند دهه گذشته از این واقعیت حكایت دارد كه تا به حال، تمركز جهت گیری ها و سیاست های حفاظت از محیط زیست، بیشتر بر اعمال سیاست های قانونی و منعی بوده و كمتر از رویكردهای اقتصادی استفاده شده است. اكنون این موضوع كه منابع محیط زیستی در ردیف سایر منابع كمیاب قرار دارد، اصل پذیرفته شده تلقی می شود. به همین دلیل در استفاده از این گونه منابع، باید عقلانیت اقتصادی رعایت شود، زیرا در غیر این صورت اصل استفاده بهینه از منابع رعایت نخواهد شد. لذا مسئله اصلی در تحقیق حاضر تعیین تعیین میزان متوسط تمایل به پرداخت مالیات بر کربن در شهر مشهد جهت دستیابی به هوای پاکیزه تر توسط ساکنین این استان است. از طرفی سعی خواهد شد عوامل موثر بر پرداخت مالیات بر کربن در این استان مورد بررسی قرار گیرد. در نتیجه سوالات اصلی تحقیق به شرح زیر است:

1. عوامل موثر بر تمایل به پرداخت مالیات بر کربن جهت دستیابی به هوای پاکیزه تر کدامند؟

2. 

1. میزان متوسط تمایل به پرداخت مالیات بر کربن جهت دستیابی به هوای پاکیزه تر به چه میزانی است؟

1. میزان اثرگذاری هر یک از عوامل مذکور بر مقدار تمایل به پرداخت مالیات بر کربن به چه اندازه ای است؟

1-4 هدف تحقیق

اقتصاددانان همواره در پی شناسایی پایه هایی از مالیات هستند كه كمترین ناكارایی را بر جامعه تحمیل كند. در بین انواع مالیات ها تنها پایه مالیاتی كه چنین ویژگی را دارد، مالیات زیست محیطی (مالیات سبز) است (پژویان و امین رشتی،1386). یكی از انواع مالیات سبز، مالیات زیست محیطی غیرمستقیم است كه بر انواع نهاده های تولیدی و یا كالاهای مصرفی، كه استفاده از آن ها به نوعی با آسیب زیست محیطی همراه است، وضع می شود؛ از جمله مالیات بر مواد سوختی، مالیات بر انواع كود شیمیایی، روغن ها، حشره كش ها، فرآورده های نفتی و پلاستیك ها. مزیت مالیات غیرمستقیم نسبت به مالیات های مستقیم در این است كه اخذ مالیات از كالاهای زیان آور نسبت به اخذ مالیات از آلاینده ها، كه نیاز به سنجش میزان انتشار آلودگی دارند، آسان تر و كاربردی تر است (سید علی اکبر،1388). از طرفی با توجه به اینکه این مالیات به صورت هزینه بر واحدهای اقتصادی تحمیل می شود این واحدها به منظور حفظ کارآیی تولید، سعی در کاهش هزینه ها و در نتیجه کاهشآلودگی محیط زیستخواهند داشت. به علاوه این مالیات می تواند به عنوان یک مشوق ابداع و نوآوری برای واحدهای اقتصادی عمل کند. این واحدها برای کاهش بار مالیاتی روش های جدید تولید، حمل و نقل و استفاده از انرژی و مصرف آن را به کار خواهند گرفت. این موضوع هم ازنظر توسعه پایدار و هم ازنظر رقابت پذیری بین المللی اثرات مفیدی را به دنبال خواهد داشت.

با توجه به اینکه تا کنون سیاست مالیات بر کربن در کشور اجرا نشده است هدف تحقیق حاضر استفاده از یک بازار فرضی برای شرح معایب و مزایای اجرای این سیاست برای افراد است تا بدین طریق تمایل به پرداخت آن ها تعیین گردد. در نتیجه؛ هدف اصلی تحقیق حاضر برآورد تمایل به پرداخت مالیات بر کربن با رویکرد ارزش گذاری مشروط در استان مشهد می باشد. در کنار دست یافتن به این هدف، می توان به اهداف فرعی زیر نیز دست یافت:

• تعیین عوامل موثر بر، تمایل به پرداخت مالیات بر کربن جهت دستیابی به هوایی پاکیزه تر (بر اساس سطح معنی داری ضرایب تخمینی)

• تعیین اولویت عوامل موثر بر تمایل به پرداخت مالیات بر کربن (بر اساس میزان ضرایب در تخمین اثرات نهایی روش لاجیت)

• تحلیل و درک مکانیزم و چگونگی اثرگذاری عوامل موثر بر تمایل به پرداخت بر میزان تمایل به پرداخت (بر اساس نتایج تحقیقات و مطالعات گذشته)

• تعیین سیاست های مناسب جهت اجرای سیاست مالیات بر کربن

1-5 فرضیات تحقیق

1. سطح درآمد، سطح تحصیلات، سن، بعد خانوار، جنسیت و تعداد وسیله نقلیه بر تمایل به پرداخت فرد تأثیر مثبتی دارند.

1. با افزایشنرخ مالیاتبر کربن میزان تمایل به پرداخت کاهش می یابد.

1-6 روش تحقیق

تحقیق حاضر از نوع تحقیقات تحلیلی-کمی می باشد. با توجه به اینکه تا کنون در ایران از سیاست مالیات بر کربن در بخش حمل و نقل استفاده نشده است، با استفاده از یک بازار فرضی تمایل به پرداخت افراد در جهت پرداخت این مالیات تعیین می گردد. برای دستیابی به این هدف از روش ارزش گذاری مشروط[2] (CVM) استفاده می گردد.

طبق تعریف كارسون^[3]و میچل^[4](1989)، روش ارزش گذاری مشروط شامل پرسش مستقیم از افراد می شود كه اگر بازاری برای امكانات تفریحی و آسایشی وجود می داشت، افراد چه میزان یا چه ارزشی را به آن اختصاص می دادند. به عبارت دیگر روش ارزش گذاری مشروط تلاش می كند تا بفهمد كه چگونه پاسخگویان تحت سناریوهای بازار فرضی، مایل به پرداخت هستند.

روش ارزش گذاری مشروط اغلب به عنوان یکی از ابزارهای استاندارد و انعطاف پذیر برای اندازه گیری ارزش های غیرمصرفی و ارزش های مصرفی غیربازاری^[5]منابع زیست محیطی به کار می رود. همانگونه که ذکر شد، این روش بر تمایل به پرداخت بیان شده از جانب اشخاص، برای منابع یا کالاها و خدمات زیست محیطی یا عوامل مرتبط بر آن ها تکیه می کند که معمولاً مشروط به یک تغییر فرضی در مقدار یا کیفیت منبع زیست محیطی می باشد.

[1]Our Common Future- WCED Brundtland Report,1987

[2]Contingent Valuation Method