فصل سوّم: روش پژوهش

3-1 طرح تحقیق.. 96

3-2 جامعه، نمونه و روش نمونه گیری.. 96

3-2-1 جامعه آماری.. 96

3-2-2 روش نمونه گیری.. 97

3-2-3 ملاک های ورود به پژوهش… 97

3-2-4 حجم نمونه. 97

3-3ابزارهای پژوهش… 98

3-3-1 ویرایش دوم مقیاس افسردگی بک (BDI-II) 98

3-3-2 مقیاس درد معنوی.. 100

3-3-2-1 ویژگی های جمعیت شناختی مقیاس درد معنوی.. 100

3-3-2-2 روایی.. 101

3-3-2-2-1 همبستگی با نمره کل مقیاس… 105

3-3-2-2-2 روایی همزمان. 107

3-3-2-3 پایایی.. 108

3-4 روش اجرا 109

3-5- مداخله. 109

3-6 روش تجزیه و تحلیل داده ها 112

فصل چهارم: یافته ها

4-1 یافته های توصیفی متغیرهای پژوهش… 114

4-2 تحلیل استنباطی.. 115

4-2-1 فرضیه اول: گروه درمانی با رویکرد هستی شناسی اسلامی ، تأثیر

معناداری برمیزان افسردگیدردانشجویان افسردهدارد. 115

4-2-2 فرضیه دوم: گروه درمانی با رویکرد هستی شناسی اسلامی، تأثیر

معناداری بر میزان درد معنوی در دانشجویان افسرده دارد. 117

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1 بحث یافته اول. 120

5-2 بحث یافته دوم. 122

5-3 نتیجه گیری.. 125

5-4 محدودیت ها 126

5-5 پیشنهادات.. 126

منابع

منابع فارسی.. 127

منابع انگلیسی.. 138

چکیده و صفحه عنوان به انگلیسی

فهرست جدول ها

جدول 3-1 میانگین و انحراف استاندارد سن شرکت کنندگان به تفکیک گروه ها 98

جدول 3-2 فراوانی شرکت کنندگان بر اساس متغیرهای جمعیت شناختی.. 101

جدول 3-3: ماتریس عامل‎ های چرخش یافته به شیوه واریماکس… 103

جدول3-4: ماتریس همبستگی مؤلفه های مقیاس و نمره کل آزمون. 106

جدول3-5: ماتریس همبستگی مقیاس درد معنوی و سلامت معنوی و ابعاد آنها 107

جدول3-6: مقادیر پایایی مقیاس درد معنوی و ابعاد آن. 108

جدول 3-7: پلن گروه درمانی هستی شناسی اسلامی.. 111

جدول 4-1 میانگین و انحراف معیار متغیرهای پژوهش در گروه آزمایشی و

کنترل. 115

جدول 4-2 نتایج تحلیل کواریانس تک متغیری روی نمرات پس آزمون

افسردگی با کووریت پیش آزمون. 116

جدول 4-3 میانگن تعدیل شده متغیر وابسته افسردگی.. 116

جدول 4-4 نتایج تحلیل کواریانس تک متغیری روی نمرات پس آزمون درد

معنوی با کووریت پیش آزمون. 117

جدول 4-5 میانگن تعدیل شده متغیر وابسته درد معنوی.. 118
فهرست نمودارها

نمودار 4-1، میانگین نمرات افسردگی قبل و بعد از درمان. 117

نمودار 4-2، میانگین نمرات درد معنوی قبل و بعد از درمان. 118

چکیده

هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی اثربخشی گروه درمانی با رویکرد هستی شناسی اسلامی بر میزان درد معنوی در دانشجویان با مشکلات افسردگی بوده است. روش مورد استفاده در این پژوهش، آزمایشی از نوع پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه پژوهش دانشجویان دختر در مقطع کارشناسی سال تحصیلی 93-94 در دانشگاه فنی-حرفه ای بودند. به منظور انجام پژوهش، تعداد 30 نفر از دانشجویان دختر برای شرکت در این برنامه در نظرگرفته شدند که به طور تصادفی در دو گروه آزمایش (15=n) و کنترل (15=n) جایگزین شدند. ابزار مورد استفاده در این پژوهش، مقیاس افسردگی بک ویراست دوم (1968) و مقیاس محقق ساخته درد معنوی بود. داده ها توسط نرم افزار SPSS و با استفاده از آزمون کوواریانس، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتیجه پژوهش نشان داد که درمان با رویکرد هستی شناسی اسلامی به طور معناداری (001/0p<) بر کاهش افسردگی و درد معنوی در دانشجویان مؤثربود.

مقدمه

افسردگی حالتی هیجانی است که مشخصه آن غمگینی زیاد، احساس بی ارزشی، احساس گناه، کناره گیری از دیگران و از دست دادن علاقه و اشتیاق به فعالیت های عادی است (داویسون و نیل[1]، 2001). افسردگی قسمت عمده ای از مشکلات سلامت روانی را تشکیل می دهد (بری[2]، 2003).

بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، افسردگی دومین بیماری شایع پس از بیماری قلبی-عروقی است. این اختلال به عنوان نخستین معضل سلامت در دنیا و به عنوان مادر بسیاری از بیماری ها تلقی می شود. شیوع این بیماری در طول عمر پانزده درصد و در زنان به بیست و پنج درصد می رسد (چهارمین ویراست تجدید نظر شده راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی[3]، 2000).

در واقع همه افراد در دوره هایی از عمر خود افسردگی را تجربه می کنند، این احساس معمولا! به دنبال فقدان یا ناکامی ایجاد می شود و در شرایط طبیعی پس از چند ساعت یا چند روز از بین می رود. به هر حال، هر گاه احساس های افسرده وار تداوم یافته و در سلامتی و بهزیستی اجتماعی شخص اخلال نماید، در آن صورت کمک حرفه ای الزامی خواهد بود (کهرازی، آزاد فلاح و اللهیاری، 1382).

در سبب شناسی این اختلال از عوامل چندی یاد نموده اند که متناسب با این عوامل، شیوه های درمانی گوناگونی پیشنهاد شده است. درمان هایی نظیر دارودرمانی، الکتروشوک، روان تحلیل گری، شناخت درمانی، گروه درمانی، درمان شناختی-رفتاری و معنادرمانی را می توان نام برد (کاپلان و سادوک[4]، 1995؛ به نقل از غباری بناب، 1385). در سال های اخیر علاوه بر روش های برگرفته از نظریه های روان شناختی، درمان های معنوی و مذهبی نیز جایگاه علمی خود را باز نموده اند (مک لایف، لارسون، هایت، کوئنیگ، تورسون[5]، 2000).

با توجه به شیوع اختلال افسردگی که 75% از موارد بستری را در بیمارستان های روانی به خود اختصاص داده است (هاوتون[6]، 1990)، روان درمانی فردی نمی تواند پاسخگوی این مشکل باشد. یک راهبرد اصلی برای مؤثرتر کردن درمان، ارائه آن در گروه است (فری[7]؛ ترجمه صاحبی، حمیدپور و اندوز: 1384).

گروه درمانی شکلی از روان درمانی است که در آن دو مراجع یا چند بیمار با یک یا چند درمانگر کار می کنند. این روش، روش متداول و جاافتاده ای است که در آن اعضای گروه می توانند از تجربیات دیگران آگاه شده و از آن ها درس بگیرند. این روش درمانی نسبت به روان درمانی فردی، هم از نظر هزینه ای باصرفه تر است و هم در بیشتر موارد اثربخش تر، به علاوه، معمولاً کسانی که از بیماری ذهنی یا مشکل رفتاری رنج می برند، دچار احساس تنهایی، انزوا و متفاوت بودن هستند. گروه درمانی فضایی را برای گردآمدن افرادی که در حال حاضر درگیر مشکل مشابهی هستند یا در گذشته به مشکل مشابهی گرفتار بوده و اکنون نجات یافته اند، فراهم می سازد. اعضای گروه همچنین می توانند با پشتیبانی عاطفی از یکدیگر، رفتارهای تازه ای را تجربه کنند (ون واگنر[8]، 2006؛ به نقل از بوالهری، نظیری و زمانیان، 1391). پیشرفت علم روان شناسی از یک سو و ماهیت پیچیده انسان از سوی دیگر، باعث شده که نیازهای معنوی بشر در برابر خواسته های مادی قد علم کند و اهمیت بیشتری یابد (فردیکسون، ترجمه موسوی: 1387).

امروزه تأکید بر اینکه در کنار بعد زیستی سلامت جسم، باید به ابعاد روانی، اجتماعی و معنوی سلامت فرد نیز توجه کرد، رو به فزونی گذاشته است. در فرهنگ و فضای ایرانی-اسلامی، مهمترین عامل تأثیرگذار بر سلامت فرد، رسیدن به سلامت معنوی است که اندیشه و ادبیات آن بر اساس قرآن شکل گرفته و تدوین یافته است و منبعی مهم برای توصیف سلامت معنوی و شاخص های آن و راه های رسیدن به آن به شمار می رود (مرندی، عزیزی، 1389). از حدود 40 سال پیش، نتایج تحقیقاتی ارائه شد که ارتباط عوامل دینی و اعتقادی را با شاخص ها و پیامدهای جسمی آن مانند مرگ نشان داد و از آن زمان، شاخص معنویت نیز در تعریف سلامت وارد و به تدریج در نوشته های علمی آورده شد (راجرز و اسکیدمور[9]، 2010).

اکستین و کرن[10] (2004) درباره ی آموزه های معنوی چنین می گویند: آموزه های معنوی به مثابه آگاهی از هستی یا نیرویی فراتر از جنبه های مادی زندگی هستند که احساس عمیقی از وحدت و پیوند با کائنات را بوجود می آورند. فیشر[11] (2000) عنوان کرده است که توجه به بعد معنوی تأثیر زیادی در داشتن یک زندگی کامل دارد.

سوراجاکول، آجا، چیلسون، رامیرز و ایرل[12] (2008)، در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که معنویت نقش عمده ای در افسردگی دارد، این پژوهشگران دریافتند که سطح افسردگی افراد معنوی پایین تر است.

اغلب بیماران در مواجهه با بیماری به سمت حالات معنوی روی می آورند. اما در بعضی مواقع همین باورهای معنوی مشکل‎آفرین هستند و بیماران، پریشانی های معنوی را به عنوان عوامل استرس زا تجربه می کنند (خدابخشی، 1392). این امر بخصوص در بیماران دچار افسردگی که با علائمی منفی همچون ناامیدی، دلسردی، بدبینی، احساس گناه و از دست دادن انرژی و علاقه دست و پنجه نرم می کنند، بیشتر خود را نمایان می کند.

یونگ (1933) در کارهای خود به این نتیجه رسید که افراد رشد یافته در جستجوی معنایی برای زندگی خود هستند و بدون حل موفقیت آمیز چنین جستجویی، زندگی بطور غیر قابل تحملی دردناک شده و فرد دچار افسردگی عمیق می شود (برآبادی، 1383). ناامیدی از رسیدن به درک و مفهوم علت و غایت، در جهان هستی و سردرگمی درباره جایگاه خود در جهان هستی و اتصال و ارتباطی که موجودات هستی و انسان ها با یکدیگر دارند و به خصوص ناامیدی از درگاه خداوند، به دلیل عدم شناخت وجود لایتناهی او و نیز عدم شناخت خویشتن به عنوان افضل موجودات، می تواند فرد را به انتهای درماندگی و یأس و پوچی بکشاند. یأسی که در وجود خود، افسردگی را همراه دارد.

در طول تاریخ، مذهب، معنویت و پزشکی به هم آمیخته اند. پزشکان بنام ایرانی نیز در کتب پزشکی کهن به مفهوم «طب روحانی» به تفصیل پرداخته اند. «طب روحانی» علمی است که به کمالات قلوب و امراض، دوا، کیفیت حفظ صحت و اعتدال آن، تدبیر کردن منفعت آنچه از اعراض نفسانی که نافع است و دفع مضر آنچه مضرت است، می پردازد (دهخدا، 1377). جرجانی، «طبیب روحانی» را عارفی می داند که از طریق ارشاد و تکمیل، قدرت انجام این طب را دارد (محقق، 1378).

در دهه های اخیر، مباحث عرفانی و معنوی و تعالیم اشراقی بیش از پیش جایگاه خود را بازیافته است و اهل نظر در حوزه ی عرفان، حکمت، هنر، ادبیات و روان شناسی به نقش معجزه آسای عرفان و ارزش های معنوی در پاسخ به نیاز های تکاملی انسان و درمان ناملایمات و بیماری های روحی و روانی فرد و رسیدن او به سلامت روان تأکید فراوانی دارند (کریمی، 1383). یکی از اجزای زندگی سالم، توجه به نیازهای معنوی است. معنویت مبتنی بر جهان بینی توحیدی، سبک زندگی انسان را اعتلا می بخشد (اژدری فرد، قاضی و نورانی پور، 1389).