1-4-4 ازدواج…………………………………………………………………………………………………………………………. .. 13

1-4-5 كسب جایزه ی ادبی فروغ……………………………………………………………… ……………………………. 13

1-4-6 داستان گویی شفاهی……………………………………………………………………. ……………………………. 15

1-4-7 بدرور مادر و خاموشی بهرام………………………………………………………………………………………….. . 16

1-4-8اندوهیاد بهرام صادقی…………………………………………………………………………………………………… . 17

1-4-9 سال شمار زندگی و آثار بهرام صادقی………………………………………………………………………….. 20

فصل دوم : ساختار داستان های كوتاه صادقی

2-1 پیرنگ……………………………………………………………………………………………….. ……………………………. 29

2-1-1 شروع داستان………………………………………………………………………………… ……………………………. 31

2-1-1-1 شیوه های شروع داستان……………………………………………………………. ……………………………. 31

2-1-1-2شروع داستان های صادقی………………………………………………………….. ……………………………. 32

2-1-2 گره افكنی…………………………………………………………………………………….. ……………………………. 35

2-1-2-1 گره افكنی در داستان های صادقی……………………………………………………………………………. 36

2-1-3 كشمكش……………………………………………………………………………………… …………………………….. 38

2-1-3-1 انواع كشمكش………………………………………………………………………….. ……………………………… 38

2-1-3-2 كشمكش در داستان های صادقی………………………………………………. ……………………………… 39

2-1-3-2-1كشمكش انسان با انسان………………………………………………………………………………………… 39

2-1-3-2-2 كشمكش انسان با خود…………………………………………………………………………………………. 40

2-1-3-2-3 كشمكش انسان با جامعه………………………………………………………………………………………. 41

2-1-3-2-4 كشمكش دو گروه از انسان ها با هم……………………………………………………………………….. 42

2-1-3-2-5 كشمكش انسان با طبیعت…………………………………………………………………………………….. 42

2-1-3-2-6 كشمكش انسان با حیوان……………………………………………………………………………………….. 42

عنوان صفحه

2-1-3-2-7 كشمكش حیوان با حیوان………………………………………………………………………………………. 42

2-1-3-2-8 كشمكش انسان با عوامل موهوم و فراطبیعی……………………………………………………………. 42

2-1-3-2-9 كشمكش انسان با دستاوردهای بشری……………………………………………………………………. 43

2-1-3-2-10 كشمكش های جسمانی……………………………………………………………………………………… 43

2-1-3-2-11 كشمكش های اخلاقی…………………………………………………………………………………………….. 44

2-1-3-2-12 كشمكش عاطفی…………………………………………………………………………………………………. 44

2-1-3-2-13 كشمكش ذهنی…………………………………………………………………………………………………… 45

2-1-4 حالت تعلیق یا هول و ولا………………………………………………………………………………………………… 46

2-1-4-1 راه های ایجاد تعلیق در داستان……………………………………………………………………………………. 47

2-1-4-2 تعلیق و انتظار در داستان های صادقی…………………………………………………………………………… 47

2-1-4-2-1 حالت تعلیق در داستان با مطرح كردن یك راز سر به مهر…………………………………………. 47

2-1-4-2-2حالت تعلیق در داستان با قرار دادن شخصیت ها در

موقعیت های دشوار…………………………………………………………………………………………………………………….. 49

2-1-4-2-3 حالت تعلیق در داستان با پیروزی ظاهری شخصیت منفی

و غافلگیری مخاطب با پیروزی نهایی شخصیت مثبت…………………………………………………………………… 50

2-1-5 بحران……………………………………………………………………………………………………………………………… 51

2-1-5-1 بحران در داستان های صادقی………………………………………………………………………………………. 51

2-1-6 نقطه ی اوج……………………………………………………………………………………………………………………… 56

2-1-6-1 نقطه ی اوج داستان های صادقی…………………………………………………………………………………… 57

2-1-7 گره گشایی………………………………………………………………………………………………………………………. 59

2-1-7-1 گره گشایی در داستان های صادقی……………………………………………………………………………….. 59

2-1-8 پایان……………………………………………………………………………………………………………………………….. 62

2-1-8-1 روش های پایان بندی…………………………………………………………………………………………………… 62

2-1-8-2 پایان بندی در داستان های صادقی………………………………………………………………………………. 63

2-1-9 روایت……………………………………………………………………………………………… ………………………………… 68

2-1-9-1روایت شناسی………………………………………………………………………………………………………………. 69

2-1-9-2 نظریه ی روایت لباو…………………………………………………………………………………………………………. 70

2-1-9-3 تطبیق دو داستان از داستان های صادقی با نظریه ی روایت لباو………………………………….. 71

2-1-9-3-1 تطبیق داستان زنجیر بر اساس نظریه ی لباو…………………………………………………………….. 71

2-1-9-3-2تطبیق داستان كلاف سردرگم بر اساس نظریه ی لباو………………………………………………….. 75

2-2 شخصیت……………………………………………………………………………………………………………………………… 77

2-2-1 تعریف……………………………………………………………………………………………………………………………… 77

2-2-2 اقسام شخصیت………………………………………………………………………………………………………………… 77

عنوان صفحه

2-2-3 شخصیت پردازی…………………………………………………………………………………………………………….. 80

2-2-4 شخصیت در داستان های كوتاه صادقی……………………………………………………………………………. 81

2-2-4-1 تحلیل شخصیت های داستان های صادقی براساس الگوی

اول “شخصیت ایستا و پویا”……………………………………………………………………………………………………….. 81

2-2-4-1-1شخصیت های ایستا در داستان های صادقی…………………………………………………………….. 81

2-2-4-1-2شخصیت های پویا در داستان های صادقی………………………………………………………………. 82

2-2-4-2 تحلیل شخصیت های داستان های صادقی براساس

الگوی دوم”شخصیت اصلی و فرعی”……………………………………………………………………………………………… 87

2-2-4-2-1 شخصیت های اصلی در داستان های صادقی………………………………………………………….. 87

2-2-4-2-2 شخصیت های فرعی در داستان های صادقی………………………………………………………….. 88

2-2-4-2-3 شخصیت های پس زمینه در داستان های صادقی…………………………………………………… 90

2-2-4-3 تحلیل شخصیت های داستان های صادقی براساس

الگوی سوم”شخصیت های قراردادی،نوعی و…”………………………………………………………………………….. 94

2-2-4-3-1 شخصیت های نوعی در داستان های صادقی………………………………………………………….. 94

2-2-4-3-2 شخصیت های قراردادی در داستان های صادقی……………………………………………………… 100

2-2-4-3-3 شخصیت های تمثیلی در داستان های صادقی……………………………………………………….. 101

2-2-4-3-4 شخصیت های همه جانبه در داستان های صادقی………………………………………………….. 103

2-2-5 شگردهای شخصیت پردازی در داستان های كوتاه صادقی……………………………………………….. 104

2-2-5-1 معرفی شخصیت ها به صورت غیر مستقیم…………………………………………………………………. 104

2-2-5-1-1 معرفی شخصیت ها به نحو غیرمستقیم از طریق عمل داستانی آن ها………………………. 104

2-2-5-1-2 معرفی شخصیت ها به نحو غیرمستقیم از طریق گفتگو…………………………………………… 107

2-2-5-2 معرفی شخصیت ها به صورت مستقیم………………………………………………………………………. 110

2-2-5-2-1 معرفی شخصیت ها به صورت مستقیم از طریق توضیح نویسنده…………………………. 111

2-2-5-2-2 معرفی شخصیت ها به صورت مستقیم از طریق گفتگو………………………………………….. 111

2-2-5-2-3 معرفی شخصیت ها به صورت مستقیم از طریق نامگذاری……………………………………… 112

2-2-5-3 معرفی شخصیت ها از طریق درون پردازی آن ها

(شگرد جریان سیال ذهن)……………………………………………………………………………………………………….. 113

2-2-6 الگوی شخصیت براساس نظریه ی گراماس………………………………………………………………………. 128

2-2-6-1بررسی سه داستان صادقی براساس الگوی پیشنهادی گراماس………………………………………. 130

2-2-6-1-1بررسی طرح شخصیتی داستان هفت گیسوی خونین……………………………………………….. 130

2-2-6-1-2بررسی طرح شخصیتی داستان مهمان ناخوانده در شهر بزرگ…………………………………. 131

2-2-6-1-3بررسی طرح شخصیتی داستان اذان غروب………………………………………………………………… 132

2-3 درونمایه……………………………………………………………………………………………………………………………………. 134

عنوانصفحه

2-3-1 انواع درونمایه………………………………………………………………………………………………………………… 135

2-3-2 نحوه ی ارائه ی درونمایه……………………………………………………………………………………………….. 135

2-3-3 درونمایه ی داستان های صادقی…………………………………………………………………………………….. 135

2-4 زاویه ی دید…………………………………………………………………………………………………………………………….. 138

2-4-1 انواع زاویه ی دید…………………………………………………………………………….. ………………………………. 138

2-4-2 زاویه ی دید در داستان های صادقی………………………………………………………………………………… 141

2-4-3 آشنایی زدایی های صادقی در مبحث راوی………………………………………………………………………. 147

2-5 سبك………………………………………………………………………………………………………………………………………… 148

2-5-1 سبك داستان های صادقی……………………………………………………………… ……………………………….. 149

2-5-1-1 ویژگی های زبانی………………………………………………………………………… …………………………………. 149

2-5-1-1-1 حصیصه های لغوی در سبك صادقی…………………………………….. …………………………………. 149

2-5-1-1-2خصیصه های نحوی در سبك صادقی……………………………………………………………….. ………. 157

2-5-1-2 ویژگی های ادبی………………………………………………………………………. ………………………………… 159

2-5-1-2-1 ظرافت های بیانی…………………………………………………………………. ………………………………… 159

2-5-1-2-2 ظرافت های بدیعی……………………………………………………………….. …………………………………. 160

2-5-1-2-3 طنز……………………………………………………………………………………………………………………….. …….. 162

2-5-1-2-4 توصیفات داستانی…………………………………………………………………………………………………. …….. 166

2-5-1-3 ویژگی های فكری…………………………………………………………………………………………………………….. 169

2-6 نثر…………………………………………………………………………………………………………. …………………………………… 172

2-6-1 نثر داستان های صادقی…………………………………………………………………. ………………………………… 172

2-7 لحن………………………………………………………………………………………………………. ………………………………….. 174

2-7-1 لحن داستان های صادقی………………………………………………………………………………………………… 174

2-7-1-1 لحن راوی………………………………………………………………………………… ……………………………….. 174

2-7-1-2 لحن شخصیت ها……………………………………………………………………………………………………….. 175

2-8 فضا و رنگ………………………………………………………………………………………………………………………….. …… 178

2-8-1 فضا و رنگ در داستان های صادقی……………………………………………………………………………………. 178

2-9 زمان……………………………………………………………………………………………………………………………………. ….. 180

2-9-1 زمان در آثار صادقی……………………………………………………………………………………………………….. 181

2-10 مكان…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 186

2-10-1 شیوه های ارائه ی مكان داستان…………………………………………………………………………………… 187

2-10-2 مكان در داستان های صادقی………………………………………………………………………………………. 187

2-10-3 شیوه ی ارائه ی مكان در داستان های صادقی……………………………………………………………… 190

 

عنوان صفحه

فصل سوم : محتوای داستان های كوتاه صادقی

3-1 محتوا در آثار صادقی………………………………………………………………………….. ……………………………. 192

منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………………….. ……………………………. 206

 

فهرست شكل ها

عنوان صفحه

شكل 1-1 بهرام صادقی در آزمایشگاه زیست گیاهی در حال پژوهش …………………………………………. 13

شكل1-2تصویر لوح اهدایی مراسم فروغ فرخزاد به بهرام صادقی………………………………………………….. 14

شكل1-3تصویر پشت لوح اهدایی مراسم فروغ فرخزاد به بهرام صادقی…………………………………………. 15

شكل2-1 نحوه ی شكل گیری كشمكش در داستان…………………………………………………………………….. 38

شكل2-2 كشمكش های داستان های صادقی بر اساس دیدگاه اول………………………………………………. 44

شكل2-3 كشمكش های داستان های صادقی بر اساس دیدگاه دوم……………………………………………… 45

شكل2-4 طرق مختلف شخصیت پردازی…………………………………………………………………………………….. 70

جدول2-1 شیوه های شخصیت پردازی در داستان های صادقی……………………………………………………. 108

شكل2-5 شخصیت پردازی در داستان فردا در راه است………………………………………………………………… 110

شكل 2-6 شخصیت پردازی در داستان وسواس…………………………………………………………………………….. 110

شكل 2-7 شخصیت پردازی در داستان كلاف سردرگم…………………………………………………………………. 110

شكل 2-8 شخصیت پردازی در داستان گردهم……………………………………………………………………………… 111

شكل 2-9شخصیت پردازی در داستان داستان برای كودكان…………………………………………………………. 111

شكل 2-10شخصیت پردازی در داستان نمایش در دو پرده………………………………………………………….. 111

شكل 2-11شخصیت پردازی در داستان باكمال تأسف…………………………………………………………………. 112

شكل 2-12شخصیت پردازی در داستان سنگر و قمقمه های خالی…………………………………………….. 112

شكل 2-13شخصیت پردازی در داستان غیرمنتظر………………………………………………………………………. 112

شكل 2-14شخصیت پردازی در داستان آقای نویسنده تازه كار است…………………………………………. 113

شكل 2-15شخصیت پردازی در داستان سراسرحادثه………………………………………………………………….. 113

شكل 2-16شخصیت پردازی در داستان دراین شماره…………………………………………………………………. 113

شكل 2-17شخصیت پردازی در داستان تدریس در بهار دل انگیز……………………………………………… 114

شكل 2-18شخصیت پردازی در داستان زنجیر……………………………………………………………………………. 114

شكل 2-19شخصیت پردازی در داستان قریب الوقوع…………………………………………………………………. 114

شكل 2-20 شخصیت پردازی در داستان هفت گیسوی خونین…………………………………………………. 115

شكل 2-21 شخصیت پردازی در داستان اذان غروب…………………………………………………………………. 115

شكل 2-22 شخصیت پردازی در داستان تأثیرات متقابل………………………………………………………….. 115

شكل 2-23 شخصیت پردازی در داستان یك روز صبح اتفاق افتاد …………………………………………. 116

شكل 2-24 شخصیت پردازی در داستان صراحت و قاطعیت……………………………………………………. 116

شكل 2-25 شخصیت پردازی در داستان آوازی غمناك برای یك شب بی مهتاب………………….. 116

شكل 2-26 شخصیت پردازی در داستان خواب خون……………………………………………………………….. 117

شكل 2-27 شخصیت پردازی در داستان عافیت……………………………………………………………………….. 117

 

عنوان صفحه

شكل 2-28 شخصیت پردازی در داستان مهمان ناخوانده در شهر بزرگ…………………………………. 117

شكل2-29 شگردهای شخصیت پردازی در داستان های بهرام صادقی…………………………………….. 118

شكل2-30 الگوی شخصیتی گراماس…………………………………………………………………………………………. 119

شكل2-31 طرح شخصیتی داستان فردا در راه است بر اساس نظریه ی گراماس……………………. 120

شكل2-32 طرح شخصیتی داستان مهمان ناخوانده… بر اساس نظریه ی گراماس…………………… 121

شكل2-33 طرح شخصیتی داستان اذان غروب بر اساس نظریه ی گراماس………………………………… 122

شكل2-34 گونه های روایت……………………………………………………………………………………………………. 139

شكل2-35 ساختار روایت در نظریه ی لباو…………………………………………………………………………………. 141

شكل2- 36سبك داستان های صادقی………………………………………………………………………………………… 170

شكل2-37 انواع زمان در داستان………………………………………………………………………………………………… 180

شكل2-38 انواع مكان در داستان……………………………………………………………………………………………….. 186

پیشگفتار

تبیین مسئله ی پژوهشی و اهمیت آن

امروزه در ارتباط با كلیات داستان كوتاه و اصول نقد این نوع ادبی،مقالات و آثار متعددی به رشته ی تحریر درآمده است. اما بررسی ساختار و محتوای داستان های كوتاه همواره مورد كم لطفی پژوهشگران واقع شده است و یا در صورت وجود آثاری معدود در این زمینه،عمده ی توجه محققان به شاهكارها و آثار بزرگ و زبانزد ادبیات فارسی بوده منحصر گشته و آثار نویسندگان گمنامی چونبهرام صادقیكمتر در مركز توجه قرار گرفته است.

به هر صورت،نگاه عمیق به عناصر درونی داستان و كشف الگوی پیوند آن ها دركی همه جانبه تر از ماهیت این نوع هنر ایجاد می كند و این منجر به ایجاد توسعه،خلاقیت و تحول در مسیرِ رو به ركودِ داستان نویسی خواهدشد.

این مسئله در كنار اهمیت غیرقابل انكار داستان كوتاه در طرح درام زندگی انسان و تحقق آمان های عظیم،نگارنده را برآن داشت تا به جای پرداختن به آثار سنتی و شاهكارهای ادبی به ادبیات معاصر و آثار گمنام این عرصه بپردازد تا افقی ناشناخته را در این زمینه در مقابل چشمان علاقمندان آن ترسیم نماید.درجهت تحقق این هدف آثار كوتاه بهرام صادقی انتخاب گردید.

بهرام صادقی نویسنده ی توانای دهه ی سی و چهل است كه داستان های كوتاه طنزآمیز وی به عنوان نقطه ی عطف هنر نویسندگی اش با تسلط فراوان بر فرم نوشته شده اند به نحو حیرت انگیزی سال های پس ازكودتا را نشان می دهند و بیش از هر چیز هنر داستان هستند نه گزارش اجتماعی یا روانی.

مهمترین مضمون داستان هایش جست و جو در عمیق ترین لایه های ذهنی بازماندگان نسل شكست است.این جستجوی خلاقه باعث می شود كه داستان هایش از لحاظ تنوع و تازگی در شكل و شیوه داستان گویی از بهترین های داستان نویسی فارسی گردند.

نوگرایی صادقی یا بهتر بگوییم پسانوگرایی او چه در درونمایه ی داستان ها و چه در شكل و ساختار آنها مسئله ای است كه در نویسندگان هم عصر و نیز نویسندگان نسل بعد از او به ندرت دیده می شود.

از ویژگی های اخلاقی صادقی پرهیز از مطرح شدن و دوری از هرگونه سر و صدا و مصاحبه با روزنامه ها و جراید و عدم نقد كارهای دیگران بود و این یكی از دلایل ناشناخته ماندن او در جهان داستان نویسی است.

در پژوهش حاضر سعی بر این است كه پرده از هنر و توانایی های گمنام و ناشناخته ی او در زمینه ی كوتاه نویسی برداشته شود.

اهداف پژوهش

• بررسی و تحلیل محتوایی و ساختاری داستان های كوتاه بهرام صادقی.

• پرداختن به كنش ها و نقش های داستانی از طریق شكستن متن و تجزیه ی آن به عناصر سازنده.

• پرداختن به ارتباط موجود میان عناصر تجزیه شده ی داستان و شناخت سبك خاص صادقی از این طریق.

• ارائه ی الگویی مشخص و كلی از سبك نویسندگی بهرام.