1-3-2-3. ایجاد اصل(عقد یا ایقاع)……………………………………………………………………………………………………………………….17

1-3-3.شناخت کلی دین………………………………………………………………………………………………………………………………………21

1-3-3-1. مفهوم دین………………………………………………………………………………………………………………………………………….21

1-3-3-1-1.دین به عنوان یک نوع مال………………………………………………………………………………………………………………….21

1-3-3-1-2.حقیقت ذمه و دین…………………………………………………………………………………………………………………………….22

1-3-3-1-3.تعهد و دین………………………………………………………………………………………………………………………………………23

1-3-3-2.موضوع ،اوصاف و احکام دین………………………………………………………………………………………………………………..23

1-3-3-3. ارکان دین…………………………………………………………………………………………………………………………………………..24

1-3-3-4. مقایسه دین با مفاهیم دیگر……………………………………………………………………………………………………………………24

1-3-4. سقوط تعهدات………………………………………………………………………………………………………………………………………..25

1-4. شناخت کلی ابراء…………………………………………………………………………………………………………………………………………29

1-4-1.تعریف لغوی و اصطلاحی ابراء…………………………………………………………………………………………………………………..29

1-4-1-1.تعریف لغوی ابراء…………………………………………………………………………………………………………………………………29

1-4-1-2.تعریف اصطلاحی ابراء………………………………………………………………………………………………………………………….29

1-4-2. كلیاتی پیرامون ماهیت ابراء………………………………………………………………………………………………………………………..31

1-4-2-1.بیان نظریه فقهی……………………………………………………………………………………………………………………………………31

1-4-2-2.بیان نظریه حقوقی…………………………………………………………………………………………………………………………………31

1-4-2-3.ماهیت ابراء …………………………………………………………………………………………………………………………………………31

1-4-2-4.ادله ایقاع بودن ابراء……………………………………………………………………………………………………………………………….32

1-4-3. ارکان ابراء وشرایط هر یک……………………………………………………………………………………………………………………….32

1-4-3-1.ابراء کننده (دائن )…………………………………………………………………………………………………………………………………32

1-4-3-2.مبرأ (مدیون)………………………………………………………………………………………………………………………………………..33

1-4-3-3.مبرأ منه (موضوع ابراء)………………………………………………………………………………………………………………………….33

1-4-3-4.صیغه یا لفظ ابراء………………………………………………………………………………………………………………………………….34

1-4-4.احکام ابراء……………………………………………………………………………………………………………………………………………….35

1-4-4-1.معوض یا مجانی بودن ابراء…………………………………………………………………………………………………………………….35

1-4-4-2.نظریه صحت ابراء مالم یجب………………………………………………………………………………………………………………….36

1-4-4-3.بررسی اثر تبری بایع از عیوب قبل از عقد………………………………………………………………………………………………..37

1-4-4-4. ابراء ذمه به میت………………………………………………………………………………………………………………………………….37

1-4-5.آثار ابراء…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..37

1-4-5-1.سقوط طلب…………………………………………………………………………………………………………………………………………37

1-4-5-2.انحلال تضمین های طلب………………………………………………………………………………………………………………………38

1-4-5-3.ابراء یكی از مسئولان متضامن…………………………………………………………………………………………………………………38

1-4-5-4.عدم رجوع از ابراء………………………………………………………………………………………………………………………………..38

1-5.شناخت کلی عقد هبه…………………………………………………………………………………………………………………………………….39

1-5-1.تعریف عقد هبه………………………………………………………………………………………………………………………………………..39

1-5-1-1.تملیک مال…………………………………………………………………………………………………………………………………………..39

1-5-1-2.تملیک بلاعوض……………………………………………………………………………………………………………………………………40

1-5-1-3.عقدی است منجز………………………………………………………………………………………………………………………………….40

1-5-2.ماهیت عقد هبه…………………………………………………………………………………………………………………………………………40

1-5-3.خصوصیات عقد هبه…………………………………………………………………………………………………………………………………41

1-5-4.شرایط عقد هبه…………………………………………………………………………………………………………………………………………41

1-5-4-1.قصد ورضا…………………………………………………………………………………………………………………………………………..42

1-5-4-2.اهلیت طرفین……………………………………………………………………………………………………………………………………….43

1-5-4-3.موضوع عقد هبه ………………………………………………………………………………………………………………………………….46

1-5-4-4.جهت موضوع………………………………………………………………………………………………………………………………………46

1-5-4-5.قبض…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..46

1-5-5.آثار عقد هبه……………………………………………………………………………………………………………………………………………..47

1-5-5-1.تملیک…………………………………………………………………………………………………………………………………………………47

1-5-5-2.رجوع از هبه………………………………………………………………………………………………………………………………………..48

1-6. اصطلاحات مرتبط و اعمال حقوقی متشابه………………………………………………………………………………………………………53

1-6-1. تعریف چند اصطلاح………………………………………………………………………………………………………………………………..53

1-6-1-1. تعریف اصطلاحی دین…………………………………………………………………………………………………………………………53

1-6-1-2. حق عینی……………………………………………………………………………………………………………………………………………53

1-6-1-3.تعریف اصطلاحی ذمه……………………………………………………………………………………………………………………………53

1-6-1-4. برائت…………………………………………………………………………………………………………………………………………………53

1-6-1-5. تعریف بری الذمه………………………………………………………………………………………………………………………………..54

1-6-1-6.عفو…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….54

1-6-1-7.شرط عدم مسئولیت………………………………………………………………………………………………………………………………54

1-6-2. متشابهات حقوقی…………………………………………………………………………………………………………………………………….54

1-6-2-1.هبه و عطایا………………………………………………………………………………………………………………………………………….55

1-6-2-2.اعراض و ابراء………………………………………………………………………………………………………………………………………56

1-6-2-3. ایفاء تعهد……………………………………………………………………………………………………………………………………………56

1-6-2-4.مالكیت مافی الذمه………………………………………………………………………………………………………………………………..58

1-6-2-4-1.منشاء مالكیت ما فی الذمه………………………………………………………………………………………………………………….58

1-6-2-4-2.شرایط مالكیت ما فی الذمه…………………………………………………………………………………………………………………59

1-6-2-4-3.اثر مالكیت ما فی الذمه………………………………………………………………………………………………………………………59

1-6-2-5.تبدیل تعهد…………………………………………………………………………………………………………………………………………59

1-6-2-6. تهاتر…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..60

1-6-2-7.صلح بر دین…………………………………………………………………………………………………………………………………………62

1-6-2-8.هبه و مبادله………………………………………………………………………………………………………………………………………….63

1-6-2-9. مقایسه عقد هبه با عقود جایز دیگر………………………………………………………………………………………………………..63

1-7.نتیجه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..64

فصل دوم: مبانی و مقایسه ابراء و بخشش دین از حیث ماهوی

2-1.مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….69

2-1-1.کلیات……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..69

2-1-2.مستنبطات قانونی………………………………………………………………………………………………………………………………………69

2-1-2-1. مستنبطات ماده 289 ق.م (ابراء)…………………………………………………………………………………………………………….69

2-1-2-2. مستنبطات ماده 806 ق.م(بخشش دین)…………………………………………………………………………………………………..71

2-2.مقایسه ماهوی و حکمی ابراء و بخشش دین…………………………………………………………………………………………………….72

2-2-1.تعریف ابراء و بخشش دین………………………………………………………………………………………………………………………..72

2-2-1-1.تعریف ابراء………………………………………………………………………………………………………………………………………….73

2-2-1-2.تعریف بخشش دین………………………………………………………………………………………………………………………………73

2-2-1-3.ملاحظه……………………………………………………………………………………………………………………………………………….74

2-2-2.کیفیت ابراء و بخشش دین…………………………………………………………………………………………………………………………75

2-2-2-1.ایقاع بودن ابراء…………………………………………………………………………………………………………………………………….75

2-2-2-2.عقد بودن بخشش دین…………………………………………………………………………………………………………………………..77

2-2-3.حقیقت ابراء و بخشش دین………………………………………………………………………………………………………………………..78

2-2-3-1.حقیقت ابراء…………………………………………………………………………………………………………………………………………79

2-2-3-2.حقیقت بخشش دین……………………………………………………………………………………………………………………………..82

2-2-4.حکم ابراء و بخشش دین…………………………………………………………………………………………………………………………..84

2-2-4-1.لازم بودن ابراء……………………………………………………………………………………………………………………………………..85

2-2-4-2.لازم شدن بخشش دین…………………………………………………………………………………………………………………………..85

2-2-5.ارکان ابراء و بخشش دین…………………………………………………………………………………………………………………………..86

2-2-5-1.رکن اول:صیغه انشاء……………………………………………………………………………………………………………………………..86

2-2-5-2.رکن دوم:دائن(فاعل)…………………………………………………………………………………………………………………………..103

2-2-5-3.رکن سوم:مبرا و متهب…………………………………………………………………………………………………………………………104

2-2-5-4.رکن چهارم:موضوع ابراء و بخشش دین………………………………………………………………………………………………..108

2-2-5-5.رکن پنجم: قبض…………………………………………………………………………………………………………………………………113

2-2-5-6.ملاحظه: ثبت رسمی……………………………………………………………………………………………………………………………116

2-3.مبانی ابراء و بخشش دین……………………………………………………………………………………………………………………………..118

2-3-1.مبنای فقهی و حقوقی………………………………………………………………………………………………………………………………118

2-3-1-1.قواعد شرعی و حقوقی………………………………………………………………………………………………………………………..118

2-3-1-2.مبنای سقوط تعهد……………………………………………………………………………………………………………………………….120

2-3-2.اهداف…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..121

2-3-3-بررسی ادله در دفاع………………………………………………………………………………………………………………………………..123

2-3-3-1.اثبات…………………………………………………………………………………………………………………………………………………123

2-3-3-2.ادله دفاع در دعاوی……………………………………………………………………………………………………………………………..125

2-3-4.ایجاد اصل(ابراء یا بخشش دین)……………………………………………………………………………………………………………….131

2-4.نتیجه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………138

فصل سوم: مقایسه ابراء و بخشش دین در مصادیق ویژه (از حیث آثار)

3-1.مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..142

3-1-1.کلیات……………………………………………………………………………………………………………………………………………………142

3-2.در مسئولان پرداخت دین……………………………………………………………………………………………………………………………..145

3-2-1.کلیات……………………………………………………………………………………………………………………………………………………145

3-2-1-1.بررسی حقوقی ابراء و بخشش دین در ضمان…………………………………………………………………………………………145

3-2-1-1-1.وجه قانونی ابراء مسئولین………………………………………………………………………………………………………………..145

3-2-1-1-2.وجه قانونی بخشش دین مسئولین……………………………………………………………………………………………………..147

3-2-1-1-3. ابراء یا بخشش دین قبل از ضمان…………………………………………………………………………………………………….148

3-2-1-1-3-1.ضمان معاوضه قبل از تلف…………………………………………………………………………………………………………..148

3-2-1-1-3-2.ضمان قبل از تلف عین………………………………………………………………………………………………………………..148

3-2-2.در تعاقب ایادی………………………………………………………………………………………………………………………………………149

3-2-2-1.اثر ابراء و بخشش دین در تعاقب ایادی…………………………………………………………………………………………………149

3-2-2-1-1.وقتی که مال موجود است………………………………………………………………………………………………………………..150

3-2-2-1-2.وقتی مال تلف شود…………………………………………………………………………………………………………………………151

3-2-2-1-3.ملاحظه:مثال…………………………………………………………………………………………………………………………………..153

3-2-3.در ضمان……………………………………………………………………………………………………………………………………………….154

3-2-3-1.تعریف و مشخصات انواع ضمان در معنای عام………………………………………………………………………………………155

3-2-3-1-1.ملاحظه:اشتراک و افتراق ضمان و تضامن…………………………………………………………………………………………..155

3-2-3-2. اثر ابراء و بخشش دین در مسئولان پرداخت دین…………………………………………………………………………………..158

3-2-3-2-1.ملاحظات………………………………………………………………………………………………………………………………………159

3-2-3-2-2.اثر ابراء و بخشش دین در اجتماع……………………………………………………………………………………………………..160

3-2-3-2-2-1. اثر ابراء و بخشش دین در تعدد چند ضامن…………………………………………………………………………………..162

3-2-3-2-2-2. اثر ابراء و بخشش دین در تعدد طلبکار………………………………………………………………………………………..163

3-2-4.خلاصه………………………………………………………………………………………………………………………………………………….164

3-3.در روابط زناشویی………………………………………………………………………………………………………………………………………166

3-3-1.خانه داری زوجه…………………………………………………………………………………………………………………………………….166

3-3-1-1. نحله زوجه……………………………………………………………………………………………………………………………………….167

3-3-2. ابراء و بخشش مهریه……………………………………………………………………………………………………………………………..168

3-3-2-1.مهریه مطلقه غیر مدخوله……………………………………………………………………………………………………………………..170

3-3-2-1-1.اگر موضوع مهر ، حق دینی باشد………………………………………………………………………………………………………171

3-3-2-1-2.اگر موضوع مهر ، حق عینی باشد……………………………………………………………………………………………………..174

3-3-2-2.بذل در طلاق خلع………………………………………………………………………………………………………………………………174

3-3-3.بذل مدت………………………………………………………………………………………………………………………………………………180

3-4.در عقود و ایقاعات مختلف………………………………………………………………………………………………………………………….182

3-4-1.در تعهدات طبیعی و اخلاقی…………………………………………………………………………………………………………………….182

3-4-1-1. تعهد طبیعی…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 182

3-4-1-2. تعهد اخلاقی……………………………………………………………………………………………………………………………………..183

3-4-2.در حواله………………………………………………………………………………………………………………………………………………..183

3-4-2-1.تعریف و مشخصات……………………………………………………………………………………………………………………………183

3-4-2-2.اثر ابراء و بخشش دین…………………………………………………………………………………………………………………………184

3-4-3.در کفالت……………………………………………………………………………………………………………………………………………….185

3-4-3-1. تعریف و مشخصات…………………………………………………………………………………………………………………………..185

3-4-3-2. اثر ابراء و بخشش دین……………………………………………………………………………………………………………………….185

3-4-4.در ودیعه………………………………………………………………………………………………………………………………………………..187

3-4-4-1. تعریف و مشخصات…………………………………………………………………………………………………………………………..187

3-4-4-2. اثر ابراء و بخشش دین……………………………………………………………………………………………………………………….188

3-4-5.در وکالت………………………………………………………………………………………………………………………………………………188

3-4-5-1. تعریف و مشخصات…………………………………………………………………………………………………………………………..188

3-4-5-2. اثر ابراء و بخشش دین……………………………………………………………………………………………………………………….189

3-4-5-2-1.موارد عدم معنای وکالت در ابراء و بخشش دین…………………………………………………………………………………189

3-4-5-2-2.علم به مقدار بدهی در وکالت ابراء و بخشش دین………………………………………………………………………………191

3-4-5-2-3.وکالت به مضمون عنه یا ضامن…………………………………………………………………………………………………………192

3-4-5-2-4.ملاحظه:نام یا حساب مدیون…………………………………………………………………………………………………………….192

3-4-6.در رهن………………………………………………………………………………………………………………………………………………….193

3-4-6-1. تعریف و مشخصات…………………………………………………………………………………………………………………………..193

3-4-6-2. اثر ابراء و بخشش دین……………………………………………………………………………………………………………………….194

3-4-7.در بیع کالی به کالی…………………………………………………………………………………………………………………………………194

3-4-7-1. تعریف و مشخصات…………………………………………………………………………………………………………………………..194

3-4-7-2. اثر ابراء و بخشش دین……………………………………………………………………………………………………………………….194

3-4-8.تنبیهات………………………………………………………………………………………………………………………………………………….195

3-4-8-1.در امور پزشكی…………………………………………………………………………………………………………………………………..195

3-4-8-1-1.بررسی فقهی و حقوقی اقدامات پزشکی…………………………………………………………………………………………….195

3-4-8-1-1-1.بررسی وجه فقهی اقدامات پزشکی……………………………………………………………………………………………….195

3-4-8-1-1-2.بررسی وجه حقوقی اقدامات پزشکی…………………………………………………………………………………………….196

3-4-8-1-2.اثر ابراء و بخشش دین…………………………………………………………………………………………………………………….198

3-4-8-2.در قتل خطایی، عمد و شبه عمد…………………………………………………………………………………………………………..199

3-4-8-3.ابراء یا بخشش ذمه مربی……………………………………………………………………………………………………………………..199

3-4-8-4.وصیت………………………………………………………………………………………………………………………………………………200

3-4-8-5.شرط ذمه ثالث……………………………………………………………………………………………………………………………………201

3-4-8-6.در فسخ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..202

3-4-8-6-1. همزمانی ابراء و بخشش دین با فسخ………………………………………………………………………………………………..202

3-4-8-6-2. فسخ معامله بعد از ابراء و بخشش ثمن…………………………………………………………………………………………….203

3-4-8-7. شرط حفظ مالکیت در بیع…………………………………………………………………………………………………………………..204

3-4-8-8.معاوضه (کالا به کالا)…………………………………………………………………………………………………………………………..204

3-4-8-9.حق باز فروش……………………………………………………………………………………………………………………………………205

3-4-8-10.مرور زمان………………………………………………………………………………………………………………………………………..205

3-4-8-11. اسقاط حق رجوع به مدیون………………………………………………………………………………………………………………206

3-4-8-12.دیون متعدد………………………………………………………………………………………………………………………………………207

3-4-8-13.بخشش بعد از پرداخت دین……………………………………………………………………………………………………………….207

3-5.نتیجه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………208

فصل چهارم:نتیجه گیری مباحث

4-1.جمع بندی مقایسه ابراء و هبه……………………………………………………………………………………………………………………….213

4-1-1.ابراء………………………………………………………………………………………………………………………………………………………213

4-1-2.هبه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..215

4-2.خلاصه و نتیجه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………220

4-3.پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………………………………………….224

منابع…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………226

چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………231