2-8-3-1- بیانیه ی چابک……………………………………………………………………… 41

2-8-4- ضرورت معماری چابک…………………………………………………………………….. 42

2-8-5- چارچوب معماری چابک…………………………………………………………………… 44

2-8-6- اهداف معماری سازمانی چابک………………………………………………………… 46

2-8-7- اصول حاکم بر معماری سازمانی چابک…………………………………………… 46

3-چارچوب توگف………………………………………………………………………………………….. 49

3-1- مقدمه ای بر توگف…………………………………………………………………………………………. 49

3-2- ساختار سند توگف………………………………………………………………………………………… 49

3-3- تعریف معماری در چارچوب توگف………………………………………………………………. 51

3-4- اجزای توگف……………………………………………………………………………………………. 52

3-5- ADM و مراحل آن……………………………………………………………………………………… 53

3-5-1- مرحله مقدماتی……………………………………………………………………………….. 56

3-5-2- مرحله ی A : چشم انداز معماری……………………………………………………… 58

3-5-3- مرحله ی B : معماری کسب و کار……………………………………………………… 61

3-5-4- مرحله ی C : معماری سیستم های اطلاعاتی…………………………………… 63

3-5-4-1- معماری داده……………………………………………………………………….. 64

3-5-4-2- معماری برنامه کاربردی……………………………………………………… 67

3-5-5- مرحله یD : معماری فناوری…………………………………………………………… 69

3-5-6- مرحله ی E : فرصت ها و راه حل ها…………………………………………………….71

3-5-7- مرحله ی F : برنامه ریزی گذار…………………………………………………………. 75

3-5-8- مرحله ی G : راهبری پیاده سازی…………………………………………………….. 78

3-5-9- مرحله ی H : مدیریت تغییرات معماری…………………………………………..80

3-5-10- مدیریت نیازمندی ها……………………………………………………………………… 82

3-6 – تعیین دامنه ی فعالیت معماری…………………………………………………………………… 84

3-8- تکنیک ها و اقلام قابل تحویل کلیدی چرخه ی ADM………………………………..

3-8-1- چارچوب معماری متناسب………………………………………………………………. 85

3-8-2- مدل سازمانی برای معماری سازمانی………………………………………………. 86

3-8-3- اصول معماری……………………………………………………………………………………. 87

3-8-4- قواعد کسب و کار، اهداف کسب و کار و پیشران های کسب وکار……….. 88

3-8-5- مخزن معماری…………………………………………………………………………………. 88

3-8-6- ابزارهای معماری………………………………………………………………………………. 89

3-8-7- درخواست برای کار معماری……………………………………………………………. 89

3-8-8- بیانیه کار معماری……………………………………………………………………………. 90

3-8-9- چشم انداز معماری……………………………………………………………………………. 91

3-8-10- مدیریت ذینفعان……………………………………………………………………………. 92

3-8-11- برنامه ارتباطات………………………………………………………………………………. 93

3-8-12- ارزیابی آمادگی تحول کسب و کار…………………………………………………… 94

3-8-13- ارزیابی توانمندی ها……………………………………………………………………….. 94

3-8-14- مدیریت ریسک……………………………………………………………………………… 96

3-8-15- سند تعریف معماری……………………………………………………………………… 97

3-8-16- توصیف نیازمندی های معماری……………………………………………………… 98

3-8-17- نقشه ی راه معماری……………………………………………………………………….. 99

3-8-18- سناریوهای کسب و کار……………………………………………………………………. 100

3-8-19- تحلیل شکاف…………………………………………………………………………………. 101

3-8-20- نقطه نظرات (Viewpoints) معماری………………………………………….. 101

3-8-21- نما های (Views) معماری…………………………………………………………….. 102

3-8-21-1- توسعه ی نما ها در چرخه ADM……………………………………………….

3-8-22- بخش های سازنده ی معماری…………………………………………………………. 103

3-8-23- بخش های سازنده ی راه حل……………………………………………………………. 103

3-8-24- برنامه ریزی مبتنی بر توانمندی ها………………………………………………….. 104

3-8-25- تکنیک های برنامه ریزی گذار…………………………………………………………. 105

3-8-26- برنامه پیاده سازی و گذار……………………………………………………………….. 106

3-8-27- معماری انتقال……………………………………………………………………………….. 107

3-8-28- مدل راهبری پیاده سازی……………………………………………………………….. 108

3-8-29- قراردادهای معماری………………………………………………………………………. 109

3-8-30- درخواست تغییر…………………………………………………………………………….. 111

3-8-31- ارزیابی تطابق………………………………………………………………………………… 112

3-8-32- ارزیابی تأثیر نیازمندی ها………………………………………………………………. 112

3-9- رهنمودهایی برای تطبیق دادن ADM برای سازمان………………………………….. 113

3-9-1- انجام تکرار برای ADM…………………………………………………………………..

3-9-2- اجرای ADM در سطوح مختلف سازمان……………………………………….. 114

3-10- چارچوب محتوای معماری………………………………………………………………….. 117

3-10-1- نمای کلی از چارچوب محتوای معماری………………………………………. 118

3-10-2- متا مدلِ محتوا………………………………………………………………………. 120

3-10-2-1- هسته و ضمائم…………………………………………………………………. 121

3-10-2-2- کاتالوگ ها، ماتریس ها و نمودارها…………………………………….. 121

3-10-3- مصنوعات معماری…………………………………………………………………………. 122

3-10-4- بخش های سازنده………………………………………………………………………….. 126

3-11- زنجیره ی سازمان………………………………………………………………………….. 128

3-11-1- نمای کلی از زنجیره ی سازمان………………………………………………………. 128

3-11-1-1- زنجیره ی سازمان و استفاده ی مجدد معماری…………………. 130

3-11-1-2- کاربرد زنجیره ی سازمان در چرخه ADM……………………….

3-11-2- بخش بندی معماری……………………………………………………………………. 131

3-11-3- مخزن معماری…………………………………………………………………………. 132

3-12- مدل های مرجع در چارچوب توگف…………………………………………………. 134

3-12-1- مدل مرجع فنی(TRM)……………………………………………………………

3-12-2- مدل مرجع یکپارچه زیرساخت اطلاعات شده(IIITRM)…………………….

3-13- چارچوب توانمندی معماری……………………………………………………………… 136

3-13-1- ایجاد یک توانمندی معماری…………………………………………………………. 137

3-13-2- حاکمیت معماری…………………………………………………………………………… 138

3-13-3- انجمن معماری………………………………………………………………………………. 138

3-13-4- انطباق معماری………………………………………………………………………………. 139

3-13-5- چارچوب مهارت های معماری………………………………………………………… 140

4 – مدیریت راهبردی سازمان و معماری سازمانی

4-1- مدیریت راهبردی…………………………………………………………………………….. 142

4-1-1- تعریف مدیریت راهبردی………………………………………………………………….. 142

4-1-2- تجزیه و تحلیل محیط داخلی و خارجی………………………………………….. 143

4-1-3- مقاصد راهبردی……………………………………………………………………………. 143

4-1-4- تدوین راهبرد کسب و کار………………………………………………………………… 143

4-1-5- پیاده سازی و کنترل راهبرد…………………………………………………………….. 144

4-1-6- تجدید ساختار راهبردی……………………………………………………………………. 144

4-2- فرآیند برنامه ریزی راهبردی…………………………………………………………………. 145

4-3- برنامه ریزی راهبردی فناوری اطلاعات………………………………………………….. 146

4-4- همراستایی راهبردی……………………………………………………………………….. 147

4-5- ارتباط بین فرآیند برنامه ریزی راهبردی و فرآیند معماری سازمانی……………. 149

5- مدلی جهت چابک سازی فرآیند معماری سازمانی

5-1- عوامل مؤثر در تحقق معماری چابک…………………………………………………. 153

5-1-1- بلوغ سازمانی……………………………………………………………………………….. 153

5-1-1-1- ساختار سازمانی……………………………………………………………………….. 154

5-1-1-2- فرآیندهای کاری ……………………………………………………………… 156

5-1-1-3- منابع انسانی……………………………………………………………………………… 156

5-1-1-4- فرهنگ سازمانی……………………………………………………………………….. 158

5-1-1-5- مدیریت دانش و یادگیری سازمانی…………………………………………. 159

5-1-2- ماهیت کسب و کار از نظر میزان تلاطم و چابکی……………………………….. 161

5-1-3- جایگاه معماری سازمانی در برنامه راهبردی……………………………………….. 162

5-2- معرفی مدل پیشنهادی……………………………………………………………………….. 164

6- نتایج و پیشنهادت

6-1- جمع بندی………………………………………………………………………………………….. 173

6-2- نتیجه گیری………………………………………………………………………………………. 174

6-3- پیشنهادات………………………………………………………………………………….. 175

منابع…………………………………………………………………………………………………….. 176

چکیده به زبان انگلیسی………………………………………………………………………… 180

چکیده:

از زمان ظهور معماری سازمانی، چارچوب های متعددی برای معماری سازمانی معرفی شده است و هریک به نوعی به توصیف سازمان پرداخته اند. چارچوب های اولیه بدون توجه به نوع کسب وکار و ذینفعان آن و براساس دانش صریحی که از کسب وکار وجود داشت، بنا شده بودند و کمتر به آنچه در بستر سازمانی خاص در جریان بود و رویدادهای نوظهور و پیش بینی نشده، توجه داشتند. با گذر زمان، تغییرات فزاینده محیطی و ایجاد فضای رقابتی شدید برای سازمان، ادامه حیات سازمان، مستلزم یافتن راه حلی برای جلب رضایت ذینفعان آن می باشد. مفهوم چابکی با هدف مواجهه با شرایط نوظهور، متغیر و فاقد قطعیت از طریق ایجاد پویایی، انعطاف و تطبیق پذیری مطرح شده است. هدف از این تحقیق ارائه مدلی برای چابک سازی فرآیند معماری سازمانی می باشد. در این راستا ابتدا معماری سازمانی، اهداف و اصول معماری چابک و سپس چارچوب توگف به عنوان محور تحقیق بررسی می شوند و سپس به فرآیند برنامه ریزی راهبردی و ضرورت همراستایی راهبردی در سازمان می پردازیم و در نهایت براساس ویژگی های ذکر شده برای روش های چابک و همزمانی فرآیند معماری سازمانی و فرآیند برنامه ریزی راهبردی در سازمان، مدلی برای چابک سازی فرآیند معماری سازمانی ارائه می کنیم.

1- مقدمه

1-1- معماری سازمانی و کلیات موضوع

در دنیای امروز که کسب وکارها به شدت متأثر از تحولات محیطی است و تغییر به عنوان یک پارامتر ثابت، همواره وجود دارد، آنچه یک سازمان یا کسب وکار را قادر به ادامه حیات اثربخش و کارآمد می سازد، توانایی آن سازمان در پاسخ بهنگام، مناسب به این تحولات و تغییرات است. از دغدغه های اصلی مدیران در این اوضاع متلاطم و پیچیده، چگونگی به حداقل رساندن اثر محرک های بیرونی بر سازمان متبوع خود و ارتقاء سهم بازار، رضایت مشتریان و در نهایت ربودن گوی رقابت از رقبا می باشد. صاحبان کسب وکار همواره به دنبال واکنشی مناسب به این محرک ها بوده اند و از جمله می توان به بازنگری در کسب وکار و اصلاح فرآیندهای کاری و همچنین استفاده از فناوری متناسب اشاره کرد.

با گذار از عصر تولید انبوه به عصر مدیریت اطلاعات و دانش، كلیة فرآیندها و فعالیت های سازمان ها تحت تأثیر تغییرات بنیادی قرار گرفته است. در این زمان، اطلاعات نه تنها یكی از منابع و دارایی های اصلی سازمان ها شناخته می شود، بلكه ابزاری برای مدیریت مؤثر سایر منابع و دارایی های سازمان نیز به شمار رفته و از اهمیت و ارزش ویژه ای در سازمان ها برخوردار شده است. از این رو، فناوری اطلاعات كه شامل فناوری های به كارگرفته شده در تولید، پردازش، انتقال، به كارگیری و مدیریت اطلاعات است، فرصت های جدیدی برای بهبود بهره وری در اختیار سازمان ها گذارده است. با فرصت های بالقوه ای كه فناوری اطلاعات برای دسترسی به بازارهای جهانی به وجود می آورد، بنگاه ها به طور فز اینده ای برای بهره گیری از این فرصت ها، تحریك می شوند[1].

در دهه های گذشته، غالب سازمانها، راهبرد بازسازی و مهندسی مجدد را در پاسخ به مسائل و تغییرات محیطی انتخاب می کردند اما اکنون، رویکردها و راه حل های گذشته، قابلیت و توانایی خود را برای مقابله با مسائل سازمانی و محیط بیرونی از دست داده و بهتر است با رویکردها و دیدگاه های جدیدی جایگزین شود. بهترین و نوترین راه بقا و موفقیت سازمان ها در این آشفته بازار، توجه و تمرکز آن ها بر «چابکی سازمانی» است. چابکی سازمانی، پاسخی است آگاهانه و جامع به نیازهای در حال تغییرِ مداوم در بازارهای رقابتی و کسب موفقیت از فرصت هایی که سازمان به دست می آورد[2].

بهره گیری از فناوری های نوین به ویژه فناوری اطلاعات جمله ی ابزارهایی بوده که در شکل های گوناگون خود مورد توجه مدیران سازمان ها بوده است. اما نکته ی حائز اهمیت، راهبری صحیح فناوری اطلاعات در جهت خلق ارزش در بخش های مختلف کسب وکار می باشد. بزرگترین چالش کسب وکارها در بهره برداری از خدمات فناوری اطلاعات، صرف کمترین هزینه ممکن و دریافت بهترین کیفیت می باشد.

مبحث معماری سازمانی از اواخر دهه 80 میلادی توسط زکمن با هدف ارائه یک ساختاری برای بهره گیری از فناوری اطلاعات در جهت دستیابی به اهداف کسب وکار، مطرح گردید و در ادامه برای اطمینان از ارزش آفرینی و مدیریت اثربخش فناوری اطلاعات در کسب وکار، چارچوب هایی نظیر Zackman، COBIT، FEAF، TOGAF ارائه گردید که هر کدام بر جنبه هایی خاص از این فناوری تأکید دارند. به عنوان مثال چنانچه به دنبال ارزیابی و كنترل توسعه فناوری اطلاعات و همخوانی و همــ راستایی اهـداف فنـــاوری اطلاعات با اهداف واقعی كــسب و كار باشیم، چارچوب COBIT با رویکردی فرآیندگرا و مجموعه ای اهداف کنترلی در حوزه ارزیابی فناوری اطلاعات تدوین شده است.

معماری سازمانی سابقه ای طولانی در مقابله با فنآوری های مختل کننده است. در واقع، یکی از مهارت های اصلی معمار، تشخیص فناوری های نوظهوری است که احتمالاً منافعی برای کسب وکار به دنبال دارند و آن فناوری ها را با آغوش باز می پذیرد. همچنین معماران سازمانی درک می کنند که چگونه وقایع کسب وکار، نظیر ادغام، اکتساب و سلب می توانند منجر به توسعه معماری جدید شوند. با این حال و اگرچه کمتر شناخته شده است، اهمیت استفاده از معماری سازمانی به طور کلی به عنوان ابزاری برای مقابله با خطرات زمینه کسب وکار است[26].

از جمله ویژگی هایی که امروزه در تدوین برنامه راهبردی برای کسب وکار باید مورد توجه قرار گیرد، داشتن قابلیت تطابق، انعطاف پذیری و واکنش مناسب سازمان در برابر تغییرات پیش بینی نشده و ناخواسته است. این همان چیزی است که از آن به عنوان چابکی از آن یاد می شود. در حوزه فناوری اطلاعات اصطلاح چابکی ابتدا در مورد نرم افزار مطرح گردیده و مجموعه ای از اصول نظیر سادگی، پویایی، تکامل تدریجی، تأکید بر خلاقیت، نتیجه گرایی برای آن معرفی شده است و سپس به مباحث معماری سازمانی توسعه یافت.

معماری سازمانی چابک متأثر از اصول تعریف شده برای توسعه نرم افزارهای چابک و مدیریت چابک می باشد. با این تفاوت که معماری سازمانی چابک دارای خصوصیات خاص خود می باشد و این به تفاوت مهندسی و مدیریت با معماری برمی گردد. در معماری علاوه بر اصول مهندسی بر هنر نیز تأکید بسیاری وجود دارد. همچنین در معماری علاوه برجنبه های ساختاری برجنبه های رفتاری هم تأکید وجود دارد[3].

در این تحقیق با توجه به تعاریف و اصول ارائه شده برای معماری چابک و ویژگی های چارچوب توگف و همچنین بهره گیری از فرآیند برنامه ریزی راهبردی در سازمان، تلاش می کنیم مدلی برای تحقق چابکی در فرآیند معماری سازمانی ارائه کنیم.

2-1- طرح مسئله و اهمیت تحقیق

چارچوب های ارائه شده برای معماری سازمانی علیرغم اینکه به عنوان یک نقشه راه فناوری اطلاعات برای کسب وکار بسیار راهگشا می باشند، اما پرسش هایی قابل تأمل را در ذهن مدیران و صاحبان کسب وکار ایجاد می شود. سئوالاتی نظیر : چه شرایطی برای عملیاتی کردن آنها لازم است؟ آیا تمامی نیازهای کسب وکار را در حوزه فناوری اطلاعات پوشش می دهند؟ آیا به طور کامل به نیازمندی های ذینفعان سازمان رسیدگی می کنن؟ آیا نسبت به سرمایه ای که از کسب وکار مصرف می شود، ارزش خلق می کنند؟ چقدر در مقابل تغییرات ناخواسته انعطاف پذیرند؟ و شاید ده ها سئوال و دغدغه از این شکل.

در شرایط عادی و ایده آل فعالیت یک کسب وکار شاید معماری اطلاعات سازمانی خیلی موضوعی چالش برانگیز نباشد اما مشکل از آنجا شروع می شود که امروزه بسیاری از تغییر و تحولات اثرگذار بر کسب وکارها را شاهد هستیم که خارج از اراده آنها بوده و حتی بر کسب وکار تحمیل می شود و می تواند معماری سازمانی را منجر به شکست کند. این عوامل ناخواسته و خارج از پیش بینی نیازمند مدیریتی جامع در تمامی جوانب است تا موفقیت و ادامه حیات کسب وکار تضمین شود. در این اوضاع و احوال است که که با اصطلاحاتی نظیر میزان انعطاف پذیری، پویایی، تطبیق پذیری، ثبات و پایداری در مقوله معماری سازمان مواجه می شویم. ویژگی های ذکر شده امروزه با عنوان چابکی به آن پرداخته می شود. اما اینکه در عمل چگونه این چابکی قابل تحقق است نیازمند تحقق چابکی در تمامی زمینه های مرتبط با موضوع معماری سازمانی است.

درک اهمیت و ضرورت چابک سازی معماری سازمانی با در نظرگرفتن شرایط محیطی حاکم بر کسب وکارها، چندان دشوار نمی باشد. مسائلی چون بروز تغییرات پیش بینی نشده و ایجاد تلاطم در سازمان، روش های سنتی معماری سازمانی را دچار مشکلات متعددی می کند و سبب شکست معماری سازمانی و از دست رفتن سرمایه های هنگفتی در سازمان می شود. از سویی دیگر تغییر الگوها و مدل های کسب وکار، بر اثر تحولات سریع فناوری و بویژه فناوری اطلاعات، فضایی رقابتی بوجود آورده که غفلت از آن می تواند منجر به خطر افتادن حیات سازمان گردد و اینجاست که پایداری، قابلیت تطابق و انعطاف پذیری کسب وکار امری حیاتی خواهد بود.

به دلیل عدم آگاهی از فرصت هایی که معماری سازمانی می تواند برای سازمان فراهم آورد، در بسیاری از سازمان ها موضوع معماری سازمانی جایگاهی ندارد و یا به عنوان موضوعی فاقد اولویت بالا به آن نگاه می شود. از موضوعاتی که به عنوان دغدغه و نگرانی بزرگ برای صاحبان کسب وکار مطرح است، موضوع همراستایی کسب وکار و فناوری اطلاعات است. معماری سازمانی یكی از مهم ترین و پركاربردترین راهكارهای سازمانی برای همراستایی راهبردی فناوری اطلاعات با كسب و كار سازمان و ابزار قدرتمندی برای ساماندهی به سیستم های اطلاعاتی پیچیده می باشد[4]. بدیهی است که به هراندازه که معماری سازمانی چابک تر باشد بتواند در شرایط پیچیده و ناپایدار پاسخگوی نیازهای ذینفعان کسب وکار باشد، بدون شک اهداف کسب وکار بهتر محقق خواهد شد و این به معنای تحقق همراستایی می باشد.

در عصر چابكی دیگر نمی توان همه چیز را ازقبل پیش بینی و برنامه ریزی كرد، لذا استفاده از روش های كلاسیك معماری سازمانی نتیجه بخش نخواهد بود. با توجه به گسترش تغییرات و تلاطم دیگر نمی توان وضعیت موجود و وضعیت مطلوب را به شكل ایستا تعریف نموده و سپس برای حركت از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب برنامه ریزی نمود. روش های كلاسیك معماری سازمانی به دلیل داشتن برخی از ویژگی ها در محیط های پرتلاطم دچار مشكلاتی هستند. برخی از این ویژگی ها عبارتند از [5]:

• سخت بودن تولید محصولات و فرآورده های معماری سازمانی

• تولید حجم عظیمی از مستندات

• وجود افراد تطبیق ناپذیر در تیم معماری سازمانی و سایر تیم ها

• اصرار بیش از حد داشتن به مسائل تكنیكی به جای همكاری و كارتیمی

• عدم بكارگیری مدیریت دانش محور

• استفاده از متدولوژی های نامناسب