……………………………..25

2-5- مبارزه بیولوژیک……………………………………………………………………………………………………………26

فصل سوم: مواد و روش ها

3-1- مشخصات محل آزمایش ……………………………………………………………………………………………………32

3-2- مشخصات اجرایی طرح …………………………………………………………………………………………………….32

3-3- تهیه اسانس های گیاهی ………………………………………………………………………………………………………32

3-3-1- روش استخراج اسانس ………………………………………………………………………………………………….32

3-3-2- جدایه های قارچی …………………………………………………………………………………………………………33

3-4- مراحل کار ……………………………………………………………………………………………………………………….33

3-4-1- طرز تهیه محیط کشت……………………………………………………………………………………………………33

3-5- اندازه گیری صفات مورفولوژیکی………………………………………………………………………………………..34

3-6- تعیین کمترین غلظت بازدارندگی…………………………………………………………………………………………34

3-7- درصد بازدارندگی از رشد…………………………………………………………………………………………………..34

3-8- محاسبات آماری………………………………………………………………………………………………………………..35

فصل چهارم: نتایج

4-1- نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگین صفات……………………………………………………………………..37

4-1-1- گیاه دارویی آویشن……………………………………………………………………………………………………….37

4-1-2- گیاه دارویی اکالیپتوس…………………………………………………………………………………………………..37

4-1-3- گیاه دارویی بابونه…………………………………………………………………………………………………………38

4-1-4- گیاه دارویی رازیانه……………………………………………………………………………………………………….39

4-1-5- گیاه دارویی رزماری …………………………………………………………………………………………………….39

4-1-6- گیاه دارویی نعنا فلفلی ………………………………………………………………………………………………….40

فصل پنجم: نتیجه گیری و بحث

5-1- نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………54

فصل ششم : منابع

منابع ……………………………………………………………………………………………………………..61

چکیده

امروزه به دلیل بروز برخی مشكلات و تهدیدهای ناشی از مصرف سموم شیمیایی در سیستم های كشاورزی، گرایش به استفاده از تركیبات طبیعی گیاهان با ویژگی ضدقارچی، ضدباكتریایی و آنتی اكسیدانی در كنترل بیماری ها رو به افزایش است. قارچRhizoctonia solaniیکی از مهم ترین قارچ های بیماری زای خاكزی است. به منظور بررسی اثر اسانس­های گیاهی در جلوگیری از رشد قارچ آزمایش فاکتوریل در غالب طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار در آزمایشگاه بیماری شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان در سال 1392 انجام شد. در این تحقیق 6 سطح (200،400،600،800،1000 ،0) میکرولیتر در لیتر از اسانس های گیاه های اکالیپتوس، بابونه، رازیانه، رزماری، نعنا و 4 سطح ( 50،100،150 و 0) میکرولیتر در لیتر از اسانس گیاه آویشن در سه تکراردر روزهای 3و5و7 پس از کشت مورد بررسی قرارگرفت. جهت بررسی میزان رشد میسلیوم قارچ از محیط کشت جامد PDA استفاده شد. نتایج بررسی­های آماری نشان داد که از میان 6 اسانس گیاهی مورد مطالعه اسانس­های نعنا و رازیانه بیش ترین میزان بازدارندگی از خود نشان دادند. نتایج حاصل نشان داد اثر نوع و غلظت اسانس بر درصد قارچ رایزوکتونیا سولانی در سطح احتمال آماری 1 درصد دارای اختلاف معنی­داری می­باشد، هدف از این تحقیق واکنش قارچ­های بیماری­زا نسبت به اسانس­های گیاهی مختلف ،تعیین غلظت مناسب اسانس­های گیاهی در کنترل فعالیت قارچ وتوسعه کشاورزی­پایداروارگانیک­بود. .
کلمات کلیدی: اسانس ، گیاهان دارویی،Rhizoctonia solani، محیط کشت

• مقدمه

دانشمندان تلاش می کنند که روش های جدید افزایش تولید مواد غذایی برای جمعیت همواره در حال رشد بشر را پیدا نمایند، ولی متاسفانه خسارت زیاد قارچ های بیماری زای گیاهی به محصولات غذایی هنوز هم انکار ناپذیر است. امروزه کاربرد ترکیبات شیمیایی به عنوان ارزان ترین و متداول ترین روش کنترل بیماری های گیاهی مورد توجه است ولی این مواد معمولا در طبیعت به کندی تجزیه می شود و به همین دلیل باعث ایجاد مسمومیت برای انسان و جانواران اهلی و سایر موجودات زنده می شود (کارامان و همکاران .2001)[1].

جامعه بشری برای تولید فرآورده های کشاورزی با دشواری و بحران خاصی روبرو گردیده است. همچنین افزایش جمعیت نیاز به تولید مواد غذایی را افزایش داده است. دسترسی به این هدف با افزایش سطح زیر کشت، افزایش عملکرد در واحد سطح وحفظ محصول امکان پذیراست. از طرف دیگر استفاده از روش های شیمیایی به منظور کنترل آفات و بیماری های گیاهی سلامت محیط زیست را به خطر می اندازد. اگر چه این سموم در مبارزه با بیماری ها در کوتاه مدت نتایج موثری به همراه داشته اند.اما به تدریج اثرات سوء آنها بر انسان، موجودات زنده و محیط زیست آشکار گردیده است. روش های مختلفی مانند کنترل بیولوژیک و استفاده از عصاره های گیاهان دارویی به منظور رفع این مشکلات توصیه شده اند.در این میان استفاده از عصاره های گیاهان دارویی به دلیل عوارض جانبی کمتر، عدم مقاومت پاتوژنی، پایین بودن هزینه تولید، تجزیه شدن درخاک و عدمآلودگی محیط زیستمی تواند به عنوان جایگزین مناسب سموم شیمیایی مطرح شود (قاسمی، 2010([2].

یكی از مهم ترین عوامل محدودكننده تولید، بیماری های گیاهی هستند. هر ساله بخش قابل توجهی از تولیدات گیاهی در اثر بیماری های گیاهی از بین می روند و این در حالی است كه بیش از 800 میلیون نفر در جهان از غذای كافی برخوردار نیستند. تركیبات شیمیایی كه به صورت مصنوعی تولید می شوند، علاوه بر آلودگی های زیست محیطی، سلامت بشر را نیز تهدید می كنند (افضل و همکاران، 1997)[3].

متأسفانه اغلب رویكرد هایی كه طی یكی دو قرن اخیر در كشاورزی اتخاذ شده با تولید پایدار، مغایرت دارد. استفاده مكرر و بی رویه از تركیبات شیمیایی، علاوه بر آلودگی محیط زیست، موجب بروز پدیده مقاومت در برابر آفت كش ها شده و در نتیجه پتانسیل خسارت آفرینی عوامل بیماری زا را به شدت افزایش می دهد (نارایان سامی، 2002)[4].

عوامل بیماری زای گیاهی در مقابل مواد شیمیایی آفت کش مقاومت نشان می دهند و هر روز شاهد افزایش تعداد عوامل بیماری زای مقاوم به آن ها هستیم، بنابراین نیاز به پژوهش در راستای کشف مواد جدید ضد قارچی که تجدید شونده سازگار با محیط زیست و به آسانی قابل تهیه باشد ضروری می نماید (رمضانی و همکاران، 2002)[5].

کنترل زیستی عوامل بیماری زای گیاهی با هدف کاهش اثرات خطرناك آفت کش های شیمیایی از جمله تهدید سلامتی بشر، آلودگی محیط زیست، از بین بردن موجودات غیر هدف و پیدایش عوامل بیماریزای مقاوم یک اولویت می باشد. در این راستا استفاده از پتانسیل ضد میکروبی متابولیت های گیاهی طی سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. مبارزه بیولوژیک به عنوان یک پدیده جدید چشم اندازه مناسبی را از خود نشان داده است. کشور پهناور ایران نیز به دلیل داشتن گذشته درخشان در زمینه دانش گیاهان دارویی، شرایط اقلیمی و اکولوژیک متنوع و وجود تنوع گونه ای و ژنتیکی فراوان گیاهی، از شرایط بسیار مطلوبی در زمینه توسعه دانش گیاهان دارویی و تولید داروهای گیاهی در جهان برخوردار است (عبدالملکی و همکاران، 2011)[6].

استفاده از تركیبات طبیعی در كنترل آفات و بیماری های گیاهی، یكی از راهكارهای كاهش مخاطرات زیست محیطی است. دراین راستا، پژوهش­گران زیادی درسال های اخیر به مطالعه اثرات ضد باكتریایی، ضدقارچی وحشره كشی اسانس ها و عصاره های گیاهی پرداخته اند (علام و همکاران، 2007)[7].

گیاهان معمولاتوانایی دفاع از خود را با تولیدانواع متابولیت های ثانویه شامل آلکالوئید ها، ترپنوئیدها، استروئیدها و دیگر ترکیبات آروماتیک که احتمالا برای دشمنان آن ها نا مطلوب و یا حتی سمی اند را به دست آورده اند (لیو وهماکران، 2001)[8] .

گیاهان بالغ بر هزار متابولیت ثانویه طبیعی با وزن مولکولی پائین تولید می کنند (دیاکسون، 2001)[9]. شناخت و بررسی این متابولیت ها می تواند كمك مؤثری به كنترل آفات و امراض بنماید (ازلان و همکاران، 2003)[10].

پژوهش ها نشان می دهد که برخی از این ترکیبات می تواند برای کنترل عوامل بیماری زای گیاهی و یا حداقل به عنوان مدلی برای ساخت ترکیبات آفت کش های جدید مورداستفاده قرار گیرند(رسولی و میرمصطفی، 2002)[11].

مطالعه در زمینه وظایف این تركیبات در گیاهان، یك موضوع جذاب و مهم برای بسیاری از پروژه های تحقیقاتی شده است و نقش های اكولوژیكی تعدادی از این تركیبات مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است، با مطالعاتی كه تاكنون صورت گرفته است، به نظر می رسد كه متابولیت های ثانویه، به عنوان موادی طبیعی، نقش های اكولوژیكی مهمی در واكنش های دفاعی گیاهان دارند. بسیاری از متابولیت ها در دفاع گیاه در مقابل آفات و امراض مؤثر می باشند (کاون، 1999)[12].

اسانس هاو عصاره های گیاهی دارای تركیباتی با فعالیت های زیستی متفاوت هستند (رودریگویز و همکاران، 2005)[13].

در سال های اخیر شرکت های تجاری از نتایج یافته های پژوهشی در مورد خواص آفت کشی اسانس های گیاهی استفاده نموده و ترکیبات آفت کشی را به بازار عرضه نموده اند (لیو و هماکران، 2001).

استفاده از پتانسیل بالقوه مواد بیولوژیکی با اثرات ضدباکتریایی، ضدقارچی و حشره کشی مورد توجه محققین زیادی قرار گرفته است (مویما و همکاران، 2004).[14]

تا کنون فعالیت ضد میكروبی و حشره كشی اسانس و عصاره چندین گونه گیاه به خوبی شناخته شده و مورد استفاده قرار گرفته اند، این روش مطالعه در مورد تركیبات طبیعی كه ممكن است منجر به كشف عوامل موثر در كنترل عوامل بیماری زای گیاهی (باكتری ها و قارچ ها) شود، از اهمیت بسیار برخوردار است. اسانس­های گیاهی گروهی از مواد موثره موجود در گیاهان هستند که خاصیت محافظت کنندگی بسیاری از آن ها در برابر قارچ­ها، باکتری­ها، ویروس­ها و انگل­ها از دیرباز شناخته شده و مورد استفاده قرار گرفته است. در سال­های اخیر به دلیل افزایش علاقه به مواد طبیعی و بالا رفتن سطح آگاهی مردم محققین با جدیت بیشتری به مسئله استفاده از اسانس­ها و عصاره­ها پرداختند (عبدالملکی و همکاران، 1389).

رایزوکتونیا از نظرتاکسونومیکی، تنوع ژنتیکی، بیماری زایی و اکولوژیکی یک مجموعه بسیار متنوع و گونه معروف آنRhizoctonia solaniمی باشد ( موردو و همکاران، 1989).[15]

تاکنون از روش های مختلفی به منظور کنترل بیولوژیک قارچ رایزوکتونیا سولانی[16] (R. solani)استفاده شده است. یکی از موثرترین روش ها، استفاده ازاسانس­های گیاهان مختلف در کنترل این قارچ بوده است.

به عنوان نمونه در مطالعه امینی و همکاران (2012)[17] خاصیت ضد قارچی اسانس سه گیاه دارویی, kotschyanus, Thymus vulgariszatara multifora Thymusمورد بررسی قرار گرفت. نتایج آن ها نشان داد که اسانس های مورد بررسی درکنترل رایزوکتونیا سولانی به طورکامل موثر بوده اند.

1-2- بیان مسئله

یکی از موثرترین روش ها درکنترل قارچرایزوکتونیا سولانی استفاده از اسانس­های گیاهان مختلف در کنترل این قارچ بوده است. این مطالعه با هدف ارزیابی اثرات ضد قارچی شش اسانس گیاهی شامل (اکالیپتوس ،آویشن،بابونه،رازیانه، رزماری، نعنا ) برقارچ رایزوکتونیا سولانی انجام گرفت.

1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

با توجه به اینکه گرایش بشر در سنوات اخیر به مصرف گیاهان داروئی بیش از گذشته می باشد و قارچ رایزوکتونیا به عنوان یک عامل بیماری­زای مهم و تاثیرگذار بر روی طوقه و ریشه گیاهان می باشد لذا اثر کنترل کننده به موجب کاهش گسترش و فعالیت قارچ مذکور می شود حائز اهمیت است اسانس­ها با عنایت به مورد مذکور جنبه نو آوری و جدید بودن تحقیق محرز است.

1-4- اهداف تحقیق

– تعیین اثر بازدارندگی اسانس­های اکالیپتوس،آویشن،بابونه،رازیانه،رزماری، نعنا بر رشد قارچ رایزوکتونیا سولانی

– تعیین اثر زمان در بازدارندگی اسانس­های به کار رفته

– تعیین اثر متقابل نوع اسانس و زمان در درصد بازدارندگی رشد قارچ رایزوکتونیا سولانی

– تعیین بهترین سطح هراسانس در بازدارندگی رشد قارچ رایزوکتونیا سولانی

– معرفی بهترین اسانس در بازدارندگی از رشد قارچ رایزوکتونیا سولانی

– معرفی بهترین زمان تاثیر اسانس در بازدارندگی از رشد قارچ رایزوکتونیا سولانی

1-5- سؤالات تحقیق