1-2- ارقام آفتابگردان

3

1-3- موارد مصرف آفتابگردان

7

1-4- میزان تولید آفتابگردان در جهان و ایران

7

1-4-1- میزان تولید آفتابگردان در جهان

7

1-4-2- میزان تولید آفتابگردان در ایران

8

1-5-بیماری های آفتابگردان

9

1-6- فرضیه ها

9

1-7- اهداف تحقیق

9

1-8- ضرورت تحقیق

9

فصل دوم:ی بر تحقیقات

2-1- تاریخچه، پراکنش و اهمیت بیماری

11

2-2- عامل بیماری

12

2-3- علائم بیماری پوسیدگی زغالی و نحوه ی خسارت آن

15

2-4- طیف میزبانی

16

2-5- مکانیزم آلودگی و بیماری زایی

17

2-6- چرخه ی زندگی

19

2-7- روش های کنترل پوسیدگی زغالی

20

2-7-1- کنترل زراعی

21

2-7-1-1- استفاده از میزان مناسب کودهای ازته، پتاسه و فسفره

21

2-7-1-2- آبیاری مناسب

21

2-7-1-3- غرقاب کردن خاک قبل از کشت

21

2-7-1-4- تناوب زراعی با غیر میزبان

21

2-7-1-5- زیر خاک کردن بقایا توسط شخم عمیق

21

2-7-1-6- سال و تاریخ کشت

21

2-7-1-7- استفاده از بذر سالم و عاری از اسکلروت

22

2-7-2- کنترل شیمیایی

22

2-7-3- کنترل بیولوژیک

22

2-7-4- به کارگیری ارقام مقاوم

25

2-8- انواع مقاومت

25

2-8-1- مقاومت حقیقی

25

2-8-2- مقاومت ظاهری

26

2-8-3- مقاومت غیر میزبانی

26

2-9- واکنش ارقام مختلف آفتابگردان نسبت به بیماری

27

فصل سوم: مواد و روش ها

3-1- تهیه محیط کشت

30

3-2- نمونه برداری، جداسازی و خالص سازی عامل بیماری

30

3-2-1- نمونه برداری

30

3-2-2- جداسازی و خالص سازیM. phaseolina

32

3-3- ژنوتیپ های مورد استفاده در ارزیابی نسبت به قارچM. phaseolina

33

3-4- ارزیابی مقاومت ژنوتیپ های آفتابگردان نسبت به قارچM. phaseolinaدر شرایط آزمایشگاه

34

3-5- ارزیابی مقاومت ژنوتیپ های آفتابگردان نسبت به قارچM. phaseolinaدر شرایط گلخانه

36

3-6- انتخاب مزرعه آلوده و جداکردن میکرواسکلروت قارچ

38

3-7- ارزیابی مقاومت ژنوتیپ های آفتابگردان نسبت به قارچM. phaseolinaدر شرایط مزرعه

38

3-8- تجزیه و تحلیل داده ها

39

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل و بیان نتایج حاصل از تحقیق

4-1- نمونه برداری از مزارع آلوده

40

4-2- علائم بیماری پوسیدگی زغالی ناشی از قارچMacrophomina phaseolina

41

4-3- ویژگی های قارچM. phaseolina

42

4-4- ارزیابی مقاومت ژنوتیپ های آفتابگردان نسبت به قارچM. phaseolinaدر شرایط آزمایشگاه

48

4-5- ارزیابی مقاومت ژنوتیپ های آفتابگردان نسبت به قارچM. phaseolinaدر شرایط گلخانه

52

4-6- انتخاب مزرعه آلوده و جداکردن میکرواسکلروت

53

4-7- ارزیابی مقاومت ژنوتیپ های آفتابگردان نسبت به قارچM. phaseolinaدر شرایط مزرعه

54

4-7-1- درصد آلودگی (Disease Incidence)

54

4-7-2- بررسی تأثیر بیماری بر روی اجزای عملکرد در شرایط مزرعه

56

4-7-2-1- تأثیر بیماری بر کاهش ارتفاع بوته

56

4-7-2-2- تأثیر بیماری بر کاهش قطر طبق

58

4-7-2-3- تأثیر بیماری برکاهش وزنهزار دانه

60

4-7-2-4- ارزیابی عملکرد ژنوتیپ های مختلف آفتابگردان در شرایط مزرعه

61

4-8- مطالعه تحمل ژنوتیپ های مختلف آفتابگردان بر اساس درصد آلودگی و اجزاء عملکرد

61

4-8-1- بررسی تحمل ژنوتیپ های مختلف از نظر تأثیر بیماری بر ارتفاع بوته

63

4-8-2- بررسی تحمل ژنوتیپ های مختلف از نظر تأثیر بیماری قطر طبق

64

4-8-3- بررسی تحمل ژنوتیپ های مختلف از نظر تأثیر بیماری وزن هزار دانه

65

4-8-4- بررسی تحمل ژنوتیپ های مختلف از نظر تأثیر بیماری عملکرد

66

فصل پنجم: بحث

بحث

67

فصل ششم: منابع مورد استفاده

منابع

69

چکیده انگلیسی

76

چکیده

بیماری پوسیدگی زغالی آفتابگردان با عاملMacrophomina phaseolina(Tassi) Goidanich یکی از بیماری های مهم گیاه محسوب می شود که سبب کاهش کمیت و کیفیت محصول می گردد. این بیماری طی سال های اخیر در استان مازندران شایع شده و از اهمیت خاصی برخوردار است. استفاده از ارقام مقاوم یا متحمل به دلیل سازگاری با سایر روش های پیشگیری و کنترل، جایگاه ویژه ای را در مدیریت تلفیقی به خود اختصاص داده است. در این بررسی عکس العمل 10 ژنوتیپ آفتابگردان نسبت به بیماری پوسیدگی زغالی در شرایط آزمایشگاهی، گلخانه ای و مزرعه ای مورد ارزیابی قرار گرفت. که در شرایط آزمایشگاه و گلخانه از طرح کاملا تصادفی و در شرایط مزرعه از طرح بلوک کامل تصادفی استفاده شد. نتایج حاصل از شرایط آزمایشگاهی نشان داد که ژنوتیپ های RF81-74*AF80-460/2/1 با شاخص بیماری 89/39، از تحمل بیشتر و ژنوتیپ RF81-137/1*AF81-228 با شاخص بیماری 67/50، از تحمل کمتری نسبت به بیماری پوسیدگی زغالی برخوردار بودند. در آزمایشات گلخانه ای ژنوتیپ های RF81-1/2*AF80-452/2/2، HYSUN33، RF81-106*AF80-448/1/2، RF81-1/2*AF81-112، RF81-74*AF80-460/2/1 و AZARGOL به ترتیب با 6/6، 7/6، 7/6، 7/6، 7/6 و03/10 درصد آلودگی (Disease Incidence) از تحمل بیشتر و ژنوتیپ RF81-65*AF80-429/2/3 با 55/43 درصد آلودگی از تحمل کمتری نسبت به بیماری پوسیدگی زغالی برخوردار بودند. نتایج حاصل از آزمایشات مزرعه ای نیز نشان داد که ژنوتیپ های RF81-74*AF80-460/2/1، RF81-1/2*RF81-112، RF81-1/2*AF80-452/2/2، RF81-106/1*AF80-448/1/2، HYSUN33 و AZARGOL با 33/0 درصد آلودگی از تحمل بیشتر و ژنوتیپ های RF81-65*AF80-429/2/3 و RF81-137/1*AF81-228 به ترتیب با 67/13 و 8 درصد آلودگی تحمل کمتری نسبت به بیماری داشتند. در ضمن ژنوتیپ های RF81-65*AF80-429/2/3 و RF81-137/1*AF81-228 علاوه بر درصد آلودگی بیشتر، کاهش وزن هزار دانه، کاهش قطر طبق و کاهش ارتفاع بیشتری را نیز نشان دادند.

فصل اول

مقدمه
1-مقدمه

1-1- تاریخچه و گیاه شناسی آفتابگردان

آفتابگردان با نام علمیL.Helianthua annuusو نام انگلیسی از نظر تولید جهانی بعد از سویا در مقام دوم قرار دارد و بیش از 14 درصد کل روغن نباتی جهان را تولید می کند.

استخراج روغن از دانه آفتابگردان در سال 1716 در روسیه انجام گرفت و در سال 1729 تولید انبوه روغن از این گیاه در جهان شروع شد.

این گیاه بومی نواحی مرکزی قاره آمریکا است و برای نخستین بار توسط جهان گردان اسپانیایی به اروپا آورده شد و در قرن 16 و 17 میلادی به اغلب کشورهای اروپایی به عنوان گیاه زینتی وارد گردیده و مورد کشت و زرع قرار گرفت. آفتابگردان در قرن 18 به روسیه و حدود 80 تا 90 سال پیش نیز به ایران آورده شد.

آفتابگردان گیاهی یک ساله از تیره آستراسه ((Asteraceae یا مرکبان (Composite) است. دو گونه ی آن یعنی آفتابگردان معمولی (H. annuusL.) وسیب زمینیترشی (H. tuberosusL.)مصرف تغذیه ای دارند.گونه ی اول به خاطر روغن کشت می شود و گونه دوم به خاطر غده کشت می گردد. چند نمونه از آفتابگردان هم به عنوان گیاهان زینتی کشت می شده که مهم ترین آن ها به شرح زیر بوده:

1. argophyllusT. & G. ،L.H. annuus،H. debilisNutt که از گونه های یک ساله هستند وH. decapetalusL. ،H. laetiflorusPers،H. maximillianiSchrad ،H. multiflorusL. ،H. salicifolius A. Dietr از گونه های چند ساله هستند.

برگ های آفتابگردان کم و بیش قلبی با حاشیه مضرس و دندانه دار می باشد.. برگ ها نیز مانند ساقه از کرک های زبر و خشن پوشیده شده اند. تعداد برگ ها بسته به تیپ، از 7 تا 40 برگ متغیر می باشد. برگ ها دارای دمبرگ گوشتی و دراز بوده که با پیشرفت به انتهای ساقه، از طول آنها کاسته می شود. بزرگترین برگ ها در محدوده ی وسط ساقه قرار دارند که 60 الی 70% سطح فتوسنتز جاری و نیاز مربوط پر شدن دانه ها را به خود اختصاص می دهند. برگ های کوتیلدونی به صورت متقابل می باشند، در صورتی که برگ های بعدی به صورت متناوب در روی ساقه ظاهر می شوند.

این گیاه در بین گیاهان زراعی به علت داشتن ساقه های بلند و خشن، معروف است. قطر ساقه از یک تا 10سانتیمتر و ارتفاع ساقه بین 5/0 تا 5 متر متغیر می باشد.

ارقام زراعی امروزی تک ساقه بوده و انتهای ساقه آن ها به یک طبق یاAnthodiumختم می شود. ارقامی که اصلاح شده و ساقه ی انشعابی ندارند، به تیپ های تک طبقی یاMonoAnthodiumو ارقامی که ساقه ی انشعابی داشته و دارای بیشترین طبق باشد به تیپ های چند طبقی یاpolyAnthodiumمعروفند. طی مرحله ی رسیدگی در محل اتصال ساقه ی اصلی به طبق بر اثر وزن طبق، زاویه ی موجود بین امتداد ساقه و طبق بیشتر می شود. در تیپ های ایده آل این زاویه بین 115 تا 130 درجه می باشد.

آفتابگردان ریشه ی مستقیم و توسعه یافته ای دارد که پتانسیل نفوذ آن در خاک به 3 متر می رسد. گل آذین آفتابگردان کلاپرک است و طبق نامیده می شود. لقاح در این گیاه به دلیل اینکه پرچم ها زودتر بالغ می شوند، از نوع دگرگشنی است. بذر آفتابگردان فندقه بوده و آکن نامیده می شود. آکن ها تخم مرغی تا تخم مرغی کشیده و برخی مقطع چهار وجهی دارند. بعضی ها کرک دار و برخی هم صاف هستند . دانه آفتابگردان دارای 26 تا 50 درصد روغن و 15 تا 16 درصد پروتئین است. پس از روغن گیری از دانه کنجاله باقیمانده 13 درصد فیبر و 4 درصد پروتئین دارد.

روغن آفتابگردان دارای 70% اسید لینولئیک، مقداری فسفولیپید و ویتامین E می باشد. به همین دلیل چربی خون را پایین می آورده و کلسترول را تنظیم می کند.

آفتابگردان در خاک های عمیق بهتر رشد می کند. در این خاک ها سیستم ریشه حجیم شده، لذا جذب آب و مواد غذایی افزایش می یابد. به طور کلی این گیاه در خاک های رسی لومی، لومی و لومی رسی همراه با شن رشد مناسب تری دارند. آفتابگردان به شوری خاک نسبتا مقاوم بوده و در محدوده ای از اسیدیته خنثی به خوبی رشد می کند.

آفتابگردان در مناطق گرم و آفتابی رشد بهتری دارد. حداقل دما برای جوانه زدن بذر 5 درجه سانتی گراد است، ولی در دمای 15 تا 35 درجه سانتی گراد نیز رشد مطلوبی نشان می دهد. آفتابگردان به آب زیادی نیاز دارد. حساس ترین مرحله گیاه به کم آبی 20 روز قبل تا 20 روز بعد از گل دهی می باشد . کم آبی در دوره گرده افشانی بیش ترین خسارت را به این محصول وارد می کند.

1-2- ارقام آفتابگردان:

ارقام زراعی آفتابگردان به شرح ذیل می باشد:

1. ارقام سنتتیک

1. ارقام تجاری

1. ارقام هیبرید

ارقام هیبرید بسیار پر محصول بوده و نسبت به سایر ارقام درصد روغن بیشتری دارند. پس از آن ارقام سنتتیک و ارقام تجاری قرار می گیرند. ارقام آذرگل (گلشید) ، گلدیس، رکورد، آرماویرسکی ، 52 و 53 رومانی از ارقام تجاری هستند.

مشخصات ارقام آفتابگردان در ایران شامل:

رقم:Hysun33

نوع رقم: هیبرید

ارتفاع بوته: 175-165 سانتی متر

طول دوره رویش: 110-100 روز

وزن هزار دانه: 80-70 گرم

میزان روغن: 47 درصد

متوسط عملکرد: 4-7/3 تن در هکتار

مناطق مناسب کشت: مازندران، گلستان، سمنان، خراسان، فارس و مرکزی

رقم: آذرگل

نوع رقم: هیبرید

ارتفع بوته: 175-165 سانتی متر

طول دوره رویش: 110-100 روز

وزن هزار دانه: 80-70 گرم

میزان روغن: 49 درصد

متوسط عملکرد: 4-7/3 تن در هکتار

مناطق مناسب کشت: مازندران، گلستان، آذربایجان غربی، سمنان، خراسان، اصفهان، قم، فارس و استان مرکزی

رقمAll star :

نوع رقم: هیبرید

ارتفاع بوته: 140-130 سانتی متر

طول دوره رویش: 95-85 روز

وزن هزار دانه: 80-70 گرم

میزان روغن: 45 درصد

متوسط عملکرد: 3-5/2 تن در هکتار

مناطق مناسب کشت: قم، مرکزی، اصفهان، فارس و کرمان