2-2-6- اهمیت ارزشیابی عملکرد…………………………………………………………………………… 14

2-2-7- ابعاد ارزیابی عملکرد………………………………………………………………………………… 15

2-2-7-1عملکرد کارکنان……………………………………………………………………………………… 15

2-2-7-2ارزیابی عملکرد بخشی از یک سازمان…………………………………………………………. 15

2-2-7-3- ارزیابی عملکرد مدیر……………………………………………………………………………. 15

2-2-8- تعریف کارایی………………………………………………………………………………………. 16

2-2-9- مفهوم بهره وری……………………………………………………………………………………… 17

2-2-10 روشهای کلی اندازه گیری کارایی………………………………………………………………… 19

2-2-10-1روشهای پارامتری………………………………………………………………………………….. 19

2-2-10-2 روشهای غیرپارامتری…………………………………………………………………………….. 19

2-2-11انواع کارایی…………………………………………………………………………………………….. 22

2-2-11-1 كارایی فنی یا تكنیكی……………………………………………………………………………. 22

2-2-11-2 كارایی تخصیصی…………………………………………………………………………………. 23

2-2-11-3 كارایی اقتصادی…………………………………………………………………………………… 23

2-2-11-4 كارایی مقیاس……………………………………………………………………………………… 23

2-2-12 روش تحلیل پوشش دادهها……………………………………………………………………….. 24

2-2-13 اندازه گیری کارایی با روشتحلیل پوششی داده ها………………………………………….. 26

2-2-13-1 روش تابع مرزی تصادفی………………………………………………………………………. 26

2-2-13-2روش تحلیل پوششی داده ها……………………………………………………………………. 26

2-2-14 تحلیل پوششی داده ها………………………………………………………………………………. 27

2-2-15 انواع مدلهای تحلیل پوششی داده ها…………………………………………………………….. 30

2-2-16 مزایای روش تحلیل پوششی دادهها……………………………………………………………… 37

2-2-17معایبDEA…………………………………………………………………………………………… 37

2-2-18 ویژگیهای تحلیل پوششی داده ها…………………………………………………………………. 38

2-2-19 قابلیتهای کاربردی تحلیل پوششی دادهها………………………………………………………. 38

2-2-20 رتبه بندى در روش تحلیل پوششی دادهها…………………………………………………….. 38

2-3 پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………….. 39

2-3-1 تحقیقات خارجی………………………………………………………………………………………. 39

2-3-2 تحقیقات داخلی……………………………………………………………………………………….. 42

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

3-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 46

3-2 جامعه آماری……………………………………………………………………………………………….. 46

3-3 پارامترها……………………………………………………………………………………………………… 47

3-3-1 ورودی­ها……………………………………………………………………………………………….. 47

3-3-2 خروجی­ها……………………………………………………………………………………………….. 47

3-4 شاخص­ها (پارامترهای) ورودی……………………………………………………………………….. 48

3-4-1 کل دارایی……………………………………………………………………………………………….. 48

3-4-2حقوق صاحبان سهام………………………………………………………………………………….. 49

3-5 شاخص­ها (پارامترهای) خروجی………………………………………………………………………. 50

3-5-1 نسبت جاری……………………………………………………………………………………………. 50

3-5-2 سود خالص……………………………………………………………………………………………… 51

3-5-3 شاخص EPS………………………………………………………………………………………….. 52

3-5-4 رشد فروش……………………………………………………………………………………………… 53

3-6 روش گردآوری داده­ها…………………………………………………………………………………… 54

3-7 روش­های آماری مورد استفاده………………………………………………………………………….. 54

3-8 درباره نرم­افزار DEA-SOLVER…………………………………………………………………. 55

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق

4-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 57

4-2اطلاعات تحلیلی برای DMUها توسط DEA-SOLVER………………………………….. 57

4-2-1 تجزیه تحلیل شرکتهای تعاونی با مدل CCR-Inputو CCR-Output………………. 57

4-2-2تجزیه تحلیل شرکتهای تعاونی با مدل BCC-InputوBCC-Output………………… 96

4-3 رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارادرمدلCCR-InputوCCR-Output………………….. 133

4-3-1 واحدهای کارا در سال 90 در مدلCCR-InputوCCR-Output…………………… 133

4-3-2واحدهای ناکارا در سال 90 درمدلCCR-InputوCCR-Output…………………….. 133

4-3-3واحدهای کارا در سال 91درمدلCCR-InputوCCR-Output………………………… 134

4-3-4واحدهای ناکارا در سال 91 درمدلCCR-Input وCCR-Output…………………… 134

4-4رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارا درمدل BCC-Input و BCC-Output……………… 135

4-4-1واحدهای کارا درسال 90 درمدلBCC-InputوBCC-Output……………………….. 135

4-4-2 واحدهای ناکارا درسال 90 درمدلBCC-InputوBCC-Output…………………….. 135

4-4-3واحدهای کارا درسال 91 درمدلBCC-InputوBCC-Output……………………….. 136

4-4-4واحدهای ناکارا درسال 91 درمدلBCC-Input وBCC-Output…………………….. 136

فصل پنجم: خلاصه و نتیجه گیری

5-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 138

5-2 خلاصه و نتیجه گیری…………………………………………………………………………………….. 138

5-3 محدودیت های تحقیق…………………………………………………………………………………… 139

5-4 پیشنهادهای کاربردی تحقیق…………………………………………………………………………….. 139

5-5 پیشنهاد برای تحقیقات آتی……………………………………………………………………………… 140

5-6 فهرست منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………. 141

5-6-1 منابع فارسی…………………………………………………………………………………………….. 141

5-6-2 منابع انگلیسی…………………………………………………………………………………………… 145

چکیده

یکی از دغدغه های مدیران سازمان ها، آگاهی آنها از عملکرد سیستم های تحت مدیریت آنهاست. هدف اصلی این تحقیق، یافتن مقادیر کارایی هر یک از شرکت های تعاونی شهرستان رشت و شناسایی دلایل ناکارایی شرکت های تعاونی مورد بررسی با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها می باشد. در نهایت درصدد ارائه راهکارهای منطقی بهبود عملکرد شرکت های تعاونی و ارائه استراتژی مناسب با استفاده از این تکنیک هستیم.

کارایی هر یک از واحدهای شرکت های تعاونی به عنوان متغیر وابسته و شاخص های ورودی و خروجی به عنوان متغیرهای مستقل در نظر گرفته می شوند.

پژوهش حاضر فرضیه ندارد، بلکه سنجش کارایی، مقایسه و تحلیل صورت می گیرد. این تحقیق در سطح شرکت های تعاونی شهرستان رشت انجام می شود و بالطبع قابلیت اجرا در شرکتهای تعاونی را دارد. نوع و روش تحقیق، تحلیلی ـ توصیفی بوده،روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و میدانی می باشد. ابزار گردآوری اطلاعات، اسنادو مدارک موجود در شرکت های تعاونی شهرستان رشت بوده و در نهایت داده های مرتبط به شاخص ها با استفاده از مدل انتخابی و تحت نرم افزار DEA-SOLVERحل شده و خروجی ها تحلیل شدند.

کلید واژگان: تحلیل پوشش داده ها (DEA)، کارایی، ارزیابی عملکرد، رتبه بندی، ترازنامه.

1-1 مقدمه

امروزه به دلیل پیچیدگی های فزاینده محیطی، محدودیت منابع و امکانات تولید و رشد سریع هزینه ها موضوع افزایش کارایی و بهره وری کلیه مؤسسات، کانون توجه مدیران قرار داده و ضرورت کاربرد اصول علمی و مدیریتی را در این بخش توجیه می کند. یکی از مهم ترین این اصول اندازه گیری کارایی است. ارزیابی عملکرد و متعاقب آن رتبه بندی واحدهای سازمانی به صورت روش های سنتی با استفاده از نسبت های مالی و شاخص های مالی رایج صورت می­پذیرد که این امر مسئله ارزیابی عملکرد را به چالش واداشته است.تحلیل پوششی داده­ها تکنیکی است که از کلیه مشاهدات گردآوری شده برای اندازه­گیری کارایی استفاده می­کند در واقع این روش با استفاده همزمان از چندین ورودی و چندین خروجی برخلاف روش­های سنتی هر کدام از مشاهدات را در مقایسه مرز کارا بهینه می­کند(مهرگان، 1383).

بنابراین در تحقیق حاضر، با هدف بررسی و شناخت مدل تحلیل پوششی داده ها و ارزیابی کارایی و بهره­وری شرکت های تعاونی با استفاده از مدل تحلیل مذکور، پس ازمرورادبیات موضوعی مربوط از میان جامعه آماری کل شرکت های تعاونی، تعداد 21 شرکت ناهمگن در شرکت های تعاونی که دارای صورت حساب (ترازنامه) و صورت سود و زیان از تاریخ 1/1/90به مدت دو سال لغایت 29/12/91 انتخاب شدند. سپس با جمع آوری اطلاعات لازم، ارزیابی کارایی و بهره وری شرکت های تعاونی و رتبه بندی آنها پرداخته شد و در پایان نیز پیشنهاداتی برای مدیران ارائه شد.

رتبه بندی شرکت ها نقاط ضعف و قدرت شرکت ها و همچنین فرصت ها و خطرات سرمایه گذاری در آنها را به خوبی مشخص می کند. روش های نوین در برآورده کردن کارایی ما را متوجه روشی نو با رویکردی جامع به نام تحلیل پوششی داده ها (DEA) معطوف می دارد.

در این فصل پس از ارائه مقدمه، به بیان مسئله تحقیق و همچنین اهمیت و ضرورت تحقیق پرداخته می شود. همچنین اهداف تحقیق ، سؤالات (فرضیات) اصلی و فرعی، مدل مفهومی تحقیق، قلمرو تحقیق شامل قلمرو موضوعی و زمانی و مکانی و در نهایت واژه های کلیدی تحقیق ارائه شده است.

1-2 بیان مسأله

ارزیابی عملکرد سازمان­ها و شرکت­ها از موضوعاتی است که مدیران و محققین توجه زیادی به آن داشته­اند و تاکنون در این زمینه، مقالات زیادی منتشر شده است. وجود و یا عدم وجود نظام ارزیابی عملکرد کارآمد ، با حیات و مرگ سازمان رابطه­ای مستقیم دارد. تعاونی­ها سازمان­هایی هستند که باید مستقلاً و به دور از حمایت و نظارت دولت تشکیل شده و به کار خود ادامه می­دهدو یا اینکه لازم است زیر چتر حمایتی دولت قرار گیرند. اما این حمایتها دائمی نبوده صرفاً تا زمانی که دولت­ها بر تصمیم خود اصرار داشته باشند تا به اهداف سیاسی و اقتصادی نایل شوند پابرجا بوده است. بر پایه فلسفه تعاون ایجاد و گسترش تعاونی­ها صرفاً بایستی توسط مردم صورت گیرد یعنی اعضاء به حیات خود تداوم بخشند.هر شرکت تعاونی متعهد به ارائه خدمات به اعضاء مربوط می­باشند در این راستا شناسایی شاخص­های مؤثر بر عملکردها و اندازه­گیری کارایی هر یک از شرکت­ها و شناخت نقاط قوت و ضعف آنها در اهمیت بالایی برخوردار است.

تحلیل پوششی داده ها (DEA) روشی برای مقایسه و ارزیابی کارایی نسبی واحدهای تصمیم گیرنده ایست که هر یک دارای چندین ورودی و خروجی مشابه هستند، مانند مدارس، دانشگاه ها، بانک ها و غیره (Kleine,2001).در این تحقیق با استفاده از ابزار تحلیل پوششی داده­ها به ارزیابی عملکرد و تعیین کارایی و رتبه­بندی چندین شرکت موجود در تعاونی خواهیم پرداخت.

چالش اصلی این تحقیق تعیین نقاط قوت و ضعف شرکت­های مورد نظر با استفاده از پارامترهای موجود در ترازنامه و تعیین منابعی که موجودی ناکارامدی شرکت­های ناکارا می­گردد و همچنین اتخاذ تصمیمات و ارائه راهکارها برای قرار گرفتن شرکت­های ناکارا در مرز کارایی و یا افزایش رتبه آنها در رتبه­بندی تحقیق حاضر می­باشد.

در این راستا مسئله اصلی تحقیق عبارتست از:وضعیت عملکردی شرکت­های تعاونی شهرستان رشت از حیث کارامدی چگونه است؟

اساس کار ارزیابی عملکرد شرکت های تعاونی شهرستان رشت با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها (DEA) است، تحلیل پوششی داده ها یک تکنیک غیرپارامتری برای اندازه گیری کارایی نسبی یک مجموعه از واحدهای تصمیم گیری متجانس است. عبارت نسبی به این دلیل است که کارایی، نتیجه مقایسه واحدهای تصمیم گیرنده با یکدیگر است. از انواع مدل هایی که برای تحلیل مفهوم کارایی و به منظور ارزیابی کارایی نسبی واحدهای تصمیم گیرنده در تحلیل پوششی داده ها مورد استفاده قرار می گیرند. می توان به مدل های CCR (چارنز، کوپر و رودز (1978))، BCC (بنکر، چارنز و کوپر (1984))، مدل جمعی، مدل اندرسن پیترسن (1993) و مدل SBM (تون (1999)) اشاره نمود که در تحقیق حاضر پس از جمع آوری شاخص ها و تعریف واحدهای تصمیم گیری، مدل مناسب انتخاب شده است.

1-3 ضرورت و اهمیت تحقیق

ارزیابی عملکرد به عنوان یکی از ضروری ترین زیر مجموعه های وظیفه کنترل ـ یکی از چهار عنصر دانش سازمان و مدیریت ـ در سازمانها است که به اندازه گیری و سنجش وضع موجود می پردازد تا بتوان از آن به عنوان مبنایی جهت تصمیم گیری در مورد ادامه، تعدیل و یا جلوگیری از کاری که در حال انجام است استفاده نمود. سیستم ارزیابی کارایی سازمان ها، یک مکانیزم مهم کنترل در راستای خط مشی ها و سیاست های کلی سازمان بوده و اطلاعات مهم و حیاتی را در خصوص میزان تناسب و سازگاری کارایی واحدها با برنامه ها، در اختیار مدیران قرار می دهند، البته وقوع این امر در گرو آن است که:

نظام ارزیابی کارایی از جامعیت کافی برخوردار باشد تا نتایج آن قابل استفاده بوده و تمام جوانب فعالیت ها را مدنظر قرار دهد (اداره تحقیقات و برنامه ریزی، 1384).

1-4 اهداف تحقیق

هدف اساسی این تحقیق ارزیابی عملکرد شرکت های تعاونی شهرستان رشت با استفاده از مدل DEA است. در این راستا اهداف فرعی تحقیق نیز که مدنظر است عبارتند از:

• شناخت شاخص های مؤثر بر عملکرد شرکت های تعاونی شهرستان رشت و تعیین میزان کارایی و ناکارایی آنها و نیز نقاط قوت و ضعف آنها وهمچنین رتبه بندی شرکت های تعاونی شهرستان رشت

• شناسائی شرکت های تعاونی الگو به عنوان تعاونی های کارا ـ شناخت میزان اثرگذاری شاخص های مؤثر بر کارائی و برنامه ریزی به منظور استفاده بهینه از تمام پتانسیل های موجود در زمینه ارائه خدمت. ارائه تصمیمات یا راهکارهایی برای شرکت های ناکارا.