ب: دریاچه ها 24

ج: رودخانه. 24

د: نهر. 24

ه‍: آبهای داخلی.. 24

و: آبهای سرزمینی یادریای سرزمینی.. 25

ز: آبهای آزاد (بین المللی) 26

ی: آب های جاری.. 27

2. فصل دوم: مالكیت منابع آب.. 28

1-2. مبحث اول: مبانی قانونی مالكیت منابع آب.. 29

1-1-2. گفتار اول: انواع مالکیت.. 30

1-1-1-2. مالكیت عمومی: 30

2-1-1-2. مالكیت دولتی.. 30

1-2-2. گفتار دوم: مالكیت منابع آب در قانون اساسی.. 32

1-1-2-2. بند اول: مالكیت عمومی و ملی آب.. 34

2-1-2-2. بند دوم: آثار حقوقی ملی شدن آب ها 35

3-1-2-2. بند سوم: مشتركات.. 36

3-2-2. گفتار سوم: مالكیت منابع آب در قانون مدنی.. 38

1-3-2-2. بند اول: حیازت آب های مباح.. 39

2-3-2-2. بند دوم: مشاركت در منابع آب.. 41

3-3-2-2. بند سوم: چشمه. 42

4-3-2-2. بند چهارم: عقود 43

2-2. مبحث دوم: موضوع و ویژگی های مالكیت منابع آب.. 44

1-2-2. گفتار اول: موضوع مالكیت آب.. 44

2-2-2. گفتار دوم: ماهیت حقوقی مالكیت منابع آب.. 45

3-2-2. گفتار سوم: فرض مالكیت تبعی در منابع آب.. 47

4-2-2. گفتارچهارم: مالكیت منابع آب در سایر قوانین. 49

3-2. مبحث سوم: اثبات مالكیت اشخاص بر منابع آب.. 53

1-3-2. گفتار اول: اسناد عادی آب.. 54

2-3-2. گفتار دوم: اسناد رسمی آب.. 54

3-3-2. گفتار سوم: مراجع رسیدگی به اختلافات مالکیت آب.. 57

1-3-3-2. بند اول: اختلافات فی مابین حقابه بران ازمنابع آبی.. 57

2-3-3-2. بند دوم: اختلافات فی مابین حقابه بران و دولت.. 58

4-2. مبحث چهارم: مبانی فقهی مالکیت منابع آب.. 59

4-2. مبحث چهارم: مبانی فقهی مالکیت منابع آب.. 59

1-4-2. گفتار اول:آب در شریعت اسلام. 59

2-4-2. گفتاردوم: مالکیت منابع آب از نظر فقهی و تطبیق با قاعده فقهی تسلیط.. 61

3-4-2. گفتارسوم: ماهیت فقهی مالکیت منابع آب.. 64

1-3-4-2. بند اول: ماهیت انفال بودن آبها 64

2-3-4-2. بند دوم: ماهیت مشترکات بودن آبها 67

4-4-2. گفتار چهارم: قاعده سبقت و یا الاعلی فالاعلی و الاقرب فالاقرب.. 68

نتیجه گیری.. 70

پیشنهادات.. 71

منابع فارسی.. 72

چکیده انگلیسی. 74

چکیده:

یكی از مباحث مهم حفاظت از منابع آبی آنست كه بدانیم مالكیت منابع آبی چه وضعیت و ساختاری دارد و آیا تعلق این مالكیت به یك شخص تكلیفی را برای مالك در جهت حفاظت و حراست بوجود می آورد .آیاصرف داشتن حق بهره برداری از آب بدون داشتن مالكیت چه آثاری دارد؟

آیا می توان به استناد قاعده فقهی و مشهور اذن در شئی اذن در لوازم آن نیز هست، استنباط كرد كه با وجود و تحقق حق بهره برداری از منابع آبی لزوما حق حفاظت به بهره بردار منتقل می گردد؟

قانون مدنی كه ام القوانین و از نخستین قوانین حقوقی كشور ما محسوب است با اقتباس ازحقوق امامیه و برداشت های مستقیم از اجماع فقهاء در اكثر موارد همان راهی را رفته كه شرع مقدس اسلام در نظر داشته است . در بحث مالكیت از نظر اسلام احترام به مالكیت خصوصی و مالكیت عمومی و مالكیت ملی یا بیت المال می باشد كه همین روند را در مواد مختلف دنبال نموده است .مالكیت منابع آبی نیز از این مقوله مستثنی نبوده و تابع این روند می باشد. قانون مذكور پس از آنكه آب را بعنوان یك منبع همگانی و عمومی قابل بهره برداری جمعی دانسته تملك آنرا برای شخص منتفع دارای آثار مالكیت تلقی و هرگونه بهره برداری و تسلط برآن را مجاز می شمارد. علاوه بر مالکیت ، رسیدگی به اختلاافات مربوط به آب و مراجع صالح در این امر نیز از موارد مهمی است که در این پایان نامه مورد تبیین قرار گرفته است.

كلید واژه :

مالکیت آب، قانون توزیع عادلانه آب ، حقابه، آبهای سطحی و زیر زمینی

مقدمه:

آب ماده بی همتا و فراوانترین منبع در دنیاست.گرچه هنوز بیشترین مقدار آب غیر قابل استفاده است اما همان بخش اندک قابل استفاده آن ، همانند کالایی با ارزش نیازمند حفاظت و نگهداری است. آب برای زندگی ضروری است. ارزش آب بسته به نوع مصرف ، موقعیت مکانی، زمان، قابلیت دسترسی و کیفیت آن متفاوت است.به علت حیاتی بودن اب این مایه زندگی امروزه جوامع مختلف نیازمند آن است که قواعد و ضوابطی جامع برای تنظیم روابط و مسائل مربوط به آب داشته باشند.

به همین جهت حقوق آب در عصر حاضر با توجه به تخصصی شدن موضوعات آن، رشته خاصی از حقوق به شمار آمده و اهمیت فراوانی پیدا کرده است.در گذشته به علت اینکه تقاضا یا نیاز به مصرف آب کمتر از عرضه و مصرف ان بود و در حقیقت مصرف ان آزاد و هرکس میتوانست در حد عرف معمول محل و منابع آبی موجود به مقدار نیاز استفاده نماید و اندک قواعد و مقرراتی که از احکام مربوط به حقوق مالکیت ها در حقوق مدنی وجود داشت برای حل و فصل مسائل و مشکلات مربوط به آب کفایت میکرد و دولتها کمتر مداخله ای در اداره یا چگونگی مصرف آن داشته اند و اگر تخلفات و جرائمی هم صورت میگرفت به تبع آن مجازاتی هم پیش بینی میشد عمدتا مربوط به کسانی بود که به منابع و مصارف آب دیگری ضرر میزدند.

طرح مسأله وفرضیات:

این سوال به ذهن میرسد که آیا مالکیت و تولیت بر منابع آب اعم از سطحی یا زیرزمینی با توجه به قوانین و مقررات کلآ به حکومت و دولت تعلق داشته و یا اینکه افراد اعم از حقیقی و یا حقوقی نیز در آن حق مالکیت دارند و اینکه آیا واقعأ مالکیت اشخاص بر منابع آبی به صورت مالکیت مطلق است یا به صورت حق استفاده میباشد؟ و چگونگی استفاده و بهره برداری از منابع آب به چه نحو میباشد؟

به رغم حجم قوانین و مقررات و با توجه به حدت مسائل مربوط به آب و ابتلای شدید جامعه به این مشکل متأسفانه نویسندگان و حقوقدانان محترم کمتر به این مهم پرداخته اند. قوانین و مقرراتی که در این خصوص نوشته اند مانند قانون مدنی و یا قانون آب و نحوه ملی شدن آن مصوب 1347 اکثرأ با تصویب قانون توزیع عادلانه آب مصوب 1361 متروک و یا منصوخ گردیده اند در قانون اخیر آبها از مشترکات شمرده شده و ماده یک آن به کلیه منابع آبی اعم از سطحی و یا زیرزمینی اشاره نموده و منطوق ماده به نحوی میباشد که همه آبها را شامل میشود.

اهداف تحقیق:

با توجه به کمبود منابع آب در جهان که کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نمیباشد ضرورت تدوین قوانین و مقررات متناسب با شرایط فعلی وآتی کشور جهت شناسایی حدود و ثغور مالکیت منابع آب و مهار بهره برداری غیر قانونی و هدایت نیازها به تامین قانونی آب بیش از پیش احساس میشود. لذا در عصری که عصر بحران منابع آب نامیده میشود ، منابع آب بایستی از لحاظنوع مالکیتو یا حق استفاده و بهره برداری برخوردار از یک سیستم حقوقی و قانونی برای این موضوعات باشد.

بهره برداری از منابع آب زیر زمینی در برخی از مناطق کشور حائز اهمیت بوده و گرانبهاترین کالا محسوب میشود. لذا ایجاد یک سیستم حقوقی قوی برای مهار بهره براداری غیر قانونی و تعریف شرایط بهتر مقابله با متخلفان یک ضرورت میباشد.از لحاظ کاربردی تعریف الگوهای مناسب از طریق مطالعه تطبیقی در حقوق سایر کشورها میتواند در اعمال و اجرای صحیح قوانین و مقررات مرتبط مفید باشد.

لذا با توجه به تغییر شرایط اقلیمی و محیط زیستی کره زمین اعمال قوانین متناسب برای احیاء یا شناسایی مالکیت منابع آب و استفاده از آن یک ضرورت میباشد.

بدلیل اینکه تاکنون تعریف در خصوص مالکیت منابع آب مشخص و دقیقی ارائه نشده است و همچنین به دلیل اینکه در چگونگی استفاده و بهره برداری از آن میان استفاده کنندگان اغلب نظامات خاصی برقرار نبود، این امر بیشتر مواقع باعث اختلاف و منازعه میان مالکین و متصرفین و استفاده کنندگان منابع آب با همدیگر و یا با وزارتخانه های ذیربط و سازمانهای مربوطه شده است .لذا از اهداف مهم این پژوهش تبین و ارائه راهکارهای قانونی در مورد مالکیت منابع آب است تا ان شأالله مورد استفاده حقوقدانان،محاکم و سازمانهای ذیربط و سایر مراجع قرار گیرد.

1-1. مبحث اول: كلیات

1-1-1. گفتار اول: سابقه ی تاریخی