1-11 مبحث سوم – نقش جرم زایی حبس. 30

1-11-1 گفتار اول – تأثیر حبس در جرم زایی 30

1-110-1-1 آموزش و انتقال جرایم 30

1-11-1-2 بزهکاری در داخل زندان 33

1-11-1-3 پذیرش ارزش های ضد اجتماعی 34

1-11-2 گفتار دوم – تأثیر غیر مستقیم حبس در جرم زایی 36

1-11-2-1 از هم پاشیدگی خانواده 36

1-11-2-2 بیکاری و طرد اجتماعی 39

1-11-2-3 سایر موارد 40

فصل دوم: ادبیات تحقیق

بررسی عملکرد اردوگاه کار درمانی استان اصفهان 44

2-1 مبحث اول : معرفی اردوگاه کار درمانی استان اصفهان 44

2-3 مبحث سوم : ضوابط حاکم بر اردوگاه کار درمان استان اصفهان 45

2-3-1 اشتغال و حرفه آموزی زندانیان وفق حداقل رفتارسازمان ملل متحد45

2-4 اشتغال و حرفه آموزی زندانیان اردوگاه مرکزی اصفهان 52

2-5 کارهای تولیدی زندان که خود به چند دسته کلی تقسیم می گردد : 53

2-5-1 کارهای تولیدی صنعتی زندان 53

2-5-2 کارهای تولیدی خدماتی 56

2-5-3 کارهای تولیدی هنری 56

2-5-4 کار خدمات اجتماعی 56

فصل سوم : روش شناسی تحقیق و تجزیه و تحلیل داده­ها

3-1طرح پروژه 60

3-2 روش کتابخانه ای 60

3-3 روش پیمایشی 61

3-4 جامعه آماری 61

3-5 حجم نمونه و روش نمونه گیری 63

3-5-1 حجم نمونه 64

3-5-2 روش نمونه گیری 64

3-6 ابزار پژوهش و شیوه گردآوری اطلاعات 64

3-7 روش تهیه پرسشنامه 64

3-8روایی / اعتبار 64

3-8-1 روایی ظاهری 65

3-8-2 روایی محتوایی 65

3-8-2 پایایی 66

3-1 وضعیت پاسخ دهندگان بر حسب تحصیلات 67

3-2 وضعیت پاسخ دهندگان بر حسب وضعیت تأهل 68

3-3 وضعیت پاسخ دهندگان بر حسب تعداد محکومیت به جرم حمل و استعمال مواد مخدر 69

3-4 وضعیت پاسخ دهندگان بر حسب محل و مکان حمل و استعمال مواد مخدر 71

3-5 فراوانی و درصد پاسخ نمونه ها مورد پژوهش به گویه های پرسشنامه 72

فصل چهارم نتیجه گیری و پیشنهاداها

4-1نتیجه گیری 90

4-1-1 یافته های تحقیق مربوط به سوال اول تحقیق : 91

4-1-2 یافته های تحقیق مربوط به سوال دوم تحقیق 92

4-1-3 یافته های تحقیق مربوط به سوال سوم تحقیق 93

4-1-4 یافته های تحقیق مربوط به سوال چهارم تحقیق 94

4-1-5 یافته های تحقیق مربوط به سوال پنجم تحقیق 95

4-2 پیشنهادات بر اساس یافته های تحقیق 96

4-3 محدودیت های تحقیق 98

ضمائم 100

منابع و مآخذ 102

چکیده

پژوهش حاضر نگاهی انسان دوستانه با توجه به رعایت موازین حقوق به مجازات شایع جامعۀ امروزی ما (حبس) دارد. در ابتدای آن ضمن آشنایی با این مجازات، تاریخچه و اهداف این مجازات، با نقش این مجازات در پیشگیری از وقوع جرم و نقش جرم زایی این مجازات آشنا می گردیم. سپس با برخی جنبه های انسانی مجازات حبس شامل تفکیک و طبقه بندی، تغذیه و غذای مصرفی، اشتغال و حرفه آموزی، امور آموزشی، تفریحی، ورزشی و بهداشتی زندانیان آشنا شده و به بررسی و تطبیق این حقوق در حداقل قواعد رفتاری سازمان ملل متحد و آیین نامۀ فعلی سازمان زندان ها پرداخته و عملکرد سازمان زندان ها در اردوگاه مرکزی اصفهان در رابطه با حقوق یاد شده مورد نقد و بررسی قرار می گیرد.

مطالعه حاضر، به لحاظ اجرا از نوع پیمایشی، به لحاظ معیار زمان، مقطعی، به لحاظ معیار کاربرد، کاربردی و به لحاظ معیار ژرفایی، پهنانگر است. ضمن اینکه برای تدوین چارچوب نظری تحقیق و مروری بر تحقیقات پیشین از روش کتابخانه ای (اسنادی) نیز بهره گرفته شده است.

نتایج این تحقیق در پرتوی تجزیه و تحلیل نهایی سوالات اصلی و فرعی، حاکی از آن است عوامل مورد نظر که در سوالات اصلی تحقیق شامل جنسیت، سن، عامل جغرافیا، بیکاری و وضعیت اقتصادی، زمینه های فرهنگی و اعتیاد به مواد مخدر و دخانی در ارتکاب مجرمین به حمل و استعمال مواد مخدر تأثیر دارند. البته میزان تأثیر گذاری هر کدام مؤلفه ها متفاوت می باشد.

بنابراین می توان راه ­کارهایی را به عنوان عوامل کاهش حمل و استعمال مواد مخدر پیشنهاد داد.

– از بین بردن فقر و تنگدستی

– مبارزه با اعتیاد و مواد مخدر

– ایجاد محیط های مناسب ورزشی، علمی و…

– مشاوره و مصاحبه با روانشناسان و جامعه شناسان به عبارتی استفاده از متخصصین امر

– برنامه های تلویزیونی مناسب و مفید

واژگان کلیدی: جرم، اردوگاه کار درمانی، مواد مخدر و اصفهان.

مقدمه

یافتن پاسخی مناسب،کارآمد و موثر در برابر جرایم ارتکابیافراد بزهکار، همواره یکی از دغدغه های اصلی بشر بوده است. مروری بر تاریخ کیفرها نشان می دهد که انسان ها در این زمینه تجربه های متنوع، گسترده و گاه وحشتناکی را پشت سر نهاده اند. اما امروزه از بسیاری از کیفرهای کهن که روزگاری رواج داشته اند تنها نامی باقی مانده است. برخی از این گونه کیفرها که هنوز در پاره ای از نظام های کیفری کاربرد دارند، در پرتو کیفری که از چند قرن پیش به این سو، سیطرۀ خود را به عنوان گسترده ترین و رایج ترین شکل سازماندهی بزهکاران، بر نظام های عدالت کیفری اکثر کشورهای جهان گسترانیده است، تا حدود زیادی رنگ باخته اند. یکی از بحث برانگیزترین مجازات ها در حال حاضر مجازات زندان است. علیرغم انتقاداتی که از اواخر قرن نوزدهم نسبت به سیستم زندانبانی و شرایط نامناسب زندان ها در کشورهای مختلف ابراز می شده است، حبس کردن هنوز معمول ترین مجازات برای مرتکبان جرایم سنگین در سراسر دنیاست، به طوری که شاید نتوان یک سیاست کیفری بدون زندان را در ذهن مجسم نمود. بدین ترتیب با درک این نکته که شعار حذف کامل زندان ها و استفاده از مجازات ها جایگزین نمی تواند در شرایط فعلی واقع گرایانه باشد، تلاش های انجام شده از سوی دولت ها، سازمان های بین المللی و سازمان های غیر دولتی مرتبط، معطوف به اصلاح وضع موجود برای برخورداری از یک نظام زندانبانی بهتر و کارآمدتر بوده است. منظور از این تلاش ها، از یک سو انسانی تر کردن شرایط زندان ها است.

توجه به این امر که از میان خیل عظیم جمعیت کیفری زندان ها، برخی زندانیان کسانی هستند که به خاطر جرایم سنگین محکوم به گذراندن تمامی عمر خود در زندان شده اند و برخی از آن‏ها کسانی هستند که به خاطر تخلفی نه چندان مهم، چند ماهی را در آنجا سپری خواهند کرد. برخی، مهمان دائمی زندان به حساب می آیند که پس از چندین مرتبه رهایی، دوباره گرفتار جرم شده و راهی زندان گردیده اند و برخی دیگر افرادی هستند که از سر تقدیر و به دلایلی همچون بدهی مالی و… سر از زندان در آورده اند و مهم تر از همه برخی از آن ها کسانی محسوب می شوند که تنها بر اساس اتهامی که به آن ها وارد شده است و گاه می تواند نتیجه سوءتفاهم یا دسیسه چینی دیگران بوده باشد در زندان به سر می برند و چه بسا که بی گناهی آنان نیز پس از مدتی اثبات گردد و از محیط زندان رهایی یابند، امری در خور توجه و تأمل می باشد. به عبارت دیگر امروزه زندانی را فرد منفور و مطرودی که باید در سیاه چاله‏های تاریک و نمور به دور از اجتماع نگهداری شده و با تحمل درد، رنج، خفت و حقارت، کفارۀ گناه و رفتار ضد اجتماعی خود را بپردازد نمی دانند. برعکس، او را انسانی می دانند که هر چند، مثل هر بشر جایزالخطای دیگر، مرتکب رفتار نادرستی شده، لیکن، مانند همه انسان ها، مستحق برخورداری از رفتای انسانی در حین تحمل مجازات و نیز قادر به اصلاح و باز اجتماعی شدن است. به عبارت دیگر، زندان های ایران اهمیت مضاعف می یابد. اولاً از این رو که وجود شرایط غیر انسانی در زندان ها با اهداف بشر دوستانه اسلام و کرامت ذاتی که انسان ها در این آیین الهی از آن برخوردارند در تعارض است و ثانیاً از آن جهت که حبس گرایی مفرط در قوانینی مثل قانون تعزیرات 1375 و عدم تمایل قضات به استفاده از نهادهایی چون تعلیق و تخفیف مجازات،زندان های ایران را مملو از تعداد قابل توجهی از افرادی چون بدهکاران مالی، مرتکبان جرایم غیر عمدی، صادر کنندگان بی تقصیر چک های بلامحل و نظایر آن ها کرده که این افراد را نمی توان به مفهوم واقعی کلمه جنایتکار و مستحق تحمل حبس هایی با شرایط سخت دانست.

سمت و سوی دیگر تلاش های انجام شده طی سالیان اخیر در کشورهای مختلف نیل به اهداف ارعابی و اصلاحی مجازات حبس بوده است، سیستم زندانبانی که تأثیری در اصلاح محبوسین نداشته بلکه آن ها را حرفه ای تر از گذشته از زندان خارج می سازد و نقش ارعابی آن در باز داشتن زندانیان و سایر افراد جامعه کم رنگ است، نمی‏تواند یک سیستم موفق و افتخار آمیز باشد.

فصل اول : کلیات تحقیق

زندان و تأثیر آن در بزهکاری

1-1 بیان مسأله

علی رغم نظریات موافق و مخالفی که در خصوص مجازات سلب آزادی بشر ( حبس ) ارائه شده است امروزه استفاده از این مجازات در تمام نظام های کیفری رواج دارد و شاید حذف آن از زرادخانه های کیفری در حال حاضر نه ممکن و نه منطقی باشد.

تأمل در آمار یک صد و هشتاد هزار نفری زندانیان در ایران و مجموعه سازمان های گسترده، بودجه و امکاناتی که برای نگهداری، اصلاح و تربیت، باز پروری و همچنین در برخی موارد ارائه خدمات مراقبت بعد از خروج به این جمعیت گسترده صرف می گردد، اهمیت این موضوع و لزوم توجه بیشتر به جنبه های مختلف این مجازات را بیشتر نمایان می سازد.

بی تردید تفاوت های بسیاری میان این افراد در نوع جرم ارتکابی و نوع اتهام و مکانی که در بند آن هستند وجود دارد. برخی از این جمعیت یک صد و هشتاد هزار نفری در مراکزی نگهداری می شوند که از مکان های مناسب و از امکانات رفاهی مطلوب، کارکنان آموزش دیده و مبتنی بر برنامه های اصلاحی و تربیتی برخوردار می باشند و برخی دیگر از مکان هایی فاقد شرایط مطلوب، که زندانیان پس از ورود به آن در معرض انواع آسیب ها، بیماری ها، تهدیدها و سوء استفاده ها قرارمی گیرند، که در مواردی این امر می تواند توسط خود زندانیان صورت پذیرد. اما علی رغم تفاوتی که میان این گونه زندانیان و مکان های نگهداری آنان به عنوان زندان وجود دارد، یک چیز در میان همۀ آن ها مشترک است. تک تک آن ها زندانانی محسوب شده و مکانی که در آن به سر می برند صرف نظر از اسم های مختلف در نظر گرفته شده برای آن ها زندان محسوب می گردد. حال آنچه که به عنوان زندان از آن نام می برند و لاجرم افراد در بند آن را، خواه کوتاه و خواه بلند مدت و خواه به عنوان بازداشت و خواه به عنوان مجازات، زندانی می نامند و در خور تدبر و تأمل می باشد. به راستی هدف ما از اجرای مجازات زندان چیست؟ اجرای مجازات زندان چه تأثیری بر زندانی، خانوادۀ وی و اجتماع دارد؟ آیا در بند کشیدن و محصور نمودن جسم زندانی به معنای در بند کشیدن تمامی حقوق اساسی زندانی است؟ آیا سلب آزادی فرد به معنای سلب سایر حقوق وی می باشد؟

در تحقیق حاضر که از دو بخش تشکیل گردیده بخش اول به تبیین زندان و جایگاه آن در حقوق کیفری اختصاص یافته و سعی گردیده پاسخی شایسته نیز در لابه لای مباحث به این سئوالات داده شود. در بخش دوم حقوق زندانیان در ایران و عملکرد سازمان زندان ها در زندان مرکزی اصفهان مورد بررسی قرار گرفته است.

1-2 اهمیت تحقیق

با پذیرش مجازات زندان به عنوان یک مجازات مهم در نظام عدالت کیفری که با در بند کشیدن آزادی فرد، نقش خود را به عنوان یک کیفر در برابر جرم ارتکابی این فرد نشان می دهد، این سئوال مطرح می گردد که آیا هدف ما از اجرای این مجازات، سلب تمام حقوق این فرد بوده است؟ و آیا این حبس باعث سلب سایر حقوق فرد زندانی نمی گردد؟ و سئوال مهم تر نهاد زندان باید چگونه باشد تا ضمن برخورداری از کارآمدی لازم به عنوان یک کیفر،حقوق اساسی زندانیان را نیز تا حد مطلوب رعایت نماید؟

درک جنبۀ انسانی و حقوق بشری حبس امری بسیار ساده و نیاز به فلسفه بافی و استدلال های گوناگون ندارد.کافی است هر کس چشم خود را در لحظه ای فرو بندد و با خود بیاندیشد که اگر هرآینه روزی از سر تقدیر، و به هر دلیلی سر از زندان در آورد چه انتظاری از این نهاد می تواند داشته باشد و متوقع چه راهکارهایی خواهد بود که در عین حال که وی را متوجه و ملزم به جبران خطای خود نماید به گونه ای کافی در برابر مخاطرات احتمالی که منجر به تباهی و نابودی اش می گردد محافظت نماید.

متأسفانه علی رغم آفت ها و مخاطرات گوناگون تعریف شده برای مجازات حبس و لزوم استفاده از این مجازات به عنوان آخرین راه حل، روز به روز شاهد افزایش تعداد زندانیان در سراسر جهان و کشور خودمان می باشیم. در کشور ما با توجه به تورم قوانین کیفری و استفاده از اهرم مجازات حبس به عنوان یک مجازات اصلی حتی در مورد تخلفات نه چندان مهم چون بدهی مالی، ارتکاب جرایم غیر عمد و…، آفات و مضرات زندان و تأثیر نامطلوب آن بر فرد زندانی، خانوادۀ او و کل جامعه، توجه بیشتر به حقوق اساسی زندانیان، را ضروری می نماید. متأسفانه عموم مردم جامعه نه تنها از شرایط بد زندان ها مشکلات و آفات زندان،متأثر و متألم نمی گردند بلکه اطلاع از برخی حقوق زندانیان موجبات نارضایتی و اعتراض آن ها را نیز فراهم می گرداند.

صرف نظر از تمامی موارد ذکر شده و جنبه های انسانی و حقوق بشری زندان، اگر صرفاً از دیدگاه اصلاحی و تربیتی به مقولۀ حبس نگاه کنیم آیا در زندان هایی که علاوه بر آزادی زندانی، وی را از سایر حقوق انسانی اش محروم می کنیم و او را در شرایط حقارت آمیز و خفت بار نگهداری می کنیم، به جای اصلاح و بازپروری، موجب سقوط و غلتیدن هرچه بیشتر زندانی از مقام انسانیت نمی گردیم؟ آیا صحیح می باشد در زندان هایی که زندانی تحت شرایط غیر انسانی و تحقیر آمیز نگهداری می شود توقع داشت در این شرایط و پس از آزادی این فرد از خود رفتارهای انسانی بروز دهد؟

لذا علاوه بر دیدگاه حقوق بشری و انسان دوستانه، جهت رسیدن به اهداف اصلاحی و تربیتی زندان ها و کاهش آفت زندان و تأثیر نامطلوب آن بر جامعه و زندانی باید هر چه بیشتر حقوق انسانی زندانیان را شناخت و در جهت تثبیت و احقاق آن اقدام نمود و این پایان نامه تلاشی جزیی در این راه می باشد.

1-3 اهداف تحقیق

مهم ترین اهداف این تحقیق به شرح ذیل می باشد :

1- بررسی و شناخت برخی از حقوق که در آیین نامۀ اجرایی سازمان زندان ها برای زندانیان پیش بینی شده است.

2- ارزیابی عملکرد سازمان زندان ها در ایران در راستای اجرای حقوق پیش بینش شدۀ زندانیان در آیین نامۀ اجرایی سازمان زندان ها و اقدامات تأمینی و تربیتی.

3- بررسی و تطبیق حقوق پیش بینی شده برای زندانیان در ایران با حقوقی که در حداقل قواعد استاندارد سازمان ملل متحد برای زندانیان پیش بینی شده است.

4- ارزیابی حقوق زندانیان در اردوگاه مرکزی اصفهان و عملکرد سازمان زندان ها در این استان.

1-4 سئوالات و فریضه‏های تحقیق

آیا آیین فعلی سازمان زندان ها علی رغم اصلاحات متعددی که در آن صورت گرفته است می تواند ما را در جهت نیل به اهداف اصلاحی و تربیتی مجازات حبس موفق کند؟ آیا در آیین نامۀ سازمان زندان ها جنبه های انسانی و حقوق بشری مجازات حبس به طور کامل مدنظر قرار گرفته است؟

آیا جهت اجرای این آیین نامه امکانات و تسهیلات لازم در اختیار سازمان زندان ها قرار گرفته است؟

آیا سازمان زندان ها نسبت به اجرای کامل مفاد آیین نامه اقدام می نماید؟

1- به نظر می رسد حقوقی که در آیین نامۀ سازمان زندان ها برای زندانیان پیش بینی شده است جوابگوی تمام نیاز زندانیان نمی باشد.

2- به نظر می رسد وضعیت حقوق زندانیان در ایران، در برخی از موارد، از حداقل حقوقی که در حداقل قواعد رفتار سازمان ملل متحد پیش بینی شده است کمتر می باشد.

3- به نظر می رسد تمام حقوق پیش بینی شدۀ زندانیان، در آیین سازمان زندان ها در حاضر توسط سازمان زندان ها اعمال نمی گردد.

4- به نظر می رسد با توجه به حجم زیاد ورودی افراد به زندان ها، امکانات فعلی سازمان زندان ها جوابگوی تمام نیاز زندانیان نمی باشد.

1-5 روش تحقیق

تحقیق حاضر که نوعی تحقیق کاربردی می باشد در دو بخش تهیه شده است که بخش اول تحقیق نظری بوده و به روش کتابخانه ای و فیش برداری از منابع کتابخانه ای تهیه شده است. در بخش دوم همانند بخش اول که در آن علاوه بر استفاده از منابع کتابخانه ای از مصاحبه های صورت گرفته از مسئولان سازمان زندان ها در استان اصفهان ( مدیر کل سازمان زندان ها در استان اصفهان، سرپرست زندان مرکزی استان اصفهان و معاونان وی)، زندانیانی که در اندرزگاههای مختلف زندان مرکزی اصفهان بوده اند و نیز مشاهدات عینی که از بخش های مختلف اردوگاه مرکزی اصفهان به عمل آمده است، استفاده شده است.