2-4-3. مقدار انرژی تابش خورشیدی………………………………………………………………….. 10

فهرست مطالب

عنوان صفحه

2-4-4. فاصله خورشید تا زمین………………………………………………………………………….. 11

2-4-5. ارتفاع خورشید……………………………………………………………………………………. 11

2-5. عوامل موثر در دما……………………………………………………………………………………. 11

2-6. دمای هوا……………………………………………………………………………………………….. 11

2-7. رطوبت…………………………………………………………………………………………………. 12

2-7-1. رطوبت هوا…………………………………………………………………………………………. 12

2-8. سوابق تحقیق………………………………………………………………………………………….. 12

2-8-1. سوابق تحقیق در ایران…………………………………………………………………………… 13

2-8-2. سوابق تحقیق در جهان………………………………………………………………………….. 15

2-8-3. پیشینه تحقیق در محدوده مطالعاتی…………………………………………………………… 17

فصل سوم – روش اجرای تحقیق

3-1. موقعیت جغرافیایی استان گیلان…………………………………………………………………… 19

3-2. داده های تحقیق………………………………………………………………………………………. 21

3-3. روش اجرای تحقیق…………………………………………………………………………………. 21

3-4. نحوه انجام کار………………………………………………………………………………………… 22

3-4-1. مرحله اول………………………………………………………………………………………….. 22

3-4-2. مرحله دوم…………………………………………………………………………………………. 23

3-4-3. مرحله سوم…………………………………………………………………………………………. 23

فصل چهارم – تجزیه و تحلیل داده ها و یافتههای تحقیق

4-1. انواع MS …………………………………………………………………………………………….. 25

4-2-1. عوامل ژنتیکی……………………………………………………………………………………… 25

4-2-2. عوامل محیطی……………………………………………………………………………………… 25

4-3. چه کسانی به MS مبتلا می شوند………………………………………………………………… 26

4-4. علائم MS…………………………………………………………………………………………….. 26

فهرست مطالب

عنوان صفحه

4-5. برخی از علائم مشترک……………………………………………………………………………… 27

4-6. نور خورشید و ویتامینD…………………………………………………………………………… 27

4-7. معرض نور خورشید در دوران کودکی…………………………………………………………… 27

4-8. رابطه کشاورزان با شیوع بیماری MS…………………………………………………………… 28

4-9. بررسی انواع بیماری ها در سطح استان………………………………………………………….. 28

4-10. بررسی اقلیمی……………………………………………………………………………………….. 29

4-11. تحلیل داده های تحقیق……………………………………………………………………………. 34

4-11-1. جنسیت……………………………………………………………………………………………. 34

4-11-2. محل تولد…………………………………………………………………………………………. 34

4-11-3. محل زندگی……………………………………………………………………………………… 35

4-11-5. تاهل……………………………………………………………………………………………….. 36

4-11-6. سن…………………………………………………………………………………………………. 36

4-11-7. سطح سواد……………………………………………………………………………………….. 37

4-11-8. رشته تحصیلی……………………………………………………………………………………. 38

4-11-9. وضعیت اشتغال………………………………………………………………………………….. 38

4-11-10. مدت زمان دوره بیماری……………………………………………………………………… 39

4-11-11. تاثیر بیماری بر روی زندگی شخص………………………………………………………. 40

4-11-12. ارتباط بیماری با فصل بهار………………………………………………………………….. 40

4-11-13. ارتباط بیماری با فصل تابستان……………………………………………………………… 43

4-11-14. ارتباط بیماری با فصل پاییز…………………………………………………………………. 45

شکل شماره 4-4. پهنه بندی ارتباط بیماران با فصل پاییز…………………………………………… 46

4-11-15. ارتباط بیماری با فصل زمستان……………………………………………………………… 47

4-11-16. ارتباط بیماری با گرما………………………………………………………………………… 49

4-11-17. ارتباط بیماری با سرما………………………………………………………………………… 51

4-11-18. ارتباط بیماری با رطوبت هوا……………………………………………………………….. 53

فهرست مطالب

عنوان صفحه

4-11-19. ارتباط بیماری با باد…………………………………………………………………………… 55

4-11-20. ارتباط بیماری با تابش نور خورشید………………………………………………………. 57

4-12. بررسی بیماران MS بر اساس جنسیت زن…………………………………………………… 59

4-13. بررسی بیماران MS بر اساس جنسیت مرد…………………………………………………… 61

4-14. پهنه بندی جمعیت بیماران در سطح استان……………………………………………………. 63

4-15. ضریب همبستگی عناصر اقلیمی با بیماری……………………………………………………. 65

فصل پنجم – بحث، نتیجه گیری وپیشنهادات

5-1. بحث……………………………………………………………………………………………………. 69

5-2. نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………….. 70

شکل 5-1. همپوشانی عناصر اقلیمی استان گیلان…………………………………………………….. 71

5-2-1. تفسیر نقشه…………………………………………………………………………………………. 72

5-3. آزمون فرضیات……………………………………………………………………………………….. 72

5-4. پیشنهادات……………………………………………………………………………………………… 72

منابع و ماخذ………………………………………………………………………………………………….. 73

پرسشنامه………………………………………………………………………………………………………. 75

چکیده

یكی­از بیماری­های قرن حاضر كه متاسفانه، جوانان خصوصاً دختران و زنان جوان به آن مبتلا می­شوند بیماری (MS) می­باشد كه هنوز از نظر پزشكان متخصص دنیا علت آن مشخص نیست و متاسفانه نظریات گوناگونی را عنوان می­كنند كه پایه و اساس علمی درستی ندارد.

این بیماری را اتوایمیون یا ویروسی می­نامند و دلیل قانع كننده­ای هم برای آن ندارند و جالب­تر اینكه ویروسی بودن این بیماری را یكی از دلائل می­دانند در حالیكه هنوز برای خودشان هم اثبات نشده است ولی اینترفرون درمانی را شروع می­كنند و هزینه گزافی را به بیمار درمانده تحمیل می­كنند.

هدف از تحقیق حاضر شناخت ارتباط بین عناصر اقلیمی دما، تابش و رطوبت با بیماری MS در سطح شهرستان­های استان گیلان است. داده­های تحقیق بر اساس پرسشنامه تنظیم شده، اطلاعات حاصل از مراکز درمانی مربوطه و ایستگاههایهواشناسیاستان بدست آمده است. روش تحلیل داده­ها به صورت توصیفی و با استفاده از نرم افزار SPSS و جهت تهیه نقشه­ پراکندگی بیماری­ها و عناصر اقلیمی از نرم افزار GIS کمک گرفته شده است.

نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که در منطقه مورد مطالعه بیماری در هر نقطه پراکنده شده و نتیجه آمار نشان دهنده این بوده که بیماری در زنان بیشترین گسترش را داشته و بر اساس نقشه های پهنه بندی عناصر اقلیمی و همپوشانی عناصر نقش عنصر اقلیمی نور خورشید نسبت به عناصر دیگر نقش مهمتری داشته و اگر از دوران کودکی از تابش نور خورشیدی به درستی استفاده گردد در دوران بزرگسالی فرد کمتر دچار بیماری MS قرار می گیرد.

واژگان کلیدی: بیماری، عناصر اقلیمی، پراکندگی بیماری، استان گیلان

مقدمه

زندگی افراد مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس همواره چالش برانگیز بوده است. ام اس شایع‎ترین ناتوانی عصبی- حسی پیشرونده در بالغین جوان است که با میلین زدایی سیستم عصبی مرکزی مشخص می شود.

این بیماری مزمن و خود ایمنی با انواعی از علائم و نشانه ها و دوره های غیر قابل پیش بینی نظیر اختلال در هماهنگی و تعادل بدن، گرفتگی عضلات، خستگی و. . . مشخص می شود. در حال حاضر بیش از 5/2 میلیون نفر در سراسر جهان و بیش از 500 هزار نفر در امریکا به بیماری ام اس مبتلا هستند. در ایران طبق گزارش انجمن ام اس ایران در سال 89 نزدیک به 50 هزار بیمار مبتلا به ام اس وجود دارد. این بیماری زنان را 3-2 برابر بیشتر از مردان درگیر نموده و سن شایع بروز آن 30-20 سالگی است. بنابراین به نظر می رسد که زنان سنین باروری آسیب پذیرترین افراد در برابر این بیماری باشند.

بیماران مبتلا به ام اس از کیفیت زندگی پایین تری نسبت به افراد سالم برخوردارند (Tepavcevic,2008)

آگاهی از انتشار جغرافیایی بیماریها برای برنامه ریزیهای بهداشتی هر کشور لازم است تا مسئولین از موقعیت هر بیماری در کل جهان و مناطق مختلف کشور با خبر گردند و تدابیر بهداشتی لازم برای ساکنین مناطق را در سیاستگذاری های بهداشتی خود بگنجانند.

جغرافیای پزشکی که به آن جغرافیای سلامت نیز اطلاق می شود، پهنه ای جدید و مهم از تحقیقات سلامت است که پیوندی بین جغرافیا و جنبه های جغرافیایی سلامت می باشد. جغرافیایی پزشکی سلامت، اثرات محل و آب و هوا را بر روی سلامتی انسان ها مطالعه می کند و هدف آن درک عوامل و متغیرهایی است که بر سلامت جمعیت و افراد تاثیر گذار می باشد.

از آن جا که انسان همواره در تماس مستقیم با محیط آب و هوایی است و این امر سبب می شود که شیوه واکنش او در محیط جوی از لحاظ ارگانیسم مورد توجه قرار گیرد. از طرف دیگر روند روبه رشد تغییرات آب و هوایی و بالا رفتن دمای زمین، ممکن است باعث شود برخی بیماریها را در نواحی جغرافیایی تحت اثرشان، تغییر دهد. در واقع شرایط اقلیمی و موانع طبیعی نظیر اقیانوسها، از یک طرف و وابستگی بعضی از عوامل عفونت زا به ناقلین و مخازن خاص، از طرف دیگر باعث محدود شدن بعضی از بیماریها به مناطق خاصی از کره زمین گردیده است.

1-1. بیان مسئله

بدن هر یک از انسانها شبیه یک شهر است، هر یک از سلولهایی که بدن ما را می سازند به مثابه یکی از شهروندان این شهرهستندکه وظیفه مشخصی دارند، نیروگاه برق و سیم کشی برق این شهر چیزی نیست جز سیستم اعصاب مرکزی که شامل مغز و نخاع می باشد، به کمک رشته های ظریف اعصاب که تمام اجزای بدن را به مغز و نخاع ارتباط میدهند در واقع سیم کشی ارتباطی بدن ماست.

درون این سیم کشی ها هم جریان برق جاری است، البته با شدتی بسیار ضعیفتر از آنکه ما را دچار برق گرفتگی کند، رشته عصبی درست مانند یک سیم برق بوسیله یک ماده پوششی محافظت می شود.

این ماده پوششی که میلین نام دارد فقط یک عایق یا حفاظ برای خود رشته نیست بلکه کمک می کند پیام الکتریکی با سرعتی چندین برابر منتقل شود همین میلین یکی از بازیگران اصلی MS است. در بدن ما وقتی که به دلایلی گلبولهای سفید اشتباها به میلین به جای یک عامل بیگانه حمله کردند بیماری MS آغاز می‎شود.

این بیماری سیستم اعصاب مرکزی را در قسمت های مختلف درگیر می کند به نحوی که میلین پوشش رشته های عصبی مورد حمله گلبول های سفید بدن فرد قرار می گیرد.

بررسی محققان نشان داده پنج عامل در بروز این بیماری موثر است که عبارتند از:ژنتیک، پراکندگی جغرافیایی و محیط(نظیر آلاینده های زندگی شهر نشینی)، استرس، عوامل ایمونولوژیکی، میکربهاو ویروسها.

تحقیقات نشان داده با دور شدن از خط استوا این بیماری شیوع بیشتری پیدا می کند به نحوی که در مناطق سرد خیز با در صد بیشتری از بیماری روبه رو می شویم. یکی از دلایل این مسئله را کمبود ویتامین D در مناطق سرد خیز ذکر می کنند، مثلادر شمال اروپا MS شایع تر از جنوب اروپااست، به دلیل آنکه در این نواحی نور آفتاب کمتر است و کمبود ویتامین D شایعتر است، در کشورهای آسیایی نظیر ژاپن، هند و خاور دور بروز MS کمتر بوده و بر عکس در ایران رو به افزایش است.

بیماری مولتیپل اسکلروزMS ) (شایع ترین بیماری ناتوان کننده عصبی می باشد. بررسی توزیع جغرافیایی بیماری مولتیپل اسکلروز و بروز بیماری در بخش های مختلف دنیا متفاوت است که به سه منطقه1)با شیوع کم، 2)با شیوع متوسط، 3)با شیوع بالا طبقه بندی شده است. در مطالعه توسط Mohamad Abedini و همکارانش در سال 2008 درمازندران انجام شد، شیوع بیماریMS در ایران جزء مناطق با شیوع متوسط
(Medium prevalence ) برابر با 1/20 در هر 100000نفر گزارش شده است. با توجه به افزایش شیوع بیماری Ms در ایران طبق مطالعات اخیر، گرفتاری طیف سنی جوان به این بیماری ناتوان کننده سیستم عصبی مرکزی و متحمل شدن بار اقتصادی و روانی زیاد بر بیماران مبتلا (با توجه به سیر پیشرونده و ناتوان کننده بیماری)و همچنین صرف هزینه های بالا جهت اقدامات درمانی و باز توانی در این بیماران، بررسی عوامل خطر قابل پیشگیری حائز اهمیت می باشد(عزیزی و همکاران، 1383، ص18).

1-2. پرسش اصلی تحقیق(مسائله تحقیق)

کدام عنصر اقلیمی بر روی بیماری ام اس تاثیر بیشتر دارد ؟

1-3. اهداف تحقیق

-بررسی وضعیت بیماری ام اس در استان گیلان

-بررسی عناصر اقلیمی موثر بر بیماری

-ارائه راهکارهایی جهت جلوگیری از بیماری

1-4. فرضیه

-به نظر می رسد عناصر اقلیمی بر بیماری ام اس تاثیر دارند.

-از بین عناصر اقلیمی تابش و دما و رطوبت بر بیماری تاثیر گذار است.

1-5. هدف كاربردی

هدف تحقیق پیدا کردن رابطه عناصر اقلیمی و پراکندگی جغرافیایی بیماری ام اس در سطح استان گیلان بوده که پس از بررسی های انجام شده این پژوهش می تواند در مراکز تحقیقات ام اس، انجمن بیماران ام اس، مبتلایان به بیماری ام اس و دانشگاه های علوم پزشکی مورد استفاده و بررسی قرار گیرد.

1-6. جنبه نوآوری

در رابطه با تأثیر اقلیم بر روی سلامت و بیماری مطالعات متعددی صورت گرفته است. اما تا کنون در خصوص تأثیر عناصر اقلیمی بر روی بیماری ام اس مطالعاتی انجام نگرفته و این تحقیق برای اولین بار است که در این خصوص صورت می‎گیرد.

1-7. نوع روش تحقیق

در این تحقیق از زوش توصیفی تحلیلی و با رویکرد ذیل انجام گرفته است این پژوهش تاثیر اقلیمی بر روی بیماری MS بوده. دلیل اصلی انتخاب این روش شناسی عناصر اقلیمی و بیشترین تاثیری را که عنصر بر روی بیماری می گذارد می خواهیم بررسی کنیم.

1-7-1. روش گردآوری اطلاعات

هر یک از روشهای گردآوری اطلاعات ابزار مخصوص خود را دارد. لذا در این تحقیق به صورت کتابخانه‎ای، اسنادی و مراجعه به سایتهای کامپیوتری و استفاده از نقشه های پهنه ندی و همپوشانی جهت شناسایی تاثیر عناصر اقلیمی از مهمترین ابزار تحقیق می باشد.

1-7-2. ابزار گردآوری اطلاعات

ابزار گردآوری اطلاعات (فیش، جدول، نمونه برداری، و بانكهای اطلاعاتی و شبكه های كامپیوتری و ماهواره ای )

1-7-3. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

برای تجزیه وتحلیل اطلاعات از نرم افزار SPSS استفاده شده و برای تهیه نقشه های پهنه بندی و همپوشانی از نرم افزار GIS استفاده کردیم که در رابطه با تحقیق مورد نظر از روشهای توصیفی وتحلیلی استفاده می شود.

1-8. محدودیت ها و موانع تحقیق

با توجه به اینکه این موضوع برای اولین بار در سطح کشور و استان کار شده است؛ دارای محدودیتهایی بوده که پژوهشگر را با مشکل مواجه می کند که به برخی از آنها اشاره می کنیم:

• وجود اطلاعات کم در مورد بیماری MS در ارتباط با عناصر اقلیمی.

2-نبود آمار دقیق و جزء به جزء در مورد بیماران.

• نداشتن اطلاعات دقیق بیماران در ارتباط با تاثیر اقلیم بر روی بیماری.

1-9. روش انجام تحقیق

با توجه که اطلاعات اندک بوده و بیشتر تحققیات انجام شده تاثیرات اقلیمی در مورد بیماری های دیگر به غیر از MS بوده تنها روش برای رسیدن به اهداف تحقیق تهیه پرسشنامه و نقشه های GIS در سطح استان بوده. که پس از خروجی گرفتن از نقشه در ارتباط با عناصر اقلیمی تاثیر هر عنصر را در سطح استان بررسی کرده و در نهایت به همپوشانی عناصر اقلیمی پرداخته تا بتوانیم تاثیر مهمترین را بر منطقه مورد نظر بررسی کنیم.

. تعریفMS

این بیماری مختص اعصاب مركزی بوده ( مغز و نخاع ) و ایجاد لكه های سفید یا پلاكهای متعددی در مغز می كند.

2-2. رابطه عرض جغرافیایی با بیماریMS

عوامل جغرافیایی – بروز و شیوع ام اس از لحاظ جغرافیایی متفاوت است. مناطقی با فراوانی بالا در جهان (با شیوع 60 نفر در هر 100000 نفر یا بیشتر) شامل تمام اروپا (از جمله روسیه)، جنوب کانادا، ایالات متحده شمالی، زلاند نو و جنوب شرقی استرالیا می باشد. در بسیاری از این مناطق شیوع بیش از 100نفر در هر 100000 نفر است ; بالاترین میزان گزارش شده 300 نفر در هر 100000 در جزایر Orkney است. در ایالات متحده آمریکا، شیوع 100 نفر در هر 100000 نفر (0. 1 درصد) برای تعداد 250000 فرد مبتلا به ام اس است. این ناسازگاری جغرافیایی ممکن است تا حدی بر اساس اختلافات نژادی، جمعیتهای سفید پوست توضیح داده شود، به ویژه افرادی ازاروپای شمالی به نظر می رسند که مستعدترین افراد هستند و افرادی با اصلیت آسیایی، آفریقایی، ویا هندی آمریکایی کمترین خطررا دارند و بقیه افراد متوسط هستند.

همچنین یک باور گسترده از رابطه میان عرض جغرافیایی و ام اس، با خطر افزایش ابتلا به ام اس از جنوب به شمال وجود دارد. برای مثال در یک تحلیل از مطالعه سلامت پرستاران نسبت سرعت تنظیم شده برای ایالات متحده شمالی3. 5 و برای ردیف وسط نسبت به ردیف های جنوبی 2. 7 بود (اسلامی، 1374، ص2).

تصورمی شود افراد مهاجرازمنطقه با خطر بالا به منطقه با کم خطر پس از سن بلوغ خطر سابق خود را با خودشان دارند، در حالی که کسانی که در دوران کودکی مهاجرت کرده اند به نظر می رسد که خطری مرتبط با منطقه جدیدی دارند که به آن مهاجرت کرده اند.

با این حال، انجمن جهانی بین عرض جغرافیایی و خطر ابتلا به ام اس بر اساس یافته هایی از یک بررسی سیستماتیک و متا آنالیز مطالعات اپیدمیولوژیکی ام اس با چالش هایی مواجه می باشد.

قرار گرفتن در معرض نور خورشید بیشتر بین سنین 15-6 ( به طور متوسط ​​ 2 تا 3 ساعت یا بیشتر در روز در تابستان در آخر هفته ها یا تعطیلات) با کاهش خطر ام اس مرتبط است.