2-2-1 نظریه‏پردازی در مورد رویاها 20

2-2-2 ویژگی های گزارش های رویا 20

2-2-3 منشأ رویا 21

2-2-4 رویا در مذاهب.. 22

2-2-4-1 سنت یهودی.. 22

2-2-4-2 سنت مسیحی.. 23

2-2-4-3 سنت اسلامی.. 23

2-2-4-3-1 در قرآن. 23

2-3 خواب ورویا از دیدگاه پزشکی. 24

2-4 پیش‏گویی و پیش‏بینی. 24

2-4-1پیش‏گویی‏های قرآن. 27

2-4-2 جایگاه پیش‏گویی در آیین مسیحیت.. 27

2-4-3 ابزار پیش‏گویی. 28

2-4-3-1 جام جهان‏بین.. 28

2-4-4 اخترشناس و جایگاه او. 30

2-4-5 فال. 31

2-5 سروش.. 31

2-5-1 صدای غیبی. 32

2-5-2 پیغام سروش.. 32

2-5-3 سخن موجودات اهورایی. 33

2-5-4 سخن سیمرغ. 33

2-6.جایگاه رویا در ادبیات فارسی 34

2-6-1 انواع رویا در شاهنامه 35

2-6-2 رویا منشا الهام و اشراف.. 36

2-6-3 نمادها و کردارهای نمادین رویا 36

2-6-4 دیدگاه فروید و یونگ درباره رویا 36

2-6-5 تفاوت فال با رویا 38

2-7 معرفی شخصیت‏ها 38

2-7-1 شغاد 38

2-7-2 رستم. 38

2-7-3 ضحاک… 41

2-7-4 سام 41

2-7-5 اسفندیار 42

2-7-6 افراسیاب.. 44

2-7-7 سیاوش.. 44

2-7-8 کی­خسرو. 45

2-7-9 کتایون. 45

2-7-10 گشتاسب.. 46

2-7-11 کیدهندی.. 47

2-7-12 گودرز ‏ 47

2-7-13 بهرام چوبینه 48

2-7-14 سروش………48

2-7-15 نوشیروان………..48

فصل سوم: شرح احوال و آثار فردوسی

3-1 زندگینامه 51

3-1-1 تولد و كودكی. 51

3-1-2 طبقه اجتماعی فردوسی. 52

3-1-3 دین فردوسی. 53

3-1-4 فرزندان فردوسی. 53

3-1-5 فردوسی و سلطان محمود 54

3-1-6 فردوسی و دقیقی. 55

3-2 آثار فردوسی. 56

3-2-1 شاهنامه و منظومه یوسف و زلیخا 56

3-2-1-1 موضوع شاهنامه. 57

3-2-1-2 آغاز و انجام شاهنامه. 57

3-2-1-3 اهمیت و مقام شاهنامه. 57

3-2-1-4 منابع شاهنامه. 59

3-2-1-5 ترجمه و تحقیقات… 59

3-2-1-6 اصالت مطالب شاهنامه. 60

3-2-1-7 شاهنامه و جامعه‏شناسی خودكامگی.. 61

3-2-1-8 داستان‏سرایی فردوسی در شاهنامه. 61

3-2-1-9 شاهنامه و حماسه‏های عرفانی.. 63

3-2-1-10 خصایص فنی شاهنامه. 63

فصل چهارم: تاثیر خواب ، رویا و پیشگویی بر سرنوشت و روند زندگی شخصیت های شاهنامه

4 تاثیر خواب ، رویا و پیشگویی بر سرنوشت و روند زندگی شخصیت های شاهنامه 66

4-1 خواب ضحاك.. 66

4-1-1 تحلیل خواب ضحاک.. 71

4-1-2 تاثیر خواب ضحاک در سرنوشت و روند زندگی او. 71

4-2 خواب سام 72

4-2-1 تحلیل خواب سام 75

4-2-2 تاثیر خواب سام در سرنوشت و روند زندگی او. 76

4-3 خواب دیدن افراسیاب و ترسیدن. 76

4-3-1 پرسیدن افراسیاب موبدان از خواب.. 78

4-3-2تحلیل خواب افراسیاب.. 80

4-3-3 تاثیر خواب افراسیاب در سرنوشت و روند زندگی او. 80

4-4 خواب دیدن سیاوش.. 80

4-4-1 تحلیل خواب سیاوش.. 81

4-4-2 تاثیر خواب سیاوش در سرنوشت و روند زندگی او. 83

4-4-3 اندرز کردن سیاوش فرنگیس را 83

4-4-4 سخن گفتن رستم با لشکر خویش… 85

4-5 اندر زادن کی‏خسرو. 86

4-5-1 تحلیل خواب پیران اندر زادن کی‏خسرو. 87

4-5-2 تاثیر خواب پیران در سرنوشت و روند زندگی او. 88

4-6 دیدن طوس سیاوش را به خواب.. 89

4-6-1 تحلیل خواب طوس.. 90

4-6-2 تأثیر خواب طوس در سرنوشت و روند زندگی او. 91

4-7 گرفتار شدن افراسیاب بار دوم و کشته شدن او و گرسیوز 91

4-8 داستان کتایون دختر قیصر. 91

4-8-1 تحلیل خواب کتایون. 93

4-8-2 تاثیر خواب طوس در سرنوشت و روند زندگی او. 93

4-8-3 کشتن گشتاسب گرگ را 93

4-9 به خواب دیدن فردوسی دقیقی را 94

4-10-1تحلیل خواب فردوسی. 94

4-10-2 تاثیر خواب فردوسی در سرنوشت و روند زندگی او. 96

4-11 خواب دیدن کید هندی پادشاه قنوج و گزارش کردن مهران آن را 96

4-11-1 تحلیل خواب کیدهندی. 100

4-11-2تاثیر خواب کیدهندی در سرنوشت و روند زندگی او. 101

4-16 در خواب دیدن بابك ساسان را و دختر دادن به او. 102

4-16-1 تحلیل خواب ساسان. 103

4-16-2 تأثیر خواب ساسان در سرنوشت و روند زندگی بابک.. 103

4-17 خواب دیدن نوشیروان و گزارش كردن بوزرجمهر آن را 103

4-17-1 خواب دیدن نوشیروان و گزارش بوزرجمهر به پیدایش محمد (ص) 106

4-17-2 تحلیل خواب نوشیروان. 108

4-17-3 تأثیر خواب نوشیروان در سرنوشت و روند زندگی. 110

4-18 خواب دیدن بهرام چوبینه به شب و بامداد رزم كردن و كشته شدن ساوه شاه 110

4-18-1 تحلیل خواب بهرام چوبینه 111

4-18-2 تأثیر خواب بهرام چوبینه در سرنوشت و روند زندگی او. 112

4-19 به خواب دیدن گودرز سروش را و آگاهی یافتن از كی‏خسرو. 112

4-19-1 تحلیل خواب گودرز 114

4-19-2 تاثیر خواب گودرز در سرنوشت و روند زندگی او. 114

4-20 در خواب دیدن كی‏خسرو سروش را 114

4-20-1 تحلیل خواب كی‏خسرو. 115

4-20-2 تأثیر خواب كی‏خسرو در سرنوشت و روند زندگی او. 116

4-21-3 پاسخ دادن كی‏خسرو زال را 116

4-21-4 دادن كی‏خسرو پادشاهی به لهراسپ.. 117

4-21-5 رفتن كی‏خسرو به كوه و ناپدید شدن دربرف.. 118

4-22-پیش­گویی­ها….118

4-22-1 آزمودن فریدون پسران خود را……..118

4-22-2 بازگشتن زال به زابلستان….119.

4-22-3 پادشاهی دادن سام زال را……120

4-22-4 رای زدن سام با موبدان در کار زال…..121

4-22-5 بر تخت نشستن نوذر…122

4-22-6 گریختن گلباد و نستیهن از برگیو..123

فصل پنجم: نتایج تحقیق

5 نتیجه گیری. 127

5-1 پیشنهادات………..128

منابع و مآخذ. 131

چکیده

خواب از جمله احوال اسرارآمیزی است که بیان کیفیت و اسرار نهان آن، دیریاب، بل دست­نیافتنی است. تعبیر و تحلیل رویاها از جمله پیچیده‏ترین و رازآلودترین مسائل و موضوعات بشری است.

گزارش رویاها در حکایت‏های شاهنامه، در ایجاد شوق و امید برای نیل به آرزوها و تهدید و ترس از انجام عملی و در شکل­گیری قصه‏ها نقش مهم و بسزایی دارد. پهلوانان و شاهان در موقعیت‏های مختلف، برخی از وقایعی را که در آینده به وقوع خواهد پیوست، در خواب می‏بینند. این وقایع ممکن است دربردارنده پیام­های شادی و جشن و پیروزی، یا خبر از رویدادی ناگوار باشد. بسیاری از شخصیت‏های برجسته شاهنامه دست‏کم یکبار در خواب، رویداد پیش از وقوع را دیده‏اند. به همین دلیل نیاز بررسی چنین پدیده‏ای در شاهنامه احساس می‏شود. در این پایان‏نامه، کوشش شده است کم و کیف این قضایا در میان شاهان و پهلوانان شاهنامه، تحلیل و بررسی شود. هدف از انجام این تحقیق بررسی تاثیر خواب ، رویا و پیشگویی بر سرنوشت و روند زندگی شخصیت­های شاهنامه است.نتایج حاکی از آن است که خواب ، رویا و پیش­بینی اخترشناسان و موبدان بر روند زندگی افراد و شاهان آن زمان تاثیر داشته است و شاهان با پیش بینی پیش­گویان مسیر زندگی خود را تغییر می­دادند.

کلمات کلیدی: خواب، رویا، سرنوشت، پیش‏گویی، پیش بینی، شاهنامه، فردوسی.

1.کلیات تحقیق

1-1 مقدمه

«شاهنامه به دلیل ژرف بودن پژوهش های گردآمده در آن ، هم برای خوانندگان علاقه مند به شناخت فردوسی و شاهنامه ، منبعی ارزشمند است و یکی از ارزشمندترین آثار ملی ایران است که خواننده را با شخصیت‏های بسیاری روبرو می‏کند که هر کدام به نوعی بیان کننده حالات و کنش و واکنش انسان جامعه امروزی است که در برابر وقایع و حوادث روزمره از خود نشان می‏دهد. از این‏رو شاهنامه بستر مناسبی برای پژوهش‏هایی است که درصددند به نقد روانشناسی شخصیت‏ها بپردازند» (حمیدیان، سعید، 1387 :30).

«در همه فرهنگ‏ها (اعم از شرقی و غربی، قدیم و جدید، دینی و سکولار) و نیز در همه ادیان و مذاهب (اعم از آریایی و سامی و خاور دور)، طبیعت خواب و خواب دیدن و دنیای پر رمز و راز رویا، پیوسته توجه بسیاری از انسان‏ها را – از خواص و عوام – به خود جلب کرده و بخش بزرگی از فرهنگ، اساطیر، اعتقادات دینی و ادبیات هر سرزمین را به خود اختصاص داده است» (حمیدیان، سعید، 1387 :30).

«از روزگاران کهن تا امروز، اندیشه‏های گوناگون و باورهای متفاوت درباره خواب و رویا، روان بوده است. در فلسفه غرب برابر نظریه‏های فیلسوفان یونان، «نفس ناطقه» در بعضی احوال و ازمان به مرتبه روحانی خود و اصل و متصل می‏شود. به قول سقراط، رویا صدای وجدان انسان است؛ باید آن را درست دانست و از آن اطاعت کرد» (اریک،132:1378). «در فلسفه شرق نیز، رویا حاصل فاصله گرفتن روح از حواس ظاهری و میل آن به قوای باطنی است، به این معنی که انسان گاهی در عالم خواب به ادراک حقایق هستی و وقایع آینده موفق می‏شود و از این رهگذر، به ادراک و معرفت شهودی دست می‏یابد. این احوال اگر در عالم بیداری و هشیاری روی دهد، به آن «مکاشفه» می‏گویند و اگر در عالم خواب طبیعی پیش آید، در صورتی که شفاف باشد، «رویای صادقه» است و در صورتی که ضعیف و مبهم باشد، پیام آن باید تفسیر و تجزیه و تحلیل (تعبیر) روشن شود» (ابن خلدون، 132:1369).

این پایان­نامه پنج فصل دارد؛ در فصل اول ما به بیان مساله، پرسش تحقیق، فرضیه‏ها، ضرورت این تحقیق، اهداف‏، پیشینه و غیره می‏پردازیم و روشن می‏کنیم که اساساً چرا این موضوع برای این رساله انتخاب شد. فصل دوم شامل مبانی نظری این تحقیق است؛ در این فصل ما به موضوع که در واقع خواب و رویا است‏، می‏پردازیم. هم‏چنین به خواب و خواب‏گزاری،اخترشناسی، پیش‏گویی و فال‏گیری از منظر روانشناختی و جامعه شناسی نیز نگاهی می‏افکنیم و از این طریق مبانی نظری خود را فراهم کرده‏ایم.

فصل سوم شامل معرفی فردوسی و اثر گرانقدرش‏، شاهنامه است. و در ادامه این فصل به شرح احوال و اثر فردوسی اختصاص داده‏ایم.

فصل چهارم را با تحلیل و توضیح خواب‏ها، اخترشماری‏ها، پیش‏گویی‏ها و سایر موارد از این دست که به موضوع پایان‏نامه‏ی ما مربوط می‏شده پرداختیم. در این بخش با دسته‏بندی خواب‏ها در یک زیر مجموعه، پیش‏گویی‏ها در زیرمجموعه‏ی دیگر و همین‏طور سایرشقوق به بررسی بسامدی این موارد پرداختیم. فصل پنجم شامل نتایج تحقیق است که علاوه بر بیان کلامی، به صورت نمودار نیز ارائه شده است و نشان می‏دهد که این عناصر آینده‏نگری و آینده‏بینی چنان در تار و پود آن مردم نشسته بود که تعیین‏کننده‏ی سرنوشتشان بوده ، از بسامد بالایی هم برخوردار است.

1-2 بیان مسأله

«خواب و رویا یكی از رازناك‏ترین و پیچیده‏ترین پدیده‏های عالم هستی است كه هنوز سخن فرجامین درباره‏ی آن گفته نشده است. از سوی دیگر، این پدیده با همه رازناكی و پیچیدگی‏اش، كاربردی ژرف در فرهنگ ایرانی یافته است، به گونه‏‏ای كه در سراسر زندگی این قوم می‏توان نمودی از خواب و رویا را مشاهده كرد. از آنجا كه شاهنامه آیینه‏ی تمام نمای فرهنگ ایرانی در درازنای تاریخ این ملت است، در این رساله، بازتاب پدیده خواب و رویا بر روند زندگی و سرنوشت شخصیت‏های شاهنامه مورد بررسی قرار گرفته است. خواب و رویا یكی از داده‏های الهی است كه همواره در پرده‏ای از رمز و راز نهفته شده و ذهن آدمی را به خود مشغول ساخته است. این پدیده دریایی است بس شگرف و ناپیدا كرانه؛ جهانی است شگفت‏انگیز و هزار تو كه هر شب همگان فرصت آن را می‏یابند كه به گوشه و كنار این دنیای غریب سرك كشیده، ندیده‏ها و ناشنیده‏ها را ببینند و بشنوند .‏خواب آن حالت آرامش و سكونی است كه پس از یك دوره كوشش و تلاش به سراغ آدمی می‏آید و فرد، بریده از هیاهوی زندگی سر بر بالین می‏گذارد‏. در این زمان، روزنه‏ای به جهان دیگر گشوده می‏شود و روان آدمی سبك‏بال به سوی عالم بالا می‏پوید» (امین،25:1384).

«خواب و رویا در اساطیرایرانی اهمیت فراوان داشته است و آن‏ها دیدن خواب را در سرنوشت خود مؤثر می‏دانستند. شاهان در دربار خود خواب‏گزارانی داشتند که بعد از دیدن خواب به آن‏ها مراجعه می‏کردند تا برایشان تعبیرخواب کنند. گزارشی را که خواب‏گزار می‏داد ممکن بود شاه را تا مدت‏ها به فکر فرو ببرد و همچنین پایه بسیاری از جنگ‏ها، ازدواج‏ها و تولد و مرگ را مشخص کند. نه تنها در ایران باستان پدیده خواب تأثیر داشته بلکه در جوامع مختلف هم مؤثر بوده و فکر دانشمندان بسیاری را به خود مشغول کرده که چرا انسان پس از پایان کار روزانه و هنگام به خواب رفتن رویا می‏بیند. البته رویا زمانی پدید می‏آید که خواب خیلی عمیق نباشد زیرا وقتی خواب خیلی عمیق باشد انسان از فرط خستگی خواب نمی‏بیند. سقراط ادعامی‏کند که رویا ماهیت و مبدأ الهی دارد به‏طوری‏که به وسیله رویا می‏توان آینده را پیش‏بینی کرد» (حمیدیان‏،سعید، 1379: 28)

«اما در شاهنامه خواب و رویا‏های بسیاری دیده می‏شود که ناشی از باور و اعتقاد مردم ایران باستان بوده است آنان اعتقاد داشتند که عناصر طبیعی و غیر‏طبیعی که در زمان خواب به دیدنشان می‏آید در سرنوشتشان موثر بوده و باعث به وجود آمدن حوادث اصلی می‏شود فردوسی حتی دیدن خواب و تعبیر آن را نشانی از علم پیامبری می‏داند.