سعدی از خلال آثار اوست. به کمک آن چه خود در آثارش بیان کرده، زندگی، خانواده، احوال، معاصران، سفرها و  ویژگی های جسمی شاعر، مورد مطالعه قرار گرفته است.

سفرهای سعدی را می توان از بارزترین خطوط زندگانی شاعر دانست که در آثارش، به بیان آن ها پرداخته است. در یکی از همین سفرهاست که ازدواج او در حلب، مرگ فرزند، گرفتاری در بند فرنگ را به تصویر کشیده است.

 این پژوهش، ویژگی های اجتماعی و سیاسی زمان شاعر را به تصویر می کشد. حاکمان و معاصران او را معرفی می نماید، و از قدرت عشق در کلام شاعر و آگاهی او نسبت به ارزشمندی سخنش، خبر می دهد.

واژه های کلیدی: سعدی، زندگانی، خانواده، سفرها، عشق، اساتید، معاصران.

مقدّمه

بی شك ، آدمی از دیر باز از ادبیّات و گونه های آن لذّت می برده است و اگر این لذّت و قدرت تأثیر ادبیّات در بشر نبود چه بسا این هنر یا به وجود نمی آمد و یا به زودی از بین می رفت. در این بین بسیاری از افراد یک جامعه از ادبیّات لذّت می برند؛ ولی همه ی آن ها قادر به خلق آثار ادبی نیستند و تنها عده ی معدودی دارای قدرت نوآوری و خلق آثار ادبی هستند. در میان كسانی كه آثار ادبی را خلق می كنند، آثار عده ای طرفداران بیش تری دارد و مسلّماً خوانندگان و علاقه مندان این آثار، می خواهند كه در باره ی صاحب اثر، مطالبی بدانند.

این نیاز، عده ای را بر آن داشت كه در باره ی صاحبان آثار ادبی به تحقیق و بررسی بپردازند و اطّلاعات به دست آمده را ثبت كنند و در اختیار دیگران قرار دهند. پیشینه ی این كار تا جایی كه نویسنده ی این سطور می داند، مشخص نیست؛ امّا شاید بتوان گفت كه            سابقه ای به قدمت انسان دارد و در هر دوره ای تحت تأثیر شرایط زمانی و نیازهای اجتماعی به انجام آن مبادرت می نمودند. نخستین كسانی كه به این كار اشتغال ورزیدند مورّخان بودند.

مورّخان اغلب در دربار شاهان به سر می برده و مشغول كتابت تاریخ ایشان بوده اند. در اثنای ثبت تاریخ شاهان، چه بسا به زندگی دیگران و ثبت اطّلاعاتی درباره ی آنها پرداخته اند. در میان این اشخاص ادبا به دلیل سخنان زیبا و دل انگیزشان اولویّت بیش تری داشتند و سخنان آنان را گاه به صورت تمثیل مطرح و اطّلاعاتی در باره ی آن ها ارائه می كرده اند.

اگر چه این اطّلاعات بسیار اندك است؛ امّا گاهی تنها اطّلاع از شاعر یا نویسنده ای، همان اشاره ی كوتاه مورخی است كه درباره ی شاعر بیان نموده یا قسمتی از اثر او را ثبت كرده است.

اگر با دقّت بیش تری آثار ادبی بررسی شوند، بی شك، رد پایی از زندگی یا شخصیّت یا عواطف صاحب اثر پیدا می شود. امروزه روانشناسان با بهره گرفتن از آثار یک نویسنده یا شاعر به تحلیل شخصیّت وی می پردازند و گاه وی را همان گونه كه هست معرفی می كنند؛ امّا منظور این نیست كه همگان مانند روانشناسان به تحلیل شخصیّت صاحب اثر بپردازند چون به دو دلیل این كار میسّر نیست؛ دلیل اول آن كه، همگان اطّلاع و توان كافی، درباره ی تحلیل های روان شناسی اثر ندارند و دیگر آن كه همیشه نیاز به این تحلیل ها نیست چون گاه خود شاعر یا نویسنده، خواسته یا نا خواسته اطّلاعاتی را درباره ی خود به خواننده می دهد كه گاه       می تواند بهترین و قابل اعتماد ترین اطّلاعات در باره ی صاحب اثر باشد. اگر چه این فرضیّه همیشه درست نیست و گاه در اثر شاعر یا نویسنده ای، هیچ نشانی از او نیست یا اطّلاعات موجود واقعیّت ندارند؛ امّا بهتر آن است، زمانی كه در باره ی صحّت یا كذب این اطّلاعات آگاهی نداریم، فرض را بر صحّت آن ها قرار دهیم و اطّلاعات موجود را بپذیریم.

ترم سوم كارشناسی ارشد، زمانی كه در فكر انتخاب موضوع پایان نامه ی كارشناسی ارشد خود بودم، در فكر نوشتن رساله ای بودم كه هم جنبه نوآوری در تحقیق را داشته و هم    درباره ی یكی از شعرای صاحب سبك و پر آوازه ی ایران زمین باشد. پس از مدّت ها تفكّر درباره ی موضوعات مختلف و مشورت با آقای دكتر جلیل نظری، روزی آقای دكتر نظری، موضوعی ناب را به بنده معرّفی نمود و آن بررسی زندگی، شخصیّت و عواطف سعدی در آثار سعدی بود. پس از انتخاب موضوع، عنوان رساله را ((سعدی از زبان سعدی)) گذاشتیم و    درباره ی آن شروع به بررسی كردم.

     اگر چه عنوان تحقیق ((سعدی از زبان سعدی)) بود؛ امّا نمی شد كه سعدی را در آینه ی دیگران نگاه نكرد. پس نخست به بررسی زندگی و شخصیت سعدی در آثار دیگران پرداخته   می شود.

قدیمی ترین مأخذی كه از سعدی سخن به میان آورده، كتاب تلخیص مجمع الآداب فی مجمع الالقاب از ابن فوطی (م723 هـ.) است كه معاصر با سعدی است و با وی مکاتبه داشته است و به قول خود او در سال 660 هجری با فرستادن نامه ای به استاد، بعضی از اشعار عربی او را خواسته بود.

جامی درباره ی او می گوید: (( از اَفاضل صوفیّه بوده و از مجاوران بقعه ی شریف شیخ    ابوعبداللّه خفیف، قدّس اللّه تعالی سره. از علوم بهره ای تمام داشته و از آداب نصیبی کامل. سفر بسیار کرده است و اقالیم را گشته و بارها به سفر حج پیاده رفته و به بتخانه ی سومنات در آمده بود و بت بزرگ تر ایشان را شکسته، و از مشایخ کبار بسیاری را دریافته و به صحبت شیخ شهاب الدّین رسیده و با وی در یک کشتی سفر دریا کرده.))(جامی، 1375، 598)

حسن انوری درباره ی او گفته است: (( بی تردید سعدی شاعر جهانی است و جهان او را به عنوان شاعری بزرگ می شناسد. شهرتش عالم گیر است و حتَی در زمان خود او، آوازه اش به دورترین سرزمین های شرق عالم رسیده بود. به گفته ی ابن بطوطه، جهانگرد نامدار عرب، كه چند سالی پس از مرگ سعدی به چین رفته بود، شعر سعدی در آن سرزمین به صورت ترانه و همراه با ساز خوانده می شده است.)) (انوری، 1384 ، 81)

آن چه در این رساله مورد بررسی قرار گرفت بررسی احوال و زندگانی سعدی از خلال آثارش می باشد. در آغاز کار، آثار شاعر مورد مطالعه قرار گرفت و آن چه درباره ی زندگی و خصوصیّات فردی و اجتماعی سعدی، در آثارش وجود داشت استخراج و فیش برداری شد. سپس تمامی فیش ها با توجّه به عناوین، به دسته های مختلف تقسیم و مرتب شد.

در این رساله، فصلی تحت عنوان جایگاه سعدی در ادبیّات فارسی و جهان آمده است که در آن نظرات بزرگان زبان فارسی و ادبیّات جهان درباره ی سعدی و آثارش بیان شده است. در فصلی با عنوان سعدی از زبان سعدی، به مطالبی اشاره می شود که شاعر در آثارش درباره ی خود، خانواده، زندگانی، سفرها، استادان، ممدوحان، مذهب، تحصیلات و دیگر شرایط زندگانی، بیان کرده است.  

مسائل اساسی مورد بررسی در این رساله به شرح زیر است :

فصل اول : کلیّات، شامل هدف پژوهش، ضرورت، پیشینه و روش تحقیق.

فصل دوم : جایگاه سعدی و آثارش در ادبیّات فارسی و جهان.

فصل سوم : سعدی از زبان سعدی، شامل ویژگی های فردی، خانواده، آثار، سخن، سفرها، ممدوحان، عشق و شاهد بازی سعدی.

فصل چهارم : نتیجه گیری و پیشنهاد ها.     

1-کلیّات

1-1- اهداف تحقیق

هدف از تبیین این موضوع، شناخت بیش تر سعدی با بهره گرفتن از آثار شاعر، و جمع آوری اطّلاعاتی درباره ی او، از خلال کلام و اشعارش است. آشنایی با آثار سعدی و پژوهش هایی که تاکنون، درباره ی این شاعر نامی صورت گرفته است از دیگر اهداف این پژوهش می باشد.

1-2- ضرورت تحقیق

چیزی که بیش از پیش به این تحقیق ضرورت می بخشد، این است که با وجود جایگاه و مقام رفیع سعدی در ادب فارسی، در شرح احوال و زندگی این شاعر بزرگ ابهامات فراوانی وجود دارد. بیش تر کسانی که به