………………..16

2-3- ساختار جمعیتی اسلامشهر …………………………………………………………………………………………………….20

2-4- علل و عوامل جذب مهاجران به اسلامشهر و پهنه پیرامونی آن: ……………………………………………………21

فصل سوم

3-1-مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………..26

3-2-امنیت…………………………………………………………………………………………………………………………………26

3-3-ویژگی های امنیت ……………………………………………………………………………………………………………….29

3-4-ابعاد امنیت………………………………………………………………………………………………………………………….30

3-5-دیدگاه و نظریه های امنیت …………………………………………………………………………………………………..30

3-6-قومیت……………………………………………………………………………………………………………………………….34

3-7- اشتراک الگویی در قومیت های ایران………………………………………………………………………………………37

3-8- رابطه قومیت و امنیت………………………………………………………………………………………………………….39

3-9-عوامل مؤثر در همگرایی اقوام………………………………………………………………………………………………41

الف) نژاد: ………………………………………………………………………………………………………………………………..41

ب) زبان و فرهنگ: ……………………………………………………………………………………………………………………41

ج) آداب و رسوم و سنن اجتماعی: ………………………………………………………………………………………………42

د) دین و مذهب: ………………………………………………………………………………………………………………………42

هـ) سرزمین مشترک: ………………………………………………………………………………………………………………..42

و) عامل اقتصادی: …………………………………………………………………………………………………………………….43

3-10-عوامل مؤثر بر واگرایی : ………………………………………………………………………………………………….44

3-11- تهدیدات ناشی از تنوع و تعدد قومی…………………………………………………………………………………..45

3-11-1- منازعات قومی:……………………………………………………………………………………..…………………..45

3-11-2- ضعف انسجام ملی « همگرایی و واگرایی»:………………………………………………………………….45

11-3-آسیب های امنیتی ناشی از مناقشات اقوام مشابه در کشورهای همجوار…………………………………..46

3-11-4- هزینه بالای حفظ انسجام ملی……………………………………………………………………………………46

3-12- فرصتهای ناشی از تنوع قومی………………………………………………………………………………………..47

3-12-1- تکثر فرهنگی ………………………………………………………………………………………………………..47

3-12-2- تنوع قومی و توسعه حوزه تأثیر ملی…………………………………………………………………………..48

3-12-3- تنوع قومی عامل توزیع فضایی جمعیت……………………………………………………………………..48

3-12-4- تنوع قومی عامل رقابت بین اقوام ……………………………………………………………………………..48

3-12-5- قومیتهای فرامرزی و قابلیت تعاملات اقتصادی…………………………………………………………….49

3-13- علل شکل گیری حاشیه نشینی: ……………………………………………………………………………………49

3-13-1- مطالعات ارنست بوكر[1] و لویس ویرث[2] …………………………………………………………………….49

3-13-2- نظریه كلود گرون[3] ……………………………………………………………………………………………….50

3-13-3-نظریه استعمار……………………………………………………………………………………………………….51

3-13-4-دیدگاه حاشیه نشینی در مورد كشورهای در حال توسعه ……………………………………………..51

3-13-5- نظریه سه سطحی تحلیلی حاشیه نشینی……………………………………………………………………..52

3-14- علت مهاجرت اقوام ………………………………………………………………………………………………….54

3-15- پیامدهای مهاجرت ………………………………………………………………………………………………….55

فصل چهارم

4-1- مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………….65

4-2- پیشینه پژوهش ………………………………………………………………………………………………………….65

فصل پنجم

5-1- چالش ها و فرصت ها و نتیجه گیری………………………………………………………………………………78

5-2- پیشنهادات اجرایی……………………………………………………………………………………………………..83

5-3- پیشنهادها و راهکارهای مناسب برای همگرایی و انسجام ملی و جلوگیری از فعالیت ها

و تنش های قومی ………………………………………………………………………………………………………………85

منابع و مأخذ …………………………………………………………………………………………………………………..86

چکیده:

هدف از پژوهش حاضر بررسی ساختار جمعیتی وقومیتی در اسلامشهر و نقش آن در امنیت منطقه

با تأکید بر همگرایی اقوام است . این پژوهش که با روش ) اسنادی – کتابخانه ای ( انجام

شده است درصدد است با بررسی ساختار جمعیتی و قومیتی در اسلامشهر به نقش این مهم در

امنیت منطقه بپردازد. اسلامشهر به دلیل مجاورت با پایتخت کشور، تهران ، بعد از تهران و ورامین

سومین شهرستان پرجمعیت استان تهران است. این شهرستان با دو پدیده مهاجرت و حاشیه نشینی

روبرو است که علل و عوامل آن و تبعات و پیامدهای آن در شهرستان در این پژوهش مورد بررسی

قرار می گیرند. در ادامه دلیل تنوع قومیت در اسلامشهر، این پژوهش به این مهم می پردازد که چه

عواملی سبب همگرایی اقوام می شود و بر این مهم توجه دارد که با شناسایی عوامل اثر گذار بر

همگرایی اقوام و تقویت این عوامل، می توان شاهد امنیت بیشتری در منطقه بود که بر این اساس و

با مرور مطالعات انجام شده در این زمینه، راهکارهایی اجرایی ارائه داده است.

کلید واژه ها : همگرایی اقوام ، تنوع قومیتی ، ساختار جمعیتی ، اسلامشهر

• مقدمه

ایران کشوری چند قومی است ووحدت و یکپارچگی آن مرهون همزیستی اقوام مختلف است و از این رو شناخت مشترکات اجتماعی اقوام به ویژه خصوصیاتی که سبب تسهیل و همگرایی اقوام می شود حایز اهمیت اساسی است( یوسفی: 1380: 202). تعدد گروه های قومی دارای گرایش سیاسی در جوامع معاصر،‏ به علت تفاوت های ماهیتی با نظام های سیاسی حاكم،‏ منشأ بالقوه ای برای تضعیف وفاق و تهدیدی برای انسجام ملی كشورها به شمار می آید. وجود فرضیه قومیت و به تبع آن تصور تضعیف امنیت ملی،‏ به فرضیه ای تعمیم پذیر در تحلیل مناسبات قومیت و حاكمیت سیاسی تبدیل شده است(افضلی و ضرغامی، 1388 : 90-77) . شناسائی بسترها و عوامل همگرایی و چالش های پیش روی آن یکی از ضرورت های مهم امر سیاستگذاری درباره همبمستگی ملی در هر کشوری است. در این خصوص با توجه به این که ایران به عنوان کشوری که دارای تنوع ناحیه ای و فرهنگی در درون خود می باشد و این امر هر از چندگاهی به عنوان ابزار ژئوپلیتیک در دست بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای درآمده است. این مسأله در کلان شهر تهران و شهر های همجوار به دلیل کثرت قومیت های مختلف در کنار همدیگر از اهمیت زیادی برخوردار است . یکی از این مناطق اسلامشهر است که به دلیل همجواری با تهران پذیرای شمار زیادی از افراد از قومیت های مختلف ایران جهت زندگی در کنار یکدیگر شده است. این پژوهش درصدد است ساختار جمعیتی و قومیتی اسلامشهر را بررسی کرده و نقش آن را بر امنیت با تأکید بر واگرایی اقوام تشریح کند.

• بیان مسأله

شهرستان اسلامشهر یكی از شهرهای استان تهران، درجنوب غربی شهر تهران بر سر راه ارتباطی تهران- ساوه قرار گرفته و از طریق بزرگراههای قدیم و جدید تهران-ساوه و همچنین راه آن تهران به جنوب كشور و سایر استانهای همجوار ارتباط دارد.فاصله آن تا مركز شهر تهران حدود 15 كیلومتر است. لزوم ارائه خدمات به جمعیت نسبتاً زیادی كه در این شهرستان ساكن هستند و برنامه ریزی در جهت توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آن باعث شد در سال 1373 از سوی وزارت كشور جمهوری اسلامی به عنوان یكی از شهرستانهای تابعه استان تهران اعلام شود. اسلامشهر دارای قدمتی مقارن با هزاره پنجم پیش از میلاد می باشد و در روزگار کهن روستایی به نام قاسم آباد شاهی بوده است. یکی از روستاهای اسلامشهر فیروز بهرام است که بنای آن را بهفیروز ساسانینسبت داده اند. اسلامشهر در دوران قاجار منزلگاه اردوی همایونی بوده و به نام قاسم آباد خالصه نیز خوانده می شده است. وجود بقایای پایه های پل بر روی رودخانه سالور و تپه های واقع در مجاورت و یا نزدیکی آن و آثار مدفون در آنها دلالت بر وجود دوره های تاریخی مختلف داشته و حاکی از اهمیت این منطقه است. محوطه های ارزشمند باستانی که هم دوره با محوطه های باستانیچشمه علیشهر ری،مرتضی گردوتپه سیلککاشان هستند مانندتپه مافین آبادبا دارا بودن هفت هزار سال پیشینه تاریخی و فرهنگی از شهرت زیادی در مجامع علمی برخوردار بوده و از شاخص های تمدن پیش از اسلام در جهان شناخته می شود. همچنین تپه های باستانی پراکنده در سطح منطقه را می توانید با محوطه های تاریخی مجاور آن در دشت بزرگ ری مقایسه کرد. تاکنون ۱۲ اثر تاریخی و یاستانی شهرستان اسلامشهر در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این منطقه به دلیل مرغوبیت و حاصلخیزی زمین های مستعد کشاورزی، وجود رودخانه های پرآب و رشته قانت های جاری آن و همچنین نزدیکی آن به تهران از دیرباز مورد توجه بوده است. محوطه باستاتی مافین آباد اسلامشهر که به دلیل حفاری های غیرمجاز سال های اخیر آسیب دیده است دارای کهن ترین دوره تاریخی است که دیرینگی آن به هزاره پنجم پیش از میلاد می رسد(استانداری تهران، 1388). اسلامشهر از طریق محور تهران-ساوه، شاهراه ارتباطی با استان های غرب و جنوب غرب کشور است و از محور جنوب با راه آهن استان های اصفهان، یزد و کرمان از یکسو و لرستان و خوزستان از سوی دیگر مرتبط می شود. این شهرستان به دلیل همجواری با تهران افراد از جمعیت های مختلف و قومیت های مختلف را در خود جای داده است. حوزه اسلامشهر به عنوان یكی از حوزه های طرح مجموعه شهری تهران دارای ویژگیهای خاصی از نظر تحولات جمعیتی و كالبدی می باشد كه بطوركلی آن را از سایر پهنه های حریم پایتخت مستثنی كرده است .پذیرش نسبتاً بالایی از مهاجران به استان تهران ، تجربه بالاترین رشد شهرنشینی در قیاس با كشور ، گسترش اسكانهای غیررسمی و گسترش های كالبدی غیراصولی تنها بخشی از ویژگی های آن به شمار می رود كه خود موجد مشكلات متعددی می باشد(هاشمی، 1389: 68).