2

1-2. اهداف تحقیق……………………………………………………….

2

1-3.سوال تحقیق………………………………………………….

2

1-4.فرضیه‏های تحقیق……………………………………………

3

1-5. محدودیت­ها و موانع تحقیق……………………………..

3

1-6. پیشینه تحقیق………………………………………………..

4

1-7. واژه ها و مفاهیم اساسی تحقیق……………………………………..

6

1-9-1. جغرا فیا و توریسم…………………………………..

6

1-9-2. برنامه­ریزی…………………………………………….

6

1-9-3. توسعه………………………………………………………

6

1-9-4.توسعه گردشگری……………………………..

6

1-9-5. میراث فرهنگی………………………………………..

6

فصل دوم- مبانی نظری و ادبیات تحقیق

2-1. پیوند جغرافیا با فعالیت های توریستی………………………………

8

2-2. تعریف فراغت وتفریح………………………………………

8

2-2-1. فراغت……………………………………………..

9

2-2-2. تفریح……………………………………………………..

9

2-3. تعریف، مفاهیم گردشگری……………………………………………

9

2-4. انواع توریسم…………………………………………………..

11

2-4-1. توریسم تفریحی………………………………………………

11

2-4-2. توریسم درمانی……………………………………………

12

2-4-3. توریسم مذهبی………………………………………………..

12

2-4-4. توریسم فرهنگی…………………………………………….

13

فهرست مطالب

عنوان

صفحه

2-4-5. توریسم تاریخی……………………………………………..

13

2-4-6. توریسم ورزشی………………………………………

13

2-4-7.توریسم تجاری……………………………………………….

13

2-5.گردشگرى و تجارت بین المللى…………………………………….

14

2-6. حوزه های گردشگری…………………………………

14

2-7. ارکان صنعت جهانگردی ………………………………………….

15

2-8. اهمیت گردشگری…………………………………………….

16

2-9. تاریخچه صنعت گردشگرى…………………………….

17

2-9-1. تاریخچه صنعت گردشگرى در جهان…………………………

17

2-9-2. تاریخچه صنعت گردشگرى در ایران……………………………….

18

2-9-3. تاریخچه تشكیلات گردشگری در ایران………………….

19

2-10. تعریف فرهنگ……………………………………………………

20

2-11. ریشه واژه فرهنگ…………………………………………………

20

2-12. كاربرد واژه ی فرهنگ……………………………………………..

20

2-12-1. تعاریف مفهومی فرهنگ…………………………

21

2-12-2. تعاریف جنبه تاریخی………………………………………

21

2-13. جاذبه های فرهنگی…………………………………………………

21

2-14. میراث فرهنگی………………………………………………..

22

2-15. مواریث فرهنگی ………………………………………………………

22

2-16. سایتهای فرهنگی ………………………………………………

22

2-16-1. مكانهای پیش از تاریخ…………………………………

22

2-16-2. مكانهای تاریخی …………………………………………..

23

2-16-3. سایت فرهنگی دوره معاصر …………………….

24

2-17. محصول گردشگری میراث ……………………………………

24

2-18. تقسیم بندی گردشگران میراث بر اساس انگیزه ……………………..

24

2-19. چالش­های عمده در رابطه با حفاظت از میراث فرهنگی…………………

25

فهرست مطالب

عنوان

صفحه

2-20. كمیته ملی ایكوموس ……………………………………..

25

2-21. اصول منشور گردشگری فرهنگی(مدیریت گردشگری در مكانهای دارای ………………

26

2-22. توسعه……………………………………………………..

30

2-23. توسعه گردشگری …………………………………………..

30

2-24. اجزای توسعه گردشگری …………………………………….

30

2-25. توسعه پایدار ……………………………………………………

32

2-26. منابع فرهنگی………………………………………………

33

2-27.برنامه­ریزی……………………………………..

33

2-28. برنامه ریزی توسعه گردشگری ……………………….

34

فصل سوم – داده­ها و روش کار

3-1. موقعیت و وسعت شهرستان رودبار………………………………

36

3-2. موقعیت و وسعت بخش مرکزی شهرستان رودبار……………

37

3-3.داده­های تحقیق …………………………………………….

40

3-4. روش تحقیق ………………………………………

40

3-4-1. روش گردآورى اطلاعات…………………………………..

40

3-4-2.ابزار گردآوری اطلاعات ……………………………………….

40

3-4-3. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات……………………………..

40

فصل چهارم- یافته­های تحقیق

4.یافته­های تحقیق………………………………………………..

42

4-1.ویژگیهای جغرافیایی محدوده تحقیق……………..

42

4-1-1.زمین شناسى………….

43

4-1-2. توپوگرافى……………………………………………

46

4-1-3.شیب…………………………………………………….

49

4-1-4.آب و هوا……………………………………………………..

40

4-1-5.منابع آب……………………………………………………….

فهرست مطالب

عنوان

صفحه

4-1-6.پوشش گیاهى……………………………………………………………

55

4-2.ویژگیهای جمعیتی………………………………………………………

56

4-2-1.ساختار جنسی و سنی جمعیت………………………………………….

56

4-2-2.تعداد، توزیع و تحولات خانوار و جمعیت………………………….

56

4-3.ویژگی­های اقتصادی……………………………………….

57

4-4.جاذبه­های بخش مركزی شهرستان رودبار………………………………..

58

4-4-1.تپه باستانى كلورز………………………………………

58

4-4-2.محوطه­ پارینه­سنگى قدیم گنج­پر…………………………

58

4-4-3.پل­­سیاه­رود ………………………………………………….

58

4-4-4.پل خشتى لوشان……………………………..

58

4-4-5.قلعه گورمیرزا…………………………..

59

4-4-6.كاروانسراى پشته………………………………..

59

4-4-7.راه پیشین گیلان…………………………….

60

4-4-8.قلعه كول دوگاهه……………………………………

60

4-4-9.قلعه دختر لویه……………………………………..

61

4-4-10.برج دیدبانى لشگرگاه…………………………………………

61

4-4-11.ییلاق ها و چشم اندازهاى طبیعى رودبار………………..

61

4-5.آثار ثبت شده استان گیلان………………………….

62

4-6.تجزیه وتحلیل پرسشنامه……………………………

64

4-6-1.جنسیت گردشگران…………………………….

64

4-6-2.سن گردشگران شهرستان رودبار………………..

65

4-6-3.میزان تحصیلات گردشگران……………………………….

66

4-6-4.مشاغل گردشگران………………………………….

66

4-6-5.مبدا سفر گردشگران شهرستان رودبار ……………..

67

4-6-6.نوع وسیله سفر……………………………..

68

4-6-7.اهداف سفر……………………………………

69

فهرست مطالب

عنوان

صفحه

4-6-8.فصول سفر………………………………

70

4-6-9.منبع ترغیب كننده سفر………………

70

4-6-10.جایگاه میراث فرهنگی در بخش مركزی رودبار….

71

4-6-11.اهمیت گردشگری فرهنگی در افزایش درآمد وشغل……………

72

4-6-12.نقش میراث فرهنگی در جذب و افزایش گردشگر شهرستان رودبار

73

4-6-13.نقش روستاهای تاریخی در گردشگری فرهنگی شهرستان رودبار

74

4-6-14.تاثیر كمبود اقامتگاهها در وضعیت گردشگری فرهنگی شهرستان رودبار

75

4-6-15.تاثیر راههای نامناسب منتهی به آثار تاریخی در توسعه گردشگری شهرستان رودبار

76

4-6-16.میزان آسیب بازدید مكرر و غیر اصولی به بافت های تاریخی شهرستان رودبار…………

77

4-6-17.نقش تبلیغات ناكافی در توسعه میراث فرهنگی شهرستان رودبار……………………….

78

4-6-18.نقش برنامه ریزی گردشگری فرهنگی در توسعه توریسم شهرستان رودبار……………..

78

فصل پنجم- نتیجه گیری و تفسیرداده­ها

5-1.نتیجه گیری………………………………………..

81

5-2.آزمون فرضیه­ها ………………………………………………

83

5-2-1.فرضیه اول…………………………………………………………….

83

5-2-2.فرضیه دوم ………………………………………………

84

5-3 . راهبردهای توسعه منابع گردشگری………………………………..

85

منابع و ماخذ ………………………………………….

86

پیوست………………………………………………………..

89

چكیده

گردشگری، سفر موقت پاره­ای از مردمان است به مقصدی غیر از محل زندگی عادی خود. فرهنگ، جاذبه اصلی گردشگری است، بدون فرهنگ كه تفاوت­هارا ایجاد می­كند، همه جاها شبیه به هم به نظر می­رسد.

بازدید از منابع فرهنگی و تاریخی یكی از بزرگترین، فراگیرترین و روبه­رشدترین بخش­هایصنعت گردشگریعصر حاضر است. در حقیقت، این چنین به نظر می­رسد كه گردشگری میراث رشد بسیار سریعتری از سایر اشكال گردشگری، مخصوصاً در كشورهای در حال توسعه، داشته و باید آنرا به عنوان ابزار بالقوه مهمی برای كاهش فقر و توسعه اقتصادی جامعه به حساب آورد.

هدف این تحقیق كه بخش مركزی شهرستان رودبار محدوده، مورد مطالعه آن است، تاثیر برنامه­ریزی میراث فرهنگی بر توسعه گردشگری این منطقه است، به همین جهت پرسشنامه­ای بر طبق جدول مُرگان (384) و براساس طیف لیكرت تدوین و توسط گردشگران تكمیل گردید و در انتها به كمك«Samples t-test» مورد آزمون قرار گرفت.

با توجه به نتایج به دست آمده می­توان، اینگونه بیان داشت كه شناخت هر چه بهتر جاذبه­ میراث فرهنگی گامی جهت ازدیاد گردشگران به سوی این مناطق می­باشد، این امر نیز مستلزم برنامه­ریزی بلند مدت و از طریق تبلیغات، احداث تاسیسات گردشگری، ایجاد راه­های مناسب و استاندارد و. . .. در اینگونه از بافت­های تاریخی است كه می­توان امیدوار بود كه این­گونه مكان­ها در شهرستان رودبار با خیل عظیم گردشگر مشتاق و با فرهنگ روبرو گردد.

واژگان كلیدی: برنامه ریزی، توسعه گردشگری، گردشگری میراث فرهنگی، شهرستان رودبار

مقدمه

طبیعت جهانگردی در هر جامعه، متاثر از عوامل پیچیده و در هم تنیده اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است. علی­رغم پیامدهای اقتصادی چشمگیر و قابل توجه صنعت جهانگردی، بسیاری از صاحب نظران معتقدند، جهانگردی بیش از آن كه یك فعالیت اقتصادی باشد، پدیده­ای فرهنگی است. در طی قرون انسان­ها با استفاده از عقل، امید وسخت كوشی محیط زیست طبیعی را به چشم­اندازی از میراث فرهنگی تبدیل كرده­اند. این چشم­اندازها كه آثار و میراث فرهنگی بی­قیمتی هستند كه تقریباً غیر قابل جایگزین می­باشند.

میراث تنها گذشته نیست بلكه نماد و بازنمود آن است، از گذشته سخن می­گوید، ما را با خودمان آشنا می­كند و دورنمای آینده را برایمان ترسیم می­نماید. میراث می­تواند هم بنیانی برای اتحاد باشد و هم منشایی برای تنازع. این كه به چه صورتی و چگونه از آن استفاده كنیم، ماهیت آن را تعیین می­كند. میراث می­تواند همچون ابزاری عمل كرده و رفاه، آسایش و عزت نفس اجتماعی را برای جامعه­ای كه در آن قرار گرفته است به ارمغان آورد، این دارایی چنانكه به صورت كارا و اثربخش، مدیریت شود و به گونه­ای پایدار توسعه یابد می­تواند سرچشمه منافع اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی سرشاری برای جامعه مورد بحث باشد. با توسعه سایت­های میراث برای اهداف گردشگری نه تنها بودجه مورد نیاز برای حفاظت و نگهداری از سایت را می­توان تامین ­كرد، بلكه اجتماع پیرامون را نیز از رهیافت­های مثبت اقتصادی حاصل از حضور گردشگر می­توان بهره­مند ساخت. لیكن باید توجه داشت كه گردشگری میراث فرهنگی چالش­ها و مسائل فراوانی را نیز برای اجتماع محلی، به ویژه در كشورهای در حال توسعه، می­تواند به وجود آورد كه اتخاذ مدیریت كل­نگر و توانمند­سازی اجتماع محلی بسیاری از این چالش­ها و مسائل را می­تواند كاهش دهد(تیموثی،1389، 9).

كشور ایران، از میراث فرهنگی 5000 ساله­ای برخوردار است كه در بر گیرنده تمدن­های ادوار مختلف تاریخ بشری است و از نظر وجود بناهای تاریخی كمتر كشوری قابل مقایسه با ایران است به طوری كه از طرف سازمان جهانی یونسكو، ایران به عنوان یكی از 10 كشور مهم جهان با آثار ارزنده تاریخی معرفی شده است امروزه، پدیده­هایی چون جهانگردی از حالت نوعی ابزار سیاسی خارج شده و به یك جریان طبیعی مبادله فرهنگی بدل گردیده­اند.

گیلان بی­هیچ گزافه و گمان، یكی از كهن­سال­ترین زیستگاه­ها و خاستگاه­های فرزندان ایران زمین است. این سرزمین، فراخنای تاریخ ایران و فرازگاه تاریخ تشیع ایران است.

اما امروز از گیلان بزرگ چه مانده است جز نشانه­هایی در دل كتاب­های تاریخ و بناهایی كه رو به ویرانی­اند و یادها و نواهایی درباورها و آیین­ها و آواهایی كه بر زبان مردان و زنان این دیار به زیبایی نشسته­اند و برشیوه­های زیست مردم این سامان دلالت دارند. جاذبه­های تاریخی گردشگری گیلان، مجموعه ای از یادمان­های مربوط به ادوار مختلف است كه قدمت برخی از آنها(مانند غارهای باستانی در­بند رودبار) به بیش از 100هزار سال پیش می­رسد (جهانی، 1386،13).

یكی از نقاطی كه آثار تاریخی فراوانی را در خود جای داده است، بخش مركزی شهرستان رودبار می­باشد كه در این تحقیق به چالش­های پیش­روی آن می­پردازیم، باشد كه با برنامه­ریزی مناسب این آثار ارزشمند تاریخی گردشگر بیشتری را جذب نماید. برای شناخت آنچه كه از این میراث بزرگ مانده است، باید گام­های استوار برداشت و دستاورد پژوهش­ها و تحقیقات اندیشمندان را گرد­آورد و به نسل جوان و نسلی كه فردای این دیار از آن اوست، سپرد.

1-1. بیان مسأله

امروزه صنعت گردشگری یكی از 3 صنعت برتر جهان از نظر ایجاد اشتغال ودرآمد ارزی مطرح است. گردشگری عامل مهم واساسی برای توسعه وپیشرفت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی وسیاسی مناطق و همچنین یكی از روش های پررونق گذران سالم اوقات فراغت به شمار می رود.

این صنعت كه از آن به عنوان صنعت نامرئی یاد می شود موجب توسعه همه جانبه مناطق شده مشاغل بی شماری ایجاد كرده وباعث ارتقاء سطح دانش وآگاهی انسان ها می شود وبه همین دلیل به عنوان پدیده ای مهم در تسهیل امر توسعه به شمار می­رود (گولتا، 1384،43).

بازدید از منابع فرهنگی وتاریخی یكی از بزرگترین، فراگیرترین و روبه رشدترین بخش های صنعت گردشگری عصر حاضر است. در حقیقت، این چنین به نظر می رسد كه گردشگری میراث رشد بسیار سریع تری از سایر اشكال گردشگری خصوصا در كشورهای در حال توسعه داشته و باید آن را به عنوان ابزار بالقوه مهمی برای كاهش فقر و توسعه اقتصادی جامعه به حساب آورد.

گردشگری میراث معمولا به عناصر زنده و بنا شده فرهنگ متكی است واز گذشته ملموس و ناملموس به عنوان منبعی برای گردشگری بهره می گیرد. اگرچه روز به روز علاقه به گردشگری میراث بیشتر می شود ولی رشته ای نو پا است در رابطه با پویایی گردشگری میراث فرهنگی در مناطق در حال توسعه، فقدان تحقیقات یكپارچه هنوز احساس می شود.

كشور ایران به عنوان یكی از تمدن های باستان دارای میراث فرهنگی عظیم و چشمگیر می باشد.

یكی از مكان هایی كه دارای پیشینه وتمدن كهن و دارای بناها و محوطه های تاریخی و باستانی و. .. است شهرستان رودبار می باشد. این شهرستان منطقه ای كوهستانی و مرتفع ترین شهرستان استان گیلان با مساحت در حدود 2300 كیلومترمربع به شمار می رود.

این تحقیق می كوشد با برنامه ریزی و ارائه راهكار جهت توسعه میراث فرهنگی بخش مركزی شهرستان رودبار به گسترش گردشگری این منطقه باستانی كمك نماید.

1-2. اهداف تحقیق

-شناخت و معرفی آثار وابنیه های تاریخی و محوطه ها در بخش مركزی شهرستان رودبار

– شناخت میراث فرهنگی و تاثیر آن بر جذب گردشگر در بخش مركزی شهرستان رودبار

– ارائه راهكار جهت توسعه گردشگری میراث فرهنگی در بخش مركزی شهرستان رودبار

1-3. سوال تحقیق

آیا شناخت میراث فرهنگی بخش مركزی شهرستان رودبار موجب توسعه گردشگری منطقه می گردد؟

1-4. فرضیه های تحقیق

1. شناخت میراث فرهنگی موجب جذب گردشگر به این منطقه می­گردد.

1. برنامه ریزی جهت گردشگری میراث فرهنگی موجب توسعه گردشگری منطقه می­گردد.

1-5. محدودیت­ها و موانع تحقیق

همواره پژوهشگران در تحقیقات خود با محدودیت­هایی مواجه هستند. محدودیت­ها به عنوان یك واقعیت باعث كند رسیدن به هر هدفی می­گردند، تحقیق حاضر نیز از این قاعده مستثنی نمی­باشد. لذا محدودیت­های اصلی این تحقیق عبارتند از:

1. عدم همكاری مسئولان سازمان­ها و مراكز

1. عدم همكاری عده ای از گردشگران

1. كمبود منابع در مورد محدوده تحقیق

1. عدم همكاری سازمان متولی و نداشتن اطلاعات به روز و كافی در این زمینه.

1-6. پیشینه تحقیق

اگرچه روز به روز علاقه به گردشگری میراث بیشتر می­شود، ولی رشته­ای نو پا است و در این مقوله فقدان تحقیقات احساس می­شود. درباره این موضوع در سطح منطقه كاری صورت نگرفته است به جز در معدودی از كتاب­های خارجی كه به صورت جزئی در مورد جغرافیای فرهنگی (بعد مادی) توضیحاتی داده شده است. در ذیل به چند نمونه اشاره می شود:

-عظیمی(1382)، در مقاله اقتصاد جهانگردی میراث فرهنگی به این امر می­پردازد كه شهرها و شهرك­های تاریخی بدون تردید بهترین نمونه میراث فرهنگی و اجتماعی محسوب می­گردند و محقق به این نتیجه دست پیدا كرده است كه باید بهای بیشتری را به مطالعات كاربردی جهت ارزیابی تاثیرات در اقتصاد شهر، منطقه و حتی كل اقتصاد، مقصد جهانگردی فرهنگی داده شود.

-سلطانی،1388، در مقاله بازآفرینی مركز شهر، توسعه گردشگری برمحور مركزتاریخی شهر به این مقوله می­پردازد كه مراكز تاریخی شهرهای ایران مهمترین جاذبه­های گردشگری این شهرها هستند و وجوه متمایز و خصوصیات منحصربه فرد مكانی، تاریخی و فرهنگی هر شهر را در واقع باید در همان بافت تاریخی وآثار كالبدی و معنایی به جای مانده درآن جستجو نمود. در نتایج این پژوهش به این جمع­بندی رسیده است كه پیشینه و شرایط حال حاضر شهرهای ایران نشانگر این حقیقت است كه ویژگی­ها و مزیت­های ذكر شده برای مركز تاریخی شهر در خصوص غالب شهرهای تاریخی كشور صدق می­كند. لیكن به دلیل فقدان زیر ساخت­های مناسب جهت ایجاد جاذبه های مكمل، توجه به مراكز تاریخی شهر به عنوان مهمترین و موثرترین مزیت نسبی در جذب گردشگران داخلی و خارجی و توسعه صنعت گردشگری در شهرهای متوسط كشور از اهمیت ویژه­ای برخوردار است.

جهانی(1390)، در مقاله نیم­نگاهی به محور گردشگری تاریخی و طبیعی روستای یسن (دیلمان)، می­نویسد: میراث فرهنگی هر ملتی بیانگر جنبه نبوغ آن ملت و تداوم اسرارآمیزی است كه هر ملت آنچه را در طی قرون و اعصار آفریده است و هرآنچه كه می­تواند بالقوه در آینده بیافریند، با هم ارتباط می­دهد. فعالیت­های صنعتی و كشاورزی در طی چند سال اخیر در مناطق كوهستانی، جلگه­ای گیلان موجودیت تپه­های باستانی محوطه­های تاریخی و بناهای قدیمی خصوصا روستای یسن در دیلمان (سیاهكل) را شدیداً به مخاطره انداخته است. برخی از این آثار منجمله گورستان­های تاریخی پیش ازآن مورد حفاری علمی قرار بگیرند مورد حفاری غیر مجاز قرار گرفته است. در این استان به لحاظ تنوع اشیاء مكشوفه از منابع مختلف آن از قدیم الایام محل استقرار و تمدن زیست بوده است. این نكته حائز اهمیت است كه تحقیقات انجام یافته در استان گیلان مقطعی بوده و نه تنها استمرار نداشته بلكه یك حوزه جغرافیایی معینی را نیز در حیطه پژوهش خود نداشته است.

-خاكبان(1390)، در مقاله خود تحت عنوان آسیب­های مردمی در بناهای تاریخی، لزوم آشتی با مردم و كمك طلبیدن ازآنان در حفظ و حراست از میراث عظیم برجای مانده از گذشتگان را مهم ارزیابی نموده است، اما گام برداشتن در این­سو، كاری سخت و دشوار و نیازمند پیدا نمودن راهكارهای اجرایی دانسته است. بر این اساس در یك جمع بندی كلی پیشنهادهایی را ارائه نموده است:

• ضرورت ارائه طرح جامع حفاظت شهر و روستاهای تاریخی با عنایت به بناهایی كه دارای ارزش فرهنگی هستند و بدون فراموش كردن بناهایی كه متعلق به دوران مدرن هستند.