2-2-3.اشکال توسعه فیزیکی……………………………………………………………………………… 15

2-2-4.توسعه فیزیکی نواحی شهری جهان……………………………………………………………. 15

فهرست مطالب

عنوان صفحه

2-2-5.توسعه فیزیکی نواحی شهری کشورهای توسعه یافته………………………………………. 16

2-2-6.توسعه فیزیکی نواحی شهری در کشورهای درحال توسعه……………………………….. 16

2-2-7.توسعه فیزیکی شهرها در ایران………………………………………………………………….. 17

2-3.نقش شیب در برنامه ریزی شهری…………………………………………………………………. 17

2-3-1.شیب مورد نیاز برای طراحی های شهری ……………………………………………………. 18

2-4. سوابق تحقیق………………………………………………………………………………………….. 18

2-4-1.سوابق تحقیق در جهان……………………………………………………………………………. 18

2-4-2.سوابق تحقیق در ایران…………………………………………………………………………….. 19

2-4-3.سوابق تحقیق در محدوده مورد مطالعه………………………………………………………… 20

فصل سوم روش اجرای تحقیق

3-1.موقعیت جغرافیایی شهرستان رشت……………………………………………………………….. 23

3-2.داده ها…………………………………………………………………………………………………… 25

3-2-1. اقلیم شهر رشت…………………………………………………………………………………… 25

3-2-1-1.دما ………………………………………………………………………………………………… 25

3-2-1-2.بارندگی…………………………………………………………………………………………… 25

3-2-1-3.برف……………………………………………………………………………………………….. 26

3-2-1-4.رطوبت نسبی……………………………………………………………………………………. 26

3-2-1-5.باد…………………………………………………………………………………………………. 26

3-2-2.زمین شناسی شهر رشت………………………………………………………………………….. 26

3-2-3.توپوگرافیشهر رشت……………………………………………………………………………. 28

3-2-4. کاربری اراضی شهری رشت……………………………………………………………………. 29

3-2-5. شیب شهر رشت………………………………………………………………………………….. 29

3-3. روش کار………………………………………………………………………………………………. 32

3-3-1.نوع روش تحقیق…………………………………………………………………………………… 32

3-3-2. روش گردآوری اطلاعات(میدانی،كتابخانه ای و…)……………………………………….. 32

3-3-3. ابزار گردآوری اطلاعات…………………………………………………………………………. 32

فهرست مطالب

عنوان صفحه

3-3-4.روش تجزیه و تحلیل اطلاعات………………………………………………………………… 32

3-3-5. بررسی مکانهایی که بیشترین مشکل آب گرفتگی را دارند………………………………. 32

3-3-6.دلیل آبگرفتگی در سطح شهر رشت…………………………………………………………… 33

3-3-7. مقدار حجم ورودی روانابها به کانالهای جمع آوری آبهای سطحی شهر رشت…….. 35

فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق

4-1.ویژگی های جغرافیایی شهر رشت………………………………………………………………… 38

4-1-1.توپوگرافی شهر…………………………………………………………………………………….. 39

4-1-2.شیب شهر و جهات توسعه………………………………………………………………………. 41

4-1-2-1.شیب های مؤثر در عمران شهر……………………………………………………………… 43

4-1-3. نزولات جوی در شهر رشت…………………………………………………………………… 43

4-1-3-1. بارندگیهای شدید بالای 100 میلی متر در شهر رشت…………………………………. 44

4-2.نقاط بحرانی شهر رشت از نظر بروز سیل……………………………………………………….. 45

4-2-1.حركت آب های سطحی…………………………………………………………………………. 48

4-2-2.آبهای سطحی اطراف شهر……………………………………………………………………….. 50

4-2-3.موقعیت مسیل ها…………………………………………………………………………………… 51

4-3.توسعه شهر رشت……………………………………………………………………………………… 54

4-3-1.جهات و مناطق توسعه……………………………………………………………………………. 54

4-3-2.عوامل طبیعی و عوارض زمینی (عوامل محدود كننده توسعه شهر)……………………… 56

4-3-3.عمده ترین تنگناها و محدودیتهای توسعه……………………………………………………. 59

4-3-4.روند توسعه ی فضایی شهر رشت ……………………………………………………………… 59

4-3-5.محدودیتهای توسعه ی کالبدی شهر رشت…………………………………………………….. 62

4-3-6.عوامل مؤثّر در توسعه ی فیزیكی شهر رشت………………………………………………….. 63

4-3-7.تعیین توان محیط شهر رشت……………………………………………………………………. 69

4-3-8.ارزیابی پیامدهای توسعه شهر رشت…………………………………………………………… 70

4-4.دفع فاضلاب…………………………………………………………………………………………… 71

فهرست مطالب

عنوان صفحه

4-4-1.مشكلات دفع فاضلاب…………………………………………………………………………… 72

4-4-1-1.آلودگی آبهای سطحی…………………………………………………………………………. 73

4-4-1-2.آلودگی منابع آب زیرزمینی………………………………………………………………….. 73

4-5-معضلات و مشکلات ناشی از آب گرفتگی در سطح شهر رشت………………………….. 79

4-5-1.عوامل ایجادآبگرفتگی درشهر…………………………………………………………………… 81

فصل پنجمبحث و نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1.بحث……………………………………………………………………………………………………… 83

5-2.آزمون فرضیات………………………………………………………………………………………… 83

5-3.نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………… 84

5-4. پیشنهادات……………………………………………………………………………………………… 85

منابع و ماخذ………………………………………………………………………………………………….. 87

چکیده:

امروزه با گسترش شهرها و رشد آهنگ شهر نشینی ، همچنین افزایش مشکلات و معضلات ناشی از این فرایند و اهمیت یافتن مدیریت یکپارچه و توسعه متوازن، همه جانبه و پایدار شهر، بحث بهسازی زیر ساخت های موجود شهری بیش از پیش قوت یافته است.در این راستا بهسازی شبکه معابر شهری و همچنین شبکه فاضلاب شهری به عنوان شریانی مهم و حیاتی دارای اهمیت ویژه ای می باشد.

مساله مهم در این تحقیق پاسخ به این سوال است که مشکلات و معضلات زیرساختی کلانشهر رشت باتوجه به پایین بودن شیب عمومی در شهرچه اثرات وپیامدهایی بر توسعه شهری دارد.

روش تحقیق در این پژوهش توصیفی– تحلیلی ، بر پایه مطالعات اسنادی و کتابخانه ای بوده و برای جمع آوری اطلاعات مربوطه از کتابها ، تحقیقات و مقالات و طرح جامع رشت استفاده شده است.وهدف از آن شناخت مشکلات زیرساختی و ارائه راهکار جهت رفع آنها می باشد.نتایج تحقیق نشان داد که علت اصلی آبگرفتگی های سطح شهر رشت هجوم آبهای سطحی سرگردان ناشی از بارندگی های شدید از سمت زمین های سپیدرود به سمت پشت مخابرات مرکز شش، کوی باهنر، کوی جماران، کوی معلولین، جاده جیرده، کوی حمیدیان، کوی صف سر و … بوده و با بالا آمدن سطح آب رودخانه های زرجوب، گوهررود و کانال های زهکش حاشیه شهر،(نقاط تخلیه فاضلاب شهر رشت) خروجی لوله ها به زیر آب می روند و باعث کاهش تخلیه جریان آبهای سطحی می شوندو به دلیل شیب کم زمین بسیاری از نقاط شهر دچار آبگرفتگی می شود. از سوی دیگر ساخت و سازهای گسترده در سطح شهر که با وارد کردن نوخال های ساختمانی، شیرابه های بتن و همچنین استفاده از ماشینهای سنگین باعث انسداد و تخریب شبکه های فاضلاب شده و در مواقع بارندگی های شدید ایجاد بحران می کند.

معابر شهری و همچنین کانالهای هدایت آب و فاضلاب شهری بر اثر گذر زمان و عدم توجه به بازسازی و لایروبی آنها دچار تخریب فیزیکی و اکولوژیکی و به تبع آن کاهش عملکرد می شوند.همچنین به دلیل اینکه وظیفه جمع آوری آبهای سطحی و فاضلاب شهری در رشت، به صورت سنتی توسط یک شبکه واحد صورت می گیرد ، بحث جداسازی شبکه فاضلاب شهری و آبهای سطحی از یکدیگر از اهمیت دوچندان برخوردار شده است.

واژگان کلیدی: معابر شهری، فاضلاب شهری، آبگرفتگی، بارندگی های شدید، شهر رشت

مقدمه

اصولا استقرار و پیدایش یك شهر بیش از هر چیز تابع شرایط محیطی و موقعیت جغرافیایی است، زیرا عوارض و پدیده های طبیعی در مكان گزینی، پراكندگی، حوزه نفوذ، توسعه فیزیكی، زیر ساختی شهر و امثال آن اثر قاطعی دارند و گاه به عنوان یك عامل مثبت و زمانی به صورت یك عامل منفی و بازدارنده عمل می كنند . در هنگام احداث شهرها باید به دینامیسم محیط طبیعی مثل سیل، زلزله ، باد، گسل … توجه كافی مبذول داشت وگرنه شهر در آینده دچار مشكل خواهد شد . لذا شایسته است قبل از وقوع حوادث تلخ، دردناك و پرهزینه، مسئولان در هنگام احداث شهرها نسبت به پیش بینی وقوع وقایع اتفاقیه دغدغة لازم را داشته باشند و احساس مسئولیت كنند و علاوه بر اهمیت دادن به مطالعات زیر ساختی شهر، كار را به متخصصان امر بسپارند. البته ناگفته نماند كه علاوه بر مطالعات زیر ساختی، سایر مطالعات جغرافیایی نیز در مكان گزینی شهرها و برنامه ریزی شهری اهمیت فوق العاده ای دارند و بی توجهی به آن ها خسارات جبران ناپذیری را در آینده به وجود خواهد آورد.

نیاكان ما در گذشته در مكان گزینی شهرها، بیشتر به تجربه تكیه داشتند كه در بسیاری از مواقع با علم روز هماهنگ نبود، ولی امروزه زندگی سادة آن زمان به زندگی پیچیدة شهری تبدیل شده است و مردم شهرهای پیشرفته و صنعتی با سیستم فاضلاب، مترو و آسمانخراش و … مأنوس شده اند . در زمان های قدیم اگر مكانی دور از دسترس سیل بود یا موقعیت پناهگاهی و یا سوق الجیشی می داشت، سایر عوامل مؤثر در مكان گزینی شهر را تحت الشعاع قرار می داد و یا مورد بی توجهی قرار می گرفت؛ اما در عصر جدید، زیر ساختهای شهری برای مسئولان و مردم اهمیت زیادی دارد و در صورت غفلت و بی توجهی به آن خسارات جبران ناپذیری را به دنبال خواهد داشت.

معابر از ارکان اصلی یک شهر شمرده می شوند در واقع جابجایی ساکنین یک شهر وابسته به شبکه معابر آن شهر (كه در خدمت حمل و نقل عمومی و نیمه عمومی و سایر مدها است) می باشد. علاوه بر معابر شهری که شامل آزاد راهها ، بزرگراه ها ، خیابان ها ، پیاده روها می شوند؛ شبکه هدایت آبهای سطحی و فاضلاب داخل شهر ها از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند. شبکه هدایت آبهای سطحی عموماً با هدف سود رسانی به بشر و در جهت تامین آب مورد نیاز شهر ها ، جمع آوری و خروج فاضلاب شهری و صنعتی ، خروج رواناب و کاهش خسارات ناشی از سیل مورد استفاده قرار می گیرند.

معابر شهری و همچنین کانالهای هدایت آب و فاضلاب شهری بر اثر گذر زمان و عدم توجه به بازسازی و لایروبی آنها دچار تخریب فیزیکی و همچنین کاهش عملکرد می شوند با توجه به تخریب های فیزیکی و اکولوژیکی صورت گرفته در آن ها بحث بهسازی معابر و فاضلاب شهری از اهمیت دوچندان برخوردار شده است .

1-1.بیان مسأله

منطقه كلانشهری جدیدترین پدیده و شكل فضایی اسكان بشر است، بطوریكه برخی از صاحبنظران برجسته علوم شهری و منطقه ای آنرا نوع چهارم اسكان تلقی كرده اند.این پدیده حاصل نیروها و فرایندهای متمركز كننده ثروت، قدرت، جمعیت و فعالیت های انسانی در شهر مركزی – كلانشهر و سپس بازتوزیع این تمركز در محدوده فضایی – كالبدی پیرامون آن – منطقه كلانشهری است. به همین دلیل است كه تنوع و پیچیدگی درونی فوق العاده در هر دو وجه فضایی – كالبدی و عملكردی، خصلت ذاتی اینگونه مناطق به شمار می آید.تفرق و پیچیدگی ذاتی مذكور را می توان ریشه اصلی «مسئله مدیریت مناطق كلانشهری» دانست، مسئله ای مشترك در تمام اینگونه مناطق. چگونگی مواجهه نظری و عملی با این مسئله است كه سبب شده است تا امروزه مناطق كلانشهری نقشی دوگانه در جوامع مختلف ایفا كنند: موتور و عامل توسعه در برخی جوامع (كشورهای پیشرفته) و عامل ناكارآمدی فرایند توسعه و مصرف كننده منابع در جوامع در حال توسعه.

حكومت شهری مبین رویكرد سنتی بهمدیریت شهریو كلانشهری است و بیشتر به مناسبات حكومت مركزی با شهرداریها و نهادهای رسمی پرداخته و بر روابط عمودی بین نهادهای رسمی تأكید دارد. اما حكمروایی یك فرم متفاوت از حكومت است كه به روابط بین جامعه مدنی با دولت، قانونگذاران با مخاطبان قانون و بالاخره حكومت با حكومت شوندگان معطوف است.

در این رویكرد فرض بر این است كه استراتژی اصلی برای غلبه برتفرق، ناپایداری و ناكارآیی در ساختار قدرت و مدیریت و نیز ساختار فضایی – كالبدی مناطق كلانشهری، گردهم آیی و انسجام بخشی این عناصر پراكنده و متفرق در چارچوب نهادی و فراگیر منبعث از الگوی حكمروای شهری است.شكل گیری عملی مناطق كلانشهری در ایران و به تبع آن ظهور مشكلات كلانشهری، باعث مطرح شدن جدی چگونگی اداره این منطقه در سالهای اخیر شده است. اگرچه تاكنون چارچوب نهادی ویژه ای برای اداره این مناطق شكل نگرفته است، اما می توان گفت دیدگاهها و روشهای غالب و عملاً رایج در این حوزه را می توان در چارچوب الگوی حكومت شهری و كاملاً نامتناسب با رویكرد حكمروایی شهری ارزیابی كرد.

در کلانشهر رشت وجود مشکلات زیرساختی مانعی اساسی در راه توسعه شهری بوده وهست ، این مشکلات شامل کم عرض بودن معابر و ظرفیت پایین خیابانها برای عبور با تراکم زیاد خودروها ، عدم احداث زیر گذر و پل عابر پیاده در اکثر خیابانها وتقاطع ها ، نابسامانی پیاده روها و مشکل ترددعابرین پیاده، نبود کمربندی جدید ، بالا بودن سطح آبهای زیرزمینی ، عدم گنجایش سیستم فاضلاب شهری و ناکارآمد بودن آن برای جمع آوری فاضلاب و آبهای سطحی درمواقع بارندگی ، تخلفات فراوان در شهرداری در خصوص عدم رعایت حریم ها و ساخت و ساز بر خلاف پروانه ساختمانی همراه با سوء مدیریت شهرداری ، عدم هماهنگی بین شهرداری با سایر سازمانهای زیربط در مدیریت شهری و … که وجود این معضلات باعث هدر رفتن منابع و سرمایه ها می گردد و نیازمند برنامه ریزی صحیح می باشد.

1-2.پرسش اصلی تحقیق(مسائله تحقیق)

مشکلات و معضلات زیرساختی کلانشهر رشت چه اثرات و پیامد هایی بر توسعه شهری دارد؟

1-3.اهداف تحقیق

1.شناخت مشکلات زیر ساختی

2. ارائه راهکار جهت رفع مشکلات

2. بررسی تبعات مشکلات ومعضلات موجود درکلانشهر رشت

1-4.فرضیات تحقیق

1.به نظر می آید مشکلات و معضلات زیر ساختی مانع توسعه شهر رشت می شود.

2.به نظر می آید مشکلات و معضلات زیر ساختی باعث افزایش هزینه پروژه های شهری و مانع از اجرای آنها می گردد.

1-5.هدف كاربردی