فصل چهارم: اخلاق در ادبیات

4- اخلاق در ادبیات 26

4-1- ادبیات اخلاقی علمی 26

4-2- ادبیات اخلاقی علمی 29

4-3- فلسفه حكایت نویسی در كتاب های اخلاقی سنتی 30

4-4- اندرزنامه ها 30

4-5- رجحان ادبیات اخلاقی سنتی بر ادبیات اخلاقی علمی 32

4-6- نقش مراعات نظیر در بیان فضایل و رذایل 33

فصل پنجم: بررسی اخلاق در كلیله و دمنه و مرزبان نامه

5- بررسی اخلاق در كلیله و دمنه و مرزبان نامه 36

5-1- بررسی اخلاق در آثار تعلیمی 36

5-2- کلیله و دمنه 37

5-3- مرزباننامه 38

5-4- فضایل و رذایل اخلاقی در کتابهای کلیله و دمنه و مرزباننامه 41

5-4-1- سیاست مدن (اخلاق پادشاه) 42

5-4-1-1- فضایل اخلاقی پادشاه 45

5-4-1-1-1- داشتن حزم و آیندهنگری 46

5-4-1-1-2- مشورت و نصیحت پذیری 47

5-4-1 -1-3- تدبیر امور براساس سیاست 51

5-4-1-1-4- داشتن شیوه ی برخورد با دشمن 53

5-4-1-1-5- حکمت و عدالت محوری 54

5-4-1-1-6- حلم ، بردباری و صبر 58

5-4-1-1-7- ادای حقوق زیردستان 59

5-4-1-1-7- دوری جستن از چند طبقه رعیت 59

5-4-1-1-8- در فضیلت محبّت 60

5-4-1-1-9- نیکخویی 63

5-4-1-1-10- خردورزی و دانشاندوزی 64

5-4-1-1-11- انفاق 69

5-4-1-2- رذایل پادشاهان 70

5-4-1-2-1- خشم 70

5-4-1-2-2- فرومایگی و سفلگی، آفت پادشاهی 72

5-4-1-2-3. خودكامگی و استبداد حاكم 73

5-4-1-2-4- آزار رعیت 74

5-4-1-3- بایدها و نبایدهای پادشاهی 77

5-4-1-4. در سیاست خدمت و آداب اتباع ملوک . 79

5-4-1-4-1- اخلاق کارگزاران 79

5-4-1-4-2.گزارد حق نعمت 83

5-4-1-5- رعیت 85

5-4-2- تهذیب اخلاق 88

5-4-2-1- فضایل اخلاقی 88

5-4-2-1-2- تسلیم قضا و قدر بودن 88

5-4-2 -1-3- «عبادت» 90

5-4-2 -1-4- عفو 90

5-4-2 -1-5- قناعت 92

5-4-2 -1-6- صداقت، درست کرداری 93

5-4-2-1-7- جود، کرم و سخاوت 95

5-4-2-2- رذایل اخلاقی 96

5-4-2-2 -1- غیبت، تضریب و سخنچینی 96

5-4-2-2 -2- انتقامجویی 99

5-4-2-2 -3- بخل 100

5-4-2-2 -4. اسراف 101

5-4-2-2 -5- عیبجویی و بدگویی 102

5-4-2-2 -6- حسادت 103

5-4-2-2 -7- ریا و دورویی 104

5-4-2-2 -8. مکر (خدیعت، زرق و شعوذه) 105

5-4-2-2 -9- آز، حرص و طمع 106

5-4-2-2 -10- دروغ 108

5-4-2-2 -11- غدر و بیوفایی 110

5-4-2-2 -12- خیانت 111

5-4-2-2-13- افتراء و تهمت 115

5-4-2-2-14- غمز و سخنچینی 116

5-4-2-2-15- باطل (ضدارزشِ حق و حقیقت) 117

5-4-2-2-16- افشای اسرار 117

5-4-2-2-17- دزدی و غصب اموال دیگران 119

5-4-3- تدبیر منزل 120

5-4-3-1- در تربیت فرزندان 120

5-4-3-2- زن 122

5-4-3-3- در معرفت سیاست و تدبیر خدم و عبید . 129

5-4-4- شیوه بیان اخلاقیات در كتاب های كلیله ودمنه 132

5-4-4-1- کلیله و دمنه 132

5-4-4-1 -1- چه کسانی همیشه گرفتار اندوه خواهند شد؟ 132

5-4-4- 1-2- از چه کسانی دوری باید گزید؟ 133

5-4-4- 1-3- چه کسانی بر سیرت نیکوی حاضرجوابی قادر خواهند بود؟ 133

5-4-4- 1-4- ویژگیهایی رنجورها 133

5-4-4- 1-5- کوشش و تلاش چه کسانی ضایع است؟ 134

5-4-4- 1-6- چه کسانی لایق عذاب شدید میباشند؟ 134

5-4-4- 1-7- ویژگیهای نادان؟ 134

5-4-4- 1-8- چه کسانی به آرزوهایشان نمیرسند؟ (ناکامی) 135

5-4-4- 1-9- ویژگیهای انسانهایی که به خود آزار میرسانند (خودآزار) 135

5-4-4- 1-10- سبک شمردن بزرگان و مخدومان ملت 135

5-4-4- 1-11- ویژگیهای انسانهای اسرافکار و باددست 136

5-4-4- 1-12- ویژگیهای انسان هتّاک و جاهل 136

5-4-4- 1-13- ویژگیهای انسان خودشیفته 136

5-4-4- 1-14- ویژگیهای ناشایستهسالاران 137

5-4-4- 1-15- ویژگیهای انسانهایی که بیدلیل خائف و ترسان هستند (مبحثی روانشناسانه) 137

5-4-4- 1-16- ویژگیهای انسانهای افسرده که همیشه از شادکامی بی نصیب هستند 137

5-4-4- 1-17- ویژگیهای انسانهایی که فاقد قدرت تشخیص و تمییزند 138

5-4-4- 1-18- ویژگیهای انسانهایی که فاقد فضایل اخلاقی و محاسن هستند 138

5-4-4- 1-19- چیزهایی که از منظر خردمندان ثقه نیستند 138

5-4-4- 1-20- همنشین های متضاد و نامتجانس 139

5-4-4- 1-21- ویژگیهای انسانهای غیرقابل اعتماد 139

5-4-4- 1-22- ویژگیهای انسانهایی که برای مال ارزشی بیش از جان قائلند 139

5-4-4- 1-23- دشمنان همیشگی که هرگز با هم جمع نیایند 139

5-4-4- 1-24- ویژگیهای انسانهایی که با یک خطا کارهای نیک تمام عمرشان را باطل میکنند 140

5-4-4- 1-25- باطل کننده فضایل اخلاقی 140

5-4-4- 1-26- کسانی که خردمندان باید از دوستی با آنها دوریگزینند(شش رذیلت را ذکر کرده) 140

5-4-4- 1-27- آزمودن هر کس در جایگاه خویش 141

5-4-4- 2- مرزباننامه 141

5-4-4- 2-1- حرص و شهوت 141

5-4-4- 2-2- عادات جاهلان 142

5-4-4- 2-3- انواع گناه بر حسب درجه 142

5-4-4- 2-4- قدرت تشخیص و تمییز 142

5-4-4- 3- شیوه خاص تقسیم بندی فضایل و رذایل در مرزباننامه 142

5-4-4- 4- تهیه فهرست مفاهیم اخلاقی که موضوع مباحثات و گفت شنودهای مندرج در کلیله و دمنه (معروفترین موارد آن مباحثه کلیله با دمنه است ) 143

فصل ششم: نتیجه گیری

6- نتیجه گیری 144

6-1- اهمیت اخلاق در دنیای امروز 144

6-2- ارزش اخلاقی دو کتاب كلیله و دمنه و مرزبان نامه 144

فهرست منابع 149

چكیده

در این پژوهش، برآنیم با بررسی اخلاق در دو اثر بزرگ ادبی ایران، یعنی کلیله و دمنه و مرزبان­نامه، بابی تازه از بررسی­های پژوهشی در اخلاق و شواهد آن در ادبیات کهن فارسی بگشاییم. این پژوهش، شامل چهار فصل می­باشد. در فصل اول، به کلیات تحقیق (هدف تحقیق، پیشینه تحقیق و روش تحقیق) پرداخته شده است. فصل دوم، شامل تعریف اخلاق و فصل سوم بررسی اخلاق در ادیان و جوامع می­باشد. در فصل چهارم اخلاق در ادبیات مورد بررسی قرار گرفته شده است. فصل پنجم شامل بررسی مباحث اخلاقی در کتاب­های کلیله و دمنه و مرزبان­نامه می­باشد. فصل ششم، فصل نتیجه­گیری و جمع­بندی نهایی است. اساس کار نگارنده در این پژوهش، کتاب­های اخلاق ناصری، اخلاقیات دوفوشه کور …بوده است.

واژه های كلیدی:اخلاق، اخلاق عملی، كلیله و دمنه، مرزبان­نامه، اخلاق ناصری.

مقدمه

مطالعه در احوال ملل و اقوام مختلف در طول تاریخ و همچنین مطالعه در احوال مردم یک عصر نشان می دهد که در وجدان و عقل و دریافت آدمی احکامی وجود دارد که کلی و مطلق و دائم است، یعنی همگان، یکسان بعضی چیزها را خوب و باارزش می­دانند و بعضی چیزها را بد و ضدارزش می­شمارند، راستگویی، درستکاری، دستگیری از نیازمندان، احترام به پدر و مادر، سزای نیکی با نیکی، عدل، شجاعت، سخاوت، ایثارگری و … در همه ادوار و زمان­ها و در نزد تمام مردم دنیا ارزشمند و خوب و صفات متضاد با این اخلاق، ضد ارزش و بد هستند .

اخلاق، رفتاری است که کمال مطلوب دارد و این کمال مطلوب نمی­تواند در حدّ سودجویی باشد، سر و کار اخلاق با مسأله­ی ارزش­هاست و ارزش، مستقل از سود و گاهی مغایر و حتی متضاد با آن است و چون انسان از دو بعد انسانی و حیوانی تشکیل شده که بعد انسانی و ملکوتی او سرچشمه ارزش­های متعالی و قدسی اخلاقی است، به اخلاق معنایی فراتر از سود و مصلحت می­بخشد و منشأ دوام و جاودانگی آن است، بنابراین با قبول جنبه­ی متعالی و ملکوتی انسان است که قداست و تعالی ارزشهای اخلاقی اثبات می شود.