منشأ اولیه ذرت آمریکا است . ذرت اصلی ترین زراعت جهت تأمین مواد غذایی در مکزیک، آمریکای مرکزی و جنوبی قبل از کشف قاره جدید بوده است .

تحقیقات باستان شناسی در کشور مکزیک مشخص نموده است که ذرت حدوداً 4500 سال قبل از میلاد در آنجا کشت می گردید . سه مبداء اولیه برای ذرت ذکر شده است که این سه مبداء منطبق با سه تمدن بزرگ در آمریکای جنوبی و مرکزی ( inca در پرو Aztec در مکزیک ، Maya در گواتمالا)‌ بوده است. پس از کشف قاره آمریکا توسط کریستف کلمب در سال 1493 ذرت وارد اسپانیا گردید و از آنجا به ایتالیا و پرتغال و سایر کشورهای اروپائی گسترش یافت. پرتغالیها در اوایل قرن شانزدهم میلادی ذرت را وارد اندونزی ، افریقا ، هندوستان و چین نمودند. وارد شدن ذرت به ایران در سال 921 شمسی توسط پرتغالیها صورت گرفت و از آن به بعد بعنوان یک زراعت فرعی در حاشیه مزارع و باغات صیفی کشت می گردید. در ایران ذرت از سه دهه پیش رفته رفته جای خود را باز کرد و در سال 1353 جزو طرح های افزایش تولید جای داده شد.

1-2- ویژگی­های گیاه شناسی ذرت

ذرت گیاهی است یک پایه بدین معنی که گلهای نر و ماده جدا از هم ولی بر روی یک پایه قرار دارند. ذرت دارای ساقه استوانه ای می باشد که در مقطع عرضی بیضوی است. ارتفاع ساقه بسیار متغیر و بسته به شرایط اقلیمی به 8 متر هم می رسد ولی بطور معمول ساقه ذرت 3-5/1 متر طول دارد ضمناً ساقه ذرت تقریباً 3 سانتی متر قطر و دارای حدود8 تا 12 میان گره می باشد.

برگهای ذرت شبیه سایر غلات شامل پهنک برگ و غلاف است . غلاف برگ ذرت ساقه را در آغوش می گیرد و طول برگ به 80-30 سانتی متر و عرض آن به 10 سانتی متر می رسد.
تعداد برگهای ذرت بطور متوسط بین 12تا18 عدد است .واریته های زودرس تعداد برگ کمتر و ارقام دیررس برگ بیشتری دارند. ذرت دارای ریشه های قوی و انبوه ولی سطحی است (خواجه پور،1386).

همانطور که اشاره شد ذرت گیاهی است یک پایه و در نتیجه بعلت جدا بودن اعضاء زایشی گرده افشانی آن بطور غیر مستقیم و بیشتر بوسیله باد صورت می گیرد و باد می تواند گرده ها را تا چندین کیلومتر منتقل نماید. تحت شرایط عادی مدت 24ساعت زمان لازم است تا عمل باروری یک بلال بطور کامل صورت گیرد (نورمحمدی و همکاران، 1380).

 1-3-  اهمیت و ارزش غذایی ذرت

ذرت به دلیل خصوصیات خود مخصوصاً بدلیل قدرت سازگاری به شرایط اقلیمی گوناگونی که دارد خیلی زود در تمام دنیا گسترش یافت و مکان سوم را بعد از گندم و برنج از نظر سطح زیر کشت به خود اختصاص داده . گیاه ذرت مواد قندی و نشاسته زیادی دارد و عملکرد محصول ذرت علوفه ای بیش از 80 تن در هکتار است. این گیاه یکی از بهترین گیاهان برای تولید علوفه سبز ، سیلو و دانه است.

ذرت علوفه ای ، علوفه بسیار خوشخوراکی جهت گاو و گوسفند است و شرایط مکانیزاسیون را بخوبی می پذیرد این نوع ذرت دارای مقادیر خیلی زیادی مواد معدنی مخصوصاً N,P,K,Ca. در مقایسه با زمانی است که بصورت دانه مصرف می گردد. در یک سری آزمایش مشخص شده است که حدود 50% ماده خشک در برگ و ساقه ذخیره می گردد، همچنین حدود 37% ازت ، 26% فسفر و 61% پتاس و 79% کلسیم در برگ و ساقه موجود می باشد. علوفه این نوع ذرت غنی از مواد گلوسیدی و انرژی زا و فقیر از پروتئین است به همین دلیل این نوع علوفه را باید همراه با علوفه هائی که غنی از پروتئین هستند، بطور مخلوط در جیره غذایی دام وارد نمود. در ضمن ذرت سهل الهضم بوده و سیلوی آن برای دامهای پرواری عالیترین غذا است.

عوامل دیگری که باعث گردید این گیاه به مقدار خیلی زیاد گسترش یابد عبارتند از :

1. مقاومت نسبت به خشکی و خوابیدگی

1. عملکرد بالای دانه در واحد سطح

1. قدرت پذیرش مکانیزاسیون در مراحل مختلف کاشت، داشت ، برداشت

1. پذیرش کشت های متوالی به مدت چند سال

1. سهم عمده و نقش روز افزون ذرت در تأمین مواد غذایی مورد نیاز انسانها ، دام و طیور و مصارف صنعتی

1. دارا بودن ارزش علوفه ای بالای دانه و کاه ذرت (نورمحمدی و همکاران، 1380).

 1-4-  انواع ذرت (بر حسب ساختمان دانه )

ذرت دارای یک گونه می باشد ولی ارقام و واریته های بیشماری از آن وجود دارد به همین لحاظ واریته ها را برحسب ساختمان دانه به گروه های مختلف طبقه بندی می نمایند.

1. ذرت دندان اسبی

1. ذرت بلوری

1. ذرت آردی

1. ذرت شیرین ( قندی) (sweet corn)

1. پاپ کرن(pop corn)

1. ذرت غلاف دار( گلوم دار )

1. ذرت مومی

1-4-1-  ذرت دندان اسبی

اندوسپرم این نوع ذرت از دو قسمت نشاسته ای تشکیل شده است یک قسمت سخت و شاخی که در جوانب و اطراف دانه قرارگرفته و قسمت دیگر در وسط دانه از نشاسته نرم پوشیده شده است . در ضمن خشک شدن دانه و از دست دادن آب ، قسمت محتوی نشاسته نرم مقدار زیادی آب تبخیر می نماید در نتیجه موجب پلاسمولیز ( پژمرده) شدن و ایجاد زائده در رأس دانه می کند که مشخصی فرم ظاهری این نوع ذرت است چون این فرم دانه حاصل شده یعنی بصورت دندان اسب است لذا به همین نام شناخته شده است . این نوع ذرت شاخ و برگ زیاد و دانه های درشت تولید می کند و بیشتر اوقات برای سیلو و علوفه سبز مصرف می شود.

1-4-2-  ذرت بلوری ( ذرت دانه سخت)

در این نوع ذرت بافت شاخی بیشترین قسمت اندوسپرم را اشغال می کند و اندوسپرم نشاسته ای آن به مقدار خیلی کم فقط در اطراف امبریون قرار دارد. این ذرت نیز به نام ذرت شیشه ای نامیده می شود که در رأس گرد می باشد، دارای فرمهای خیلی زودرس تا خیلی دیر رس می باشد. دانه این گونه ذرت بیشتر در مرغداری مورد استفاده قرار می گیرد.

1-4-3-  پاپ کرن

اندوسپرم آن کاملاً شاخی است، بجز مقدار بسیار کمی از آن که در اطراف امبریون قرار دارد دانه ها خیلی ریز (140-40گرم ) صاف و غنی از پروتئین می باشند. با حرارت دادن دانه آب وسط اندوسپرم بخار می گردد و حجم دانه ها بطور ناگهانی افزایش و به رنگ سفید شبیه کف صابون در می آید . حجم آن 20-15 برابر می شود. بسیار خوشمزه و مصرف خوراکی دارد.  این ذرت تولید چند تا بلال می کند.

1-4-4-  ذرت آردی

کلیه اندوسپرم این نوع ذرت حاوی نشاسته نرم می باشد و اندازه دانه ها خیلی کوچک ومعمولاً شکل کروی دارند. رنگ دانه سفید و یا آبی است و اغلب بعلت دارا بودن نشاسته زیاد در کارخانجات نشاسته سازی مورد استفاده قرار میگیرند.

 1-4-5- ذرت شیرین

اندوسپرم این واریته ذرت دارای مقدار زیادی مواد قندی و مقدار جزئی نشاسته است دانه های این واریته کوچک چروکیده می باشند . از ذرت قندی در قدیم شیره تهیه می شده. این گونه ذرت دانه های شیشه ای و نشاسته ای شیرین دارد و در زمان رسیدن چروکیده می گردند . این گیاه قدرت زیادی در تولید پاجوش دارد.

1-4-6- ذرت غلاف دار

تیپ این ذرت تا حدودی با مقایسه با سایر انواع ذرت غیر عادی است زیرا هر دانه در یک غلاف قرار دارد و هر بلال مانند سایر تیپ های ذرت خود در یک غلاف قرار گرفته است ذرت فوق برای فروش کاشته نمی شود ولی مورد توجه محققین برای پی بردن به مبدأ ذرت می باشد.

1-4-7- ذرت مومی

این ذرت را روی این اصل ذرت مومی نام گذارده اند که ظاهر دانه تا اندازه ای چسبناک است . ملکول نشاسته ذرت مومی با ذرت های ذکر شده در فوق اختلاف داشته و به گلیکوژن شباهت دارد. نشاسته این رقم ذرت حالت چسبندگی دارد.

1-5- شرایط محیطی و اکولوژی ذرت

1-5-1- پراکندگی ذرت:

ذرت دارای تنوع رویشی بسیار گسترده ای است بطوریکه در شرایط مختلف آب و هوایی رشد می نماید. ذرت در نیمکره شمالی تا 58 درجه عرض جغرافیایی در کانادا و روسیه و در نیمکره جنوبی تا عرض جغرافیایی 43-42 درجه در نیوزیلند کشت می گردد کشت ذرت دانه ای در محدودة 42 درجه در نیمکره جنوبی و 53 درجه در نیمکره شمالی صورت می گیرد ولی ذرت علوفه ای را می توان در خارج از این محدوده هم کشت نمود .

 1-5-2- گرما ( حرارت )

ذرت برخلاف غلات ( گندم و جو) احتیاج به گرما و حرارت زیاد دارد، به همین دلیل حرارت عامل محدود کننده رشد و نمو این گیاه محسوب می شود جوانه زنی در ذرت از دمای 10-8 درجه سانتی گراد در عمق کاشت شروع می شود.

مناسب ترین درجه حرارت در طول دوره رشد بین 35-30 درجه سانتی گراد می باشد. در صورتیکه درجه حرارت از 40 درجه سانتی گراد تجاوز نماید جذب آب مشکل خواهد گردید حتی در شرایط آبیاری ( بدلیل تبخیر خیلی شدید ) حاشیه برگها سوخته و چنانچه این زیادی درجه حرارت در زمان گل دهی اتفاق افتد میزان تلقیح کاهش می یابد و با افت عملکرد مواجه می گردند.

1-5-3- رطوبت

یکی از فاکتورهای بسیار مهم در زراعت ذرت مسئله نیاز گیاه به آب می باشد ذرت برای تولید یک واحد ماده خشک بسته به شرایط آب و هوایی بطورمتوسط به 342 واحد آب نیاز دارد. نیاز ذرت برای ساختن یک واحد ماده خشک کمتر از سایر گیاهان زراعی (گندم ، جو، یونجه) است . نیاز آبی ذرت در کشت اول در حدود 8000 متر مکعب و در کشت دوم 6500 متر مکعب گزارش شده است . دورة آبیاری با توجه به نوع خاک و شرایط آب و هوا هر هفت تا 12 روز یکبار می باشد. کمبود آب در مرحله ظهور سنبله ها باعث می گردد که تلقیح بطور کامل در ذرت انجام نگیرد. مرحله بین ظهور سنبله ها تا پایان پرشدن دانه ها از مواد غذایی ( مرحله مومی) حساس ترین مرحله زندگی ذرت نسبت به آب می باشد ( مرحله بحرانی ذرت نسبت به آب) و مدت آن 50 روز می باشد.

1-5-4- خاک مناسب ذرت

ذرت در خاکهایی با بافت لومی عمیق ، نفوذ پذیری مناسب ، مواد آلی کافی و با عناصر غذایی متعادل ، بیشترین عملکرد را دارد. ذرت نسبت به شوری خاک حساس و باید از کاشت آن در این نوع اراضی جلوگیری کرد. در خاکهایی با شرایط مساوی از نظر حاصلخیزی و تأمین رطوبت، ذرت اراضی متوسط و یا سبک را ترجیح می دهد زیرا این گونه اراضی در بهار خیلی زود گرم و شرایط رشد ریشه ها را فراهم می کند . با وجود اینکه ذرت در اراضی با(8-5)pH کشت می گردد ولی حداکثر عملکرد از اراضی با (7-6)pH بدست می آید . در اراضی با pH کمتر از 5 جذب ازت ، فسفر ، پتاس ، سولفور ، کلسیم ، منیزیم  مشکل می شود و در خاکهایی که pH آنها بیش از 8 باشد جذب آهن ، آلومینیوم ، بر ، فسفر ، روی به سختی صورت خواهد گرفت.

انتخاب زمین در هر منطقه متأثر از فاکتورهای ذیل است:

1. عمق آب تحت الارض :

ذرت دارای ریشه قوی بوده و می تواند تا عمق 100 سانتی متری خاک گسترش یابد. از طرفی دفعات زیاد آبیاری در بالا آوردن سطح آب تحت الارضی موثر بوده و ضروریست در انتخاب زمین به سطح آب زیر زمینی توجه شود . حد سطح آب های زیر زمینی برای ذرت بین 3-5/1متر می باشد.

2. زهکش :

با توجه به پتانسیل بالای ذرت در رشد و تولید محصول، تهویه مناسب خاک به عنوان یک فاکتور موثر از اهمیت زیادی برخوردار است . در صورت فراهم نبودن تهویه خوب در خاک محصول بشدت کاهش یافته و حتی می تواند از رشد رویشی گیاه نیز جلوگیری نماید چنانچه مزرعه ذرت عاری از زهکش طبیعی یا مصنوعی باشد آب آبیاری لایه های تحتانی خاک را فرا گرفته و تهویه خاک را از بین برده و مانع رشد گیاه می گردد.

 تسطیح اراضی :

بدلیل مکانیزه بودن زراعت ذرت، معمولاً اراضی بنحوی انتخاب می گردند که از نظر وسعت، مناسب برداشت بوده و از تسطیع نسبی برخوردار باشد . در غیر اینصورت آبیاری صحیح صورت نمی گیرد و مزرعه بطور یکنواخت سبز نخواهد شد (یزدی صمدی و همکاران، 1373).

1-6- نیاز کودی و غذایی ذرت

کود مورد نیاز ذرت بر مبنای توصیه عمومی شامل :

کودسوپر فسفات به میزان 69-46 کیلوگرم فسفر خالص در هكتار

کوداوره به میزان 184 کیلوگرم ازت خالص در هكتار

کود سولفات پتاس به میزان 108-81 کیلوگرم پتاس خالص در هكتار

یک الی دو بار محلول پاشی با کود مرکب میکرو ( یکماه پس از کشت و دوماه پس از کشت)

ذرت به کودهای حیوانی که زمین را ازجهات مختلف اصلاح می کند احتیاج دارد.
بهترین توصیه کودی بر اساس آزمون خاک و با توجه به مواد آلی و عناصر قابل دسترس گیاه درخاک می باشد.

طریقه جذب مواد غذایی در ذرت بصورتی است که بیشتر مواد غذایی را تا شروع تشکیل دانه جذب می نماید لذا 100 کیلوگرم از کود اوره همراه با تمامی کودهای فسفات و پتاس قبل از کاشت در هنگام آماده سازی زمین استفاده می شود و مابقی کود اوره بصورت سرک پخش می گردد.

کود سرک را می توان در دو مقطع زمانی ( مرحله اول زمان ساقه رفتن و 8-6 برگی گیاه و مرحله دوم قبل از گل دهی یعنی 8-5 روز قبل از سنبله رفتن ) به خاک داد.

 1-6-1-  نقش کود ازت

ازت جزو عناصر غذایی پر مصرف ذرت و به عبارت دیگر گلوگاه رشد است. ازت در ساختمان پروتئین ها و کلروفیل نقش عمده ای دارد بطوریكه 18-16 درصد پروتئین را تشكیل می دهد. کمبود ازت به خصوص در خاکهایی که از نظر مواد آلی فقیر هستند سبب زردی برگهای پائینی بخصوص برگهای پیر و مسن، عدم تشکیل کلروفیل و در صورت ادامه سبب زردی تمام برگها می شود( پناهی كرد لاغری، 1388).

کودهای ازته باعث بالا رفتن عملکرد علوفه و بهتر شدن کیفیت آن خواهد شد ( افزایش پروتئین ) بهترین روش كاربرد کودهای شیمیایی در ذرت استفاده از روش نواری است . در این روش عملکرد به مراتب بیشتر از حالتی است که کودها در تمام سطح خاک پخش می گردند. در روش نواری بهنگام کاشت، کودهای شیمیایی بفاصله 4-3 سانتی متر از بذر و 4-3 سانتی متر عمیق تر از آن در زیر خاک قرار می گیرد.

1-6-2- نقش کود فسفر

فسفر از عناصر پر مصرف و مورد نیاز برای رشد است . فسفر در کلیه فرایندهای بیوشیمیایی دخالت دارد..واكنش فسفر در خاك پیچیده می باشد و تحرك فسفر در خاك كم است. فسفر تمایل زیادی به واكنش با یون هائی مانند كلسیم، منیزیم، آهن، آلومینیوم و روی دارد. این واكنش ها سبب رسوب فسفر در خاك و تشكیل فسفات های كم محلول می گردد. در خاك های آهكی و آهكی-گچی، فسفات های كلسیم از مهمترین تركیبات فسفاته خاك محسوب می شوند(پناهی كرد لاغری،1388). فسفر تقریباً نامحلول بوده و به راحتی از نیمرخ خاک شسته نمی شود بنابراین این کود باید حتماً با کود کار عمیق زیرمنطقه واقع شدن بذر قرار گیرد . جذب فسفر به مقدار کافی در اوائل رشد گیاه اهمیت بسیار دارد این اهمیت در اندامهای زایشی بیشتر مشهود است . نیاز ذرت به فسفر کمتر از ازت و تقریباً یک پنجم آن است . کمبود فسفر در ذرت موجب بنفش رنگ شدن برگهای گیاه در ابتدای رشد شده كه به تدریج به رنگ سبزه تیره مایل به آبی تبدیل می شود.

مصرف کود فسفات می بایست قبل از کاشت به صورت عمقی صورت گیرد. مصرف زیاد فسفر باعث جلوگیری از جذب و انتقال عناصر ریز مغذی می گردد. pH مناسب برای جذب فسفر 7-5/5 می باشد و میزان کود فسفاته مورد نیاز کشت ذرت 69-46 كیلوگرم فسفر خالص در هكتار است كه كمبود آن براساس آزمون خاک مشخص می شود.

1-6-3- نقش پتاس

پتاسیم نیز مانند ازت از عناصر پر مصرف مورد نیاز گیاه ذرت می باشد. جذب پتاسیم با جذب ازت برابری میکند . پتاسیم در کلیه فرایندهای بیولوژیکی گیاه به صورت کاتالیزور دخالت دارد پتاسیم نقش عمده ای را در مقابله با کم آبی، بیماریها و همینطور ورس دارد. کمبود پتاسیم از برگهای مسن آغاز شده و برگها به رنگ زرد با حاشیه سوخته در آمده، ساقه ها عموماً ضعیف و در برابر عوامل بیماریزا حساس می شوند . در اثر کمبود پتاسیم و روی اکثر بلالها دچار کچلی شده ، ذرت جزو گیاهان پتاسیم دوست است ، تغذیه مناسب و کافی با این عنصر باعث افزایش کمیت و کیفیت این گیاه می شود .

 1-7- کودهای ریز مغذی یا میکروالمنت ها

1-7-1- روی

روی جزء عناصر غذایی کم مصرف به حساب می آید. کمبود این عنصر در خاکهای قلیایی و با آهک فراوان و مقدار اندک مواد آلی شایع است که متأسفانه در شرایط خاکهای ایران کمبود آن تشدید شده است . کمبود روی در بافتهای جوان به چشم می خورد و ذرت از حساس ترین گیاهان به کمبود روی می باشد. علائم کمبود با ایجاد و توسعه یک نوار کلروز در یک یا هر دو طرف رگبرگ میانی مشخص می شود. كمبود روی علاوه بر ایجاد زردی برگ که بیشتر در برگهای جوان گیاه ظاهر می شود سبب کوتولگی و کاهش فاصله بین گره ها در ساقه گیاه میشود در ضمن کمبود روی باعث کچلی بلال نیز می شود . زیادی فسفر در خاک مانع جذب و انتقال روی توسط گیاه می شود. در خاکهایی که مصرف بی رویه کودهای فسفاته رایج هست، کمبود روی سبب کاهش عملکرد می شود. طبق توصیه انجام شده مصرف 75 کیلوگرم سولفات روی در سال به همراه شخم و قبل از کاشت برای ذرت باعث شادابی و طراوت گیاه و همچنین پر شدن بلال و افزایش کمی و کیفی محصول خواهد شد . در صورت عدم مصرف خاكی و یا کمبود شدید ، سولفات روی را میتوان با غلظت سه در هزار در مرحله 7-6 برگی بصورت محلول پاشی دوبار انجام داد( 1200 گرم سولفات روی در 400 لیتر آب در یک هكتار).

 1-7-2-آهن

آهن جزو عناصر ریزمغذی است و نیاز گیاه به این عنصر محدود است ولی به دلیل شرایط خاص خاک از جمله زیادی آهک و pH بالا همین مقدار کم نیز جذب گیاه نمی شود. آهن در تهیه کلروفیل و سبزینه گیاه نقش دارد. در ذرت کمبود آهن به صورت كم رنگ شدن پهنك برگ ظاهر می شود بطوریكه رگبرگها سبز و بین آنها زرد می گردد . برای مبارزه با کمبود آهن راه های مختلفی وجود دارد از جمله مصرف کودهای