اهمیت و ضرورت موضوع

گسترش روز ‌افزون اطلاعات و رشد سریع تخصص‌ها موجب گردیده است كه مطلع‌ترین افراد جامعه نیز تنها در رشته تخصصی خود اطلاعات داشته باشند و در سایر رشته‌ها و زمینه‌ها نا آگاه و بی اطلاع باشند. به علاوه پیچیدگی محصولات صنعتی بر زندگی روزمره تأثیر بسزایی گذاشته است به طوری كه علت بسیاری از مرگ و میر‌های جهان كنونی ناشی از بی اطلاعی افراد غیر متخصص و ناآگاهی آنان از خطراتی است كه جهان صنعتی ایجاد نموده است.

سازندگان كالا كه در واقع ایجاد كنندگان خطر می باشند قشر مطلع، قوی و ثروتمند جامعه می‌باشند كه با ارائه اطلاعات در رابطه با نحوة استفاده، عیوب و خطرات كالا می‌توانند از بسیاری از خسارات پیشگیری نمایند.

در زمینه روابط قراردادی در جهان كنونی در اغلب اوقات آگاهی طرفین معامله نسبت به موضوع قرارداد و امور تخصصی با نابرابری چشم‌گیری همراه است و همین امر موجب عدم تعادل قابل توجهی در قراداد می‌گردد و این عدم تعادل زمینه اصلی طرح و پردازش مسئله تعهد به ارائه اطلاعات را فراهم می‌آورد.

خطرات جامعه صنعتی و محصولات پیچیده آن به هیچ وجه محدود به قرارداد‌های اعتباری افراد نمی گردد و هر فردی از افراد جامعه را تهدید می‌كند. بنابراین محدود كردن تعهد به دادن اطلاعات به روابط قراردادی جوابگوی نیاز جامعه امروزی نخواهد بود. لذا ضرورت ارائه اطلاعات نه تنها در روابط غیر قراردادی وجود دارد بلكه از اهمیت بیشتری نیز برخوردار می‌باشد و ضرورت حفظ جان و مال افراد  توجیه كننده این اهمیت و ضرورت است كه این ضرورت مورد توجه قانون‌گذاران اغلب كشور‌های دنیا قرار گرفته است. به این صورت كه در تمام مواردی كه اقشار مطلع و متخصص خطری را برای عموم افراد جامعه ایجاد می‌نمایند، تعهد به دادن اطلاعات به آن‌ ها بار نموده‌اند.

مسأله  تحقیق

در این رساله به دنبال یافتن مبنایی از بین نهاد‌های حقوقی مرسوم و شناخته شده می‌باشیم تا بتوان بر فرد متخصص و آگاه این تعهد را بار نمود كه اطلاعات لازم و ضروری اقشار ضعیف جامعه را ارائه نماید و به این وسیله از ورود خسارت به آن‌ ها پیشگیری شود. یافتن مبنایی متناسب با نوع اطلاعات ما را در یافتن ضمانت اجرایی جهت نقض این تعهد یاری خواهد نمود و اعمال ضمانت اجرا از خطراتی كه سرمایه داران در جهت  منافع خود ایجاد میکنند و موجب ورود خسارات به اقشار ضعیف و بی اطلاع جامعه كه جز ندانستن تقصیر دیگری ندارند می شود جلوگیری مینماید.در واقع توجیه حقوقی این تعهد و ضمانت اجرای آن باعث جبران طیف بسیاری گسترده ای از خسارات که به ناحق وارد میشوند ،خواهد شد.

روش تحقیق

در تحقیق حاضر به روش كتابخانه‌ای به نگارش مطالب پرداخته شده است. به این صورت كه ابتدا مطالب مربوط به موضوع از كتب، مقالات، رسالات و جزوات جمع‌ آوری شده و پس از استخراج مطالب و جمع‌ آوری نظرات مختلف حقوقی و فقهی به منظور دستیابی به نتایج مورد نظر به تحلیل آن‌ ها پرداخته شده است. علاوه بر این از منابع اینترنتی و رویه قضایی داخلی و خارجی استفاده شده است.

این رساله در سه فصل نگاشته شده است. در فصل اول به كلیات پرداخته شده است و مفهوم، اقسام و تاریخچه موضوع توضیح داده شده است.

در فصل دوم، درصدد یافتن مبنای برای این تعهد بوده‌ایم كه در دو مبحث جداگانه روابط قراردادی و غیر قراردادی به بررسی و تحلیل مبانی مختلف پرداخته‌ایم.

در فصل سوم، با بررسی مبانی ارائه شده ضمانت اجراهای این تعهد را در فرض انتخاب هر مبنایی در دو مبحث قراردادی و غیر قراردادی بررسی نموده ایم.

نتایج اجمالی تحقیق

در تحقیق موجود اجمالاً مبنایی كه به نظر می‌تواند توجیه‌گر این تعهد باشد لزوم حفظ جان و سلامتی افراد جامعه است و همین مبنا بوده است كه قانون‌گذاران كشور‌ها را به وضع قوانینی سخت‌گیرانه  در رابطه با مواد خوردنی ، بهداشتی و دارویی واداشته است، تا علاوه بر حكم به جبران خسارت آن‌جا كه ضرری هم در كار نیست و خسارتی وارد نشده است با وضع مجازات‌های كیفری تكلیف ارائه اطلاعات را بر متخصصین و تولید كنندگان تحمیل نمایند.

مبحث اول: مفهوم حقوقی تعهد به دادن اطلاعات وانواع آن

گفتار اول: مفهوم تعهد به دادن اطلاعات

به دلیل پیدایش تنوع در موضوعات قراردادی و ایجاد تخصص­های گوناگون در حوزه کالا و خدمات و در نهایت تخصصی شدن موضوعات قرارداد و چگونگی انعقاد و اجرای آن، عدم تعادل اطلاعات طرفین قرارداد به عنوان یک پیش فرض پذیرفته شده است.[1]

از طرفی رضایت طرفین قرارداد، شرط اساسی یک قرارداد صحیح است. این رضایت باید به طور ارادی حاصل شده و از هرگونه مانعی مانند اشتباه، تقلب و اجبار به دور باشد. اگر یکی از این موانع در مورد یکی از طرفین یا هر دوی آنها وجود نداشته باشد، رضایت کامل محقق نشده و در نتیجه قرارداد قابل ابطال می­گردد.[2]

قرآن به وضوح تنها معامله­ای را مجاز می­داند که با رضایت کامل حاصل شده باشد.[3]

تحقق این رضایت در گرو مبادله اطلاعات کامل و صحیح و به دور از هرگونه فریب و تقلب از موضوع معامله است.

مواردی نیز وجود دارد که قراردادی در کار نمی باشد اما یک شخص حقیقی یا حقوقی ملزم به ارائه اطلاعات میگردد،مصداق بارز آن رابطه تولید کننده و مصرف کننده است،  تنوع و پیچیدگی کالا و خدمات موجود در بازار، استفاده صحیح آن را وابسته به اطلاعاتی نموده که نوعاً در اختیار تولید کننده متخصص است. این اطلاعات، مصرف کننده را در استفاده بهینه از کالا و خدمات راهنمایی و خطرها و آثار جانبی زیان بار آن را گوشزد می­نماید.

پیچیدگی محصولات جدید و محصولات صنعتی، قانونگذاران را وا داشت که تعهدی مبنی بر ارائه اطلاعات لازم جهت استفاده از این محصولات و نیز امتناع از ارائه اطلاعات ناصحیح بر سازندگان و فروشندگان محصولات مزبور تحمیل کنند، و به منظور برخورداری از دانش لازم برای انعقاد قرارداد و ایجاد رضای سالم قراردادی و تحقق هدف متعارف مصرف کننده از تهیه کالا الزاماتی را برای تولید کنندگان و فروشندگان وضع کرده اند. بنابراین تعهد به دادن اطلاعات را می توان اینگونه تعریف نمود:تعهدی قانونی با قراردادی که بر فرد متخصص وآگاه بارمی شود تا اطلاعات لازم وضروری که ندانستن آن نوعا سبب ورود خسارت به غیر متخصص ونا آگاه می شود به طرق متعارف به اطلاع وی برساند.

گفتار دوم: ضرورت در ارائه اطلاعات

وجود عیب از ضرورت­های انکار ناشدنی و دلایل مهم طرح نظریه تعهد به دادن اطلاعات
می­باشد. چنانچه در موضوع تعهد، عیب­های پنهان یا وضعیت معیوب مخفی وجود داشته باشد، به گونه­ ای که مصرف کننده با بررسی متعارف و معقول قادر به کشف آن­ها نباشد، عرضه کننده موظف است اطلاعات لازم در خصوص این عیوب را در اختیار مصرف کننده قرار دهد. قصور وی از افشای اطلاعات مزبور، موجب نقض تعهد به دادن اطلاعات می­گردد.[4]

علاوه بر آن، یکی از اقسام عیب، عیب ناشی از عدم افشای اطلاعات است. یک کالا ممکن است به واسطه عدم ارائه اطلاعات ضروری و مناسب درباره خطرها و زیان­های احتمالی و چگونگی بهره ­برداری از آن معیوب محسوب شود.[5]

یکی دیگر از موجبات ضرورت دادن اطلاعات، وجود خطر در موضوع تعهد می­باشد. بسیاری از کالاهای سالم و فاقد عیب، بدون همراهی اطلاعات مربوط به چگونگی استفاده از آن، ناسالم و خطرناک می­باشند، از این رو عرضه کننده و فروشنده، متعهد به ارائه اطلاعات ضروری و لازم نسبت به خریدار می­باشند.[6]

نابرابری چشم گیر آگاهی طرفین نسبت به موضوع قرار داد و امور تخصصی مربوطه، در هنگام انعقاد و اجرای آن، موجب بروز عدم تعادل قابل توجه در قرارداد می­گردد. عدم تعادل یاد شده زمینه اصلی طرح و پردازش نظریه تعهد به ارائه اطلاعات را تشکیل می­دهد.

بر مبنای نظریه «تعهد به ارائه اطلاعات» طرفی که بر مبنای پیش فرض یاد شده در قرارداد، آگاه­تر و مطلع­تر از طرف دیگر فرض شده مکلف است، اطلاعات خود نسبت به موضوع قرارداد را در اختیار طرف ناآگاه قرار دهد.[7]

بنابراین عدم تعادل اطلاعات طرفین قرارداد که ناشی از عواملی از قبیل بالا بودن سن، ضعیف­تر بودن روحیه و نداشتن تخصص ودانش و …می باشد نیز وجود تعهد به ارائه اطلاعات از سوی طرف قوی­تر به طرف ضعیف­تر را توجیه می­نماید.[8]

در هر حال، تعهد به ارائه اطلاعات در قرارداد اساساً بر عهده متخصص به عنوان مصداق بارز طرف آگاه­تر  قرار می­گیرد.[9]

در موارد غیر قراردادی ضرورت ارائه اطلاعات از لزوم حفظ جان افراد ناشی میشود در دین مبین اسلام اهمیت حفظ اجتماع و یاری رساندن به یكدیگر بسیار مورد تاكید می‌باشد به گونه‌ای كه در قرآن كریم آمده است نجات جان یک انسان مانند زنده كردن همه انسانهاست و كشتن یک انسان مانند كشتن همه انسانهاست[10].