:

امروزه رقابت شدیدی بین ورزشکاران در کشورهای مختلف برای کسب عنوان‌های قهرمانی در بازی‌های المپیک، جهانی و قاره‌ای وجود دارد و تلاش برای بهبود عملکرد ورزشکاران، دانشمندان علوم ورزشی را نیز به فعالیت بیشتر در این بخش واداشته و پژوهش در علوم ورزشی را فزونی بخشیده است. طی سالیان اخیر بررسی مزایا و تأثیرات مثبت و منفی مصرف مکمل‌های تغذیه‌ای بر عملکرد ورزشی در کانون توجه صاحب‌نظران رشته علوم ورزشی قرار گرفته است. همچنین با توجه به سخت گیری‌های آژانس بین‌المللی ضددوپینگ در مورد مصرف مواد و ترکیبات ممنوعه، توجه محققان و ورزشکاران به مکمل‌های غذایی و ترکیبات گیاهی جلب شده است تا شاید به کمک آنها بتوانند عملکرد ورزشی را بهبود ببخشند و در رقابت های ورزشی نتیجه بهتری کسب کنند.

اولین نوشته‌ها در زمینه گیاهان دارویی به حدود 5000 سال پیش به زمان سومری‌ها باز می‌گردد. بنابراین قرن‌هاست که مردم از گیاهان برای بهبود و سلامت خویش استفاده می‌کنند. در طول تاریخ گیاهان به عنوان غذا یا دارو در جهت درمان و یا پیشگیری استفاده شده‌اند (swerdiow, 2000). گیاهان دارویی به دلیل وجود مواد موثر و همراه بودن آنها با مواد دیگر پیوسته از یک حالت تعادل بیولوژیک برخوردار می‌باشد بنابراین مصرف به اندازه آن‌ ها در بدن انباشته نشده و اثرات جانبی به بار نمی‌آورد.

گیاهان دارویی امروزه به شکل ویژه‌ای مورد توجه قرار گرفته‌اند و مطالعات زیادی بر روی آنها به منظور تولید داروهای مختلف و جدیداً مکمل‌های غذایی صورت گرفته است که استفاده از برخی از آنها به شکل مکمل باعث بهبود عملکرد ورزشی و برخی تأثیر مثبتی نداشته‌اند. ابراهیم و همکاران (2000) نشان دادند مکمل سیر به دلیل جلوگیری از تجمع پلاکتها و فعال شدن فاکتورهای فیبرینولیز و افزایش سیالیت خون باعث افزایش حداکثر اکسیژن مصرفی (VO_2max) می‌شود. درمطالعه‌ای که بر جینسینگ انجام شد به این نتیجه رسیدند که مصرف روزانه 200 میلی‌گرم مکمل جینسینگ به مدت ٣ هفته در جوانان سالم با توان ورزشی متوسط و رژیم غذایی معمولی اثر قابل توجه و معنی‌داری در افزایش VO_2max نداشته است ( jason et al., 1996).

1-1- تعریف مسئله

استقامت قلبی _تنفسی ضمن اینکه از عوامل مهم تندرستی است یکی از اجزای اصلی آمادگی جسمانی است که سهم بسزایی در افزایش قابلیت‌های ورزشکاران، خصوصاً در ورزش‌های استقامتی دارد. آمادگی قلبی_تنفسی توانایی قلب برای ارسال حجم کافی خون غنی از اکسیژن به سمت عضلات و مصرف هر چه بیشتر آن در حین فعالیت جسمانی است. برای بهبود آمادگی قلبی_تنفسی همراه تمرینات منظم و تغذیه مناسب، استفاده از برخی مکمل‌های مجاز می‌تواند مفید واقع شود. از جمله روش‌های موجود برای افزایش استقامت قلبی _عروقی استفاده از مکمل‌های کربوهیدراتی، مصرف ویتامین‌ها، بارگیری سدیم بی‌کربنات، استروییدهای آنابولیکی، موسیقی، … می‌باشد. علاه بر موارد ذکر شده، استفاده از مکمل‌های گیاهی نیز جهت بهبود استقامت قلبی_تنفسی به علت اثر بخشی مثبت و عوارض کمتر اخیراً مورد توجه زیاد محققین قرار گرفته است. از این گونه گیاهان می‌توان به زعفران، گوارنا، سیر، جینسینگ، جینگوبیولبا، مریم گلی، زیره کوهی و … اشاره کرد.

زعفران با نام علمی (Crocus sativus) و نام عمومی (saffron) از خانواده زنبقیان (iridaceas) گیاهی علفی، چند ساله، بدون ساقه که ریشه پیازی دارد و به گل سلامتی، سلطان ادویه ها و طلای سرخ معروف است. کلاله خشک آن به عنوان طعم دهنده و چاشنی غذایی در اکثر کشورهای جهان مصرف می شود.

زعفران علاوه بر این که یک چاشنی غذایی پر مصرف است، اثرات فارمالوژیک متعددی نیز دارد و یک دارویی قوی محسوب می‌شود زیرا با مقادیر کم روزانه 100میلی گرم زعفران یا 30 میلی‌گرم پودر عصاره هیدروالکلی زعفران از راه خوراکی در انسان می‌تواند اثرات فارماکولوژیک قابل توجه ایجاد کند (کیان بخت، 2008).

عصاره زعفران شامل ترکیبات زیادی از جمله α-کروستین[1]، کروسین­ها که شامل کروسین[2]، دی کروستین[3]، تریکروستین[4]، پیکرو کروستین[5]و سافرانال[6] است. کاروتونوییدهای مانند بتاکاروتن و لیکوپن و گزانتن و ویتامین ها به خصوص ریبوفلاوین و تیامین نیز در زعفران یافت می­ شود. کروسین، کروستین و سافرانال مواد موثر اصلی زعفران هستند که فعالیت های فارماکولوژیکی و اثرات درمانی را به آنها نسبت می‌دهند (کیان بخت، 1387).

زعفران به علت قدمت طولانی در طب سنتی از ارزش خاصی برخوردار است و به همین جهت نیز مبنای تحقیقات علمی جدید قرار گرفته و خواص آن در تحقیقات فراوانی مورد بررسی قرار گرفته است. پژوهشهای جدید نشان می‌دهند که زعفران و مواد موثر آن دارای اثرات حفاظت کننده قلب (رضوی و همکاران،1392)، ضدتوموری (Premkumar et al., 2003)، آنتی اکسیدانی(Pham & Cormier, 2000)، تقویت کننده حافظه و یادگیری (abe & Satio, 2000)، ضد درد و ضد التهاب (اربابیان و همکاران، 2009)، ضد تشنج (حسین زاده و طالب‌زاده،2006)، ضد افسردگی (آخوندزاده و همکاران، 2006)، پایین آورنده فشار خون (ایمن شهیدی و همکاران، 2009)، کاهش دهنده قند و چربی خون (Sheng et al., 2006) و افزایش دهنده اکسیژن رسانی به بافتها (Grisolia, 1974)، گشاد کننده برونش (بسکابادی و اصلانی، 2000) و … است. همچنین در طب سنتی ذکر شده است که زعفران قادر است سلامت قلب و عروق را تأمین نماید (رضوی و همکاران، 1392).

امام قریشی و همکاران در سال (1390) در تحقیقی با عنوان اثر تجویز تحت مزمن عصاره‌های آبی و هیدروالکلی زعفران استهبانات فارسی بر تست شنا در موش سوری نشان دادند که تجویز عصاره آبی و همچنین عصاره الکلی زعفران باعث افزایش زمان شنا کردن در موش سوری گردید و علت آن را اثر ضد افسردگی زعفران و تأثیر آن به سیستم اپی‌نفرین عنوان داشته اند.

در تحقیق فاتحی و همکاران (2006) عصاره اتانولی و آبی زعفران فشار متوسط خون شریانی را در موش صحرایی بیهوش شده کاهش داد که علت آن را تأثیر عصاره زعفران به مقاومت محیطی عروق دانسته اند.

نتایج تحقیق بسکابادی و همکاران (2006) نشان داد که زعفران به تراشه جدا شده خوکچه هندی اثر اتساعی نسبتا قوی داشته که قابل مقایسه و حتی بالاتر از تیوفیلین است و سافرانان تا اندازه‌ی مسئول این اثر زعفران بوده است. در مطالعاتی نشان داده شد که کروسین خاصیت ضد آترواسکلروز دارد و مانع از افزایش تری گلیسریدها، LDL، کلسترول در سرم خون می‌شود.

نتایج پژوهش معمارباشی و رجبی (1391) که بر روی 24 نفر از دانشجویان غیر فعال دانشگاه محقق انجام شد نشان داد که مصرف 300 میلی گرم سرگل زعفران به مدت ده روز مانع از کاهش حداکثر قدرت ایزوتونیک و ایزومتریک متعاقب یک جلسه فعالیت عضلانی اکسنتریک می‌شود. که دلایل احتمالی این افزایش نیرو را آثار متسع کننده عروق، احتمال خون رسانی بهتر به عضلات و نیز افزایش اکسیژن رسانی بر اثر زدایش رادیکالهای آزاد عضله بر اثر مصرف زعفران دانسته ­اند.

یافته‌های پژوهشی نشان داد که مصرف مکمل زعفران همراه با فعالیت شدید بدنی باعث افزایش آنزیم سوپراکسایددیسموتاز و کاهش آنزیم کاتالاز می‌شود     (مرادی و همکاران 1390).  

سوپر اکساید دیسموتاز و کاتالاز 2 آنزیم هایی هستند که می‌توانند رادیكال آزاد اکسیژن ناشی از زنجیره انتقال الکترون را تجزیه نمایند و مهمترین عملکرد آنها در قلب، برداشت رادیکال آزاد است که از این طریق می توانند به سلامت و عملکرد قلب کمک کنند.

با توجه به خواص فوق العاده مفید زعفران و مواد موثره آن و تأثیرات مطلوبی که بر سلامت سیستم قلبی_تنفسی دارد و به دلیل این که هیچ پژوهشی در زمینه تأثیر زعفران بر فاکتورهای استقامت قلبی_تنفسی صورت نگرفته است، تحقیق حاضر با هدف بررسی تأثیر مصرف مکمل زعفران بر شاخص‌های استقامت قلبی- تنفسی طراحی و اجرا شده است.

2-1- فرضیات تحقیق

1- مصرف زعفران بر ضربان قلب پیش آزمون دختران جوان غیر فعال تأثیر معنی‌دار دارد.

2- مصرف زعفران بر ضربان قلب پس آزمون دختران غیر فعال تأثیر معنی‌دار دارد.

3- مصرف زعفران برآستانه تهویه (VT) دختران جوان غیر فعال تأثیر معنی‌دار دارد.

4- مصرف زعفران بر زمان واماندگی دختران جوان غیر فعال تأثیر معنی‌دار دارد.

5- مصرف زعفران بر فشار خون سیستولیک دختران جوان غیر فعال تأثیر معنی‌دار دارد.

6- مصرف زعفران بر فشار خون دیاستولیک دختران جوان غیر فعال تأثیر معنی‌دار دارد.

7- مصرف زعفران برتبادل تنفسی (RER) دختران جوان غیر فعال تأثیر معنی‌دار دارد.

8- مصرف زعفران برحداکثر اکسیژن مصرفی (VO_2MAX) دختران جوان غیر فعال تأثیر معنی­داری دارد.

9- مصرف زعفران بر نقطه شکست ضربان قلب دختران جوان غیر فعال تأثیر معنی‌دار دارد.

10- مصرف زعفران بر مقادیر حداکثر نبض اکسیژن ((o2pulse دختران جوان غیرفعال تأثیر معنی‌دار دارد.

11- مصرف زعفران بر میزان METSحین اجرای تست بروس دختران جوان غیرفعال تأثیر معنی‌دار دارد.

12- مصرف زعفران بر میزان اکسیداسیون کربوهیدرات حین اجرای تست بروس دختران جوان غیرفعال تأثیر معنی‌دار دارد.

13- مصرف زعفران بر میزان اکسیداسیون چربی حین اجرای تست بروس دختران جوان غیرفعال تأثیر معنی‌دار دارد.

3-1- ضرورت و اهمیت تحقیق

موفقیت و پیروزی در رقابت‌ها و فعالیت‌های ورزشی می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی از جمله تمرین و ویژگی‌های ژنتیکی باشد. تغذیه مناسب و استفاده از مکمل‌های مجاز از جمله عوامل دیگری است که می‌تواند کارایی و عملکرد افراد را تحت تأثیر قرار دهد به عنوان مثال استفاده از کافئین ممکن است باعث افزایش کارایی ورزشکاران استقامتی گردد (دشتی و همکاران، 1387). ورزشکاران تمایل زیادی برای مصرف مکمل‌های که بتوانند انرژی مورد نیاز فعالیت‌های طولانی مدت را تأمین کنند، دارند حال آنکه استفاده از برخی مکمل‌های ورزشی عوارض جانبی برگشت ناپذیری دارند و حتی مصرف برخی مکمل‌های غذایی در ورزشکاران به خصوص در سطوح بالا منجر به دوپینگ ناخواسته می­ شود. بنابراین امروزه تحقیقات زیادی به منظور تهیه مکمل‌های ورزشی با بیشترین بازدهی و کمترین عوارض صورت گرفته است. گیاهان دارویی از قدیم به عنوان منابع مهم درمانی مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند و امروزه به شکل ویژه‌ای مورد توجه قرار گرفته است. زعفران در ایران دارای وسعت کشت زیادی است و به عنوان چاشنی و ادویه توسط عموم مردم استفاده می‌شود. دانشمند و پزشک بزرگ (ابوعلی‌سینا) استفاده گیاه زعفران را به عنوان دارو بسیار توصیه کرده است (مرادی وهمکاران، 1391).

کروستین که یکی از ترکیبات موجود در زعفران است می‌تواند انتشار اکسیژن را به بافت‌های مختلف افزایش دهد. کروستین در آزمایشات مختلف سرعت انتشار اکسیژن را در پلاسما در عرضه اکسیژن به سلول‌های آندوتلیال مویرگ‌ها در سگهای دچار آسیب تجربی نخاع، گربه‌های دچار آسیب مغزی ناشی از سرما را افزایش داده است (کیان بخت، 2008). همچنین کروستین در موش‌های صحرایی که 40 درصد خونشان را به علت خون‌ریزی از دست داده بودند انتشار اکسیژن، جذب اکسیژن توسط عضلات، اکسیژن مصرفی کل بدن را افزایش داده است (seyde،1986).

حسین‌زاده و همکاران (1388) در مطالعات خود اظهار داشتند که تزریق داخل وریدی عصاره آبی کلاله زعفران سبب کاهش فشار خون در موش‌ها می‌شود. همچنین زعفران یک آنتی‌اکسیدان بسیار قوی است که از آسیب سلولی ناشی از رادیکال‌های آزاد جلوگیری می‌کند. مصرف 6 هفته زعفران به مقدار 100 میلی‌گرم به صورت محلول در شیر منجر به بهبود وضعیت آنتی‌اکسیدانی خون بیماران مبتلا به بیماری کرونر قلبی شده است (verma and bordia, 1998). نتایج تحقیقی که توسط حسین‌زاده و همکاران (1383) انجام شد نشان داد که عصاره الکلی و آبی زعفران زمان بی‌تحرکی را کاهش، مدت زمان شنا کردن را افزایش و زمان بالا رفتن را کاهش می‌دهد.

در همین راستا و با توجه به ارزش غذایی زعفران و کاربرد وسیع آن در علوم داروسازی و گزارش‌های موجود در مورد تأثیرات آن به سیستم عصبی، فشار خون، سیستم قلبی‌عروقی و دستگاه تنفسی و همچنین افزایش زمان عملکرد در موشها، حال این تحقیق با هدف پاسخ‌گویی به این پرسش که مصرف زعفران چه تأثیری بر متغیرهای استقامت قلبی تنفسی دارد طراحی و اجرا شده است.

1.α- Crocetin

2.crocin

3.Dicrocin

4.tricrocin

5.pcrocrocin

6.safranal